คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง

วบงุคกคารลนสาำฏคัศญิลขป์อไงทย ม.๕/๑ เลขที่ ๒๘

คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง

ศรวัณ วิจิตรวรญาณ

1 ประวัติส่วนตัว

คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง

(พ.ศ. ๒๔๔๙-๒๕๓๑)

คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลงเป็นนักดนตรีไทย นักแต่งเพลงชาวไทย และ
ยังได้รับยกย่องให้เป็น ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรี
ไทย) ประจำปี พ.ศ. ๒๕๓๐

คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง เป็นบุตรของหลวงประดิษฐไพเราะ

(ศร ศิลปบรรเลง) และนางโชติ ศิลปบรรเลง เกิดที่วังบูรพาภิรมย์

เมื่อวันที่ ๕ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๔๙ มีพี่น้ องร่วมบิดามารดารวม ๔

คน คือ

คุณหญิงชิ้น

นางมหาเทพกษัตรสมุห (บรรเลง สาคริก)

นายประสิทธิ์ ศิลปบรรเลง และ คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง
นางชัชวาลย์ รุ่งเรือง

มีพี่น้ องร่วมบิดา ซึ่งเกิดจากคุณแม่ ฟู อีก ๔ คน คือ

นางภัลลิกา

นายขวัญชัย

นาวาเอกสมชาย และ

นายสนั่น ศิลปบรรเลง

นางมหาเทพกษัตรสมุห นายประสิทธิ์ ศิลปบรรเลง

ประวัติการศึกษา 2

คุณหญิงชิ้นจบการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๘ แผนกภาษา
(อังกฤษและฝรั่งเศส) เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๖ จากโรงเรียนราชินี ปากคลอง
ตลาด พ.ศ. ๒๔๗๕ ได้รับประกาศนียบัตรครูประถม (ป.ป.) พ.ศ.
๒๔๗๖ สอบได้ชุดวิชาเศรษฐศาสตร์ ชุดครูมัธยม พ.ศ. ๒๔๗๗ สอบได้
ชุดวิชาดุริยางค์สากล ชุดครูมัธยม พ.ศ. ๒๔๗๘ สอบได้ชุดวิชาภาษา
ไทย ชุดครูมัธยม พ.ศ. ๒๔๗๙ ประกาศนียบัตรครูพิเศษมัธยม (พ.ม.)
และได้รับพระราชทานปริญญาการศึกษาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จาก
มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๓

นอกเหนือจากการศึกษาในระบบ ยัง
ได้สั่งสมความรู้วิชาชีพศิลปะด้านต่างๆ
อยู่ตลอดเวลา อาทิ วิชาการฝีมือเรียน
กับคุณครูนิลและคุณหญิงศรีธรรมราช
(เป้ า วิมุกตายน) การเขียนลายกนก
ศิลปะลายไทย เรียนกับหลวงวิศาล
ศิลปกรรม การดนตรี เรียนกับท่านบิดา
คือ หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลป
บรรเลง)

เดี่ยวซอด้วง เรียนกับท่านครูพระยาประสานดุริยศัพท์ (แปลก
ประสานศัพท์) ซอสามสาย เรียนกับเจ้าเทพกัญญา บูรณพิมพ์
ดนตรีสากล (ทฤษฎีโน้ ตสากล) เรียนกับพระเจนดุริยางค์–คุณครู
โฉลก เนตตสูต การขับร้องโน้ ตสากล เรียนกับหลวงประสาน
บรรณวิทย์ และคุณครูนันทน์ ทรรทรานนท์ เรียนไวโอลินกับ
คุณครูกิจ สาราภรณ์ และได้รับมอบเป็นผู้อ่านโองการพิธีไหว้ครู
จากท่านครูหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ตั้งแต่ ปี
๒๔๙๖ และสืบทอดหน้ าที่การไหว้ครูมาจนตลอดชีวิตของท่าน

3 ประวัติการทำงาน

คุณหญิงชิ้นเริ่มต้นเป็นข้าราชการครู สังกัดกรมวิสามัญศึกษา
โรงเรียนเบญจมราชาลัย เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๗ ต่อมา พ.ศ. ๒๔๗๘ ย้ายโอน
ไปรับราชการกรมศิลปากร ร่วมก่อตั้งโรงเรียนนาฏดุริยางค์ (วิทยาลัย
นาฏศิลป์ปัจจุบัน) กรมศิลปากร เป็นผู้วางหลักสูตรการดนตรีขับร้อง
และนาฏศิลป์ ตลอดจนการฝีมือที่เกี่ยวกับการแสดงละคร ในขั้นแรก
เป็นผู้สอนเองแทบทุกวิชา ได้แก่ ภาษาไทย ภาษาอังกฤษ ดนตรีไทย
ดนตรีสากล และการช่างฝีมือ ยกเว้นวิชานาฏศิลป์และช่างศิลป์ ซึ่งมีผู้
เชี่ยวชาญพิเศษเฉพาะด้าน คุณหญิงชิ้นเคยเป็นผู้ควบคุมด้านดนตรี
และนาฏศิลป์ ไทยไปแสดงเผยแพร่แลกเปลี่ยนวัฒนธรรมที่ประเทศ
ญี่ปุ่น พ.ศ. ๒๔๘๖ เข้าทำงานประจำแผนกกองการสังคีต พ.ศ. ๒๔๙๖
เป็นหัวหน้ าแผนกนาฏศิลป์ พ.ศ. ๒๔๙๗ ย้ายโอนไปรับราชการสังกัด
กรมการฝึกหัดครู กระทรวงศึกษาธิการ วิทยาลัยครูพระนคร (วัง
จันทร์เกษมและบางเขน) พ.ศ. ๒๕๐๕ ย้ายโอนไปเป็นอาจารย์ประจำ
วิทยาลัยครูธนบุรี พ.ศ. ๒๕๐๗ บรรจุตำแหน่งข้าราชการชั้นเอกจนถึง
พ.ศ. ๒๕๐๘ จึงลาออกจากราชการ เพื่อรับบำนาญก่อนเกษียณอายุ
ราชการ

ประวัติการทำงาน 4

คุณหญิงชิ้นได้อุทิศเวลาในชีวิตให้กับการสอนดนตรีไทยกับศิษย์หลาย
สถาบันการศึกษา อาทิ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร
มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตทับแก้ว ชมรมดนตรีไทย ส.จ.ม.
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โรงเรียนนายเรือ สมุทรปราการ สอนดนตรีไทยที่
คุรุสภาตั้งแต่ครั้งยังเป็นสามัคยาจารย์สมาคม วิทยาลัยครูพระนครวิทยาลัย
ครูบ้านสมเด็จเจ้าพระยา โรงเรียนบวรนิเวศ โรงเรียนศรีอยุธยา โรงเรียน
เทพศิรินทร์ โรงเรียนสาธิตจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โรงเรียนวัดคณิกาผล
ฯลฯ นอกจากนี้ยังได้ทำหน้าที่เป็นผู้ทรงคุณวุฒิตรวจวิทยานิพนธ์และผล
งานวิชาการของอาจารย์ที่ขอตำแหน่งวิชาการสาขาวิชาดนตรีและนาฏกรรม
เป็นที่ปรึกษาและคณะกรรมการดำเนินงานโครงการอนุรักษ์และเผยแพร่
ดนตรีไทย สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์แห่งชาติ เป็นคณะบรรณาธิการ
ทำสารานุกรมศัพท์ดนตรีไทย ราชบัณฑิตยสถาน กรรมการสอบไล่วิชา
ดนตรี กองส่งเสริม กระทรวงศึกษาธิการ กรรมการสอบคัดเลือกบรรจุครู
เข้ารับราชการเกี่ยวกับวิชาดนตรี เป็นกรรมการ อ.ศ.ร. ของคุรุสภา เป็น
หัวหน้าวงดนตรี “ศรทอง” ไปบรรเลงออกอากาศวิทยุ อ.ส. ในพระที่นั่ง
อัมพรสถานติดต่อกันหลายปีจนถึง พ.ศ. ๒๕๑๔ ริเริ่มและส่งเสริมการจัด
งาน “ดนตรีไทยมัธยมศึกษา” โดยโรงเรียนบวรนิเวศเป็นแกนนำ และ
พัฒนาเป็นงานมหกรรมดนตรีไทยมัธยมศึกษาต่อจากนั้นมาอีกหลายปี
พ.ศ. ๒๔๘๖ ร่วมก่อตั้งโรงเรียนผกาวลีนาฏดุริยางค์ กับน้องชาย อาจารย์
ประสิทธิ์ และคุณลัดดา ศิลบรรเลง น้องสะใภ้ พ.ศ. ๒๕๒๔ ได้ก่อตั้งมูลนิธิ
หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ในวาระครบรอบร้อยปีเกิดของ
ท่านบิดา และจัดกิจกรรมส่งเสริมดนตรีไทยในนามมูลนิธิฯ มากมาย อาทิ
จัดประกวดดนตรีไทยเพื่อความมั่นคงของชาติ พ.ศ. ๒๕๒๕–๒๕๒๘
โครงการส่งเสริมศิลปะดนตรีไทยเพื่อเยาวชนของชาติในโอกาสเฉลิมฉลอง
พระชนมายุหกสิบพรรษาของพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล
อดุลยเดช พ.ศ. ๒๕๓๐ จัดประกวดดนตรีไทยรางวัลศรทองระดับประถม
ศึกษา และระดับมัธยมศึกษา

5 ผลงาน

แต่งเพลงให้แก่รายการบทเรียนทางวิทยุโรงเรียนในชุดวิชา
“ดนตรีนาฏศิลป์” จำนวนมาก บทเพลงหลายเพลงบรรจุอยู่ใน
หลักสูตรขับร้องของกระทรวงศึกษาธิการ เพลงสำหรับเด็กเป็นที่รู้จัก
อย่างแพร่หลายคือ “เพลงช้าง” ได้รับยกย่องคัดเลือกเป็นเพลงจาก
ประเทศภาคพื้นเอเชียด้วยเพลงหนึ่ง นอกจากนี้ยังมีเพลงไทยตาม
แบบฉบับที่ท่านแต่งไว้หลายเพลง เช่น ลาวสองคอนเถา และเพลง
ประกอบละครคณะผกาวลี ที่น่าสนใจคือ มีผลงานการออกแบบเสื้อผ้า
เครื่องแต่งกายให้กับละครอิงประวัติศาสตร์ของหลวงวิจิตรวาทการ
จำนวนมาก เมื่อครั้งยังปฏิบัติหน้ าที่อยู่ที่โรงเรียนนาฏดุริยางค์ กรม
ศิลปากร นอกจากนั้นคุณหญิงชิ้นยังเป็นผู้บรรจุเพลงใส่ทำนอง และ
ควบคุมการร้องเพลงของละครหลวงวิจิตรวาทการทุกเรื่อง ได้ขอให้
หลวงประดิษฐ์ไพเราะบิดาแต่งเพลงประกอบละคร ทั้งเพลงออกไทย
เขมร พม่า มอญ ลาว และจีน ทำให้เกิดเพลงใหม่ๆ ขึ้นอีกหลายเพลง
จากการแสดงละครชุดนั้น งานเขียนด้านวิชาการของคุณหญิงชิ้น ที่
รู้จักกันแพร่หลายคือ ศิลปะของการสอนดนตรีและละคร ซึ่งมีเรื่อง
ความรู้ทั่วไปในการดนตรีไทยของวิเชียร กุลตัณฑ์รวมอยู่ด้วย ซึ่งต่อ
มาหนังสือเล่มนี้ใช้อ่านประกอบในโรงเรียนมัธยมแบบประสม พ.ศ.
๒๕๑๕ อีกเล่มหนึ่งคือ คู่มือครูศิลปศึกษาวิชาขับร้อง–ดนตรี ประโยค
มัธยมศึกษาตอนต้นของกรมวิชาการ

ผลงาน 6

เพลงช้าง

“ช้าง ช้าง ช้าง หนูรู้จักช้างหรือเปล่า



ช้างมันตัวโตไม่เบา จมูกมันยาวเรียกว่างวง



สองเขี้ยวข้างงวง*เรียกว่างา มีหูมีตาหางยาว”



(*หมายเหตุ: เนื้อเพลงเดิมเขียนว่า สองเขี้ยวยาวกลวง)

เอกสารอ้างอิง

คุณหญิงชิ้น ศิลปบรรเลง (พ.ศ. ๒๔๔๙-๒๕๓๑). (ม.ป.ป.). [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อ
๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๕. เข้าถึงได้จาก
https://sirindhornmusiclibrary.li.mahidol.ac.th/hall_of_fame/thai-musicians๔๐/

ชิ้น ศิลปบรรเลง. (ม.ป.ป.). [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อ ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๕. เข้าถึงได้จาก
https://th.m.wikipedia.org/wiki/ชิ้น_ศิลปบรรเลง

หนูรู้จักช้างหรือเปล่า หนูรู้จักชิ้นหรือเปล่า. (ม.ป.ป.). [ออนไลน์]. เข้าถึงเมื่อ ๑๖ กรกฎาคม ๒๕๖๕
เข้าถึงได้จาก http://article.culture.go.th/index.php/blog/๓-column-layout-๓/๒๗๐-๒๐๒๑-๐๙-
๒๘-๑๓-๒๒-๒๓