KURIKULUM 13
MODUL
BAHASA JAWA
Kelas III SD / MI
Semester 1
DINAS PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN
KEPEMUDAAN DAN OLAH RAGA
KABUPATEN SEMARANG
2020
i
MODUL INI MILIK
Nama :
No. Absen :
Sekolah :
ii
TIM PENYUSUN MODUL :
1. TRI ABIYANTO
2. SAMEKTO. N
3. HENY
PENELAAH :
1. Drs. ABDUL ROSYID Korwilcam Kaliwungu
2. MUH ROFI’UDIN, S.Pd. M. Si Korwilcam Kaliwungu
Editor :
Samekto N
iii
KATA PENGANTAR
Puji syukur kami panjatkan ke hadirat Tuhan Yang Maha Esa,
karena atas limpahan rahmatnya kami dapat menyelesaikan penyusunan
Modul Bahasa Jawa Kelas 3 semester 1.
Modul ini dibuat sebagai pendampingan belajar pada masa
pendemi ini. Semoga siswa menjadi lebih mudah dalam mengikuti
pembelajaran secara daring.
Semoga dengan adanya modul ini dapat membantu
memperlancar Kegiatan belajar siswa di rumah selama pendemi ini.
Semoga modul ini bermanfaat bagi penyusun pada khususnya dan bagi
pembaca pada umumnya.
Tim Penyusun
iv
Daftar isi i
Iii
HALAMAN JUDUL …………………………………………………………………………………………………….. iii
PEMILIK ……………………………………………………………………………………………………………………….. iv
PENYUSUN …………………………………………………………………………………………………………………… v
KATA PENGANTAR ……………………………………………………………………………………………………. vi
DAFTAR ISI ………………………………………………………………………………………………………………… vii
CARA MENGGUNAKAN MODUL ……………………………………………………………………………… 1
PROTOKOL KESEHATAN ………………………………………………………………………………………….. 2
PEMETAAN KOMPETENSI DASAR 1 …………………………………………………………………….. 3
TUJUAN PEMBELAJARAN ………………………………………………………………………………………. 5
Pasinaon 1 ………………………………………………………………………………………………………………………. 7
Pasinaon 2 ………………………………………………………………………………………………………………………. 8
Pasinaon 3 ………………………………………………………………………………………………………………………. 9
Pasinaon 4 ………………………………………………………………………………………………………………………. 10
PEMETAAN KOMPETENSI DASAR 2 …………………………………………………………………….. 11
TUJUAN PEMBELAJARAN ………………………………………………………………………………………. 13
Pasinaon 1 ………………………………………………………………………………………………………………………. 15
Pasinaon 2 ………………………………………………………………………………………………………………………. 16
Pasinaon 3 ………………………………………………………………………………………………………………………. 18
Pasinaon 4 ………………………………………………………………………………………………………………………. 19
PEMETAAN KOMPETENSI DASAR 3 …………………………………………………………………….. 20
TUJUAN PEMBELAJARAN ………………………………………………………………………………………. 22
Pasinaon 1 ………………………………………………………………………………………………………………………. 23
Pasinaon 2 ………………………………………………………………………………………………………………………. 25
Pasinaon 3 ………………………………………………………………………………………………………………………. 27
Pasinaon 4 ………………………………………………………………………………………………………………………. 28
PEMETAAN KOMPETENSI DASAR 4 …………………………………………………………………….. 29
TUJUAN PEMBELAJARAN ………………………………………………………………………………………. 31
Pasinaon 1 ………………………………………………………………………………………………………………………. 33
Pasinaon 2 ………………………………………………………………………………………………………………………. 35
Pasinaon 3 ………………………………………………………………………………………………………………………. 36
Pasinaon 4 ……………………………………………………………………………………………………………………….
Daftar Pustaka
v
CARA MENGGUNAKAN BUKU
Perhatikan kebersihan diri dan lingkungan sekitar sebelum
menggunakan modul ini
✓ Mandi
✓ Memakai seragam yang rapi
✓ Sarapan
✓ jangan lupa berdoa sebelum memulai aktifitas
Minta bantuan anggota keluarga untuk mendampingi saat belajar,
mintalah dengan baik dan sopan.
Pelajari terlebih dahulu materinya lalu kerjakanlah soal yang sudah
tersedia.
✓ Membaca dengan seksama
✓ Mengerjakan tugas yang tersedia
✓ Membereskan buku setelah selesai belajar
✓ Mengucapkan terimakasih kepada yang mendampingi belajar
✓ Jangan lupa berdoa setelah belajar
vi
vii
PEMETAAN
KOMPETENSI DASAR
SKEMA PIWULANG 1
PIWULANG 2
( Pertemuan ke - 2 )
- menuliskan nilai - nilai luhur yang terdapat dalam cerita
tentang tokoh pandawa
- menyampaikan isi bacaan dalam ragam ngoko secara tertulis
PIWULANG 1 TEMA PIWULANG 3
Budi Pekerti
( Pertemuan ke -1 ) ( Pertemuan ke - 3 )
- membaca bacaan tentang pandawa - menceritakan kembali isi cerita wayang
tentang pandawa dalam ragam krama.
- mengartikan kata - kata sulit dalam
cerita tentang `t`okoh` pandawa
- menjawab pertanyaan tentang isi
cerita tentang tokoh pandawa
PIWULANG 4
( Pertemuan ke - 4 )
uji kompetensi
1
Tujuan Pembelajaran
Tujuan Pembelajaran :
1. Melalui pengamatan, peserta didik dapat mambaca teks cerita wayang
pandawa dengan enar.
2. Melalui Kegiatan bertanya jawab, peserta didik dapat menemukan arti
kata – kata sulit yang terdapat dalam bacaan.
3. Melalui Kegiatan pengumpulan informasi, peserta didik dapat menemukan
isi cerita took pandawa.
4. Melalui Kegiatan mengasosiasi, peserta didik dapat mengetahui cara
menceritakan kembali.
5. Melalui Kegiatan mengkomunikasikan, peserta didik dapat menceritakan
kembali cerita wayang tokoh pandawa.
2
PASINAON 1
Budi Pekerti
Maca batin crita pandhawa
Ayo wacanen srita wayang “ Pandhawa” ing ngisor iki kanthi tumemen !
PANDHAWA
Pandhawa iku cacahe ana lima,yaiku puntadewa
Yudhistira), Werkudara (Bima), Janaka (Arjuna),
Nakula lan Sadewa.
Pandhawa iku putrane prabu Pandhu Dewanta kang sisihan karo Dewi Kunthi lan Dewi
Madrim.Prabu pandhu sisihan karo Dewi Kunthi lan Dewi Madrim.Prabu pandhu sisihn karo
Dewi Kunthi peputra telu,yaiku Puntadewa,Werkudara,lan Janaka.Nakula lan Sadewa putrane
Prabu Pandhu sisihan karo Dewi Madrim.Ananging putra cacah lima digulawenthah dening
Dewi Kunthi.
Dewi Kunthi anggone momong bocah lima sanajan sing loro dudu putrane dhewe ora mbedak-
bedakke.Mula ora mokal yen pandhawa iku rukun banget.Paribasane dijiwit siji,bocah lima
padha ngrasakke larane.
Pandhawa lima duwe satru bebuyutan,yaiku Duryudana sakadhi-adhine kang cacah satus,kang
diarani kurawa. Ana ing perag Bratayuda,yaiku perange kurawa lan pandhawa,sing unggul
yudhane pandhawa lima.
3
Ayo nak wes maca crita wayang mau, saiki bebarengan negesi tembung sajroning
wacan kang mbok anggep angel 1
No Tembung Ngoko Krama Padinan / Tembung Basa
lumrah Indonesia
1 Putra Anak Putra Anak
2 Mokal Maido Mokal Anak Membantah
3 Satru Musuh Satru Ngeyel Musuh
4 Sisihan Bojo Sisihan Musuh Istri
5 yudha gelut yudha garwa perang
perang
Yudistira iku ratu ing ngamarta, dnuwe watak wicaksana lan demen
ngalah, gadah pusaka yaiku jamuskalimasada.
Bima striya ing jodhipati, nduwe watak kendel mbelani bebener
awake gedhe dhuwur lan digdaya. Nduwe gaman Gada Rujakpolo lan
Kuku pancanaka.
Harjuna satriya ing madukara, nduwe watak seneng tetulung
pusakane panah pasopati keprigelane manah ora tau meleset.
Nakula lan sadewa iku kembar,lorone nduweni
keprigelan yoiku pinter nganggo pedang naliko
paprangan. Nakula satriya ing Bumi Retawu, Sadewa
satriya ing Sawojajar.
4
PASINAON 2
Budi Pekerti
Wacanen disik crita ing ngisor iki!
Bale Sigala-gala
Wis makaping – kaping kurawa pingin nyirnakake pandhawa, nanging kabeh trakehane
kuwi ora bisa nyirnakake pandhawa. Salah sijining crita yaiku crita wayang kanthi lakon Bale
Sigala-gala. Mangkene critane.
Sengkuni kuwi pandita nanging nduweni watak licik. Pandhawa diundang ana ing sajroning
kembul bujana sasrahan kekuasaan amarta. Papan panggonan mau diwenehi jeneng Bale Sigala-gala.
Acara mau ora enggal dilaksanakake, diundur – undur kanti tengah wengi. Para tamu
disubyo nganggo daharan lan unjukan sing enak – enak, uga para pandheawa disuguhi luwih istimewa
ketimbang tamu liyane. Nanging sejatine kuwi mung reka daya sengkuni, daharan lan unjukan mau
sampun dipun paring jejampi supaya para pandhawa gampang ngantuk
Naliko tengah wengi pandhawa ngantuk ora bisa diampet.Arjuna, Yudistira, Nakula, Lan
Sadewa wes pada turu angler, mung Bima sing iseh kethap-kethip mripate. Senajan Bima awake
gedhe nanging dahare mung sithik, mula Bima ora gampang ngantuk. Bima tetep nunggoni sedulure
lan ibune sing wes padha keturon.
Kurawa ngira yen pandhawa iku wes turu kepati kabeh, njur Bale Sigala-gala di obong
yen bale sigala-gala kobong mesti pandhawa mati lan dadi areng.Ana ing jero bale sigala-gala sing
kobong mau iseh ana pandhawa, ibune, lan wong ngemis cacah enem, seng wayah sore mau diajak
Arjuna melu mangan amarga mesakne.
Singkat crita pandhawa lan ibune sleamet amarga iso metu saka Bale Sigala-gala lewat
guwa sing ana ing ngisor bale sigala-gala. Pandhawa tansah pikantuk selamet amarga pandhawa
tansah ngudi bebener.
5
Ayo saiki dirembug lan ditulis pitutur luhur kang ana ing cerita Bale Sigala-gala, aja
lali nulise nganggo basa sing trep !
Kaggo nggampangake anggonmu nemokake pitutur luhur kang ana ing cerita,
wangsulana pitakon ing ngisor iki!
1. Apa sing ditindakake Pandhawa ?
2. Apa sing ditindakake Kurawa?
3. Apa karepe Kurawa ngundang Pandhawa ana ing Bale Sigala-gala?
Simpulan pitakon ing nduwur iku bisa kanggo nulis pititir luhur kang ana cerita “ Bale
Sigala-gala “. Coba tulisen isine cerita mau!
6
PASINAON 3
Budi Pekerti
Ayo saiki ajar nggunakake basa karma kang trep!
Pacelathon ing ngisor iki wacanen kanthi patitis.
Ibu : Gung, iki wes jam setengah pitu. Kana, enggal mangan disik. Yen wis mangan nuli
sinau, ya.
Agung
Ibu : Inggih. Lawuhipun punapa, Bu??
Agung : Kae ana jangan terik tahu karo tempe.
Ibu : Jeleh, Bu. Dina – dina ko lawuh tahu tempe.
: We, lha piye ta? Tahu tempe kuwi akeh gizine. Apa rumangsamu mangan iwak
Agung
Ibu saben dina kuwi apil?
: Gizi punika punapa ta, Bu?
Agung : Gizi kuwi sarine pangan sing dibutuhake dening awak. Dadi, wong kuwi yen mangan
Ibu
kudu nggatekake gizi.
Agung : Supados ajeg saras, Bu?
Ibu : Iya. Nggatekake gizi tumprap kasarasan kuwi perlu. Gizi kuwi ora dupeh iwak –
Agung
Ibu iwakan.
Agung : Inggih, Bu. Kula purun.
Ibu : Gek enggal, kana.
: Wah, eca sanget, Bu.
: Tanduka
: Sampun, Bu. Kula tanduk kaping tiga. Kula luwe, Bu.
: Nah, rak ya ngono. Mengko terus awakmu lemu, Gung.
Coba saiki tembun –tembung kang dicorek ngisore kramakna kaya tuladha iki!
Tuladha :
Prabu Pandhu nduweni anak lima.
- Prabu Pandhu gadhah putra gangsal.
1. Pak lurah ora bisa teka.
2. Simbah ora gelem maem.
3. Bu Guru kandha, sesuk arep dolan mrene.
4. Nalika aku takon, Ibu ora krungu.
5. Bapak ora lunga, amarga lara weteng.
7
PASINAON 4
Budi Pekerti
Wacanen crita wayang ing ngisor iki kanthi temen!
Werkudara lan Dewa Ruci
Nalika isih enom,Pandhawa maguru marang Pandhita Durna ing bab
ngelmu perang,ngelmu nggunakake gegaman lan ngelmu kasekten.Sawijining
dina ,Werkudara diutus Pandhita Durna nggolek banyu panguripan.Iku banyu
suci sing aran Tirta Pawitra Sari kang manggone ana ing dhasaring
samodra.Werkudara mangkat kanti semangat,amarga Werkudara iku watake
setya tahu marang guru.
Ing sapinggiring samodra,Werkudara mateg aji jala Sengara banjur
kanthi kendel mlumpat adoh ambyur ing satengahing samodra.Ing antarane
alun ombak samodra Werkudara mbudidaya sarosane supaya uwal saka
naga.Wekasan naga iku sirna ketaman kuku Pancanaka.
Tekan dhasaring samodra,Werkudara ketemu Dewa Ruci.Dewa Ruci
nggandakake apa sejatining banyu suci utawa Tirta Pawitra Sari marang
Werkudara.Tirta Pawitra Sari yaiku arupa Wejangan utawa piwulang bab
sejatining urip.Sawise nampa wejangan iku kawruhe Werkudara wis
sampurna lahir lan batin.
Wangsulana pitakonan sing gegayutan karo isine crita Wayang mau ing ngisor iki !
a. Apa sing digoleki Werkudara ?
b. Neng ngendi manggone barang niku ?
c. Piye carane Werkudara ngalahke Naga ?
d. Apa gamane Werkudara ?
e. Apa pitutur luhur saka crita mau ?
8
PEMETAAN
KOMPETENSI DASAR
SKEMA PIWULANG 2
PIWULANG 2
( Pertemuan ke - 2 )
- Menemukan isi pokok bacaan.
- menyampaikan tanggapan tentang isi bacaan
PIWULANG 1 TEMA PIWULANG 3
Kepahlawanan
( Pertemuan ke -1 ) ( Pertemuan ke - 3 )
- Membaca bacaan bertema - Menyampaikan ringkasan bacaan secara
kepahlawanan tertulis dalam ragam krama.
- Mengartikan kata - kata sulit yang
terdapat dalam teks nonsastra bertema
kepahlawanan
- menjawab dan mengajukan pertanyaan
tentang isi bacaan dalam ragam ngoko
dan krama
PIWULANG 4
( Pertemuan ke - 4 )
uji kompetensi
9
Tujuan Pembelajaran
Tujuan Pembelajaran :
1. Melalui pengamatan, peserta didik dapat menemukan arti kata – kata sulit
yang terdapat dalam bacaan.
2. Melalui Kegiatan bertanya jawab, peserta didik dapat mengajukan dan
menjawab pertanyaan terkait dengan isi bacaan.
3. Melalui Kegiatan mengumpulkan informasi, peserta didik membuat
ringkasan bacaan dengan benar.
4. Melalui Kegiatan mengasosiasi, peserta didik dapat menyampaikan
ringkasan bacaan dengan bahasa karma.
5. Melalui Kegiatan mengkomunikasikan, peserta didik dapat menceritakan
kembali bacaan yang telah dibaca.
10
PASINAON 1
kEPAHLAWANAN
Pahlawan kuwi pawingan sing pinujul
amarga wani korban bela bebener. Dadi sing klebu
pahlawan kuwi ora kudu pawongan sing wani
perang. Pahlawan kuwi ana pahlawan keslametan,
pahlawan lingkugan, pahlawan kamanungsan,
pahlawan kamardikan, lan isih akeh liyane.
Wacanen teks nonsastra babagan salah sijining pahlawan nasional ing ngisor iki!
Ki Hajar Dewantara
Ki Hajar Dewantara miyos tanggal 2 Mei 1889 ing
Ngayogyakarta. Ki Hajar Dewantara iku priyayi kang luhur
budine lan madhep-mantep anggone mbangun nusa lan bangsa.
Ki Hajar Dewantara gedhe banget kawigatene marang donya
pendidikan. Nalika tanggal 3 Juli 1992, Ki Hajar Dewantara
ngedegake pawiyatan Taman Siswa. Sawise lndonesia
merdika, Ki Hqjar Dewantara winisuda dadi Mentri
Pendidikan Pengajaran dan Kebudayaan kang kapisan. Uga kajunjung minangka "Bapak
Pendidikan Nasional" lan "Pendiri Taman Siswa". Ki Hajar uga kaparingan gelar "Pahlawan
Pendidikan Nasional". Wis diakoni dening sejarah yen Ki Hajar Dewantara kuwi minangka
pejuang tangguh, guru besar bangsa, lan ngedegake Taman Siswa. Piyambake uga awewatak
alus, bapak kang demokratis, lan prasaja. Sesantine Ki Hajar Dewantara ing donya pendidikan
kang kondhang nganti seprene yaiku "ing ngarsa sung tuladha, ing madya mangun karsa, tutwuri
handayani". Ki Hajar Dewantara seda nalika tanggal 28 April 1959 lan disarekake ana ing
Ngayogyakarta. Kanggo pangeling-eling labuh labete marang nusa lan bangsa, dina miyose yaiku
tanggal 2 Mei dipengeti minangka "Hari Pgndidikan Nasional".
11
Ayo saiki bebarengan negesi tembung kang kaanggep angel ana ing wacan!
No Tembung Ngoko Karma Bahasa indonesia
1 miyos lair Lair Miyos
2 priyayi Wong priyayi orang
3 kondhang Misuwur kondhang terkenal
4 winisudha Wisuda Winisudha wisuda
5 pawiyatan Sekolah pawiyatan sekolah
Saiki coba pitakon ing ngisor iki wangsulana, aja lali mangsuli pitakon nganggo basa
karma!
Gatekna tuladhane!
Tuladha :
Pitakon : sapa sing dadi pahlawan ana ing wacan mau?
Wangsulan : ingkang dados pahlawan winten ing wacan kala wau inggih menika Ki
Hajar Dewantara.
1. Kapan Ki Hajar miyos?
2. Gelar apa wae sing kaparingake marang Ki Hajar?
3. Apa sing diperjuangake dene Ki Hajar?
4. Apa sesantine Ki Hajar kang nganti saiki isih kondhang?
5. Apa tegese sesanti kondhange Ki Hajar kuwi?
6. Kapan Ki Hajar seda?
7. Piye carane lndonesia mengeti labuh labete Ki Hajar?
8. Pitutur Iuhur apa sing bisa ditiru saka Ki Hajar?
12
PASINAON 2
kEPAHLAWANAN
Wacan kuwi mesthi bae ngemu isi lan pitutur marang sing maca. Ayo goleki
bebarengan, apa bae pokok – pokok isine wacan.
Raden Ajeng Kartini
Raden Ajeng Kartini salah sijine pejuwang wanita lndonesia.
Panjenengane kagungan gegayuhan kang adiluhung. Tekade
kepengin ngajokake kaum wanita. Gegayuhane kepriye
supaya kaum wanita nduweni hak kang padha kaya kaum
pria. R.A. Kartini miyos ing Jepara tanggal 21 April 1897.
Ramane ngasta bupati Jepara, asmane R.M. Harya
Sastraningrat. Jaman semana, sekolah durung kaya saiki.
Sekolah isih arang-arang. R.A. Kartini kagolong murid kang
pinter, dhuwur gegayuhane. Nanging ramane ora marengake
yen R.A. Kartini nerusne sekolahe. Jaman semana isih mlaku
wadon kang wis ngancik adat pingitan. Tegese bocah diwasa ora kena metu saka
ngomah. Ewasemana Kartini ora nglokro, kepenginane njunjung drajate wanita ora
saya mendha. R.A. Kartini ngedegake sekolah kang mligi kanggo bocah wadon.
Sekolah iku dijenengake sekolah Kartini. Bocah-bocah diwulang maca, nulis, etung-
etungan, lan keprigelan warna-warna kayata nyongket, nyulam, larn njait.
R.A. Kartini dipundhut garwa Raden Adipatl Jayadiningrat, Bupati Rembang. Tahun
1904, R.A. Kartrni seda yaiku patang dina sabubare babaran. Kanggo ngeling-eling
labuh labete Kartini, saben tanggal 21 April dipengeti minangka "Hari Kaftini".
Pitakon ing ngisor iki bisa kanggo pacandan nemokake pokok – pokok isi
wacan!
1. Sapa bae sing ana wacan mau?
2. Kadadean kaprie sing ndadekake R.A. Kartini kesuwur minangka
pahlawan wanita?
3. Apa bae kang diandharaake?
13
Gawea tanggapan isine wacan “ R. A. Kartini “!
Supaya gampang, wangsulana bae pitakon ing ngisor iki!
1. Kepriye mungguh ing panemu bab isine wacan “ R. A. Kartini “?
2. Kepriye manut pemikiranmu marang tumindake “ R. A. Kartini “?
3. Kepriye manut pemikiranmu marang kondisi para wanita jaman semana?
14
PASINAON 3
kEPAHLAWANAN
Ayo saiki padha gawe ringkesan cerita seng wis diwaca!
Supaya gampang gawe ringkesan, iki pituduh carane gawe ringkesan:
1. Maca kanthi setiti, wacan sing arep diringkes.
2. Nulis urutane isi wacan.
3. Ngurangi tulisan urutane isi wacan sing oa penting. Coreten perangan sing
ora perlu.
4. Urutan wacan sing wis kogawe mau, rakiten sing luwes. Tulisen maneh
nganggo basa sing wutuh nanging cekak bae! Tulisanmu kuwi wis dadi
ringkesan wacan.
Goleka wacan kang isine ngemot bab pahlawan. Aja lali sing dikarepake
pahlawan kuwi ora kudu pahlawan sing perang ana ing madyaning paprangan. Nanging
pahlawan kuwi pawongan sing pinunjul amarga wani korban bela bebener.
Wacan mau yen wis kowaca banjur tulisen ( ringkesen ) nganggo basa padinanmu!
15
PASINAON 4
kEPAHLAWANAN
Wavan ngisor iki wacanen kanthi tumenen!
Yen wis maca banjur garapen pitakone!
Bung Tomo
Bung Tomo miyos ing Surabaya, 3 Oktober 1920. Bung Tomo wiwit cilik
tekan dewasa manggon ing Surabaya.Dadi Bung Tomo kuwi Arek Surabaya asli.
Nadyan asli wong Surabaya, nanging asma kondhange kuwi Bung Tomo, dudu Cak
Tomo. Akeh jasa- jasane Bung Tomo sing wis disumbangke marang Bangsa lan
Negara lndonesia. lng antarane, tau dadi ketua umum pimpinan Barisan Pemberontak
Rakat lndonesia (BPRI) cabang wewengkon sa lndonesia.
Bung Tomo kagungan jasa kang akeh marang perjuangan ing lndonesia,
mligine perang 10 November ing surabaya sing saiki dipengeti "Hari Pahlawan',. Bung
Tomo nate dilantik dening Presiden Soekarno minangka anggota pucuk pimpinan
Tentara Nasional lndonesia, kanthi tugas koordinator AD, AL, AU ing bidang
informasi lan kelengkapan perang. Mulan6 Bulg Tomo dikenal para warga Indonesia
sawijining Pahlawan Nasional sing kudu dikurmati jasa-jasane.
16
Pitakon wacan!
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki !
1. Kapan Bung Tomo miyos?
2. lng ngendi kutha asline Bung Tomo?
3. Bung Tomo kasebut minangka pahlawan apa?
4. Kapan dipengeti Hari pahlawan?
5. wenehana tuladha jasane Bung Tomo marang bangsa lndonesia.
17
PEMETAAN
KOMPETENSI DASAR
SKEMA PIWULANG 3
PIWULANG 2
( Pertemuan ke - 2 )
- mengidentifikasi nilai - nilai luhur dalam tembang dolanan
- menyampaikan sisi tembang secara tertulisagam krama
PIWULANG 1 TEMA PIWULANG 3
GOTONG ROYONG
( Pertemuan ke -1 ) ( Pertemuan ke - 3 )
- mendengarkan tembang dolanan - membaca tembang dolanan
- mengartikan kata - kata sulit yang - mengaitkan nilai - nilai luhur dalam tembang
terdapat dalam tembang dolanan dolanan dengan kehidupan sehari - hari
- menjawab dan mengajukan pertanyaan
tentang isi tembang dalam ragam ngoko
dan krama
PIWULANG 4
( Pertemuan ke - 4 )
- menceritakan kembali isi tembang
dolanan bertema kerja sama dalam
ragam krama
18
TUJUAN
PEMBELAJARAN
Tujuan pembelajaran :
1. Melalui pengamatan, peserta didik dapat membaca teks tembang dolanan
bertema kerja sama.
2. Melalui Kegiatan yanta jawab, peserta didik dapat mengartika kata –
kata sulit yang terdapat dalam tembang dolanan.
3. Melalui Kegiatan mengumpulkan informasi, peserta didik dapat ; 1)
menemukan cara menyampaikan isi tembang dolanan; 2) cara
menceritakan kembali isi tembang dolanan; 3) mengaitkan nilai budi
pekerti dalam tembang dolanan pada kehidupan sehari – hari.
4. Melalui Kegiatan mengasosiasi, peserta didik dapat menyampaikan isi
dongeng dengan benar.
5. Melalui Kegiatan mengomunikasikan, peserta didik dapat menceritakan
kembali tembang dolanan dengan bahasa karma.
19
PASINAON 1
GOTONG ROYONG
Gotong royong kui budaya nyambut gawe bebarengan. Kabeh
melu tumandang linandhesan ati seneng. Mulo gotong royong kui
gedhe banget paedahe. Pegawean dadi entheng, asile gawean luih
apik, tur biso luih cepet rampung. Kabeh kui mau bisa kagayuh
amarga kabeh wong padha melu nyengkuyung pagawean.
Tembang dolanan meniko boten dipun tembangaken, nanging
damel apersepsi wacan tembang. Dados ingkang dipuntengenaken inggih
menika maca, negesi tembang, mangsuli pitakon, nyriosaken isinipun
tembang.
Wayah Esuk
Yen esuk keprungu ramene jago kluruk Yen esuk keprungu ramene jago kluruk
Gumontang angumandhang mapag Gumregah bebarengan nyambut
tekane awan pakaryan sami
pratandha wengine wis gumanti rahina Anyandhak piranti jur tumandhang
langite sumilak katone maya maya makarya
sorote srengenge marbabak bang Senenge rasane bombonge ati marem
sumirat Ngrampungi pakaryan kawula
bebarengan
20
Ayo, tembung – tembung kang ana ing tembang dolanan
ditegesi bebarengan.
No Tembung ing tembang Bahasa indonesia
1 Yen Kalau
2 Keprungu Terdengar
3 Angumandhang berkumandang
4 anyandhak Mengambil
5 Bebarengan Bersama – sama
6 Kawula Semua
7 srengenge Matahari
Saiki tembung – tembung sing angel mau di gae ukara, contone koyo mangkene:
1. Yen : yen pengen dadi bocah pinter kudu sregep sinau.
2. Keprungu : saben wayah esuk keprungu swara jago kluruk.
3. Angumandhang : gumontang angumandhang mapag tekane awan.
4. Anyandhak : anyandhak piranti jur tumandhang nyambut gawe
5. Bebarengan : bocah – bocah bebarengan podo budhal menyang sekolah.
6. Kawula : ngrampungi pakaryan kawula bebarengan.
7. Srengenge : sorote srengenge ing wayah esuk.
Kowe kabeh yen wis mangerteni isine tembang dolanan mau
mesthi bisa cerita. Yen bisa crita uga bisa gawe pitakonan. Ayo
podo gawe ukara pitakon seng ana sesambungange karo isine
tembang dolanan
Tembung pitakon biasane
nganggo ukara; apa, pira, sapa,
kepriye, ana ngendi.
Yen di basa karmakake
tembung pitakon e dados ;
menapa, pinten, sinten, kados
pundi,wonten pundi
Nak wes gawe tembung pitakon, coba ukara pitakon kui di kramakake.
21
PASINAON 2
GOTONG ROYONG
BUDI PEKERTI LUHUR SAJRONING TEMBANG
Tembang dolanan mesti nduweni teges lan ngandhut pitutur luhur ing saben ukarane.
Tembang dolanan iku ono werno loro, yoiku tembang dolanan gagrak lawas, lan tembang
dolanan gagrak anyar.
1. Tembang dolanan gagrak lawas 2. Tembang dolanan gagrak anyar
Tembang dolanan kang ora dimangerteni Tembang dolanan kang nduweni sifat
pengarange, sifate klasik, lan maknane angel kreasi anyar, gampang dimangerteni makna
dimangerteni. lagune, lan jeneng pengarange jelas.
Tuladha tembang gagrak lawas yaiku; Tuladha tembang gagrak anyar yaiku;
gundul – gundul pacul, lir ilir, menthok – gugur gunung, lumbung dewa, tahu tempe,
mrnthok, jaranan, cublak – cublak suweng jamu jawa, gula klapa
Tembang kuwi mesti ana isine, dene isi tembang kuwi akeh – akehe
awujud pitutur becik. Mula ayo padha sinau isine tembang.
22
PASINAON 3
GOTONG ROYONG
PITUTUR LUHUR ING TEMBANG DOLANAN
Seng jenenge pitutur luhur iku mesthi apik tumpraping urip
bebrayan. Pitutur kui yen di leksanakake mesti banjur nuwuhake
kabegjan.ora bakal gawe dedrah utawa kapitunan.
Ayo pada goleki jumbuhe pitutur luhur tembang dolanan “ Padha
Ruku “.
23
Pitutur luhur sing ana ing tembang dolanan “ Padha Rukun “
No Pitutur luhur Cakcakane ing Oleh - Olehane
tembang padinan
Rukun karo kanca Pasinaon ing
1 Urip rukun kui apik ing kelas sekolah dadi
banget tumrape tentrem
bebrayan Piket, ngresiki
kelas bebarengan Yen durung bisa
2 Nyambut gawe anggone nampa
bebarengan kuwi Rukun karo kanca wulangan, bisa
minggunani ing kelas diwuruki kanca
kanthi ati seneng
3 Saben bocah kudu
gelem tulung Gawean dadi
tinulung marang entheng
kancane
Ruang kelas dadi
cepet resike (
gawean cepet
rampunge )
Tentrem anggone
nindakake
Kegiatan ing
sekolahan
Padha ngurmati
lan njalin
paseduluran.
24
PASINAON 4
GOTONG ROYONG
Refleksi dan Evaluasi
Nrungokake Tembang Dolanan
25
Yen wes pada ngrungokake lan nembang dolanan, ayo cobo
wangsulono pitakon – pitakon ing ngisor iki!
1. Pitutur luhur apa sing ana ing tembang dilanan “ Gotong
Royong “ iku?
2. Apa sing dimaksud tembang dolanan gagrak anyar?
3. Coba critakna isi tembang dolanan “ Gotong Royong “?
26
PEMETAAN
KOMPETENSI DASAR
Skema Pasinaon 4
piwulang 2 piwulang 3
1. Membaca kata berhuruf jawa
2. menuliskan kata dengan huruf jawa 1. membaca kalimat berhuruf
jawa
2. menuliskan kalimat drngan
uruf jawa
piwulang 1 Tema piwulang 4
KEBUDAYAAN uji kompetensi
1. mengenal huruf jawa
2. memasangkan huruf jawa
dengan huruf latin
3. memasangkan uruf latin dengan
huruf jawa
27
TUJUAN
PEMBELAJARAN
Tujuan pembelajaran :
1. Melalui pengamatan, peserta didik dapat menyebutkan huruf jawa dengan tepat.
2. Melalui Kegiatan bertanya jawab, peserta didik dapat menunjukan huruf jawa
dengan tepat.
3. Melalui Kegiatan mengumpulkan informasi, peserta didik dapat membaca tulisan
berhuruf jawa.
4. Melalui Kegiatan mengasosiasi, oeserta didik dapat menulis kalimat dengan
menggunakan huruf jawa.
5. Melalui Kegiatan mengkomi=unikasikan, peserta didik dapat mengubah tulisan
latin kedalam tulisan dengan huruf jawa.
28
PASINAON 1
KEBUDAYAAN
Tulisan Akara Jawa
Setitekna aksara jawa ing ngisor iki !
Ucapna kanthi cetha, banjur contonen!
29
Coba pasangna aksara jawa ing larik kiwa karo unine ing larik tengen!
La
Sa
Na
Ha
Ta
Da
Ayo coba tulisen nganggo aksara jawa!
La Sa Da Ra
…………
………… …………
Wa
Na Ca Ta …………
………… …………
Ing kalodhangan iki
sing arep disinau mung
10 aksara jawa legena
sing ngarep.
30
PASINAON 2
KEBUDAYAAN
Maca Tembung Tulisan Jawa
Setitekna aksara – aksara sing kasusun dadi tembung ing ngisor iki !
Pasangna antarane tulisan aksara jawa lan tulisan latin sing padha unine !
Kala
Raw
Rasa
Sada
Ana
Lawa
Kaca
Saka
Kana
lara
Aksara jawa iku jenise ana20 iji
kang diarani legena. Wujude
kaya iki, coba tamatna
31
Ayo, coba saiki tulisen nganggo aksara jawa !
Tuladah :
lawa
1. Nata :
2. Kana :
3. Sada :
4. Dawa :
5. Cara :
Saiki coba gawea
tulisan aksara jawa,
Gatekna wujud
aksara jawa kanti
sae.
32
PASINAON 3
KEBUDAYAAN
Maca Ukara Tulisan Jawa
Wacan ing ngisor iki wacanen kanthi lancer !
Anggon mu maca kudu nganggo swara seng seru !
Ing ana tulisan jawa.
Tulisan jawa ing buku Remen Basa Jawa .
Buku kuwi aku sinau maca.
````````````````
Maca tulisan jawa sing dawa.
Rada nanging aku bisa macane.
Wacanen kanthi swara sing cetha!
1.
2.
3.
4.
5.
33
Ayo saiki coba tulisen ukara – ukara ing ngisor iki nganggo aksara jawa !
1. Ana dara : ………………………………………………………………
2. Ana sada : ………………………………………………………………
3. Kana ana lawa : ………………………………………………………………
4. Saka kana : ………………………………………………………………
5. Rawa rada amba : ………………………………………………………………
34
PASINAON 4
KEBUDAYAAN
Refleksi dan Evaluasi
Tulisen nganggo aksara jawa!
1. Ana kara
2. Kaca dawa
3. Ana sapa
4. Kala dawa
5. Saka kana
Gawea ukara banjur tulisen mganggo aksara jawa!
Nganggoa aksara ngisor iki bae!
1. ……………………………………………………………
2. ……………………………………………………………
3. ……………………………………………………………
4. ……………………………………………………………
5. ……………………………………………………………
35
Daftar Pustaka
Sudi Yatmana – Ana Kristiati Marheni – Endang Rahayu 2016, AKU BISA BASA
JAWA 3, Yudhistira
Tim Pena Guru, REMEN BASA JAWI 2016, Erlangga
36