ขุนวิจิตรมาตรา

จัดทำโดย บุ ค ค ล สํ า คั ญ ใ น ว ง ก า ร
น า ฏ ศิ ล ป์ ไ ท ย

ผู้สร้างหนัง

ผู้กำกับ
ภาพยนตร์ไทย

"เพลงชาติไทย"

ผู้ประพันธ์เพลง

" ๘ ๐ ปี ใ น ชี วิ ต
ข้ า พ เ จ้ า "

ขุ น

วิจิตรมาตรา
สง่า กาญจนาคพันธุ์
ก า ร มี ส่ ว น ร่ ว ม อ ย่ า ง โ ด ด เ ด่ น

นักเขียนสำคัญคนหนึ่งของ
ยุครัตนโกสินทร์

นางสาววนิตา เทพรัตน์ เลขที่ ๒๓ ชั้น ม.๕/๓

คำนำ

นาฏศิลป์ไทยเป็นศิลปวัฒนธรรมทีสืบต่อกันมายาวนาน ได้รับการสืบทอดและ
พัฒนาอย่างต่อเนื่อง เพราะมีบุคคลสำคัญและเป็นผู้ถ่ายทอดแบบแผนลีลาท่า
รำสู่เยาวชนรุ่นหลัง ดังจะยกตัวอย่างบุคคลสำคัญต่อวงการนาฏศิลป์ไทย ดังนี้

ผู้จัดทำคาดหวังเป็นอย่างยิ่งว่าการจัดทำเอกสารฉบับนี้จะมีข้อมูลที่เป็น
ประโยชน์ต่อผู้ที่สนใจศึกษาและต้องการข้อมูลเพิ่มเติมของบุคคลสําคัญใน
วงการนาฏศิลป์ไทยท่านนี้เป็นอย่างดี

จัดทำโดย
วนิตา เทพรัตน์

สารบัญ หน้า
ก
เรื่อง ข
คำนำ ๑-๓
สารบัญ ๔
ประวัติ "ขุนวิจิตรมาตรา" ๕
ผลงาน/งานประพันธุ์ ๖-๗
๘
-ภาพยนตร์ ๙
-บทเพลง
-หนังสือ
บรรณานุกรม

๑

ป ร ะ วั ติ

" ขุ น วิ จิ ต ร ม า ต ร า "

เกิดวันที่ ๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๔๐ บิดาชื่อ ขุนสารการ (ทองดี) อาชีพรับ
ราชการ สังกัดกระทรวงมหาดไทย และเป็นผู้พิพากษา มารดาชื่อ พับ

จบการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๘ จากโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย เข้ารับ
ราชการเป็นล่ามภาษาอังกฤษในกรมแผนที่ กระทรวงกลาโหม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๓
ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๖๗ โอนย้ายไปรับราชการในกระทรวงพาณิชย์ จนเกษียณ
อายุในตำแหน่งหัวหน้ากองมาตราชั่งตวงวัดเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๐

เริ่มชีวิตนักประพันธ์ด้วยการเขียน บทละครร้อง ตั้งแต่อายุได้ ๒๐ ปี หลัง
จากนั้นก็ได้ทำงานเขียนประเภท นิยาย สารคดี การประพันธ์เพลง และ
ภาพยนตร์

๒

ในปี พ.ศ. ๒๔๗๓ หม่อมราชวงศ์อนุศักดิ์ หัสดินทร์ แห่ง หัสดินทร์
ภาพยนตร์ ติดต่อให้ช่วยแต่งเรื่อง จึงได้ประพันธ์บทถ่ายทำเรื่องแรกในชีวิต "
รบระหว่างรัก " และเป็นผู้กำกับการแสดงด้วย

ต่อมาเป็นผู้ประพันธ์เรื่องและเพลงตลอดจนกำกับการแสดงเรื่อง "หลง
ทาง" ซึ่งออกฉายเป็นครั้งแรกเมื่อวันที่ ๑ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๕ "หนังพูด"
เรื่องยาวครั้งแรก ของ ภาพยนตร์เสียงศรีกรุง มีเพลงประกอบทั้งหมด ๖
เพลง คือ เพลงพัดชา เพลงบัวบังใบ เพลงลาวเดินดง เพลงกุหลาบหอม (ขึ้น
พลับพลา) เพลงโยสะลัม และเพลงเงี้ยว โดย ขุนสนิทบรรเลงการ ใช้ทำนอง
เพลงไทยเดิมทั้งหมด แล้วใส่เนื้อร้องประกอบเข้าไป ออกฉายที่โรงภาพยนตร์
พัฒนากร ได้รับคำชมเชยเป็นอย่างดี ทำให้ศรีกรุงได้ชื่อว่าเป็นผู้บุกเบิก
ภาพยนตร์เสียงอย่างสมบูรณ์แบบ

ร่วมงานกับภาพยนตร์เสียงศรีกรุงโดยตลอด สร้างผลงานที่น่าจดจำไว้
หลายเรื่อง ทั้งข่าวสารคดี และแนวบันเทิงคดี เช่น บันทึกเหตุการณ์ ฉลองกรุง
รัตนโกสินทร์ครบ ๑๕๐ ปี (๒๔๗๕) และ บันทึกเหตุการณ์ สมเด็จพระปกเกล้า
เจ้าอยู่หัวพระราชทานรัฐธรรมนูญ (๒๔๗๕) ทั้งสองเรื่องเป็นข่าวสารคดี ส่วน
แนวบันเทิงคดีปีเดียวกัน คือ เรื่อง " หลงทาง " หนังพูดเรื่องยาวแรกของหนัง
เสียงศรีกรุง

เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ใน พ.ศ. ๒๔๗๕ คณะราษฎร์ได้
ประกาศใช้เพลงชาติมหาชัย ซึ่งประพันธ์เนื้อร้องโดย เจ้าพระยาธรรมศักดิ์
มนตรี (สนั่น เทพหัสดิน ณ อยุธยา) ต่อมาจึงเปลี่ยนเป็นเพลงชาติฉบับที่แต่ง
ทำนองโดยพระเจนดุริยางค์ เมื่อแรกๆ นั้น ได้ใช้คำร้องของขุนวิจิตรมาตรา
(สง่า กาญจนาคพันธ์) ประพันธ์ เป็นเพลงชาติไทยฉบับที่ห้า ใช้"ระหว่างปี พ.ศ.
๒๔๗๕-๒๔๗๗

๓

ในปี พ.ศ. ๒๔๕๘ เกิดสงครามมหาเอเซียบูรพา สร้างความเดือดร้อน เกิด
ภาวะขาดแคลนขึ้นในอุตสาหกรรมทุกระดับ ไม่เว้นแม้แต่ อุตสาหกรรม
ภาพยนตร์ ฟิล์มเริ่มขาดแคลน ศรีกรุงเลิกทำหนัง เหลือแต่ของรัฐบาลที่มี
เนื้อหาปลุกใจให้รักชาติทั้งหมด หนึ่งในหลายเรื่องที่โดดเด่นคือ "บ้านไร่นาเรา"
ของกองทัพอากาศ เรื่องราวของชาวนากับอุดมการณ์รักชาติ ที่สอดคล้องกับ
นโยบายการบริหารประเทศของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ผู้นำประเทศ ในสมัย
นั้น รวมทั้งเพลงประกอบอมตะ "บ้านไร่นาเรา" โดย พระเจนดุริยางค์ ประพันธ์
ทำนองในแนวของความขยันขันแข็งในการทำงาน บ้านเมืองอุดมสมบูรณ์ และ
เป็นเพลงที่ สำนักงานวัฒนธรรมแห่งชาติ ยกย่องเป็น เพลงลูกทุ่ง เพลง
แรกในงานวันเพลงลูกทุ่ง

พ.ศ. ๒๔๘๖ ประพันธ์บทละครเวทีและเพลงอมตะเรื่อง "ศรอนงค์" จัด
แสดงโดยคณะละครของ พระนางเธอลักษมีลาวัณ พระมเหสีใน รัชกาลที่ ๖ ซึ่ง
ทรงดำริให้เป็นมรหสพเพื่อบำรุงขวัญกำลังใจของประชาชนในภาวะเงียบเหงา
ยามสงคราม ที่ ศาลาเฉลิมกรุง ละครและเพลงประกอบยังคงได้รับความนิยม
เป็นละครทางทีวีและรีวิวคอนเสิร์ตจนทุกวันนี้

หลัง สงครามโลกครั้งที่สอง ได้ประพันธ์เรื่องเพื่อทำภาพยนตร์ อีกครั้งใน
พ.ศ. ๒๔๙๕ เรื่อง "ทะเลรัก" อำนวยการสร้างโดย เสวตร์ เปี่ ยมพงศ์สานต์
ปีถัดมาภาพยนตร์จากนวนิยายชื่อเดียวกัน (ที่ประพันธ์ไว้เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๖๙)
เรื่อง "วารุณี" ภาพยนตร์ทั้งสองเรื่องเป็นภาพยนตร์ ๑๖ มิลลิเมตรบันทึก
เสียงลงในฟิล์ม ประสบความสำเร็จพอสมควร งานประพันธ์อีกเรื่องเป็นบท
ละครประกอบเพลงทางไทยทีวี ช่อง ๔ เรื่อง "มาร์โคโลกับคุบไบลข่าน"
นำแสดงโดย อารีย์ นักดนตรี คู่กับ กำธร สุวรรณปิยะศิริ ซึ่งรับบทนำครั้ง
แรก พ.ศ. ๒๕๐๒ กับเรื่องอื่นๆ ได้แก่ เจ้าจอมเจียวกุน ,ไซซี ,ฮวนลิฮวยกับซิเต็ง
ซัน ฯลฯ

พ.ศ. ๒๕๑๔ ภาพยนตร์เสียงศรีกรุง กลับมาสร้างหนังซาวด์ออนฟิล์มอีก
ครั้ง (ท่ามกลางกระแสนิยมการสร้างหนัง ๑๖ มม. และหนังสโคป เสียงพากย์ใน
ฟิล์ม) และได้เชิญเป็นผู้กำกับการแสดงเรื่อง กลัวเมีย (สร้างใหม่ ) ก่อนปิด
กิจการถาวรในปีต่อมา

นับแต่นั้นก็มิได้เกี่ยวข้องกับงานภาพยนตร์อีกเลย จนวาระสุดท้ายของชีวิต
เมื่อวันที่ ๒ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๒๓ มีอายุได้ ๘๓ ปี

ร า สง่า กาญจนาคพั
นธุ์ ขุ น วิ
๔

จิ ต ร ม า ต

๕

ภาพยนตร์


รบระหว่างรัก (๒๔๗๔) กำกับ / เรื่อง (หนังเงียบ)

ท้าวกกขนาก (๒๔๗๕) กำกับ / เรื่อง (หนังเงียบ)
หลงทาง (๒๔๗๕) กำกับ / เรื่องและเพลง
ปู่โสมเฝ้าทรัพย์ (๒๔๗๖) กำกับ / เรื่องและเพลง
เลือดทหารไทย (๒๔๗๘) กำกับ / เรื่องและเพลง
พญาน้อยชมตลาด (๒๔๗๘) เพลง
เมืองแม่หม้าย (๒๔๗๘) เพลง
เพลงหวานใจ (๒๔๘๐) กำกับ / เรื่องและเพลง
บ้านไร่นาเรา (๒๔๘๕) เรื่องและเพลง
ทะเลรัก (๒๔๙๕) กำกับ / เรื่อง
วารุณี (๒๔๙๖) กำกับ / เรื่อง
กลัวเมีย (๒๕๑๔) กำกับ

๖

บทเพลง

บวงสรวง (จากภาพยนตร์ "เมืองแม่หม้าย" - พ.ศ. ๒๔๗๐)

กุหลาบหอม (ขึ้นพลับพลา) (จากภาพยนตร์ "หลงทาง" - พ.ศ. ๒๔๗๔)
บัวบังใบ (จากภาพยนตร์ "หลงทาง" - พ.ศ. ๒๔๗๔)
เนื้อร้องเพลงชาติสยาม พ.ศ. ๒๔๗๕ (ทำนองโดยพระเจนดุริยางค์)

ลาทีกล้วยไม้ (จากภาพยนตร์ "ปู่โสมเฝ้าทรัพย์" - พ.ศ. ๒๔๗๖)
กุหลาบในมือเธอ (จากภาพยนตร์ "เลือดทหารไทย" - พ.ศ. ๒๔๗๗)
เพลงประจำมหาวิทยาลัยวิชาธรรมศาสตร์และการเมือง (ทำนองมอญดูดาว
พ.ศ. ๒๔๗๗)
เธอใกล้หรือไกล (จากภาพยนตร์ "เพลงหวานใจ" - พ.ศ. ๒๔๘๐)
บ้านไร่นาเรา (จากภาพยนตร์ชื่อเรื่องเดียวกัน - พ.ศ. ๒๔๘๕)
ศรอนงค์ (ประกอบละครเวที-โทรทัศน์ หลังสงครามโลกครั้งที่สอง)
นี่แหละสวรรค์ (ผลงานช่วงหลังสงคราม ขับร้องโดยศรีสุดา รัชตะวรรณ นัก
ร้องวงดนตรีสุนทราภรณ์)
อย่ามัวมอง (ศรีสุดา รัชตะวรรณขับร้อง)
กบใต้กอบัว (ดัดแปลงจากโคลงโลกนิติ ศรีสุดา รัชตะวรรณ ขับร้อง)
บัวไกลตา (เพลงประกอลละคร ชวลี ช่วงวิทย์ ขับร้อง)
บัวแนบน้ำ (เพลงประกอบละครโทรทัศน์มาโคร์โปโล อารีย์ นักดนตรี ขับร้อง)

๗

มิ่งไม้เหมย (แต่งเพื่อประกอบละครโทรทัศน์ อารีย์ นักดนตรี ขับร้อง วงดนตรีสุ
นทราภรณ์บรรเลง เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๐๑)
หลงเงา (อารีย์ นักดนตรีขับร้อง ประกอบละครเรื่องเจ้าจอมเจียวกุล)
รำพึงรัก (เพลงประกอบละครกำธร สุวรรณปิยะศิริขับร้อง)
รักแน่หรือ (เพลงประกอบละครอารีย์ นักดนตรีขับร้อง)
รำวงมาลัยลอย(หมู่วงดนตรีสุนทราภรณ์ขับร้อง)
ร็อคเร่งรัก (ศรีสุดา รัชตะวรรณ เลิศ ประสมทรัพย์ ขับร้องออกอากาศ)
ไม่มีชายจริง (มีอีกชื่อว่าชายชายคาวรนุช อารีย์ขับร้อง)
แม่น้ำสวรรค์ (อารีย์ นักดนตรีขับร้อง)

๘

หนังสือ


หลักไทย (งานค้นคว้าเกี่ยวกับทฤษฎีชนชาติไทย ได้รับพระราชทานรางวัลจากรัช

กาลที่ ๗ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๑)
เด็กคลองบางหลวง

กรุงเทพฯ เมื่อวานนี้

กรุงเทพเมื่อ ๗๐ ปีก่อน
๘๐ ปีในชีวิตข้าพเจ้า

สำนวนไทย

ภูมิศาสตร์สุนทรภู่

ภูมิศาสตร์วัดโพธิ์

คอคิดขอเขียน

สิ่งที่คิดเห็นในเรื่องคาวี

ประวัติการค้าไทย

โหงวโฮ้วเพ็งปัก

๙

บรรณานุกรม

วิกิพีเดีย.(2565).ขุนวิจิตรมาตรา (สง่า กาญจนาคพันธุ์).[ออนไลน์].เข้าถึง

เมื่อ 15 กรกฎาคม 2565.เข้าถึงได้
จาก:HTTPS://TH.WIKIPEDIA.ORG/WIKI/%E0%B8%82%E0%B8%B8


%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%88%E0%B8%B4

%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%95
%E0%B8%A3%E0%B8%B2_(%E0%B8%AA%E0%B8%87%E0%B9%
88%E0%B8%B2_%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%8D%E0%B8
%88%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%9E%E0%B8
%B1%E0%B8%99%E0%B8%98%E0%B8%B8%E0%B9%8C).