จันทรุปราคาและสุริยุปราคา

จนั ทรุปราคาและสุรยิ ุปราคา

คุณครูมลฤดี แสนเดช

ชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6

: ส่อื การสอนครแู ตก๊

จันทรุปราคา

จนั ทรปุ าคา เปน็ ปรากฏการณ์ ทโ่ี ลกบงั แสงดวงอาทติ ย์
ไม่ใหไ้ ปกระทบทด่ี วงจนั ทร์ ในบรเิ วณดวงอาทติ ย์
ในวันเพญ็ ( ขึ้น 15 คา่ ) โดยโลกอยรู่ ะหวา่ งดวง
อาทิตยก์ บั ดวงจนั ทร์ ทา่ ใหเ้ งาของโลกไปบงั ดวงจนั ทร์

: ส่ือการสอนครแู ตก๊

จนั ทรปุ ราคา

ปรากฏการณจ์ นั ทรปุ ราคาเปน็ ปรากฏการณท์ เ่ี กดิ จากดวง
อาทิตย์ โลก และดวงจนั ทร์ โคจรมาเรยี งตวั อยใู่ นแนวระนาบเดยี วกนั
ซงึ่ เป็นเหตกุ ารณท์ เี่ กดิ ขนึ้ ไมบ่ อ่ ยนกั โดยการเรยี งอยรู่ ะนาบเดยี วกนั
ตอ้ งเป็นชว่ งทีด่ วงจนั ทรเ์ ต็มดวง (ขน้ึ 15 ค่า) เทา่ นนั้ ปรากฏการณน์ ี้
เกิดขน้ึ เม่ือดวงจนั ทรม์ กี ารโคจรเขา้ ไปในเงาของโลก การทด่ี วงจนั ทรโ์ คจร
เข้าไปในเงาโลก จะทา่ ใหด้ วงจนั ทรเ์ กดิ การเวา้ แหวง่ และหากดวงจนั ทร์
เคล่อื นทเ่ี ขา้ ไปในเงามดื ของโลกพอดี จะทา่ ใหเ้ รามองเหน็ ดวงจนั ทรม์ ี
ลักษณะกลมโตและ มีสีนา้่ ตาลอมแดง

เรียกวา่ จนั ทรปุ ราคาเตม็ ดวง

: ส่อื การสอนครแู ตก๊

เงาโลกแบง่ ออกเปน็ 2 สว่ นด้วยกนั ไดแ้ ก่
1. เงาสว่ นทเี่ ปน็ เงามดื (Umbra Shadow) เป็นเงาส่วน
ทมี่ ืดทส่ี ดุ ซ่ึงเกดิ ขนึ้ ในบรเิ วณทอ่ี ยตู่ รงกบั ดวงจนั ทร์
2. เงาส่วนทเี่ ป็นเงามัว (Penumbra Shadow) เป็นเงา
สว่ นที่ยงั มแี สงสลวั โดยเงามวั นี้จะอยรู่ อบ ๆ เงามดื อกี

: ส่อื การสอนครแู ตก๊

ช ินดของจันท ุรปราคา จนั ทรุปราคาสามารถแบง่ ออกไดเ้ ป็น 3 ชนิด คือ

01

จั น ท รุ ป ร า ค า เ ง า มั ว ( Penumbra

Eclipse) จะเกิดข้ึนในส่วนเงามัว เมื่อ

ด ว ง จั น ท ร์ เ ค ลื่ อ น ท่ี ผ่ า น เ ง า มั ว ข อ ง 02
โลก แต่จนั ทรุปราคาลักษณะน้ี เราจะ

สังเกตเห็นการเปล่ียนแปลงได้ยาก จันทรุปราคาบางส่วน (Partial Eclipse)

จะเกิดข้ึนเม่ือดวงจันทร์เคลื่อนท่ีผ่านเงามืด

เราจะสามารถเห็นจันทรุ ปราคาได้บางส่ วน

เน่ื องจากถูกเงามืดของโลกบดบังไป ดังน้ั น

ดวงจันทรท์ ่ีเราเห็นจงึ มีลักษณะเว้าแหว่ง

03

จันทรุปราคาเต็มดวง (Total Eclipse)
จะเกิดข้ึนเมื่อดวงจนั ทรเ์ คลื่อนท่ีผา่ น
เงามดื ของโลก โดยดวงจนั ทรท์ ั้งดวง
จะซอ้ นทับกับเงามดื พอดี

: ส่อื การสอนครูแตก๊

เพราะเหตุใดดวงจันทร์
จงึ เป็นสีเลือด ?

การท่ีเรามองเหน็ ดวงจนั ทรเ์ ปน็ สเี ลอื ดในคนื ทีเ่ กิดปรากฏการณ์
จนั ทรุปราคา เป็นเพราะแสงจากดวงอาทติ ยป์ ระกอบไปด้วย แสงคลืน่ สน้ั
และแสงคล่ืนยาว แสงคล่ืนสน้ั เชน่ แสงสมี ่วง แสงสีน่้าเงนิ จะมีการกระเจิง
ของแสงหรอื สะทอ้ นกลบั หมดก่อนท่พี วกมนั จะเดนิ ทางมาถงึ ผวิ โลก สว่ นแสง
คลื่นยาว เช่น แสงสแี ดง และแสงสสี ้ม จะสามารถเดินทางผา่ นชน้ั บรรยากาศ
ของโลกเขา้ มาได้ และเกิดการหกั เหของแสงก่อนจะเดนิ ทางไปยงั พืน้ ผิวของดวง
จันทร์ ทา่ ให้เราเห็นดวงจนั ทร์เปน็ สีแดงอมนา่้ ตาลคลา้ ยกับสเี ลือดน่นั เอง

: ส่อื การสอนครูแตก๊

แต่ละสถานท่ีบนโลกของเราสามารถมองเห็น
ปรากฏการณ์จันทรุปราคาได้แตกต่างกันไป รวมถึงเวลาที่
มองเห็นได้ด้วย บางคร้ังซีกโลกท่ีเป็นตอนกลางคืนในวันที่
เกิดปรากฏการณ์นี้อาจจะเห็นท้ังเต็มดวงหรืออาจจะเห็น
เพียงแค่ครึ่งซีก ขณะที่ซีกโลกท่ีเป็นตอนกลางวันอาจจะไม่
สามารถเห็นปรากฏการณ์นี้ได้เลย ขึ้นอยู่กับที่ตั้งหรือ
ตา่ แหน่งของสถานท่ีนนั้ ๆ บนโลก

.

: ส่ือการสอนครแู ตก๊

ความเชื่อ ผลกระทบ

: ส่อื การสอนครูแต๊ก การเกิดจันทรุปราคาไม่ค่อยส่งผลกระทบต่อการ
เปล่ียนแปลงของส่ิงแวดล้อมทางธรรมชาติเพราะเป็นช่วง
กลางคืน แต่คนสมัยก่อนมีความเช่ือเช่นเดียวกับการเกิด
สรุ ยิ ุปราคา โดยเชอ่ื วา่ “ราหอู มจนั ทร์” ซึง่ จะน่าความหายนะ
และภัยพิบัติมาสู่โลก คนจีนและคนไทยจึงแก้เคล็ดคล้ายกัน
เช่น ใชว้ ธิ สง่ เสยี งขบั ไล่ คนจีนจดุ ประทดั ตีกะทะ สว่ นคนไทย
กเ็ ล่นกันก็ตกี ะลา เอาไม้ต่าน้่าพริกไปตีต้นไม้ เอาผ้าถุงไปผูก
เพ่อื ล้างความโชครา้ ยและให้ราหูเลิกอมจันทร์

ปรากฏการณจ์ ันทรุปราคา เราสามารถเหน็ ไดบ้ ่อยครัง้ กวา่ ปรากฏการณ์สุริยุปราคา เฉลย่ี
แล้วจะเกดิ ให้เหน็ ได้ทุก ๆ 2 ปี ซึ่งนักดาราศาสตรส์ ามารถพยากรณล์ ่วงหน้าไดว้ า่ ปรากฏการณน์ ้จี ะ
เกดิ ข้นึ ในช่วงวนั ไหนบา้ ง ดังนัน้ หากอยากจะชมปรากฏการณ์จนั ทรุปราคาสักครั้งในชีวิต สามารถ
ตรวจสอบวนั เวลาการเกิดได้จากเว็บไซต์ตา่ ง ๆ ทีเ่ กย่ี วข้องนะคะ

จนั ทรุปราคา

: ส่อื การสอนครแู ตก๊

สรุ ยิ ุปราคา

การโคจรรอบดวงอาทิตย์ของโลก และการโคจร
รอบโลกของดวงจันทร์ บางคร้ังท่าให้เกิดการเรียงตัวเป็น
เสน้ ตรงของดาวทั้งสามดวงในชั่วขณะหนึ่ง หากดวงจนั ทร์
โคจรไปอยู่ระหว่างโลกและดวงอาทิตย์โดยเรียงเป็น
เส้นตรงพอดี ก็จะบังแสงอาทิตย์ที่ส่องมายังโลก เกิดเป็น
“สรุ ยิ ุปราคา” (Solar Eclipse) หรือสรุ ิยคราส

: ส่อื การสอนครแู ตก๊

ขนาดของดวงจันทรน์ นั้ เล็กกว่าโลก และเทียบไม่ไดเ้ ลยกับ
ขนาดของดวงอาทิตย์ แตเ่ พราะระยะหา่ งระหวา่ งดวงอาทติ ย์และโลก
น้นั ไกลมากกว่าระยะหา่ งของโลกและดวงจนั ทรห์ ลายรอ้ ยเทา่ ท่าให้
เรามองเหน็ ดวงจนั ทรแ์ ละดวงอาทติ ยม์ ีขนาดใกลเ้ คียงกนั จากบนพนื้
โลก ดวงจนั ทรจ์ ึงสามารถบดบงั ดวงอาทิตยจ์ นมดื มดิ ได้

เม่ือเกดิ สุรยิ คราส จะมเี พียงบางส่วนของพนื้ โลกเท่าน้นั
ทส่ี ามารถมองเหน็ การเกดิ คราสแบบสมบรู ณ์ (Total Solar
Eclipse) คือ มองเหน็ ดวงจันทรเ์ คล่ือนไปบดบังดวงอาทติ ยจ์ นมืดดบั
ไปท้ังดวง ซ่งึ กค็ อื บริเวณที่ “เงามดื ” (Umbra) ของดวงจันทรต์ กลง
พอดี ส่วนท่ีบริเวณรอบ ๆ ของจุดเงามดื จะเปน็ พนื้ ท่ที ่ีอยู่ใน “เงามวั ”
(Penumbra) คนทีอ่ ยู่ในบริเวณเงามวั จะมองเห็นสุริยุปราคา
บางสว่ นเทา่ นน้ั (Partial Solar Eclipse) ไมไ่ ดเ้ ห็นสุรยิ คราสเต็ม
ดวง แสงอาทิตยเ์ พียงแค่หร่ลี งเป็นแสงสลวั ไมถ่ งึ กับมืดมดิ

: ส่ือการสอนครแู ตก๊

ขนาดของดวงจนั ทรท์ ่เี ราสังเกตเหน็ ได้จากบน
โลกนัน้ จะไมเ่ ทา่ กนั ในแตล่ ะวนั เพราะดวงจนั ทร์
โคจรรอบโลกเปน็ รปู วงรี ไมใ่ ชว่ งกลม (วงโคจรของ
โลกรอบดวงอาทติ ยก์ เ็ ปน็ วงรเี ชน่ กนั ) ช่วงทด่ี วง
จนั ทร์อยูห่ า่ งจากโลกมาก เราจะมองเห็นดวงจันทร์
มีขนาดเล็กลง หากเกดิ สรุ ิยคราสในช่วงเวลาน้ัน เรา
จะเหน็ ดวงจันทร์เล็กกว่าดวงอาทติ ยแ์ ละไมส่ ามารถ
บดบงั ดวงอาทิตย์ไดท้ ง้ั ดวง ทา่ ใหเ้ กดิ สุรยิ ปุ ราคา
แบบวงแหวน คอื จะเหน็ แสงอาทติ ย์สวา่ งเปน็ วง
แหวนรอบเงามืดของดวงจนั ทร์ ซง่ึ เกดิ จากการทดี่ วง
จนั ทร์เคลือ่ นออกห่างโลกไปทางดวงอาทติ ยม์ ากข้ึน
เงามืดทีเ่ กิดข้ึนจึงตกลงมาไมถ่ งึ พน้ื โลก มเี พยี งเงามัว
เทา่ นน้ั

: ส่อื การสอนครูแตก๊

ประเภทของสุริยุปราคา

สุริยุปราคาเตม็ ดวง สุรยิ ปุ ราคาบางส่วน สุริยุปราคาวงแหวน

ดวงจนั ทรบ์ งั ดวงอาทติ ย์ มีเพยี งบางสว่ นของดวง ดวงอาทติ ย์มีลักษณะเป็นวงแหวน
หมดทง้ั ดวง อาทติ ย์เท่าน้นั เกิดเมือ่ ดวงจันทรอ์ ยู่ในต่าแหนง่ ท่ี
ท่ถี กู บงั
ห่างไกลจากโลก ดวงจนั ทร์จงึ
ปรากฏเล็กกวา่ ดวงอาทติ ย์

: ส่ือการสอนครแู ตก๊

การดูสุรยิ ปุ ราคา

- ใช้ฟลิ ม์ ถา่ ยรปู ขาวด่า วธิ ีการดงั้ เดมิ กค็ อื ดึงฟลิ ์มออกจากกลกั ใหโ้ ดนแสงสวา่ งแลว้ นา่ มาตดิ บนกระดาษ
แผน่ ใหญท่ เี่ จาะรไู วแ้ ลว้ ใหก้ ระดาษชว่ ยบังแสง แตใ่ นยคุ การถ่ายรปู ดจิ ทิ ลั ฟิล์มขาวดา่ กลายเปน็ ของหายากไป
แล้ว

- ฟิลม์ เอกซเรยท์ ผี่ า่ นการใชง้ านมาแล้ว เปน็ อนั ตรายมากหากใชท้ งั้ แผน่ เพราะแสงเล็ดลอดผ่านจดุ ทม่ี ี
ภาพถา่ ย ตอ้ งใชบ้ ริเวณขอบสดี า่ ตดั ออกมาเฉพาะสว่ นนนั้ หากนา่ มาสอ่ งหนา้ คนแลว้ ยงั มองเหน็ กนั อยกู่ ต็ ดั
มาซ้อนกนั หลาย ๆ แผน่ จนกวา่ จะมองไมเ่ หน็ ใคร จงึ จะใชม้ องดวงอาทติ ยไ์ ดอ้ ยา่ งปลอดภยั

- ใช้แผ่นไมลาร์ ซงึ่ เคลอื บโลหะพเิ ศษมาปิ ดหน้ากลอ้ ง แตก่ ็อาจจะทา่ ใหแ้ สงโคโรนา่ ของอาทติ ยไ์ มส่ วย
หา้ มนา่ กล้องดดู าวมาใชส้ อ่ งดดู วงอาทติ ย์ เพราะเลนสก์ ลอ้ งดดู าวเปน็ จดุ รวมแสงทา่ ใหต้ าบอดได้ ต้องใชแ้ ผน่ ไม
ลารป์ ิดเลนสก์ อ่ น แต่ขณะใชก้ ต็ อ้ ง ระมดั ระวงั ไมใ่ หแ้ ผ่นไมลารเ์ ลือ่ นหลดุ

: ส่ือการสอนครแู ตก๊

การดูสุรยิ ุปราคา

- กลอ้ งรเู ขม็ กเ็ ปน็ อกี วธิ ี เพียงแค่เจาะรกู ระดาษแลว้ ดผู ่านฉากจะชว่ ยถนอมสายตาได้
- ใชว้ ธิ ีอยใู่ ตต้ น้ ไมใ้ หญ่ หากในชว่ งเกดิ สรุ ยิ ปุ ราคา เราจะเหน็ แสงลอดใบไมเ้ ว้าแหวง่
ตามแสงดวงอาทติ ย์ เวลาถา่ ยรปู จะเกดิ ความสวยงามแบบแปลก ๆ ที่ธรรมชาตสิ รา้ งสรรค์ให้

อุปกรณ์ทหี่ า้ มนา่ มาใชเ้ ด็ดขาดกค็ อื แว่นกนั แดด ไมว่ า่ จะใชเ้ ลนสส์ เี ขม้ แคไ่ หน
ก็เปน็ อนั ตรายตอ่ ดวงตา หากนา่ มาใชม้ องดวงอาทติ ย์
หมายเหตุ แตไ่ มว่ า่ จะใชอ้ ปุ กรณแ์ บบไหน ก็ตอ้ งไมล่ มื กฎทว่ี า่ ลดแสงจา้ ห้ามดนู าน ทุกครง้ั
ที่ ดสู ุรยิ ปุ ราคา ใหน้ บั หนง่ึ ถึงหา้ แลว้ หยดุ พกั สายตา แล้วคอ่ ยมาดใู หมใ่ ชว้ ธิ ีการเดมิ

ขอขอบคุณแหล่งข้อมูล : ส่อื การสอนครแู ตก๊
timeanddate.com. What Is a Total Lunar Eclipse? สืบค้นเมื่อ 17 กรกฎาคม 2561
space.com. Lunar Eclipses: What Are They & When Is the Next One? สืบค้นเมื่อ 17 กรกฎาคม 2561
สถาบันวิจยั ดาราศาสตรแ์ ห่งชาติ(องค์การมหาชน). ปรากฏการณ์จนั ทรุปราคาเตม็ ดวง. สืบค้นเม่ือ 17 กรกฎาคม 2561