94 ยางโอน Polyalthia viridis Craib วงศ ANNONACEAE ชื่ออื่น ขะมอบ (จันทบุรี); ขี้ซาก, อีโด (เลย); ขี้แฮด (แมฮองสอน); ตองหอออย , ยางพาย (เชยงใหม ี ); ตองเหลองื (ลําปาง, เพชรบูรณ); ยางดง (ราชบุรี); ยางโดน (ขอนแกน, อุตรดตถิ , แพร); ยางอึ่ง (พิษณโลกุ , สุโขทัย); สามเตา (ลําปาง) ลักษณะวิสัย ไมโตชา เนื้อแข็ง ไมผลัดใบ ขนาดเล็ก ถึงขนาดกลาง สูงไดประมาณ 20 ม. เรือนยอดเปนพุมรูป กรวยคว่ํา ลําตนเปลาตรง เปลือกเรียบสีเทาปนน้ําตาล ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบเรียงสลับ รูป ขอบขนาน ยาว 18–25 ซม. แผนใบคอนขางหนา เกล ี้ ยง ชอดอกแบบชอกระจกสุั้น ๆ ออกตามกงแก ิ่ เหนอรอยรืวง ของใบ มี 3–5 ดอก ดอกสีเขียวออน กลีบเล ี้ ยงรูป สามเหลี่ยม กลีบดอก 6 กลีบ เรียง 2 ชั้น ชั้นละ 3 กลีบ รูปขอบขนานแคบ ๆ ยาว 1.5–4 ซม. ผลกลุม มีผลยอย จํานวนมาก ทรงรียาว 2–4 ซม. สุกสเหลีองอมสื ม มี 1 เมล็ด เขตการกระจายพันธุ จีนตอนใตไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นในปาดิบแลงและปาผลัดใบผสมทางภาคเหนือ ภาค ตะวนออกเฉัยงเหนี ือ ภาคตะวนออกัและภาคตะวนออกเฉั ยงใต ี ระดบความสัูง 100–1,000 ม. ออกดอกเดอนกืมภาพุนธั – มีนาคม ผลแกเดือนกรกฎาคม–สิงหาคม ประโยชน เนื้อไมใชในการกอสราง ผลเปนอาหารของสัตวปา การขยายพันธุ เพาะเมล็ด โดยนําเมล็ดแชในน้ํ าอุนประมาณ 24–48 ชั่วโมง กอนนําไปเพาะ เมล็ดมีอายุสั้น นอกจากนี้ยังสามารถใชวิธีเสียบยอด และตอนกิ่งไดผลดี ขอแนะนํา เปนไมโตชา ใบคอนขางใหญ ตองการแสงมาก ในระยะกลาไมไมควรปลูกกลางแจง แสงแดดจัด สามารถปลูกผสมผสานกับไมโตเร็วหลายชนิดในปาดิบแลง เปนไมชั้นสอง เชนเดียวกับมะปวน ขึ้นไดดีทุกสภาพพื้นดิน ไมเหมาะสําหรับที่ราบลุมแมน้ํา ขอมูลเพิ่มเติม พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรปาไม, 2542); ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และ คณะ, 2543); พรรณไมวงศกระดังงา (ปยะ, 2544) SW 4459-P001-110-pc8.indd p94 19/4/2555 17:28:04
95 สมอไทย Terminalia chebula Retz. วงศ COMBRETACEAE ชื่ออื่น สมออัพยา (ภาคกลาง); หมากแนะ (ภาคเหนือ) ลักษณะวิสัย ไมเน ื้ อแข็ง โตชา ผลัดใบ ขนาดเล็กถึงขนาดกลาง สูงได ประมาณ 20 ม. หรือถึง 30 ม. ในบางพื้นที่ เรือนยอดโปรง เปลือกสีเทาดํา แตก เปนรองตามยาว เปลอกในส ื ีน้ําตาลแดง ระหวางเปล อกในก ืบกระพั ี้สีเหลองอือน ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบเรยงเกีอบตรงขืามรูปไขยาว 8–20 ซม. โคนใบมนหรือเวาคลายรูปหัวใจ ขอบใบมีขน มีตอมหนึ่งคูใกลโคนใบ แผน ใบหนา ดานลางมขนสีนน ั้ ุม ใบแกกอนรวงสเหลีองื ชอดอกออกตามซอกใบหรือ ปลายกิ่ง ชอดอกยอยแบบชอเชิงลด ดอกสีครีม มีกลิ่นหอมออน ๆ กลีบเลี้ยง เชื่อมติดกันเปนหลอด ปลายแยก 5 แฉก ดานในมีขนยาว ไมมีกลีบดอก เกสร เพศผู 10 อัน ยื่นพนหลอดกลีบเล ี้ ยง ผลแบบผลผนังช ั้นในแข็ง ทรงรียาว 2.5–4 ซม. เรียบหรือมีสันนูน 5 สัน สุกสีดํา มี 1 เมล็ด สีขาว ผิวเมล็ดยน เขตการกระจายพันธุ อินเดีย พมา จีนตอนใตลาว กัมพูชา เวียดนาม ไทย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นในปาผลัดใบผสม ปาเต็งรัง และปาดิบแลง ทั่วประเทศ ระดับความสูงจนถึงประมาณ 1,000 ม. ผลิดอกพรอมใบออน ตั้งแตออกดอกจนถึงผลแกใชเวลาประมาณ 8 เดือน ผลแก ชวงเดอนกืนยายนั –ธันวาคม การสบพืนธัตามธรรมชาต ุ ิคอนขางต ่ําเนองจากเมล ื่ ็ด เปนอาหารของสัตวปาหลายชนิด และมีการเก็บเมล็ดเพื่อใชบริโภคและจําหนาย ประโยชน เนอไม ื้ แข ็ง คอนขางหน ัก เหมาะสาหรํ บงานเฟอร ั นิเจอรแกนไม ใชยอมผาใหสารสีเหลือง ผลรับประทานไดทั้งสดหรือดอง เปนยาระบาย ผลแหง ใชรักษาอาการทองผูก และแกไอ การขยายพันธุเพาะเมล็ด เก็บไวไดนาน ใหลอกเปลือกและเนื้อออก โดย วิธีกวนเชนเดียวกับสมอพิเภก ตัดหัวและปลายเมล็ดแชน้ําไวประมาณ 36 ชั่วโมง มีอัตราการงอกสูง ขอแนะนํา เรือนยอดคอนขางโปรง ทนแลงและทนไฟไดดี สามารถขึ้นไดในดินแทบทุกชนิด แมแตดินลูกรังที่มีเศษหินจํานวนมาก ตามสันเขาที่ลาดชัน เหมาะสําหรับ ปลูกฟนฟูสภาพปาผลัดใบผสม ปาเต็งรัง และปาดิบแลง ที่มีความชุมชื้นนอย กลาไมหรือตอเกาที่ถูกตัดหรือ ถูกไฟไหมสามารถแตกหนอไดดีแตอัตราการเจริญเติบโตคอนขางชา ขอมูลเพิ่มเติม ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 3 (1983); Flora of China Vol. 13 (2007) SW 4459-P001-110-pc8.indd p95 19/4/2555 17:28:22
96 สะแกแสง Cananga latifolia (Hook. f. & Thomson) Finet & Gagnep. วงศ ANNONACEAE ชื่ออื่น เกาโปง, งุมสะบันงา (เชียงใหม); แกนแซง (อุตรดิตถ); แคแสง (จันทบุรี); แตงแสง (ชัยภูมิขอนแกน); เนา (ภาคเหนือ); เผิง (เพชรบรณู ); หําอาว, หําฮอก (นครราชสีมา) ลักษณะวิสัย ไมโตคอนขางชา เน ื้ อแข็ง ผลดใบ ัขนาดเลกถ็งขนาดกลางึสูงไดประมาณ 20 ม. เรือนยอดโปรง กิ่งออนมีขนหนาแนน เปลือกสี น้ําตาลอมเทา ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบเรียง เวียน รูปไข ยาว 10–24 ซม. โคนใบเวา แผน ใบดานลางมีขน ดอกออกเด ี่ ยวหรือออกเปน กระจกตามซอกใบุกานดอกยาวประมาณ 2 ซม. กลีบดอก 6 กลีบ เรียงเปน 2 ชั้น ชั้นละ 3 กลีบ ดอกออนสีเขียว เม ื่ อดอกบานสีเหลือง ผลกลุม มีผลยอย 20–25 ผล ทรงรียาว 1.5–2 ซม. สุกสีดํา เมล็ดจํานวนมาก เขตการกระจายพันธุ เวียดนาม ไทย มาเลเซีย อินโดนีเซีย การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นในปาผลัดใบผสมและปาดิบแลง ทั่วทุกภาคของประเทศ ระดับต่ํา ๆ จนถึงระดับความสูงประมาณ 350 ม. ออกดอกเดือนเมษายน–พฤษภาคม ติดผลเดือนสิงหาคม–กันยายน ประโยชน ไมเนื้อแข็ง ใชทําลัง ของเด็กเลน กระดาน แบบ และเสาเข็ม รากและเนื้อไมมีรสเบื่อเมา แกไขรักษา โรคผิวหนัง ผื่นคัน แผลเรื้อรัง ผสมกับยาสูบบรรเทาอาการโพรงจมูกอักเสบ การขยายพันธุ เพาะเมล็ด เมล็ดมีอายุสั้น ไมควรเก็บไวนานเกิน 6 เดือน นําเมล็ดแชในน้ํารอนชวยเพิ่มอัตราการ งอก (พืชในสกุล Cananga) ขึ้นไดทุกสภาพดิน ตองการแสงปานกลาง ขอแนะนํา เปนไมโตคอนขางชา ใบใหญ ออกหนาแนน ตองการแสงมาก ระบบรากลึก สามารถ ปลูกผสมผสานกับไมโตเร็วหลายชนิดในปาดิบแลงและปาผลัดใบผสม ในพื้นที่ระดับต่ํา ๆ โดยเฉพาะกับสัก ที่มี ระบบรากตื้น ขอมูลเพิ่มเติม พรรณไมตนของประเทศไทย (สวนพฤกษศาสตรปาไม, 2542); ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และ คณะ, 2543); พรรณไมวงศกระดังงา (ปยะ, 2544) SW 4459-P001-110-pc8.indd p96 19/4/2555 17:29:35
97 สารภีดอย Anneslea fragrans Wall. วงศ PENTAPHYLACACEAE (THEACEAE) ชื่ออื่น คําโซ, ตองหนัง, ตีนจํา, ทําซุง, บานมา, พระราม, โมงนั่ง (ภาคตะวนออกเฉัยงเหนี ือ); ปนมา, สานแดง, สานแดงใหญ, สารภี, สารภีควาย, สารภีปา, สารภีหมู, สุน, ฮัก (เชียงใหม) ลักษณะวิสัย ไมเนื้อแข็ง โตชา ไมผลัดใบ ขนาดเล็กถึง ขนาดกลาง สูงไดประมาณ 15 ม. ลําตนคดงอ แตกกิ่งต่ําเปลือก เรียบหรือแตกเปนรองตื้นไมเปนระเบียบ สีเทา เปลือกในสีแดง ปนน้ําตาล ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบเรยงเวียนีรูปขอบ ขนาน ยาว 7–15 ซม. แผนใบหนา ขอบใบเรยบี ชอดอกคลาย ชอซี่รม ออกตามปลายกิ่ง ดอกจํานวนมาก ชี้ลงดิน กลีบเลี้ยง และกลีบดอกมีจํานวนอยางละ 5 กลีบ เรียงซอนเหลื่อม กลีบ เลี้ยง โคงกลับชี้ขึ้น กลีบดอกเชื่อมติดกันที่โคนหุมเกสรเปน โคมแหลมตรงกลางดอก เกสรเพศผูจํานวนมาก อับเรณูมี รยางครังไขอย ใตู วงกล ีบ ผลมกลีบเลียงห ี้ มเน ุ อหนา ื้ รูปไขยาว 2–5 ซม. ผลแกสีสม มี 2–9 เมล็ด เมล็ดมีเยื่อหุมสีแดง เขตการกระจายพันธุ จีนตอนใตพมา ลาว กัมพูชา เวียดนาม ไทย คาบสมุทรมลายู การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้นกระจายหนาแนนในปาดิบเขา ปาเต็งรังระดับสูง หรือปา เต็งรังผสมสน ที่คอนขางแหงแลง ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันตกเฉียงใตระดับความสูง 700–1,700 ม. ออกดอกเดือนพฤศจิกายน–กุมภาพันธผลแกเดือนกรกฎาคม–กันยายน ประโยชน เนื้อไมแข็ง แตเปราะ ใชทําเฟอรนิเจอรเปลือกและดอกใชถายพยาธิแกบิด และแกไข การขยายพันธุเพาะเมล็ด ออกดอกดกและติดผลจํานวนมากทุกปสามารถเก็บเมล็ดไดงายเพราะตนไมสูงมาก สามารถเก็บเมล็ดที่รวงหลนใตตนไปเพาะไดลอกเยื่อหุมเมล็ดออก ไมควรใหเมล็ดแหงจนเกินไปจะทําใหอัตราการงอก ลดลง และทําใหเมล็ดมีอายุสั้น ขอแนะนํา ลักษณะการปลูกในระบบนิเวศคลายปลูกทะโลแตสารภีดอยจะขึ้นไดดีในสภาพที่แหง แลงและหนาวเย็น ตามสันเขา ทุงหญา ทนไฟ เหมาะสําหรับการปลูกพื้นฟูสภาพปาตนน้ําในระดับสูง เปนไม ชั้นรอง โดยเฉพาะปลูกรวมกับสนสามใบ และกอชนิดตาง ๆ ขอมูลเพิ่มเติม ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); Flora of Thailand Vol. 2 (2) (1972); Flora of China Vol. 12 (2007) SW 4459-P001-107-pc8.indd p97 24/4/2555 14:44:23
98 หวา Syzygium cumini (L.) Skeels วงศ MYRTACEAE ชื่ออื่น หาขี้แพะ (เชียงราย) ลักษณะวิสัย ไมเนื้อแข็ง โตชา ไมผลัดใบ ขนาดกลางถึง ขนาดใหญอาจสูงไดถึง 30 ม. เปลือกขรุขระหรือแตกเปนสะเก็ด เล็กนอย สีเทาปนน้ําตาล เปลือกในสีน้ําตาลแดง เรือนพุมโปรง ลักษณะทางพฤกษศาสตรที่สําคัญ ใบเรียงตรงขาม รูป รีหรือรูปขอบขนาน ยาว 9–14 ซม. แผนใบหนา ดานบนสีเขียว เขมเปนมัน ดานลางสีออนกวา ผิวเกลี้ยง เสนแขนงใบขางละ 19–30 เสน มีเสนขอบใน 1 เสน กานใบยาว 0.6–2.8 ซม. ชอ ดอกออกตามซอกใบและปลายกิ่ง ดอกสีขาว กลีบรวมรูปถวย ปลายแยก 4–5 แฉก เกสรเพศผูจํานวนมาก ผลแบบผลมีเนื้อ หนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปรีสุกสีมวงดํา เมล็ดแข็ง เขตการกระจายพันธุ จีนตอนใตอินเดีย ศรีลังกา พมา ไทย ลาว กัมพูชา เวียดนาม มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟลิปปนส การกระจายพันธุและนิเวศวิทยาในประเทศไทย ขึ้น กระจายในปาผล ดใบผสม ั ปาเตงร็ ัง ปาดบแลิ ง ปาดบชิ ื้น และปา บึงน ้ํ าจืดท ั่ วทุกภาคของประเทศ จนถึงระดับความสูงประมาณ 1,200 ม. ออกดอกเดือนธันวาคม–เมษายน เปนผลเดือน เมษายน–กรกฎาคม ประโยชน ไมเนื้อแข็งปานกลาง เนื้อละเอียด ใชในการกอสราง ตอเรือ เครื่องมือตาง ๆ เฟอรนิเจอรทํากีตาร เปลอกตืมแก บิด อมแกปากเป อย ผลดบแกิ ทองเสีย ผลสกรุบประทานได ั รสหวานอมเปร ยว ี้ และฝาดเลกน็อย ใชทําเครอง ื่ ดื่ม เมล็ดชวยลดน้ําตาลในเลือด ถอนพิษจากเมล็ดแสลงใจ ผลยังเปนอาหารของนกและสัตวเลี้ยงลูกดวยนมหลายชนิด การขยายพันธุ เพาะเมล็ด ปกชํา และตอนกิ่ง เมล็ดมีอายุสั้น ควรเพาะทันทีภายใน 2 สัปดาหเมล็ดใชเวลางอก 2–4 สัปดาหอัตราการงอกสูง กลาไมตองการรมเงาและความชุมชื้น ขอแนะนํา ขึ้นไดดีในปาหลายชนิด เจริญเติบโตเร็วในชวงแรก ชอบแสงแดดจัด ทนทานตอความ แหงแลง ไฟปา และน้ําทวมไดนานมากกวา 2 เดือน รวมถึงสามารถขึ้นไดดีในพื้นที่ที่ดินเสื่อมโทรม เหมาะสม สําหรับปลูกฟนฟูสภาพปาผสมกับไมโตเร็วชนิดอื่น ๆ เพราะผลหวาจะชวยดึงดูดใหสัตวปาเขาใชประโยชนใน พื้นที่ไดดี ขอมูลเพิ่มเติม ตนไมเมืองเหนือ (ไซมอน และคณะ, 2543); PROSEA No. 5 (2) (1995); Flora of Thailand Vol. 7 (4) (2002) SW 4459-P001-110-pc8.indd p98 19/4/2555 17:30:05
SW 4459-P001-110-pc8.indd p99 19/4/2555 17:30:39
100 บรรณานุกรม กรมปาไม. 2526. ไมที่มีคาทางเศรษฐกิจของไทย ตอนที่ 3. ฝายพฤกษศาสตรปาไมกองบํารุง กรมปาไม. 2553. จําปาปา. สวนปลูกปาภาคเอกชน สํานักสงเสริมการปลูกปา. กรมปาไม. 2553. ตะเคียนทอง. สวนปลูกปาภาคเอกชน สํานักสงเสริมการปลูกปา. กรมปาไม. 2553. ยางนา. สวนปลูกปาภาคเอกชน สํานักสงเสริมการปลูกปา. กรมปาไม. 2553. สัก. สวนปลูกปาภาคเอกชน สํานักสงเสริมการปลูกปา. กรมปาไม. 2554. รายงานโครงการจัดการผลกระทบทางลบที่เกิดจากการใหบริการดานเมล็ดไม. สํานักวิจัยและ พัฒนาการปาไม. กรมปาไม. (ไมปรากฏปที่พิมพ). การเพาะชํากลาไม. สวนสงเสริมการเพาะชํากลาไมสํานักสงเสริมการปลูกปา. กรมอุทยานแหงชาติสัตวปา และพันธุพืช. 2550. คูมือศึกษาพันธุพืชปา เลม 2. โรงพิมพชุมนุมสหกรณ การเกษตรแหงประเทศไทย จํากัด, กรุงเทพฯ. กรมอุทยานแหงชาติสัตวปา และพันธุพืช. 2552. พันธุไมมงคลพระราชทาน. โรงพิมพชุมนุมการเกษตรแหง ประเทศไทย จํากัด, กรุงเทพฯ. กระทรวงสาธารณสุข. 2540. สมุนไพรกับวัฒนธรรมไทย ตอนที่1 : ตนไมตามทิศ. โรงพิมพชุมนุมการเกษตรแหง ประเทศไทย จํากัด, กรุงเทพฯ. คงฤทธิ์เอกะวิภาต. 2535. พรรณไมในสวนสิริกิติ์ภาคกลาง (จังหวัดราชบุรี). หางหุนสวนจํากัด ชุติการพิมพ, กรุงเทพฯ. จําลอง เพ็งคลาย, ธวัชชัย วงศประเสริฐ, ธีรวัฒนบุญทวีคุณ, พงษศักดิ์พลเสนา และทนงศักดิ์จงอนุรักษ. 2549. พรรณไมวงศไมกอของไทย. จัดพิมพโดยโครงการ BRT. โรงพิมพกรุงเทพ (1984) จํากัด, กรุงเทพฯ. เจริญ การกสิขวิธี. 2517. การปลูกสวนพืชปา. ไมระบุขอมูลการพิมพ. ไซมอน การดเนอร, พินดา สิทธิสุนทร และวิไลวรรณ อนุสารสุนทร. 2543. ตนไมเมืองเหนือ. โครงการจัดพิมพ คบไฟ, กรุงเทพฯ. ธงชัย เปาอินทรและนิวัตร เปาอินทร. 2544. ตนไมยานารู. พิมพครั้งที่ 1. บริษัท ออฟเซ็ท เพรส จํากัด, กรุงเทพฯ. ธวัชชัย สันติสุข. 2549. ปาของประเทศไทย. สํานักหอพรรณไม, กรมอุทยานแหงชาติสัตวปา และพันธุพืช. กรุงเทพฯ. นิสิตปริญญาโทสาขาวนวัฒนวิทยา มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. 2532. แนะนําพรรณไมปาโครงการอีสานเขียว. ปราโมทยศรีภิรมย. 2524. ชุมนุมสมุนไพรไทย. พิมพครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ. ปยะ เฉลิมกลิ่น. 2544. พรรณไมวงศกระดังงา. บริษัทอมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน), กรุงเทพฯ. ปยะ เฉลิมกลิ่น. 2545. แมกโนเลียเมืองไทย. สํานักพิมพบานและสวน, กรุงเทพฯ. ราชบัณฑิตยสถาน. 2538. อนุกรมวิธานพืช อักษร ก. พิมพครั้งที่ 1. บริษัทเพื่อนพิมพจํากัด, กรุงเทพฯ. ราชบัณฑิตยสถาน. 2547. อนุกรมวิธานพืช อักษร ข. พิมพครั้งที่ 1. หจก. อรุณการพิมพ, กรุงเทพฯ. SW 4459-P001-110-pc8.indd p100 19/4/2555 17:30:51
101 วิทยเที่ยงบูรณธรรม. 2531. พจนานุกรมสมุนไพรไทย. โอ.เอส. พรินติ้ง เฮาส, กรุงเทพฯ. สวนพฤกษศาสตรปาไมสํานักวิชาการปาไมกรมปาไม. 2542. พรรณไมตนของประเทศไทย. บริษัท ไดมอนด พริ้นติ้ง จํากัด, กรุงเทพฯ. สุธรรม อารีกุล, จํารัส อินทร, สุวรรณ ทาเขียว และอองเต็ง นันทแกว. 2552. องคความรูเรื่องพืชปาที่ใช ประโยชนทางภาคเหนือของไทยเลม 1–3. มูลนิธิโครงการหลวง. บริษัท อมรินทรพริ้นติ้ง แอนดพับลิช ชิ่ง จํากัด (มหาชน), กรุงเทพฯ. หนวยวิจัยการฟนฟูปา. 2541. ปาเพื่ออนาคต การปลูกไมทองถิ่นเพื่อฟนฟูระบบนิเวศของปา. ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร, มหาวิทยาลัยเชียงใหม. หนวยวิจัยการฟนฟูปา. 2549. ปลูกใหเปนปา แนวคิดและแนวปฏิบัติสําหรับการฟนฟูปาเขตรอน. ภาควิชา ชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร, มหาวิทยาลัยเชียงใหม. หนวยวิจัยการฟนฟูปา. 2543. เมล็ดและกลาไมยืนตน เพื่อการฟนฟูปาในภาคเหนือของประเทศไทย. ภาควิชา ชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร, มหาวิทยาลัยเชียงใหม. อุทิศ กุฎอินทร. 2542. นิเวศวิทยาพื้นฐานเพื่อการปาไม. ภาควิชาชีววิทยาปาไมคณะวนศาสตรมหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร, กรุงเทพฯ. เอื้อมพร วีสมหมาย และปณิธาน แกวดวงเทียน. 2547. ไมปายืนตนของไทย 1. โรงพิมพเอช เอ็น กรุป จํากัด, กรุงเทพฯ. อภิสิทธิ์สิมศิริ, สกลศักดิ์รัมยะรังสิและเจริญ ชางสีสังข. 2550. การผลิตกลาไมสมุนไพรชนิดยืนตนและเถาวัลย เอกสารประกอบการสัมมนาทางวนวัฒนวิทยา ครั้งที่ 8 “เทคโนโลยีวนวัฒนเพื่อขจัดความยากจน”. กลุม งานวนวัฒนวิจัย สํานักวิจัยการจัดการปาไมและผลิตผลปาไมกรมปาไม. Blakesleya, D., Elliottb, S., Kuarakb, C., Navakitbumrungb P., Zangkumb, S. & Anusarnsunthornb V. 2002. Propagating framework tree species to restore seasonally dry tropical forest: implications of seasonal seed dispersal and dormancy. Forest Ecology and Management 164: 31–38. Burkill, I. H. 1966. A Dictionary of the Economic Products of the Malay Peninsula 1 & 2. Art Printing Works, Kuala Lampur. Chantaranothai, P. 1995. Barringtonia (Lecythidaceae) in Thailand. Kew Bulletin Vol. 50 (4): 677–694. Faridah Hanum, I. & van der Maesen, L. J. G. (eds.). 1997. Plant Resources of South-East Asia No. 11. Auxiliary Plants. Prosea Foundation, Bogor, Indonesia. Furtado, C. X. 1969. A revision of Lagerstroemia L. (Lythraceae). Gardens’ Bulletin, Singarpore 24: 267–272. Harris, D. J. 1999. Irvingiaceae. Species Plantarum, Flora of the World. Australian Biological Reseources Study, Canberra. International Center for Research in Agroforestry (ICRAF). AgroForestryTree Database. Available at http:// www.worldagroforestrycentre.org/sea/products/afdbases/af/index.asp Lemmens, R. H. M. J. & Wulijarni-Soetjipto, N. (eds.). 1983. Plant Resources of South-East Asia. No. 3: Dye and tannin-producing plants. Prosea Foundation, Bogor, Indonesia. SW 4459-P001-110-pc8.indd p101 19/4/2555 17:31:01
102 Lemmens, R. H. M. J., Soerianegara I. & Wong W. C. (eds.). 1995. Plant Resources of South-East Asia. No 5 (2). Timber trees: minor commercial timbers. Backhuys Publishers, Leiden. Mabberley, D. J., Pannell, C. M. & Sing, A. M. 1995. Meliaceae. Flora Malesiana ser. I, Vol. 12 (1). Foundation Flora Malesiana. NAFRI. Lao Tree Seed Project, Nam Souang Forest Research Centre, Naxaythong District, Vientiane Municipality, Lao P.D.R. Available on http://www.nafri.org.la/. Nooteboom, H. P. & Chalermglin, P. 2009. The Magnoliaceae of Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) 37: 111–138. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 1997. Flora of Thailand 6 (3). Diamon Printing, Bangkok. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 1999. Flora of Thailand 7 (1). Diamon Printing, Bangkok. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 2001. Flora of Thailand 7 (3). Prachachon, Bangkok. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 2002. Flora of Thailand 7 (4). Prachachon, Bangkok. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 2005. Flora of Thailand 8 (1). Prachachon, Bangkok. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 2007. Flora of Thailand 8 (2). Prachachon, Bangkok. Santisuk, T. & Larsen, K. (eds.). 2008. Flora of Thailand 9 (3). Prachachon, Bangkok. Saralamp, P. 1997. Medicinal Plants in Thailand Volume 2. Deptartment of Pharmaceutical Botany, Faculty of Pharmacy, Mahidol University, Bangkok. Saralamp, P., Chuakul, W., Temsirikul, R. & Clayton, T. 1996. Medicinal Plants in Thailand Volume 1. Department of Pharmaceutical Botany, Faculty of Pharmacy, Mahidol University, Bangkok. Scott, A. J. 1979. A Revision of Anogeissus (Combretaceae). Kew Bulletin 3 (4): 555–566. Smitinand T. & Santisuk, T. 1981. Dipterocarpaceae of Thailand with special reference to silvicultural ecology. Malaysian Forester. 44 (2–3): 377–385. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1970. Flora of Thailand 2 (1). The Tister Press, Bangkok. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1972. Flora of Thailand 2 (2). The Tister Press, Bangkok. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1975. Flora of Thailand 2 (3). The Tister Press, Bangkok. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1981. Flora of Thailand 2 (4). The Tister Press, Bangkok. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1987. Flora of Thailand 5 (1). The Chutima Press, Bangkok. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1991. Flora of Thailand 5 (3). The Chutima Press, Bangkok. Smitinand, T. & Larsen, K. (eds.). 1992. Flora of Thailand 5 (4). The Chutima Press, Bangkok. Soerianegara I., Lemmens, R. H. M. J. (eds.). 1993. Plant Resources of South-East Asia. No. 5 (1): Timber trees: major commercial timbers. Backhuys Publishers, Leiden. SW 4459-P001-110-pc8.indd p102 19/4/2555 17:31:09
103 Sosef, M. S. M., Hong, L. T. & Prawirohatmodjo, S. (eds.). 1998: Plant Resources of South-East Asia No 5 (3). Timber trees: Lesser-known timbers. Prosea Foundation, Bogor, Indonesia. Forest Restoration Research Unit (FORRU). 2000. Tree Seed and Seedling for Restoring Forests in Northern Thailand. Biology Department, Science Faculty, Chiang Mai University, Thailand. van Valkenburg, J. L. C. H. & Bunyapraphatsara, N. (eds). 2001. Plant Resources of South-East Asia No. 12 (2). Medicinal and poisonous plants 2. Backhuys Publisher, Leiden, the Netherlands. Wu, Z. Y & Raven, P. H. (eds.). 1994. Flora of China Vol. 17. Science Press, Beijing. Wu, Z. Y & Raven, P. H. (eds.). 1996. Flora of China Vol. 15. Science Press, Beijing. Wu, Z. Y & Raven, P. H. (eds.). 1999. Flora of China Vol. 4. Science Press, Beijing. Wu, Z. Y & Raven, P. H. & Hong, D. Y. (eds.). 2007. Flora of China Vol. 12. Science Press, Beijing. Wu, Z. Y & Raven, P. H. & Hong, D. Y. (eds.). 2007. Flora of China Vol. 13. Science Press, Beijing. Wu, Z. Y & Raven, P. H. & Hong, D. Y. (eds.). 2008. Flora of China Vol. 7. Science Press, Beijing. Wu, Z. Y & Raven, P. H. & Hong, D. Y. (eds.). 2008. Flora of China Vol. 11. Science Press, Beijing. SW 4459-P001-110-pc8.indd p103 19/4/2555 17:31:18
104 Anacardiaceae Choerospondias axillaris (Roxb.) B. L. Burtt & A. W. Hill Spondias pinnata (L. f.) Kurz Annonaceae Cananga latifolia (Hook. f. & Thomson) Finet & Gagnep. Mitrephora tomentosa Hook. f. & Thomson Polyalthia viridis Craib Apocynaceae Alstonia glaucescens (K. Schum.) Monach. Alstonia scholaris (L.) R. Br. Betulaceae Betula alnoides Buch.-Ham. ex D. Don Capparaceae Crateva magna (Lour.) DC. Clusiaceae (Guttiferae) Cratoxylum formosum (Jack) Dyer Combretaceae Anogeissus acuminata (Roxb. ex DC.) Wall. ex Guillem. & Perr. Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. Terminalia chebula Retz. Dipterocarpaceae Anisoptera costata Korth. Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don Hopea odorata Roxb. Shorea roxburghii G. Don Ebenaceae Diospyros glandulosa Lace Diospyros variegata Kurz Elaeocarpaceae Elaeocarpus hygrophilus Kurz Elaeocarpus lanceifolius Roxb. Elaeocarpus robustus Roxb. Euphorbiaceae Balakata baccata (Roxb.) Esser Bischofi a javanica Blume Macaranga denticulata (Blume) Müll. Arg. Phyllanthus emblica L. Fabaceae (Leguminosae-Caesalpinioideae) Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib Bauhinia variegata L. Crudia chrysantha (Pierre) K. Schum. Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz Senna garrettiana (Craib) H. S. Irwin & Barneby Sindora siamensis Teijsm. & Miq. Fabaceae (Leguminosae-Mimosoideae) Albizia lebbeck (L.) Benth. Albizia lucidior (Steud.) I. C. Nielsen Albizia procera (Roxb.) Benth. Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii (Craib & Hutch.) I. C. Nielsen Fabaceae (Leguminosae-Papilionoideae) Dalbergia cochinchinensis Pierre Erythrina stricta Roxb. Pterocarpus macrocarpus Kurz Fagaceae Castanopsis acuminatissima (Blume) A. DC. Castanopsis argyrophylla King ex Hook. f. Castanopsis diversifolia (Kurz) King ex Hook. f. Castanopsis tribuloides (Sm.) A. DC. Lithocarpus fenestratus (Roxb.) Rehder Quercus aliena Blume SW 4459-P001-107-pc8.indd p104 24/4/2555 14:44:44
105 Irvingiaceae Irvingia malayana Oliv. ex A. W. Benn. Juglandaceae Engelhardtia spicata Blume Lamiaceae (Labiatae) Tectona grandis L. f. Gmelina arborea Roxb. Lauraceae Cinnamomum iners Reinw. ex Blume Persea kurzii Kosterm. Lecythidaceae Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. Careya sphaerica Roxb. Lythraceae Duabanga grandifl ora (Roxb. ex DC.) Walp. Lagerstoemia speciosa (L.) Pers. Lagerstroemia fl oribunda Jack Magnoliaceae Magnolia baillonii Pierre Meliaceae Aphanamixis polystachya (Wall.) R. Parker Sandoricum koetjape (Burm. f.) Merr. Toona ciliata M. Roem. Myrtaceae Syzygium cumini (L.) Skeels Pentaphylacaceae Anneslea fragrans Wall. Pinaceae Pinus kesiya Royle ex Gordon Rhizophoraceae Carallia brachiata (Lour.) Merr. Rosaceae Prunus cerasoides D. Don Rubiaceae Anthocephalus chinensis (Lam.) A. Rich. ex Walp. Haldina cordifolia (Roxb.) Ridsdale Mitragyna diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil. Nauclea orientalis (L.) L. Rutaceae Acronychia pedunculata (L.) Miq. Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC. Salicaceae Salix tetrasperma Roxb. Sapindaceae Arfeuillea arborescens Pierre Schleichera oleosa (Lour.) Oken Sterculiaceae Pterocymbium tinctorium (Blanco) Merr. Pterospermum diversifolium Blume Styracaceae Styrax benzoides Craib Theaceae Schima wallichii (DC.) Korth. Thymelaeaceae Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte Ulmaceae Holoptelea integrifolia Planch. SW 4459-P001-107-pc8.indd p105 24/4/2555 14:44:51
106 Acronychia pedunculata (L.) Miq. 24 Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib 91 Albizia lebbeck (L.) Benth. 45 Albizia lucidior (Steud.) I. C. Nielsen 44 Albizia procera (Roxb.) Benth. 39 Alstonia glaucescens (K. Schum.) Monach. 40 Alstonia scholaris (L.) R. Br. 63 Anisoptera costata Korth. 21 Anneslea fragrans Wall. 97 Anogeissus acuminata (Roxb. ex DC.) Wall. ex Guillem. & Perr. 35 Anthocephalus chinensis (Lam.) A. Rich. ex Walp. 19 Aphanamixis polystachya (Wall.) R. Parker 84 Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte 22 Arfeuillea arborescens Pierre 79 Balakata baccata (Roxb.) Esser 47 Barringtonia acutangula (L.) Gaertn. 30 Bauhinia variegata L. 64 Betula alnoides Buch.-Ham. ex D. Don 26 Bischofi a javanica Blume 42 Cananga latifolia (Hook. f. & Thomson) Finet & Gagnep. 96 Carallia brachiata (Lour.) Merr. 31 Careya sphaerica Roxb. 69 Castanopsis acuminatissima (Blume) A. DC. 72 Castanopsis argyrophylla King ex Hook. f. 77 Castanopsis diversifolia (Kurz) King ex Hook. f. 75 Castanopsis tribuloides (Sm.) A. DC. 74 Choerospondias axillaris (Roxb.) B. L. Burtt & A. W. Hill 52 Cinnamomum iners Reinw. ex Blume 81 Crateva magna (Lour.) DC. 27 Cratoxylum formosum (Jack) Dyer 85 Crudia chrysantha (Pierre) K. Schum. 60 Dalbergia cochinchinensis Pierre 89 Diospyros glandulosa Lace 23 Diospyros variegata Kurz 87 Dipterocarpus alatus Roxb. ex G. Don 54 Duabanga grandifl ora (Roxb. ex DC.) Walp. 56 Elaeocarpus hygrophilus Kurz 48 Elaeocarpus lanceifolius Roxb. 46 Elaeocarpus robustus Roxb. 61 Engelhardtia spicata Blume 80 Erythrina stricta Roxb. 37 Gmelina arborea Roxb. 32 Haldina cordifolia (Roxb.) Ridsdale 28 Holoptelea integrifolia Planch. 18 Hopea odorata Roxb. 34 Irvingia malayana Oliv. ex A. W. Benn. 71 Lagerstoemia speciosa (L.) Pers. 67 Lagerstroemia fl oribunda Jack 36 Lithocarpus fenestratus (Roxb.) Rehder 76 Macaranga denticulata (Blume) Müll. Arg. 33 Magnolia baillonii Pierre 29 Mitragyna diversifolia (Wall. ex G. Don) Havil. 20 Mitrephora tomentosa Hook. f. & Thomson 92 Nauclea orientalis (L.) L. 25 Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz 66 Persea kurzii Kosterm. 93 Phyllanthus emblica L. 50 Pinus kesiya Royle ex Gordon 57 Polyalthia viridis Craib 94 Prunus cerasoides D. Don 41 Pterocarpus macrocarpus Kurz 86 Pterocymbium tinctorium (Blanco) Merr. 43 Pterospermum diversifolium Blume 55 Quercus aliena Blume 73 Salix tetrasperma Roxb. 58 Sandoricum koetjape (Burm. f.) Merr. 70 Schima wallichii (DC.) Korth. 38 Schleichera oleosa (Lour.) Oken 83 Senna garrettiana (Craib) H. S. Irwin & Barneby 65 Shorea roxburghii G. Don 88 Sindora siamensis Teijsm. & Miq. 90 Spondias pinnata (L. f.) Kurz 49 Styrax benzoides Craib 78 Syzygium cumini (L.) Skeels 98 Tectona grandis L. f. 62 Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. 59 Terminalia chebula Retz. 95 Toona ciliata M. Roem. 53 Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii (Craib & Hutch.) I. C. Nielsen 82 Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC. 51 SW 4459-P001-107-pc8.indd p106 24/4/2555 14:44:58
107 SW 4459-P001-107-pc8.indd p107 24/4/2555 14:45:04 นายดำารงค์ พิเดช อธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ที่ปรึกษา นายเริงชัย ประยูรเวช รองอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ที่ปรึกษา นายมโนพัศ หัวเมืองแก้ว รองอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ที่ปรึกษา นายธีรภัทร ประยูรสิทธิ รองอธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ที่ปรึกษา นายจำาลอง เพ็งคล้าย ที่ปรึกษา นายธวัชชัย สันติสุข ที่ปรึกษา นางก่องกานดา ชยามฤต ที่ปรึกษา นายธวัชชัย วงศ์ประเสริฐ ที่ปรึกษา นางเตือนใจ นุชดำารงค์ ผู้อำานวยการสำานักวิจัยการอนุรักษ์ป่าไม้และพันธุ์พืข ประธานคณะทำางาน นายสมราน สุดดี คณะทำางาน นายปิยชาติ ไตรสารศรี คณะทำางาน นายวรดลต์ แจ่มจำารูญ คณะทำางาน นายมานพ ผู้พัฒน์ คณะทำางาน นางสาวสุคนธ์ทิพย์ ศิริมงคล คณะทำางาน นางสาวโสมนัสสา แสงฤทธิ์ คณะทำางาน นายสุคิด เรืองเรื่อ คณะทำางาน นางสาวนันทวรรณ สุปันตี คณะทำางาน นายพาโชค พูดจา คณะทำางาน นางสาวนารี ศิลปศร คณะทำางาน นายราชันย์ ภู่มา คณะทำางานและเลขานุการ นายปรีชา การะเกตุ คณะทำางานและผู้ช่วยเลขานุการ นายทนงศักดิ์ จงอนุรักษ์ คณะทำางานและผู้ช่วยเลขานุการ นางสาวนันท์นภัส ภัทรหิรัญไตรสิน คณะทำางานและผู้ช่วยเลขานุการ คำ�นิยม คณะผู้จัดทำาขอขอบคุณสำานักวิจัยและพัฒนาการป่าไม้ และสำานักส่งเสริมการปลูกป่า กรมป่าไม้ ที่ให้ความอนุเคราะห์ข้อมูลที่เป็นประโยชน์เกี่ยวกับการเพาะชำากล้าไม้และการปลูกป่า สำานัก อนุรักษ์และจัดการต้นน้ำา กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ที่ให้ข้อมูลรายละเอียดเกี่ยวกับ พื้นที่ลุ่มน้ำา นายมนัส รวดเร็ว สำาหรับข้อมูลพรรณไม้บางชนิด นายพงษ์ศักดิ์ พลเสนา และนางสาว วาปรี เสนสิทธิ์ ที่มอบภาพบางส่วนให้คณะผู้จัดทำาได้นำามาใช้ประกอบ และขอขอบคุณเจ้าหน้าที่ และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องที่มีส่วนในการผลิตสื่อสิ่งพิมพ์ที่เป็นประโยชน์และใช้อ้างอิงในการจัดทำา คู่มือเลือกชนิดพรรณไม้เพื่อปลูกป่าป้องกันอุทกภัยนี้ คณะทำ�ง�น
SW 4459-P001-110-pc8.indd p108 19/4/2555 17:32:08
คูมือเลือกชนิดพรรณไมเพื่อปลูกปาปองกันอุทกภัย พิมพครั้งที่ 1 จํานวนพิมพ 3,000 เลม พุทธศักราช 2555 ขอมูลทางบรรณานุกรมของสํานักหอสมุดแหงชาติ National of Library of Thailand Cataloging in Publication Data สํานักงานหอพรรณไม. คูมือเลือกชนิดพรรณไมเพื่อปลูกปาปองกันอุทกภัย.-- กรุงเทพฯ : กรมอุทยานแหงชาติสัตวปา และพันธุพืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม, 2555. 120 หนา. 1. ตนไมริมทาง. 2. การปลูกตนไม. I. ชื่อเรื่อง. 625.77 ISBN 978-974-286-963-2 หนังสือเผยแพร หามจําหนาย พิมพที่ : โรงพิมพการศาสนา 314-316 แขวงบานบาตร เขตปอมปราบศัตรูพาย กรุงเทพฯ โทร 0 2223 3351 โทรสาร 0 2621 2910 แยกสีที่ : บริษัท ซีเวิลดกราฟฟค จํากัด 93/5 ซอยภุมรินราชปกษีถนนสมเด็จพระปนเกลา แขวงอรุณอัมรินทรเขตบางกอกนอย กรุงเทพฯ 10700 โทร 0 2433 4000, 0 2883 1755-6 โทรสาร 0 2883 1757 สํานักงานหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติสัตวปา และพันธุพืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม SW 4459-P001-110-pc8.indd p109 19/4/2555 17:32:17
SW 4459-P001-110-pc8.indd p110 19/4/2555 17:32:28
กรมอุทยานแหงชาติสัตวปา และพันธุพืช กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ISBN 978-974-286-963-2 SW 4459-COVER-pc8.indd 2 26/4/2555 14:49:04