ดาว ป.5

ชั้น ป ร ะ ถ ม ศึก ษ า ปีที่ 5

ดาว (STAR)

คุณครูมลฤดี แสนเดช

ชั้น ป ร ะ ถ ม ศึก ษ า ปีที่ 4

ดาว (STAR)

คุณครูมลฤดี แสนเดช

คำ ถ า ม ร ะ ด ม ส ม อ ง

อยากรู้อะไร

เราอาศัยอยู่ที่ไหนระบบสุริยะ ?

1 ดาวเคราะห์ดวงใดมีสิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่ 4 มีดาวเคราะห์กี่ดวง
มีอยู่ในระบบสุริยะ?

2 ดาวเคราะห์ดวงใดที่รู้จัก
เป็นดาวเคราะห์แคระ?

3 ดาวเคราะห์ที่ใหญ่ที่สุดคืออะไร ถามให้ รู้!

ในระบบสุริยะ?

สื่ อการสอนครู แต๊ก

จุดประสงค์การเรียนรู้

1. มีความรู้ ความเข้าใจเกี่ยวกับการกำหนดทิศ และปรากฎการณ์
ขึ้น-ตกของดวงดาว
2. นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับเรื่องการเกิดทิศได้
3. นักเรียนสามารถอธิบายเกี่ยวกับเรื่องการขึ้น-ตกของดวงดาวได้
4. นักเรียนสามารถบอกความแตกต่างระหว่างดาวฤกษ์กับดาว
เคราะห์ได้

สื่ อการสอนครู แต๊ก

ดาว (STAR)

ในเวลากลางคืนที่มีท้องฟ้าแจ่มใสและไม่ถูกปกคลุมด้วยเมฆหมอก
ถ้าเราแหงนหน้าและมองไปบนท้องฟ้า เราจะพบดวงดาวมากมายนับล้านดวงเต็ม
ท้องฟ้าไปหมด มีทั้งดาวฤกษ์ ดาวเคราะห์ ดาวเคราะห์แคระ ดาวเคราะห์น้อย อุกกาบาต
ดาวหาง และวัตุอวกาศอื่น ๆ ผสมผเสกันอยู่บนท้องฟ้า

แต่วัตถุบนท้องฟ้าที่มีขนาดใหญ่ และคุ้นหูคุ้นตาเรามากที่สุดก็คงจะหนีไม่พ้น
ดาวเคราะห์และดาวฤกษ์ วันนี้เรามาดูกันว่าเจ้าดาวเคราะห์และดาวฤกษ์นี้มีความแตก
ต่างกันอย่างไร

สื่ อการสอนครู แต๊ก

ดาวเคราะห์กับดาวฤกษ์
ต่างกันอย่างไร

ดาวฤกษ์

ดาวฤกษ์ คือ ดาวที่มีแสงสว่างในตัวเอง แสงสว่างที่ว่านี้เกิดจากปฏิกิริยา
นิวเคลียร์ฟิวชั่น ซึ่งเป็นการหลอมรวมโมเลกุลของก๊าซไฮโดรเจน และ/หรือ โมเลกุลของ
ฮีเลี่ยมเข้าด้วยกัน เป็นผลให้เกิดธาตุใหม่ที่มีขนาดใหญ่ขึ้น และเกิดความร้อนและแสง
สว่างจำนวนมหาศาลที่เกิดจากการระเบิดของปฏิกิริยานิวเคลียร์เป็นของแถม ด้วย
คุณสมบัติเบื้อต้นตรงนี้ทำให้เรารู้ว่าดาวฤกษ์ทุกดวงคือก้อนแก๊สขนาดยักษ์
ที่เกิดปฏิริยานิวเคลียร์ฟิวชั่นตลอดเวลานั่นเอง

สื่ อการสอนครู แต๊ก

กำเนิด
ดาวฤกษ์

ในส่วนการถือกำเนิดของดาวฤกษ์นั้น พบว่าเกิดจากซากที่หลงเหลืออยู่
จากการตาย หรือการระเบิด SUPERNOVA ของดาวฤกษ์ขนาดใหญ่ เมื่อระเบิดแล้วก้
จะกระจายตัวออกเป็นกลุ่มแก๊สและฝุ่น ที่เราเรียกว่าเนบิวลา (NEBULA) จากนั้นเมื่อ
เกิดแรงหรือคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าขนาดใหญ่มากระแทกกับเนบิวล่า แก๊สและฝุ่นเหล่านั้น
จะเกิดการรวมตัวกันใหม่ เกิดเป็นแผ่นจานมวลสารที่มีแรงดึงดูดให้สิ่งต่าง ๆ วิ่งเข้ามา

รวมตัวกันที่ศูนย์กลาง และในที่สุดจะเกิดการจุดระเบิดเกิดเป็นดาวฤกษ์ใหม่ขึ้นมา
ส่วนเศษที่เหลือก็จะหลวมรวมตัวกันเป็นดาวเคราะห์ที่โคจรรอบดาวฤกษ์เกิดใหม่นี้

สื่ อการสอนครู แต๊ก

ดาวเคราะห์กับดาวฤกษ์
ต่างกันอย่างไร

ดาวเคราะห์

ดาวเคราะห์ คือ ดาวที่ไม่มีแสงในตัวเอง ต้องอาศัยแสงสะท้อนจากจากดาวฤกษ์อื่น
หรือดาวฤกษ์ที่เป็นศูนย์กลางของระบบ เราถึงจะมองเห็นดาวเคราะห์นั้นได้ ดาวเคราะห์

เกิดจากเศษซากหรือวัสดุที่ยังหลงเหลืออยู่ภายหลังจากแผ่นจานมวลสารก่อนกำเนิด
ดวงอาทิตย์แล้ว โดยเป็นการรวมตัวกันของธาตุโลหะหนัก แก๊สต่าง ๆ เศษฝุ่น และอื่น ๆ

ทำให้ได้ดาวเคราะห์ที่มีลักษณะทางกายภาพที่แตกต่างกันออกไป เช่น บางดวงเป็น
ดาวเคราะห์หิน บางดวงเป็นดาวเคราะห์แก๊ส

สื่ อการสอนครู แต๊ก

ดาวเคราะห์

ในระบบสุริยะของเรา มีดาวเคราะห์หิน 4 ดวง คือ ดาวพุธ ดาวศุกร์ โลก และ
ดาวอังคาร (ซึ่งทั้งหมดเป็นดาวเคราะห์ชั้นใน 4 อันดับแรก) ส่วนดาวเคราะห์แก๊สก็มี 4

ดวงเช่นกัน คือ ดาวพฤหัส ดาวเสาร์ ดาวยูเนัส และดาวเนปจูน ส่วนสาเหตุที่ดาว
เคราะห์แก๊สเหล่านี้ไม่สามารถจุดระเบิดติดเป็นดาวกฤษ์ได้
ก็เพราะพวกมันมีมวลน้อยเกินไปนั่นเอง

ส่วนดาวเคราะห์ที่อยู่ในสถานะดาวเคราะห์แคระในระบบสุริยะของเราล้วน
เป็นดาวเคราะห์หินทั้งสิ้น เนื่องจากมีขนาดเล็ก เช่น ดาวพลูโต เซเรส มาคีมาคี เซดนา

และอีรีส เป็นต้น

สื่ อการสอนครู แต๊ก

ดาวฤกษ์
ดาวเคราะห์
1.ดาวที่เป็นแหล่งกำเนิดแสง
2.ดาวที่มีแสงสว่างในตัวเอง
3.มองเห็นเป็นจุดสว่าง มีแสงระยิบระยับ
และกะพริบตลอดเวลา ตัวอย่างดาวฤกษ์
เช่น ดวงอาทิตย์ ดาวเหนือ

1.ดาวที่ไม่เป็นแหล่งกำเนิดแสง ความแตกต่างระหว่างดาวฤกษ์
2.ดาวที่ไม่มีแสงสว่างในตัวเอง กับดาวเคราะห์
3.มองเห็นเป็นแสงสว่างนิ่ง คงที่
และไม่กะพริบ
ตัวอย่างดาวเคราะห์ เช่น ดาวศุกร์
ดาวพุธ

สื่ อการสอนครู แต๊ก

การขึ้นและตกของกลุ่มดาวฤกษ์

ดาวฤกษ์

เมื่อเราสังเกตดาวบางกลุ่ม แล้วลองลากเส้นเชื่อมโยงดาวฤกษ์แต่ละดวง
เข้าด้วยกัน โดยใช้จินตนาการจะพบว่า กลุ่มดาวฤกษ์แต่ละกลุ่มมีรูปร่าง
แตกต่างกัน ซึ่งดาวฤกษ์แต่ละกลุ่มจะมีการเรียงตัวของดาวฤกษ์อย่างคงที่
จึงทำให้มีรูปร่างเหมือนเดิมทุกคืน

เราสามารถมองเห็นกลุ่มดาวฤกษ์ขึ้นจากขอบฟ้าทาง ทิศตะวันออก
และตกลับขอบฟ้าไปทางทิศตะวันตกเช่นเดียวกับการขึ้นและตกของดวง
อาทิตย์ ซึ่งกลุ่มดาวฤกษ์ต่าง ๆจะมีเส้นทางการขึ้นและตกตามเส้นทางเดิม
ทุกคืน

สื่ อการสอนครู แต๊ก

การขึ้นและตกของกลุ่มดาวฤกษ์

ดาวฤกษ์

ดาวบนท้องฟ้านอกจากดาวเคราะห์ที่สามารถเห็นได้ด้วยตาเปล่า 5
ดวง คือ ดาวพุธ ดาวศุกร์ ดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดี และดาวเสาร์แล้ว ยังมี
ดาวฤกษ์อื่นๆ อีกมากมายที่อยู่ไกลออกไป แต่สามารถมองเห็นได้ ถึงแม้
ดวงดาวจะมีการเคลื่อนที่อยู่ตลอดเวลา แต่เนื่องจากอยู่ไกลมาก จึงเห็นเป็น
ดาวประจำที่ รูปร่างของดาวที่เรียงต่อกันเป็นกลุ่ม จึงมีรูปร่างคงเดิม
ซึ่งมักจะนำมาใช้บอกทิศทาง

สื่ อการสอนครู แต๊ก

การกำหนดทิศ

มี 4 ทิศ

ทิศ เป็น สิ่งที่คนเราสมมุติขึ้น โดยกำหนดตามตำแหน่งที่มองเห็น
ดวงอาทิตย์ขึ้นจากขอบฟ้า และตำแหน่งที่มองเห็นดวงอาทิตย์ลับขอบพ้้า
ไป ในขณะที่โลกหมุนรอบตัวเอง เราจะหันเข้าหาและหันออกจากดวงอาทิตย์
ดวงจันทร์ และดวงดาว โดยที่เราไม่รู้สึกว่ากำลังเคลื่อนที่ แต่รู้สึกว่า
บนท้องฟ้ากำลังเคลื่อนที่ การขึ้นและตกของดวงดาว

สื่ อการสอนครู แต๊ก

การกำหนดทิศ

มี 4 ทิศ

ตำแหน่งของดวงอาทิตย์ใช้ในการกำหนดทิศต่างๆ ได้ ปกติในเวลาเช้า
จะเห็นดวงอาทิตย์โผล่ขึ้นมาจากชอบฟ้าด้านหนึ่ง เรียกว่าทิศตะวันออก และ
ดวงอาทิตย์ จะเคลื่อนที่ขึ้นสูงที่สุดในเวลาประมาณเที่ยงวัน จากนั้นดวง
อาทิตย์จะเคลื่อนต่ำลงกระทั้งตกลับขอบฟ้าอีกด้านหนึ่งเรียกว่าทิศตะวันตก
การขึ้น-ตกของดวงอาทิตย์เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลก
ตามแกนเหนือ-ใต้

สื่ อการสอนครู แต๊ก

การกำหนดทิศ

มี 4 ทิศ

ถ้าอยากทราบว่าทิศไหนอยู่ทางใดให้เราหันหน้าไปทางที่ดวง
อาทิตย์ขึ้น ในตอนเข้านั้นก็คือทิศตะวันออก แล้วยืนกางแขนออก
สองข้างจะสามารถกำหนดทิศได้ดังภาพ

สื่ อการสอนครู แต๊ก

กลุ่มดาว

ดาวเหนือ

ดาวเหนือ เป็นดาวฤกษ์ที่สว่างที่สุดในกลุ่มดาวหมีเล็ก และอยู่ใกล้กับขั้วฟ้าเหนือ
จึงปรากฎเหมือนอยู่นิ่งกับที่บนท้องฟ้า นักสำรวจอาศัยดาวเหนือในการเดินเรือ
ปัจจุบันดาวเหนือไม่ได้อยู่ตรงกับขั้วฟ้าเหนือแต่ห่างจากขั้วฟ้าเหนือเล็กน้อย ดาวเหนืออยู่ตรง
กับทิศเหนือพอดี การหาดาวเหนือได้จากกลุ่มดาวหมีใหญ่ จากกลุ่มดาวค้างคาว จากกลุ่มดาว
นายพราน

สื่ อการสอนครู แต๊ก

กลุ่มดาว ดาวจระเข้
หรือกลุ่มดาว

หมีใหญ่

กลุ่มดาวจระเข้ ดาวกลุ่มนี้มี 7 ดวง มีลักษณะคล้ายกระบวยตักน้ำ 4 ดวงเป็นตัว
กระบวย อีก 3 ดวง เป็นด้าน ชาวจีนและชาวยุโรปเขาเห็นเป็นรูปกระบวย จึงเรียกกลุ่มดาว
กลุ่มนี้ว่า “กระบวยใหญ่” (BIG DIPPER) ชาวกรีกซึ่งเป็นดินแดนแห่งเทพนิยาย
อันเกี่ยวกับ ดวงดาวต่าง ๆ เห็นเป็น “หมีใหญ่” (URSA MAJOR) คนไทยเห็นเป็น
“จระเข้” ทั้งกรีกและไทย เห็นเหมือนกันอยู่ 1 อย่างคือ เห็นดาว 3 ดวง ทางด้ามกระบวย
เป็นหางหมี และหางจระเข้เหมือนกัน

สื่ อการสอนครู แต๊ก

กลุ่มดาว ดาวจระเข้
หรือกลุ่มดาว

หมีใหญ่

สำหรับคนในซีกโลกเหนือ กลุ่มดาวหมีใหญ่เป็นกลุ่มดาว
ที่มองเห็นได้ตลอดทั้งปีเช่นเดียวกับดาวเหนือ แต่ในทางกลับกัน
เนื่องจากเป็นกลุ่มดาวที่อยู่ในซีกฟ้าเหนือ ผู้ที่อาศัยอยู่ทางซีกโลกใต้
มาก ๆ จะเห็นได้ลำบาก เพราะตำแหน่งดาวบนทรงกลมท้องฟ้า
จะอยู่ใต้พื้นโลกเกือบตลอดเวลา

สื่ อการสอนครู แต๊ก

กลุ่มดาว
กลุ่มดาวนาย
พรานหรือดาวไถ

กลุ่มดาวนายพรานเป็นกลุ่มดาวที่มีชื่อเสียง การที่มีดาวฤกษ์สว่าง
หลายดวงเป็นสมาชิก และมีตำแหน่งอยู่บริเวณเส้นศูนย์สูตรฟ้าทำให้มอง
เห็นได้ทั่วโลกดาวสามดวงที่ประกอบกันเป็น "เข็มขัดของนายพราน"
เป็นดาวที่มีความสว่างปานกลางแต่ก็สามารถสังเกตเห็นได้ง่ายกลุ่มดาว
นายพราน คนไทยเรียกว่า ดาวไถ คนโบราณเรียกดาวเต่า ที่เรียกกันว่า
ดาวไถนั้น เรียกตามดาว 3 ดวงเฉียงตรงกลาง ซึ่งด้านล่างมีดาวไม่ค่อย
สว่างและเป็นปุยขาวโค้ง ทำให้มองดูคล้าย คันไถ

สื่ อการสอนครู แต๊ก



การบอกตำแหน่งของกลุ่มดาวฤกษ์

การใช้แผนที่ดาวในการ
ดูดาวมีวิธีการ ดังนี้

หมุนแผนที่ดาวใหว ันที่และเดือนตรงกับวันและเวลาที่ต้องการดูดาว

เมื่อตอ งการดูดาวด้านทิศเหนือ ให้ใช้แผนที่ดาวดา นทิศเหนือ แลว หันหนา ไป
ทางทิศเหนือ ดา นซา ยมือเปน ทิศตะวันตก ดา นขวามือเปน ทิศตะวันออก

ยกแผนที่ดาวขึ้นเหนือศีรษะ ใหท ิศของแผนที่ดาวตรงกับทิศของทอ งฟา
จริง แลว มองแผนที่ดาวตามทิศและคา มุมเงยที่ระบุไวใ นแผนที่ดาว

มองทอ งฟา จริงเปรียบเทียบกับแผนที่ดาว

สื่ อการสอนครู แต๊ก

การบอกตำแหน่งของกลุ่มดาวฤกษ์

แผนที่ดูดาว

แผ่นดาว มี 3 แผ่น แต่ละแผ่นมีข้อมูลดังนี้

1. กลุ่มดาวอยู่ภายในพื้นที่วงกลม แผ่นดาวแต่ละแผ่นมีระดับความยากง่าย
แตกต่างกันจึงควรเลือกให้เหมาะสมกับผู้ใช้
2. วันที่และเดือนที่สังเกตตาว อยู่บริเวณขอบนอกของวงกลม
3. ซีกฟ้าเหนือ หรืออีกฟ้าใต้ อยู่บริเวณขอบนอกสุดของแผ่นดาว

สื่ อการสอนครู แต๊ก