๑ ประวัติศาสตร์ที่เกิดขึ้นในประเทศไทย สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ นายอุดม เตสะ ครูช านาญการ ศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอ าเภอหนองกี่
๒ เนื้อหาที่เกี่ยวข้องชวนศึกษา สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ พ.ศ. ๒๓๙๘ อังกฤษได้ส่งเซอร์จอห์น เบาว์ริง เดินทางมายังประเทศไทย เพื่อท าสนธิสัญญาทางการค้า สนธิสัญญาฉบับนี้มีชื่อเรียกตามนามของทูตที่ เข้ามาเจรจาว่า "สนธิสัญญาเบาว์ริง" เนื้อหาของสนธิสัญญา ๑. อังกฤษได้สิทธิสภาพนอกอาณาเขต ๒. ยกเลิกภาษีปากเรือตามสนธิสัญญาเบอร์นีย์ พ.ศ.๒๓๖๙ และให้เก็บภาษีสินค้าเข้าร้อยละ ๓ แทน ถ้าขายไม่หมดจะคืนภาษีสินค้าส่วนที่เหลือให้ ๓. ให้มีการค้าเสรี และไทยอนุญาตให้น าเข้า ปลา เกลือ ไปขายต่างประเทศได้ ยกเว้นปีที่เกิดขาด แคลน ๔. คนในบังคับอังกฤษน าฝิ่นเข้ามาขายในเมืองไทยได้ แต่ต้องขายให้เจ้าภาษีฝิ่นเท่านั้น ถ้าเจ้า ภาษีฝิ่นไม่ซื้อต้องน าออกไป ๕. ถ้าชาติอื่นได้สิทธิพิเศษเพิ่มเติม อังกฤษจะได้สิทธิพิเศษนั้นด้วย นั่นคืออังกฤษได้สิทธิชาติที่ ได้รับความอนุเคราะห์ยิ่ง ๖. สนธิสัญญานี้จะแก้ไขได้เมื่อพ้น ๑๐ ปีไปแล้ว และต้องบอกล่วงหน้า ๑ ปี โดยได้รับความ เห็นชอบจากทั้ง ๒ ฝ่าย ผลกระทบต่อประเทศไทย ๑. รายได้ของประเทศลดลง เนื่องจากหลังการท าสัญญา ไทยต้องเปิดเสรีทางการค้าท าให้ไทยต้อง ยกเลิกระบบการค้าผูก ขาดของพระคลังสินค้า ส่งผลให้รัฐบาลไทยมีรายได้ลดลง ท าให้รัชกาลที่ ๔ ต้องทรง พยายามหารายได้จากทางอื่น ตั้งแต่ การเพิ่มจ านวนประเภทภาษีจากเดิมที่เก็บในรัชกาลที่ ๓ การให้เจ้าภาษี นายอากรผูกขาดการจับเก็บภาษีมากขึ้น และการ จัดระบบแสวงหาผลประโยชน์จากทรัพย์สินของแผ่นดิน นอกจากนี้ การจ ากัดอัตราภาษีขาเข้าตายตัวยังท าให้ สินค้าต่างชาติเข้ามาตีตลาดสินค้าภายใน เช่น น้ าตาล และผ้าทอพื้นเมือง ท าให้การผลิตภาคอุตสาหกรรมพื้นบ้านของไทย ซึ่งใช้เทคนิคการผลิตที่ไม่มีประสิทธิภาพ ต้องซบเซาลง และถูกแทนที่ด้วยสินค้าน าเข้าที่ท าด้วยเครื่องจักรที่มีราคาถูกกว่า ๒. การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างการผลิต การท าสนธิสัญญาเบาว์ริง ท าให้ไทยได้เปลี่ยนจากการ ผลิตเพื่อการยังชีพ กล่าวคือแต่ละครัวเรือนหรือ หมู่บ้านต่างก็ท าการผลิตทางการเกษตรเป็นอาชีพหลัก และ อุตสาหกรรมในครัวเรือนเป็นอาชีพรองเพื่อการบริโภคและการใช้สอย ส่วนที่เหลือเล็กๆ น้อยๆ ก็จะน าไป แลกเปลี่ยนภายในหมู่บ้านหรือระหว่างหมู่บ้านใกล้เคียงกัน ลักษณะการแลกเปลี่ยนสินค้าต่อสินค้ามาเป็นการ ผลิตเพื่อการค้า การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวท าให้ข้าวกลายเป็นพืชเศรษฐกิจที่มีความส าคัญอย่างยิ่ง รัฐบาลเองก็ ให้การสนับสนุนการส่งข้าวไปขาย พร้อมกับการส่งเสริมการเปิดที่นาใหม่โดยไม่ต้องเก็บภาษีค่านาปีแรก ลด อากรค่านา และผ่อนผันให้ไพร่กลับไปท านาในช่วงเวลารับราชการได้ มีการขุดคลองซึ่งให้ประโยชน์ในด้านการ เพาะปลูกและการคมนาคม การที่ทางการให้การสนับสนุนและการที่ข้าวมีราคาสูงขึ้น ท าให้ราษฎรหันมาท า นาเพื่อการค้ากันมากขึ้น อย่างไรก็ตามคนไทยจะมีบทบาทเฉพาะการปลูกข้าวเท่านั้น ส่วนการแปรรูป
๓ ข้าวเปลือกและการค้าข้าวตกอยู่ในมือพ่อค้าคนกลาง คือชาวจีนที่อพยพเข้ามานั่นเอง นอกจากข้าวแล้วยังมี สินค้าอีกสองอย่าง คือ ดีบุก กับ ไม้สัก ซึ่งมีความส าคัญขึ้นมาแทนที่น้ าตาลที่เคยมีความส าคัญในสมัยรัชกาลที่ ๓ อีกด้วย ๓. เศรษฐกิจไทยเข้าสู่ระบบทุนนิยมโลก การท าสนธิสัญญาเบาว์ริงเป็นการน าเศรษฐกิจไทยเข้าสู่ ระบบทุนนิยมโลก ประเทศไทยเริ่มผูกผนวกให้เข้าไปอยู่ในกระบวนการขยายตัวของระบบเศรษฐกิจโลก โดย ประเทศไทยท าหน้าที่ผลิตสินค้าขั้นปฐมภูมิและวัตถุดิบ เพื่อส่งออกแลกเปลี่ยนกับสินค้าส าเร็จรูปที่น าเข้ามา บริโภคในประเทศ ๔. เกิดระบบเศรษฐกิจแบบเงินตรา เนื่องจากเงินตราเดิมที่ใช้อยู่ คือ เบี้ยและเงินพดด้วงเริ่มขาด แคลน อีกทั้งยังเกิดการแตกหักและปลอมแปลงได้ง่าย รัชกาลที่ ๔ จึงตั้งโรงกษาปณ์เพื่อผลิตเงินเหรียญชนิด และราคาต่างๆ ได้แก่ เหรียญดีบุกที่เรียกว่า อัฐ โสฬส เหรียญทองเรียก ทศ พิศ พัดดึงส์ และเหรียญทองแดง คือ ซีก หรือ เซี่ยว(เสี้ยว) ในสมัยรัชกาลที่ ๔ ได้มีการเปลี่ยนแปลงเงินตราที่ใช้เงินเป็นมาตรฐานไปสู่การใช้ ทองค าเป็นมาตรฐาน รัชกาลที่ ๕ ทรงประกาศพระราชบัญญัติทองค าก าหนดอัตราแลกเปลี่ยน เพื่อให้การ แลกเปลี่ยนระหว่างเงินบาทไทยกับเงินตราสกุลอื่นๆ มีความสะดวกและมีเสถียรภาพ อีกทั้งเพื่อการแก้ปัญหา ค่าเงินบาทที่ก าลังตกต่ าลง เนื่องมาจากการที่ราคาของแร่เงินตกต่ า ซึ่งนับเป็นจุดเริ่มต้นที่ไทยน าค่าของ เงินตราไปเกี่ยวพันกับโลกภายนอก ๕. การปฏิรูประบบภาษีอากรและการคลัง รัชกาลที่ ๔ ทรงแก้ปัญหาการที่รายได้ของรัฐลดลง หลังการท าสนธิสัญญาเบาว์ริง ด้วยการเพิ่มชนิดของภาษีอากรอีกหลายชนิด โดยผ่านระบบเจ้าภาษีนายอากร แต่อย่างไรก็ตามวิธีนี้ก็มีข้อบกพร่องอย่างมาก เช่น รายได้ของหลวงรั่วไหล เงินที่ทางราชการเก็บได้ก็ลด น้อยลงทุกที รัชกาลที่ ๕ ทรงเห็นว่าการเก็บภาษีแบบเดิม ที่แต่ละหน่วยงานแยกกันเก็บแล้วส่งมาให้ ส่วนกลาง ท าให้เงินภาษีรั่วไหลมาก จึงทรงปฏิรูประบบภาษีอากรและการคลังใหม่ โดยจัดตั้งหอรัษฎากร พิพัฒน์ขึ้นเมื่อวันที่ ๔ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๖๑ เพื่อเป็นสถานที่รวบรวมพระราชทรัพย์ในท้องพระคลังให้ รู้จ านวนเงินที่มีอยู่ ท าหน้าที่รวบรวมเงินภาษีอากรจากทั่วประเทศให้มาอยู่ที่เดียวกัน เพื่อน าเงินภาษีมา พัฒนาประเทศ
๔ ภาพเหตุการณ์ในอดีต
๕ รายวิชา สังคมศึกษา รหัสวิชา สค๒๑๐๐๑ ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ ประวัติศาสตร์ที่เกิดขึ้นในประเทศไทย (เวลาเรียน ๑ ชั่วโมง) เรื่อง สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ ครูสอน นายอุดม เตสะ ------------------------------------------------------------------------ ค าชี้แจง ช่วงที่ ๑ ความคิดหลังจากรับความรู้ให้นักศึกษาตอบค าถามดังต่อไปนี้หลังจากที่ได้เรียนรู้ สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ ๑.เรื่องราวที่ได้เรียนรู้กล่าวถึงเรื่องอะไร _____________________________________ ๒. นักศึกษาคิดว่า สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ มีความส าคัญอย่างไร ___________________________________________________________________ ๓.ยกตัวอย่างสนธิสัญญาเบาว์ริ่ง ๑ ข้อ ____________________________________ ๔.เมื่อเรียนรู้สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง แล้วนักศึกษาคิดอย่างไร________________________________ ค าชี้แจง ช่วงที่ ๒ ให้นักศึกษาอ่านข้อความดังต่อไปนี้แล้วให้ตอบคาถามจริงและไม่จริง ถ้าจริงให้เขียน สัญลักษณ์√ ถ้าไม่จริงให้เขียนสัญลักษณ์X ลงหน้าข้อความ ดังต่อไปนี้ ๑._______ฝรั่งเศส ขมขูใหไทยยกดินแดนฝงขวา ของแมน้ําโขงและดินแดนไทยในกัมพูชาบางสวนให ๒._______สนธิสัญญาเบาวริ่ง สงผลใหไทยตองสูญเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขต ๓._______พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรง แตงตั้งเซอรจอหน เบาวริ่ง เปน “พระยา สยามมานุกูลกิจสยามมิตรมหายศ” ๔._______ในป พ.ศ. ๒๓๒๐ ไทยไดท าสนธิสัญญากับฮอลันดาและปรัสเซีย (เยอรมนี) ๕._______เหรียญกษาปณผลิตในสมัยรัชการ ที่ ๕ ผลิตธนบัตรผลิตในสมัยรัชการที่ ๔ ค าชี้แจง ช่วงที่ ๓ หลักจากนักศึกษาได้ศึกษา สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ ให้ดูรูปภาพนี้แล้วสะท้อน คิดออกมา ตามความรู้สึกของตนเอง ดังต่อไปนี้ นักศึกษามองดูรูปภาพนี้แล้วมีความรู้ สึกอย่างไร……………………………………………………………………… ความคด ิ หล ั งจากการเร ี ยนร ้ ู ภาคผนวก
๖ แบบทดสอบผลวัดผลสัมฤทธิ์ก่อนเรียนและหลังเรียน ครั้งที่ ๒ รายวิชา สังคมศึกษา รหัสวิชา สค๒๑๐๐๑ ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ ประวัติศาสตร์ที่เกิดขึ้นในประเทศไทย (เวลาเรียน ๑ ชั่วโมง) เรื่อง สนธิสัญญาเบาว์ริ่ง สมัยรัชกาลที่ ๔ ครูสอน นายอุดม เตสะ ........................................................................................................................................................................ ค าชี้แจง ให้นักศึกษา X ทับตัวอักษร ตรงกับตัวเลือกที่นักศึกษาเห็นว่าถูกต้องที่สุดลงในกระดาษ ๑. เพราะเหตุใดรัชกาลที่ ๔ จึงทรงสร้างความสัมพันธ์ กับชาติตะวันตกมากขึ้น ก. น าวัฒนธรรมตะวันตกมาใช้ ข. ไม่ให้ชาติตะวันตกเข้ามาคุกคาม ค. ไม่ให้ชาติตะวันตกเห็นว่าป่าเถื่อน ง. ให้ประชาชนได้รับการศึกษาแบบตะวันตก ๖. สภาที่ปรึกษาในพระองค์ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ท า หน้าที่เหมือนกับต าแหน่งใดในปัจจุบัน ก. รัฐมนตรี ข. องคมนตรี ค. นายกรัฐมนตรี ง. ประธานวุฒิสภา ๒. ทูตอังกฤษคนใดที่เจรจาลงนามใน สนธิสัญญาที่ไทย เสียเปรียบ ก. เฮนรี เบอร์นีย์ ข. เซอร์เจมส์ บรูค ค. รอเบิร์ต ฮันเตอร์ ง. เซอร์จอห์น เบาว์ริง ๗. เรือปนที่ฝรั่งเศสไดสงเขามาในแมน้ําเจาพระยาชื่อ ก. ลูติ ข. คลาส Chacal ค. จากัวร์ ง. ไอเกิล ๓. สนธิสัญญาเบาว์ริงท าให้พ่อค้าอังกฤษค้าขายกับ ราษฎรไทยอย่างไร ก. ขายโดยผ่านรัฐ ข. ขายกันอย่างเสรี ค. ขายแบบผูกขาด ง. ไม่มีข้อใดถูก ๘. ไทยยินยอม ท าสนธิสัญญาที่เรียกวา "สนธิสัญญา เบาวริ่ง" เมื่อ ก. พ.ศ. ๒๓๙๗ ข. พ.ศ. ๒๓๙๘ ค. พ.ศ. ๒๓๙๙ ง. พ.ศ. ๒๔๐๐ ๔. ข้อใดเป็นสินค้าต้องห้าม ก. เกลือ ข. งาช้าง ค. ผ้าแพร ง. ของป่า ๙. ถาตองการแกไขเปลี่ยนแปลงสนธิสัญญาเบาว์ริงตอง แจงใหคูสัญญาทราบลวงหนา กี่ปี ก. ๑ ปี ข. ๒ ปี ค. ๓ ปี ง. ๔ ปี ๕. ข้อเสียเปรียบของไทยจากการท าสนธิสัญญาเบาว์ริง คืออะไร ก. ไทยเป็นชาติอภิสิทธิ์ ข. ไทยเก็บภาษีขาเข้าเพิ่มร้อยละ๓ ค. สนธิสัญญาฉบับนี้สิ้นสุดปีต่อปี ง.ไทยเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขต ๑๐. เซอรจอหน เบาวริ่ง (Sir.John Bowring) เป็นชาว ก. ฝรั่งเศส ข. เสปน ค. อังกฤษ ง. อเมริกัน
๗