แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ต.วังแกว น้ำตกวังแกว ต.ทุงฮั่ว ต.วังเหนือ ต.วังซาย ต.วังใต ต.รองเคาะ ต.วังทอง ต.วังทรายคำ 2 2 15 13 18 3 2 1 5 7 6 4 13 9 20 19 12 18 11 10 8 14 6 5 3 2 1 4 9 6 5 4 8 7 1 10 9 2 1 3 5 4 7 6 5 2 3 2 15 13 18 3 2 4 1 5 7 6 4 13 9 20 19 12 11 10 8 14 17 9 12 7 13 6 5 3 8 2 1 4 9 6 5 4 8 7 1 10 9 2 11 1 3 5 4 7 6 1 14 5 2 3 1 2 3 6 9 7 8 4 1 2 5 3 6 9 7 8 1 2 9 3 11 12 13 10 อำเภอวังเหนือ 44
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง วัดสำคัญในอำเภอวังเหนือ 1. วัดบ้านก่อ 2. วัดทุ่งฝูง 3. วัดพระเกิด 4. วัดปงถ�้ำ 5. วัดแม่เย็น 6. วัดบ้านใหม่ 7. วัดบ้านดง 8. วัดไผ่เหนือ 9. วัดพระธาตุจ�ำตอง 10. วัดพระธาตุสบแสด กลุ่มอาชีพและวิสาหกิจชุมชน 1. วิสาหกิจชุมชนแกะสลักเศษไม้ม.2ต.ทุ่งฮั่ว 2. วิสาหกิจชุมชนเตาเศรษฐกิจ ม.1ต.ทุ่งฮั่ว 3. วิสาหกิจชุมชนจักสานหมวก ม.1ต.ทุ่งฮั่ว 4. วิสาหกิจชุมชนศิลปะประดิษฐ์ม.4ต.วังเหนือ 5. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าพื้นเมือง ม.6ต.วังเหนือ 6. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มสมุนไพรไทย ม.7ต.วังเหนือ 7. วิสาหกิจชุมชนสมุนไพรพญาวัง ม.6ต.วังเหนือ 8. วิสาหกิจชุมชนผ้าทอประดิษฐ์ม.1ต.ร่องเคาะ 9. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอและเย็บผ้าพื้นเมือง ม.1ต.วังทรายค�ำ 10. วิสาหกิจชุมชนแปรรูปกาแฟ 88 ม.6ต.ร่องเคาะ 11. วิสาหกิจชุมชนฮักทอ(HUGTOR) ม.7ต.ร่องเคาะ 12. วิสาหกิจชุมชนวังทองเฟอร์นิเจอร์แอนด์ไม้แกะสลัก ม.3ต.วังทอง 13. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มจักสาน ม.3ต.วังซ้าย 14. วิสาหกิจชุมชนหัตถกรรมไผ่เงินไผ่ทอง ม.5ต.วังซ้าย 15. วิสาหกิจชุมชนทอผ้าพื้นเมือง ม.5ต.วังแก้ว 16. วิสาหกิจชุมชนผลิตและแปรรูปสมุนไพรครบวงจร ม.3ต.วังแก้ว 17. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มท�ำสิ่งประดิษฐ์จากตอไม้ม.5ต.วังแก้ว 18. วิสาหกิจชุมชนหัตถกรรมจากเศษไม้ม.6ต.วังทรายค�ำ 19. วิสาหกิจชุมชนประดิษฐ์เครื่องดนตรีพื้นเมือง ม.1ต.วังทรายค�ำ 20. วิสาหกิจชุมชนผลิตภัณฑ์จากกระดาษสา ม.7ต.วังทรายค�ำ ชุมชนท่องเที่ยว 1. ชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม บ้านปงถ�้ำ 2. ชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ชาวอิ่วเมี่ยน บ้านวังใหม่ 3. ชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ชาวลัวะปลัง บ้านวังใหม่ 4. ชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ชาวลีซอ บ้านวังใหม่ 5 ชุมชนท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม ชาวมูเซอ บ้านวังใหม่ อาหาร 1. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มน�้ำพริกลาบแม่นอง ม.1 ต.วังเหนือ 2. วิสาหกิจชุมชนขนมทองพับแม่สมจิตร ม.6 ต.วังเหนือ 3. วิสาหกิจชุมชนล�ำแต้น�้ำพริกลาบ ม.1 ต.วังทรายค�ำ 4. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปรรูปข้าวเหนียวหม้อดินล�ำปาง ม.3 ต.วังทรายค�ำ แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผา 1. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาบ้านไผ่แม่พริก ต�ำบลวังใต้ 2. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาบ้านป่าเหียง ต�ำบลวังเหนือ 3. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาบ้านทุ่งเป้า ต�ำบลวังเหนือ 4. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาบ้านทุ่งฮั้ว - วังมน ต�ำบลทุ่งฮั้ว 5. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาห้วยทราย ต�ำบลวังแก้ว 6. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาโป่งอุ่นสบแจ้ว ต�ำบลวังแก้ว 7. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาผาดินผาแดง ต�ำบลทุ่งฮั้ว 8. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาศาลเจ้าพ่อพญาวังต�ำบลวังเหนือ 9. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาห้วยกันทา ต�ำบลทุ่งฮั้ว 10. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาแม่หีด ต�ำบลวังแก้ว 11. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาแพะใต้ต�ำบลวังเหนือ 12. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาหลงเจ้าพ่อ ต�ำบลวังเหนือ 13. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาบ้านห้วยป้าย ต�ำบลวังแก้ว 14. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาบ้านสบลืน ต�ำบลร่องเคาะ หอผีอารักษ์ 1. หอเจ้าพ่อพญาวัง 2. หอเจ้าขุนอิน 3. หอเจ้าขะโจ๋มหอค�ำ 4. หอเจ้าป้อม้าแก้ว 5. หอเจ้าป้อเมืองใจ๋ 6. หอเจ้าแม่บัวเขียว 7. หอเจ้าพ่อเมืองใจ๋ 6. วิสาหกิจชุมชนแปรรูปอาหารแม่ดวงใจ ม.2 ต.วังใต้ 7. วิสาหกิจชุมชนหัวใจผักกาดตากแห้ง ม.9ต.ร่องเคาะ 8. วิสาหกิจชุมชนเครื่องดื่มดูแลสุขภาพ ม.7ต.ร่องเคาะ โบราณสถาน 1. พระธาตุศรีนวล (ร้าง) บ้านแม่สงใต้ 2. พระธาตุน้อย (ร้าง) บ้านเเม่เลียบ 45
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ข้อมูลพื้นฐานอำเภอสบปราบ ที่มาของอ�ำเภอสบปราบเล่าขานกันว่าในสมัยโบราณพม่าได้ยกกองทัพมาโจมตีหัวเมืองต่างๆ ได้มีกองทัพ พม่ามาตั้งค่ายที่บ้านสบปราบ และมีคนในท้องถิ่นสบปราบรวบรวมพลังขึ้นต่อต้านพม่า เมื่อสบโอกาสก็เข้าโจมตี พม่าพร้อมๆ กัน ณ ที่บ้านสบปราบ ในที่สุดพม่าก็ถูกตีแตกพ่ายไปในสถานที่แห่งนี้จึงได้เรียกว่า “บ้านสบปราบ” ซึ่งแปลได้ว่าได้มาพบข้าสึกและได้โจมตีข้าสึกพ่ายไป หรืออีกนัยหนึ่งค�ำว่า “สบ” หมายถึง ที่ที่ล�ำห้วยไหลมา บรรจบกันกับแม่น�้ำใหญ่ ตามค�ำเรียกของคนพื้นเมืองเหนือ ค�ำว่า “สบปราบ” คือสถานที่ล�ำห้วยแม่ปราบไหล มาบรรจบกับแม่น�้ำวังซึ่งถือเป็นพื้นที่ที่อุดมสมบูรณ์จึงกลายเป็นที่ตั้งหลักแหล่งชุมชนมาตั้งแต่สมัยโบราณและมี ประชากรจากบ้านเมืองอื่นอพยพเข้ามาท�ำมาหากินเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จนกลายเป็นชุมชนใหญ่ดังเช่นปัจจุบัน การก่อตั้ง อ�ำเภอสบปราบเกิดขึ้นเมื่อราวปีพ.ศ.2460 ได้มีการตั้งเป็นอ�ำเภอขึ้นตรงต่อจังหวัดล�ำปางเนื่องจากอ�ำเภอสบปราบ ในสมัยนั้นมีพื้นที่ขนาดเล็กรวมถึงจ�ำนวนประชากรที่มีจ�ำนวนไม ่มากนักจึงได้ยุบอ�ำเภอสบปราบเป็นกิ่งอ�ำเภอ สบปราบขึ้นต่ออ�ำเภอเกาะคาเรื่อยมาจนกระทั่งปีพ.ศ.2496 จึงได้รับแต่งตั้งเป็นอ�ำเภออีกครั้งหนึ่ง คำขวัญอำเภอสบปราบ อุทยานดอยจง มั่นคงวัฒนธรรม งามล�้ำน�้ำตกแม่ไซงูเชิดชูบ่อน�้ำทิพย์อ่างนับสิบรอบเมือง ฟูเฟื่องเรื่อง ดินขาว พร่างพราวปลาหลากพันธุ์ เนื้อที่ พื้นที่ ประมาณ 314,040 ตารางกิโลเมตร ข้อมูลด้านเศรษฐกิจ - อาชีพหลัก ได้แก่อาชีพด้านการเกษตรกรรม เลี้ยงสัตว์ - อาชีพเสริม ได้แก่กลุ่มอาชีพต่างๆ ในพื้นที่ เช่น ทอผ้า ท�ำไข่เค็ม ถั่วสมุนไพร ฯลฯ ด้านทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญของอำเภอ - ดินขาว - ป่าไม้ ด้านประชากร - จ�ำนวนประชากรทั้งสิ้น รวม 28,487 คน - จ�ำนวนประชากรชาย รวม 14,107 คน - จ�ำนวนประชากรหญิง รวม 14,380 คน ด้านการเกษตร - ผลผลิตทางการเกษตรที่ส�ำคัญ ได้แก่ข้าว อ้อย ถั่วลิสง - แหล่งน�้ำที่ส�ำคัญ ได้แก่ น�้ำแม่ปราบ แม่น�้ำวัง 46
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ที่ตั้งและอาณาเขตติดต่อ อ�ำเภอสบปราบตั้งอยู่ทางทิศใต้ของจังหวัดล�ำปาง มีอาณาเขตติดต่อ ดังต่อไปนี้ - ทิศเหนือ ติดต่อกับอ�ำเภอเสริมงาม อ�ำเภอเกาะคา และอ�ำเภอแม่ทะ - ทิศตะวันออก ติดต่อกับอ�ำเภอวังชิ้น (จังหวัดแพร่) - ทิศใต้ติดต่อกับอ�ำเภอเถิน - ทิศตะวันตก ติดต่อกับอ�ำเภอเถินและอ�ำเภอเสริมงาม การปกครอง อ�ำเภอสบปราบแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 4 ต�ำบล 46 หมู่บ้าน ได้แก่ 1. ต�ำบลสบปราบ จ�ำนวน 15 หมู่บ้าน 2. ต�ำบลสมัย จ�ำนวน 13 หมู่บ้าน 3. ต�ำบลนายาง จ�ำนวน 10 หมู่บ้าน 4. ต�ำบลแม่กัวะ จ�ำนวน 8 หมู่บ้าน การปกครองส่วนท้องถิ่น ท้องที่อ�ำเภอสบปราบประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่ 1. เทศบาลต�ำบลสบปราบ 2. องค์การบริหารส่วนต�ำบลสบปราบ 3. องค์การบริหารส่วนต�ำบลสมัย 4. องค์การบริหารส่วนต�ำบลแม่กัวะ 5. องค์การบริหารส่วนต�ำบลนายาง 47
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ที่ทำการ อุทยานแหงชาติ ดอยจง ต,นายาง ต.แมกัวะ ต.สบปราบ เทศบาลตำบล สบปราบ ดานตรวจ อำเภอ สบปราบ ต.สมัย อางเก็บน้ำ แมทาน ต.แมกัวะ 2 1 4 3 1 1 1 8 9 4 10 2 7 1 6 3 5 1 5 2 1 3 4 2 1 4 3 1 1 1 8 9 4 10 2 7 1 6 3 5 1 5 2 1 3 4 อำเภอสบปราบ 48
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง วัดสำคัญในอำเภอสบปราบ 1. วัดนาปราบ 2. วัดหลวงสบปราบ 3. วัดสมัยหลวง 4. วัดปงกา กลุ่มอาชีพและวิสาหกิจชุมชน 1. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้า ม.12 ต.สบปราบ 2. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผลิตสมุนไพรลูกประคบ ม.10 ต.สบปราบ 3. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าพื้นเมือง ม.5 ต.แม่กัวะ 4. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มนวดแผนไทยสมุนไพรสุขภาพ ม.3 ต.นายาง 5. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าไหม ม.6 ต.นายาง 6. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มจักสานทางมะพร้าว ม.5 ต.แม่กัวะ 7. วิสาหกิจชุมชนหัตถศิลป์ดินไทย ม.5 ต.แม่กัวะ 8. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มประดิษฐ์ดอกไม้ด้วยกระดาษ ม.5 ต.แม่กัวะ 9. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้า ม.1 ต.แม่กัวะ 10. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผลิตภัณฑ์จักสาน ม.8 ต.นายาง พิพิธภัณฑ์และศูนย์การเรียนรู้ 1. ศูนย์การศึกษา วิจัย และถ่ายทอดเทคโนโลยีสิ่งแวดล้อมฯ คณะสิ่งแวดล้อมและทรัพยกรศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล อ�ำเภอสบปราบ จังหวัดล�ำปาง ชุมชนท่องเที่ยว 1. ชุมชนท่องเที่ยว OTOP นวัตวิถีบ้านแก่น ต�ำบลนายาง อาหาร 1. วิสาหกิจชุมชนแปรรูปถั่วลิสง ม.6 ต.สบปราบ 2. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มมะขามยักษ์และผลิตภัณฑ์แปรรูปจากมะขาม ม.3 ต.สบปราบ 3. วิสาหกิจชุมชนท�ำขนมบ้านจัวสามัคคีม.10 ต.สมัย 4. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มท�ำขนม ม.5 ต.แม่กัวะ 5. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปรรูปผักเชียงดา ม.4 ต.นายาง โบราณสถาน 1. เวียงเก่าวัดหลวงสบปราบ หอผีอารักษ์ 1. หอผีโฮงหลวง 49
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ข้อมูลพื้นฐานอำเภอเสริมงาม อ�ำเภอเสริมงาม เป็นอ�ำเภอซึ่งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของจังหวัดล�ำปาง เดิมอยู่ในเขตการปกครองของอ�ำเภอ เกาะคา จากการบอกเล่าสืบต่อกันมาถึงประวัติศาสตร์ของพื้นที่อ�ำเภอเสริมงามแห่งนี้ได้กล่าวถึงชาวลัวะที่เป็นประชากร ดั้งเดิมอาศัยอยู่ในพื้นที่ต่อมาได้มีกลุ่มชาติพันธ์ุไทลื้อไทยองและคนไทยวนได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานเนื่องจากนี้ภาวะสงคราม และถอยร่นลงมาอยู่ในพื้นที่บริเวณอ�ำเภอเสริมงามแห่งนี้เดิมพื้นที่ดังกล่าวเรียกว่า “เมืองเสริม” ตามสภาพแวดล้อมของ ภูมิประเทศที่ตั้งอยู่บนแม่น�้ำแม่เสริมนั่นเอง ต่อมาบ้านเมืองได้เกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองเกิดขึ้นส่วนกลางกรุงเทพฯ ได้เปลี่ยนแปลงปรับปรุงการปกครองขึ้น เมืองเสริมซึ่งเป็นเมืองขนาดเล็ก ทางราชการเห็นควรที่จะจัดตั้งเป็นต�ำบลตาม พระราชบัญญัติการปกครองใหม่ โดยส่งเจ้าหน้าที่ระดับเมืองนครล�ำปางกับเจ้าหน้าที่อ�ำเภอเกาะคาสมัยนั้นออกมาส�ำรวจ แบ่งเขตพื้นที่เมืองเสริมเป็นต�ำบล จากการบอกเล่าของนายประวัติกาญจนดิษฐ์ ปลัดอ�ำเภอเกาะคาสมัยนั้น เล่าว่า คณะ เจ้าหน้าที่ระดับจังหวัด ระดับอ�ำเภอเกาะคา ได้ออกเดินทางมาพักค้างแรมอยู่ที่วัดทุ่งงามหลวง เพื่อส�ำรวจอาณาเขตเมือง เสริมและจัดแบ่งต�ำบล ณ วัดทุ่งงามหลวง หลังจากคณะได้ออกส�ำรวจพื้นที่แล้ว ได้กลับมาปรึกษากันและได้สรุปว่า ใน เมืองเสริมแห่งนี้มีแม่น�้ำสายเล็กๆ 4 สาย ไหลผ่านพื้นที่ ได้แก่ น�้ำแม่เลียง น�้ำแม่เสริม น�้ำแม่ลา และน�้ำแม่ต�๋ำ ไหลมาจบกัน ที่เขตบ้านทุ่งงามติดกับหมู่บ้านใกล้เคียง เช่น น�้ำแม่เสริมมาบรรจบกับน�้ำแม่ต�๋ำ ตรงเขตบ้านสบเสริมกับบ้านทุ่งงามหลวง และมาบรรจบน�้ำแม่เลียง ณ เขตบ้านทุ่งงามพัฒนากับบ้านนาบอน เราเรียกตรงนั้นว่าสบเลียง และไหลไปผ่านบ้านแม่ต�๋ำ ใต้ไหลไปบรรจบกับน�้ำแม่วังที่บ้านสบต�๋ำ ต�ำบลนาแส่ง อ�ำเภอเกาะคา ในช่วงนี้เราเรียกน�้ำแม่ต�๋ำตลอดสาย แม่น�้ำ 4 สาย ในเขตเมืองเสริมจะมีน�้ำแม่เสริมอยู่ตรงกลาง ตามปกติในการแบ่งเขตการปกครองท้องที่จึงได้อาศัยน�้ำแม่เสริมเป็นหลัดใน การจัดตั้งแบ่งเขตต�ำบล ต่อมาเมื่อปีพ.ศ.2513 ทางการมีความประสงค์ให้อ�ำเภอต่างๆ ที่มีทั้งที่กว้างขวางและมีเขตต�ำบล อยู่ห่างจากที่ตั้งของอ�ำเภอ หาทางขยับขยายตั้งเป็นกิ่งอ�ำเภอ ประกอบกับเมืองเสริมมีอัตราการเพิ่มของประชากรมากขึ้น รายได้ของประชาชนเพิ่มมากขึ้น เพื่อความสะดวกในการปกครอง จึงเห็นสมควรให้จัดตั้งเป็นกิ่งอ�ำเภอใหม่ได้แล้วให้มีการ ก�ำหนดชื่อกิ่งอ�ำเภอ โดยสมาชิกในที่ประชุมได้เสนอชื่อกิ่งอ�ำเภอเพื่อร่วมกัน พิจารณาคัดเลือกหลายชื่อ ในที่ประชุมแสดง ความคิดเห็นอย่างเป็นอิสระในมี่สุดก็ได้ข้อสรุปว่าให้น�ำเอาค�ำว่า “เสริม” ซึ่งเป็นค�ำน�ำหน้าชื่อต�ำบลเสริมซ้าย และ ต�ำบล เสริมขวา มารวมกันกับค�ำว่า “งาม” ที่เป็นค�ำลงท้ายของต�ำบลทุ่งงาม เป็นชื่อ “กิ่งอำเภอเสริมงาม” เมื่อได้ชื่อกิ่งอ�ำเภอ แล้ว ก็พิจารณาเลือกสถานที่ตั้งกิ่งอ�ำเภอต่อเนื่องกันในเวลานั้นเลยได้มีผู้เสนอสถานที่จะตั้งกิ่งหลายแห่งด้วยกัน ในที่สุดมี มติที่ประชุมออกมาให้เลือกเอาสถานที่ที่เป็นศูนย์กลางของพื้นที่สามต�ำบลเป็นสถานที่ตั้งที่ว่าการอ�ำเภอเสริมงาม ก็คือที่ตั้ง ที่ว่าการอ�ำเภอเสริมงามตั้งอยู่ปัจจุบันนั่นเอง คำขวัญอำเภอเสริมงาม ศูนย์ศิลปาชีพบ้านแม่ต�๋ำ เลิศล�้ำถ�้ำผากาน คู่บ้านวัดนางอย งามชดช้อยผ้าทอ เพียงพอเกษตรกรรม น�้ำใจงามคน เมืองเสริม เนื้อที่ พื้นที่ ประมาณ 631.727 ตารางกิโลเมตร ข้อมูลด้านเศรษฐกิจ - อาชีพหลัก ได้แก่การท�ำนา การท�ำสวน การท�ำไร่/เลี้ยงสัตว์ - อาชีพเสริม ได้แก่ หัตถกรรมผ้าทอ ผลิตภัณฑ์อาหารแปรรูป ผลิตภัณฑ์ไม้ ด้านทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญของอำเภอ - ป่าไม้ภูเขา และแม่น�้ำ 50
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ด้านประชากร - จ�ำนวนประชากรทั้งสิ้น รวม 32,774 คน - จ�ำนวนประชากรชาย รวม 16,737 คน - จ�ำนวนประชากรหญิง รวม 16,037 คน ด้านการเกษตร - ผลผลิตทางการเกษตรที่ส�ำคัญ ได้แก่กระเทียม ข้าว อ้อย ถั่วลิสง - แหล่งน�้ำที่ส�ำคัญ ได้แก่แม่น�้ำเสริม แม่น�้ำต�๋ำ แม่น�้ำเลียง และแม่น�้ำลา ที่ตั้งและอาณาเขตติดต่อ อ�ำเภอเสริมงามเป็นอ�ำเภออยู่ห่างทิศตะวันตกเฉียงใต้ของจังหวัดล�ำปาง มีอาณาเขตติดต่อ ดังต่อไปนี้ - ทิศเหนือ ติดต่อกับอ�ำเภอแม่ทา จังหวัดล�ำพูนและอ�ำเภอห้างฉัตร จังหวัดล�ำปาง - ทิศใต้ติดต่อกับอ�ำเภอสบปราบและอ�ำเภอเถิน จังหวัดล�ำปาง - ทิศตะวันออก ติดต่อกับอ�ำเภอเกาะคาและอ�ำเภอสบปราบ จังหวัดล�ำปาง - ทิศตะวันตก ติดต่อกับอ�ำเภอทุ่งหัวช้าง จังหวัดล�ำพูน การปกครอง อ�ำเภอเสริมงามแบ่งเขตการปกครองตาม พ.ร.บ.ลักษณะปกครองท้องที่ พ.ศ.2457เป็น 4ต�ำบล42 หมู่บ้าน ดังนี้ 1. ต�ำบลทุ่งงาม จ�ำนวน 11 หมู่บ้าน 2. ต�ำบลเสริมซ้าย จ�ำนวน 10 หมู่บ้าน 3. ต�ำบลเสริมกลาง จ�ำนวน 9 หมู่บ้าน 4. ต�ำบลเสริมขวา จ�ำนวน 12 หมู่บ้าน การปกครองส่วนท้องถิ่น ท้องที่อ�ำเภอเสริมงามประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่ 1. เทศบาลต�ำบลเสริมงาม 2. เทศบาลต�ำบลทุ่งงาม 3. เทศบาลต�ำบลเสริมซ้าย 4. องค์การบริหารส่วนต�ำบลเสริมขวา 5. องค์การบริหารส่วนต�ำบลเสริมกลาง 51
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง วัดทุงไผ โรงพยาบาล เสริมงาม ต.ทุงงาม ต.เสริมขวา ต.เสริมกลาง ต.เสริมซาย ที่วาการ อำเภอเสริมงาม เทศบาลตำบล เสริมซาย 2 4 7 3 5 1 6 1 2 1 10 3 2 7 4 9 1 2 6 5 1 3 1 2 1 2 4 7 3 5 1 6 1 2 1 1 10 3 2 7 4 9 1 1 2 6 5 8 1 3 1 2 4 1 1 2 3 อำเภอเสริมงาม 52
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง วัดสำคัญในอำเภอเสริมงาม 1. วัดหลวงนางอย 2. วัดปงแพ่ง 3. วัดศรีดอนชัย 4. วัดผาลาด 5. วัดนาเดา 6. วัดครกขวาง 7. วัดศรีลังกา กลุ่มอาชีพและวิสาหกิจชุมชน 1. การภาชนะเครื่องปั้นดินเผา ม.4 ต.เสริมงาม 2. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้าฝ้ายปั่นมือย้อมสีธรรมชาติม.6 ต.เสริมซ้าย 3. กลุ่มการท�ำล้อ วัดศรีดอนชัย ม.7 ต.เสริมกลาง 4. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มท�ำยาสมุนไพรบ้าน ม.5 ต.เสริมงาม 5. วิสาหกิจชุมชนแชมพูผสมสมุนไพร ม.4 ต.เสริมซ้าย 6. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้า ม.5 ต.เสริมซ้าย 7. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มทอผ้า ม.6 ต.เสริมงาม 8. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มหมอนผา ม.7 ต.เสริมกลาง 9. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มประดิษฐ์เครื่องหนัง ม.5 ต.เสริมงาม 10. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มจักสานไม้กวาดดอกหญ้า และไม้กวาดทางมะพร้าว ม.8 ต.ทุ่งงาม พิพิธภัณฑ์และศูนย์การเรียนรู้ 1. ศูนย์เรียนรู้ผ้าทอมือ “ตูบแก้วมา” ต�ำบลเสริมซ้าย ชุมชนท่องเที่ยว 1. ชุมชนปกาเกาะญอ บ้านโป่งน�้ำร้อน 2. ชุมชนปกาเกาะญอ บ้านแม่เลียงพัฒนา 3. ศูนย์ศิลปาชีพแม่ต�๋ำ อาหาร 1. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มท�ำขนมจีน ม.9 ต.เสริมขวา 2. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มแปรรูปถั่วลิสง ม.3 ต.เสริมซ้าย 3. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มปลูกถั่วลิสง ม.3 ต.เสริมซ้าย 4. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มปลูกถั่วลิสง ม.7 ต.เสริมกลาง แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผา 1. แหล่งเตาเครื่องปั้นดินเผาเตาแม่แฮด ต�ำบลเสริมซ้าย โบราณสถาน 1. โบราณสถานเวียงรัง 2. โบราณสถานเวียงโป่งน้อย หอผีอารักษ์ 1. หอเจ้าช้างเผือก 2. ผีขุนน�้ำอ่างเก็บน�้ำแม่เสริม 53
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง ข้อมูลพื้นฐานอำเภอห้างฉัตร อ�ำเภอห้างฉัตรห้างฉัตร ถือเป็นหนึ่งในอ�ำเภอแรกเริ่มของพื้นที่จังหวัดล�ำปางโดยก่อตั้งขึ้นครั้งแรกภายใต้ชื่อแขวง หางสัตว์ซึ่งมีที่มาจากต�ำนานที่เล่าขานต่อกันมาว่า เมื่อครั้งสมัยที่พระนางจามเทวีเสด็จมาสร้างวัดพระธาตุล�ำปางหลวง ได้ ใช้เส้นทางจากเมืองล�ำพูนตัดผ่านเทือกเขาดอยขุนตาลแล้วมาหยุดพักที่บริเวณใกล้ล�ำห้วยแม่ตาลโดยพระนางได้จัดเตรียม ยอดฉัตรที่จะน�ำมาถวายไว้กับพระธาตุล�ำปางหลวงท�ำให้บรรดาชาวเมืองตามีความปิติยินดีจึงได้จัดตกแต่งเส้นทางรั้ว ราชวัตรฉัตรธงอย่างสวยงามจึงเป็นที่มาของค�ำว่าเมืองห้างฉัตรแต่ต่อมาชาวบ้านออกเสียงเพี้ยนเป็น“หางสัตว์”เมื่อตั้ง เป็นอ�ำเภอจึงเรียกว่า อ�ำเภอหางสัตว์จนกระทั่งในปีพ.ศ. 2483 ทางราชการจึงประกาศเปลี่ยนนามอ�ำเภอนี้เป็น อ�ำเภอ ห้างฉัตร เพื่อให้ถูกต้องตามความหมายเดิม คำขวัญอำเภอห้างฉัตร ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย เกรียงไกรเจ้าพ่อขุนตาน ต�ำนานวิหารจามเทวีของดีตลาดทุ่งเกวียน เนื้อที่ พื้นที่ 684,757 ตารางกิโลเมตร ข้อมูลด้านเศรษฐกิจ - อาชีพหลัก ได้แก่ อาชีพเกษตรกรรม รับจ้างทั่วไปในโรงงาน - อาชีพเสริม ได้แก่อาชีพเสิรมในครัวเรือน การแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร ด้านทรัพยากรธรรมชาติที่สำคัญของอำเภอ - อุทยานแห่งชาติดอนขุนตาน - สวนป่าทุ่งเกวียน ด้านประชากร - จ�ำนวนประชากรทั้งสิ้น รวม 51,973 คน - จ�ำนวนประชากรชาย รวม 25,535 คน - จ�ำนวนประชากรหญิง รวม 26,438 คน - ความหนาแน่นของประชากร 78 คน/ตารางกิโลเมตร ข้อมูลด้านการเกษตร - ผลผลิตทางการเกษตรที่ส�ำคัญ ได้แก่ข้าว อ้อย ถั่วลิสง ผักปลอดสารพิษ - แหล่งน�้ำที่ส�ำคัญ ได้แก่ ล�ำน�้ำแม่ตาล ล�ำน�้ำแม่ไพร่ ล�ำน�้ำแม่ยาว ที่ตั้งและอาณาเขตติดต่อ อ�ำเภอห้างฉัตรตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้ - ทิศเหนือ ติดต่อกับอ�ำเภอแม่ทา (จังหวัดล�ำพูน) และอ�ำเภอเมืองล�ำปาง - ทิศตะวันออก ติดต่อกับอ�ำเภอเมืองล�ำปาง - ทิศใต้ติดต่อกับอ�ำเภอเกาะคาและอ�ำเภอเสริมงาม - ทิศตะวันตก ติดต่อกับอ�ำเภอแม่ทา (จังหวัดล�ำพูน) 54
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง การปกครอง อ�ำเภอห้างฉัตรแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 7 ต�ำบล 63 หมู่บ้าน ได้แก่ 1. ต�ำบลห้างฉัตร จ�ำนวน 9 หมู่บ้าน 2. ต�ำบลหนองหล่ม จ�ำนวน 9 หมู่บ้าน 3. ต�ำบลเมืองยาว จ�ำนวน 15 หมู่บ้าน 4. ต�ำบลปงยางคก จ�ำนวน 13 หมู่บ้าน 5. ต�ำบลเวียงตาล จ�ำนวน 11 หมู่บ้าน 6. ต�ำบลแม่สัน จ�ำนวน 9 หมู่บ้าน 7. ต�ำบลวอแก้ว จ�ำนวน 7 หมู่บ้าน การปกครองส่วนท้องถิ่น ท้องที่อ�ำเภอห้างฉัตรประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 8 แห่ง ได้แก่ 1. เทศบาลต�ำบลห้างฉัตร 2. เทศบาลต�ำบลห้างฉัตรแม่ตาล 3. เทศบาลต�ำบลปงยางคก 4. เทศบาลต�ำบลเมืองยาว 5. เทศบาลต�ำบลเวียงตาล 6. องค์การบริหารส่วนต�ำบลหนองหล่ม 7. องค์การบริหารส่วนต�ำบลแม่สัน 8. องค์การบริหารส่วนต�ำบลวอแก้ว 55
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง อุทยานแหงชาติ ดอยขุนตาล น้ำตกแมลอง อบต.วอแกว ที่วาการอำเภอหางฉัตร 6 5 3 2 1 8 4 9 10 7 14 7 2 4 6 17 3 5 1 12 19 13 4 16 8 3 2 1 7 3 2 4 3 1 5 3 2 1 6 5 3 2 1 8 4 9 10 7 14 7 5 3 9 4 7 8 2 2 4 6 17 3 5 1 12 19 4 16 8 3 2 1 7 3 2 4 3 1 5 3 1 4 5 2 1 15 9 18 10 11 10 6 5 3 4 1 9 7 8 2 10 6 ต.วอแกว ต.เวียงตาล ต.แมสัน ต.เมืองยาว ต.หางฉัตร ต.หนองหลม ต.ปงยางคก 3 2 1 6 อำเภอห้างฉัตร 56
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง วัดสำคัญในอำเภอห้างฉัตร 1. วัดปงยางคก 2. วัดดอยน้อยสันทราย 3. วัดห้างฉัตร 4. วัดม่อนไก่เขี่ย 5. วัดพระธาตุปางม่วง 6. วัดพระธาตุป๋อมป๋อ ดอยแล 7. วัดพระธาตุม่อนไก่แจ้ 8. วัดทุ่งบ่อแป้น 9. วัดบ้านเหล่า 10. วัดป่าเหียง กลุ่มอาชีพและวิสาหกิจชุมชน 1. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มร่มฉัตรหัตถกรรม ม.6 ต.ห้างฉัตร 2. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มปิ๊กมาเปิ้ง (จักสาน)ของศูนย์ปิ๊กมาดีม.5ต.วอแก้ว 3. วิสาหกิจชุมชนอ�ำนวยภรณ์กะลามะพร้าว ม.3 ต.ห้างฉัตร 4. วิสาหกิจชุมชนสมุนไพรพื้นบ้านต�ำบลแม่สัน ม.3 ต.แม่สัน 5. วิสาหกิจชุมชนผลิตจานกาบหมากและวัสดุธรรมชาติห้างฉัตรม.6ต.ห้างฉัตร 6. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มดอกไม้ประดิษฐ์บ้านหลิ่งก้าน ม.3ต.หนองหล่ม 7. วิสาหกิจชุมชน Ariya Herbs (เอรีญาเฮิร์บ) ม.1 ต.หนองหล่ม 8. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มสมุนไพรบ้านเวียงใต้ม.2 ต.เมืองยาว 9. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มอาชีพกะลามะพร้าวบ้านทุ่งบ่อแป้น ม.2 ต.ปงยางคก 10. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผลิตภัณฑ์เซรามิกบ้านจ�ำ ม.6 ต.ปงยางคก 11. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มตะเกียงน�้ำมันพืชแบบโบราณ ม.9ต.ปงยางคก 12. วิสาหกิจชุมชนยาหม่องสมุนไพรเวียงตาล ม.4 ต.เวียงตาล 13. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผลิตอิฐมอญบ้านสันบุญเรือง ม.4 ต.ปงยางคก 14. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผลิตชาสมุนไพรบ้านปางปงปางทราย ม.9 ต.เวียงตาล 15. การท�ำโต๊ะหมู่อาสนะสงฆ์ม.13 ต.ปงยางคก 16. พรรณทิพย์โอสถ ม.2 ต.เมืองยาว 17. การท�ำดาบโบราณ ม.2 ต.ห้างฉัตร 18. การท�ำกระเบื้องดินเผา ม.5 ต.ปงยางคก 19. จักสานกุ๊บละแอ ม.1 ต.เวียงตาล พิพิธภัณฑ์และศูนย์การเรียนรู้ 1. พิพิธภัณฑ์ศาสตราวุธโบราณล�ำปาง วัดดอนไชย บ้านเหล่า 2. พิพิธภัณฑ์เรือนนันชัย 3. พิพิธภัณฑ์แห่งแผ่นดิน TECC Museum สถานที่ท่องเที่ยว 1. ถ�้ำขุนตาน 2. สถานีรถไฟห้างฉัตร 3. สถานีรถไฟปางม่วง 4. สถานีรถไฟแม่ตานน้อย 5. ศูนย์อนุรักษ์ช้างไทย อาหาร 1. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มไส้อั่วสบันงา ม.7 ต.ห้างฉัตร 2. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มข้าวแต๋นน�้ำแตงโมกลุ่มแม่บ้านบ้านหัว หนอง ม.8 ต.ห้างฉัตร 3. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มข้าวทิพย์ช้างอ�ำเภอห้างฉัตร ม.6ต.ปงยางคก 4. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มณภัคข้าวแต๋นน�้ำแตงโม ม.8 ต.ห้างฉัตร 5. วิสาหกิจชุมชนไอติมกะทินมสดป่าไคร้ม.1 ต.หนองหล่ม โบราณสถาน 1. เวียงลมเวียงต้าน หอผีอารักษ์ 1. หอเจ้าพ่อขุนตาน บ้านห้างฉัตร 2. หอเจ้าพ่อขุนตาน เขตติดต่อล�ำพูน 3. หอเจ้าพ่อช้างเผือก (วัดปงยางคก) 4. หอเจ้าพ่อช้างเผือก (บ้านข่วง) 5. หอเจ้าพ่อช้างเผือก (วัดห้างฉัตร) 6. แท่นช้างเผือก 7. เจ้าพ่อวังมะนาว (ผีขุนน�้ำ) ชุมชนท่องเที่ยว 1. การชุมชนท่องเที่ยว OTOP นวัตวิถี บ้านปางม่วง 2. การชุมชนท่องเที่ยว OTOP นวัตวิถี บ้านห้วยเรียน 3. การท่องเที่ยวเชิงนิเวศชุมชนวอแก้ว 6. วิสาหกิจชุมชนแหนมหมูเมืองยาว ม.9 ต.เมืองยาว 7. วิสาหกิจชุมชนท�ำแคบหมูแม่บ้านบ้านหม้อ ม.12 ต.ปงยางคก 8. วิสาหกิจชุมชนกลุ่มท�ำแหนมแม่บ้านนางแล 57
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง บรรณานุกรม ธวัชชัย ท�ำทอง. (2563). ต�ำนานเจ้า 7 พระองค์และพงศาวดารพระเจ้าสุวรรณหอค�ำดวงทิพย์นครล�ำปาง. ล�ำปาง: ส�ำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏล�ำปาง. ภิญญพันธุ์พจนะลาวัณย์. (2559). ทวนกระแสประวัติศาสตร์ลุ่มน�้ำวัง. เชียงใหม่: Maxxprint. . (2561). น�้ำวัง รถไฟ ไฮเวย์ : ประวัติศาสตร์ล�ำปางสมัยใหม่. ล�ำปาง: คณะมนุษย์ศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏล�ำปาง. ภูเดช แสนสา. (2558). ประวัติศาสตร์เมืองเถิน. หนังสือที่ระลึกงานศพพระครูสุทธิสีลสังวร(ขจรจรณธมฺโม).ล�ำปาง: (ม.ป.พ.). ศักดิ์รัตนชัย. (2512). ของดีนครล�ำปาง. ล�ำปาง: กิจเสรีการพิมพ์. สุรพล ด�ำริห์กุล. (2562). เขลางค์นคร และเมืองล�ำพาง มรดกประวัติศาสตร์แห่งลุ่มน�้ำวัง. เชียงใหม่: ส�ำนักศิลปะ และวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏล�ำปาง. ออนไลน์ ข้อมูลพื้นฐานจังหวัดล�ำปาง. (2564). http://www.lampang.go.th ข้อมูลพื้นฐานจังหวัดล�ำปาง. (2564). https://th.wikipedia.org/wiki/จังหวัดล�ำปาง ฐานข้อมูลวัฒนธรรมล�ำปาง. (2564). https://www.lampangculture.com ค
แผนท่ีทางวัฒนธรรมจังหวัดลำล ปาง