САНДЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРМЕН ШЫҒАРУ ЖОЛДАРЫ- часть 3

Mr (C6H7O11N3) = 297 2 – әдіс: m (C6H7O11N3) = 297 х 0,5 = 148,5 г
m=297 г 0,5 моль < 1 моль 2 есе
m (C6H7O11N3) = 297 : 2 = 148,5 г

494. Ӛсімдік фотосинтез кезінде 44,8 л (қ.ж) CO2 сіңірсе, қанша кӛлем оттегі
бӛлінеді?

Берілгені: Шешуі: hv
V (CO2) = 44,8 л 1-әдіс:
6 СО2 + 6 H2O C6H12O6 + 6 O2
m/kV(O2)-? 2 – әдіс:
n (СО2) = = 2 моль

n (CO2) = n (O2)
V(O2) = 22,4 х 2 = 44,8 л
44.8 л > 134,4 л 3 есе
V(O2) = 134,4 : 3 = 44,8 л

495. Сыйымдылығы 50 кг болатын 5 қап картоптан қанша глюкоза алуға
болады, егер оның шығымы 50%, ал картоптағы крахмалдың массалық ҥлесі 20%
болса?

Берілгені: Шешуі: v
50 кг 5 қап 1-әдіс: n C6H10O5 + n H2O = n C6H12O6
η = 50 % m (n C6H10O5) = 50 х 5 = 250 кг
20% m (n C6H10O5 ) = 250 х 0,2 = 50 кг
W((C6H10O5)n) = 20 % n(n C6H10O5 ) = = 0,3086 моль
m/k m (C6H12O6) -?
Mr (C6H10O5) = 162 n (n C6H10O5) = n (C6H12O6)
m = 162 кг m(n C6H12O6 ) = 180 х 0,3068 = 55,5 кг
50 % m (n(C6H12O6)= 55,5х0,5=27,78 кг
Mr (C6H12O6) = 180 m(n( C6H10O5) = 50 х 5 = 250 кг
m = 180 кг 20% m (n (C6H10O5 ) = 250 х 0,2 = 50 кг
50 кг < 162 кг 3,24 есе
m ( C6H12O6 ) = 180 : 3,4 = 55,5 кг
50 % m (n(C6H12O6)=55,5х0,5=27,78 кг

496. Аланин ерітіндісіне азотты қышқылмен әсер еткенде 27,3 мл (қ.ж) азот
бӛлінді. Ерітіндіде қанша аланин болған?

Берілгені: Шешуі: CH3–CHNH2–COOH+HONO=CH3-CHOH-
V (N2) = 27,3 мл =
0,0273 л COOH + N2 + H2O
m/k m (аланин) -?
Mr (аланин)= 75 n(N2) = = 0,001218 моль
m= 75 г
n(CH3CHNH2 - COOH) = n (N2)
m(CH3CHNH2COOH)=75∙0,001218= 0,108 г
0,0273 л < 22,4 л

50

497. Массасы 186 г калий хроматының ерітіндісіне мырыш нитратының артық
мӛлшерін қҧйғанда 54,3 г тҧнба алынды. Бастапқы ерітіндідегі калий
хроматының массалық ҥлесі?

Берілгені: Шешуі: v
m (K2CrO4) = 186 г 1-әдіс: K2CrO4 + Zn (NO3)2 = ZnCrO4 + 2 KNO3
m (тҧнба) = 54,3 г n (ZnCrO4) = = 0,3 моль
2-әдіс: m (K2CrO4) = 194 ∙ 0,3 = 58, 2 г
W(K2CrO4) -?
Mr (K2CrO4)= 194 W (K2CrO4) = = 0,312 = 31 %
m(K2CrO4)= 194 г 54,3 < 181 3,33 есе
Mr (ZnCrO4)= 181 m (K2CrO4) = 194 : 3,33 = 58, 2 г
m(ZnCrO4) = 181 г
W (K2CrO4) = = 0,312 = 31 %

498. Массасы 80 г доломит CaCO3 ∙ MgCO3 қышқылдың артық мӛлшерімен
әрекеттескенде 32 г CO2 (қ.ж) бӛлінді. Доломиттің тазалығын есептеңдер?

Берілгені: Шешуі: 2+ 2+
m(CaCO3 ∙ MgCO3)=80г 1-әдіс: CaCO3 ∙ MgCO3 + 2H + = Ca + Mg + 2 CO2
m (CO2) = 32 г n (CO2) = = 0,7272 моль
x моль 0,7272 моль
m/kW -? 1 моль 2 моль
Mr(CaCO3∙MgCO3)=184
m = 184 г x = = 0,3636 моль

Mr (CO2)= 44 m (CaCO3 ∙ MgCO3 ) = 184 ∙ 0,3636 = 66,9 г
m = 88 г
W = = 0,8364 = 83,64 %
2-әдіс:
32 г <88 г 2,75 есе
m (CaCO3 ∙ Mg CO3) = 184 : 2,75 = 66,9 г

W = = 0,8364 = 83,64 %

499. Массасы 55г натрий гидроксиді мыс сульфатымен әрекеттескенде қанша
мыс (ІІ) гидроксиді тҧнбаға тҥседі?

Берілгені: Шешуі:
m(NaOH)=55г

т/к m(Cu(OH)2) -?
Mr(NaOH) =40
m=40х2=80г

Mr(Cu(OH)2)=98
m=98г

2 – әдіс:

51

500. Молекула сандарын есептеңдер:
а) 22г кӛмірқышқыл газында
ә) 6,72л сутегінде
б) 8г натрий гидроксидінде

Берілгені: Шешуі:
m(CO2)=22г 2 – әдіс:
v(H2)=6,72л
m(NaOH)=8г
т/к N-?

Mr(CO2) =44
m(CO2)=44г

Mr(NaOH)=40
m(NaOH)=40г

501. Екі валентті металдың 5,6г оксидін тҧз қышқылының 29,2% - дық 25г
ерітіндісімен ӛңдеді. Қай металдың оксиді алынған?

Берілгені: Шешуі:
m(MeO)=5,6г

w(HCl)=29,2%
m(HClер-ді)=25г
т/к Ме -?

Mr(HCl)=36,5
m(HCl)=36,5*2=73г

502. Екі валентті металдың 5,6г оксидін тҧз қышқылының 29,2%-дық 25г
ерітіндісімен ӛңдеді. Қай металдың оксиді алынған?

Берілгені: Шешуі:
m(MeO)=5,6г

w(HCl)=29,2%
m(HClер-ді)=25г
т/к Ме -?

Mr(HCl)=36,5

52

m(HCl)=36,5*2=73г

503. Доломиттегі CaCO3*MgCO3 кальций карбонаттың массалық ҥлесі (%)
қандай? Массасы 8г доломитті ерітуге 10% - дық тҧз қышқылының қандай
массасы керек?

Берілгені: Шешуі:
m(CaCO3*MgCO3)=8г

w(HCl)=10%

т/к w(CaCO3) -?
m(HCl)-?

Mr(CaCO3*MgCO3)=184
m=184г

Mr(CaCO3)=100
Mr(HCl)=36,5
m(HCl)=73г

2 – әдіс:

504. 0,1 моль алканды жаққанда, 6,72л (қ.ж) кӛміртек диоксиді және 7,2г су
тҥзілді, алкан

Берілгені: Шешуі:
n(CnH2n+2)=0,1моль
v(CO2)=6,72л
m(H2O)=7,2г
т/к n-?

Mr(C)=12
m=12г

Mr(H2)=2
m=2г
Mr(H2O)=18г/моль

53

2-әдіс:

505. Қҧрамында 3% жанбайтын қоспасы бар 160л метиламинді жаққан кезде
тҥзілген кӛміртегі (ІV) оксидінің кӛлемі?

Берілгені: Шешуі:
v(CH3NH2)=160л
w(қоспа)=3%

т/к v(CO2) -?

2 – әдіс:

54

ҚОРЫТЫНДЫ
Химия пәнін меңгеруде оқушылар математика, география, экология,
медицина, тарих салаларының қазіргі ӛмірімен ҧштастыра отырып, ӛмірде
қолданылатын заттардың сандық қҧрамын есептей отырып, зиянды – зиянсыз
заттарды қаншалықты мӛлшерде қолдану керектігін тҥсіну.
Әдістемелік қҧралдың мазмҧны оқушыларды ақпараттық қоғамда ӛмір сҥре
білуге жан-жақты дайындап, олардың ӛзіндік танымдық іс – әрекеттері
дағдыларын және ҥйренушінің ізденістік – танымдық мҥмкіндіктерін
қалыптастыруға жағдай жасайды. Оқушылардың 8 – сыныпта алған білімдерін
жалғастыру және кеңейту, оларға адам тіршілігінде, кҥнделікті ӛмірде,
техникада қолдану салалары жӛнінде мағлҧматтар беру және заттарды
пайдалану жолдарымен таныстыру мҥмкіндігі болады. Осы мақсатты іске
асыруда химия пәніне деген оқушылардың қызығушылығын арттырып, алған
білімдерін практикада қолдануға ҥйретудің және химия пәнінің адам ӛміріндегі
рӛлін, маңызын кӛрсетудің орны ерекше.
Оқушылардың білім деңгейін дҧрыс та әділ бағалау жалпы білім сапасының
негізгі кӛрсеткіші болып табылады. Бҧл кӛрсеткіш оқушылар ҥшін маңызды.
Болашақта химия және биология мамандықтарына даярлайтын ЖОО-на
тҥсем деушілерге, әртҥрлі типтегі химиялық есептерді шығару әдістемесін
игерудің пайдасы орасан. Тиісті мамандықтар бойынша ЖОО-на тҥсем деуші
абитуриенттерге және студенттерге типтік есептерді кӛптеп шығарту қолға
алынуда.
Әдістемелік қҧрал химия пәнінен сандық есептерді бірнеше жолмен шығару
әдістеріне арналған. Сандық есептерді шығару әдістерін 8 – 9 сыныптарда жетік
меңгерсе, алда ҦБТ, олимпиада тапсырмаларындағы химия есептерін шығаруға
септігін тигізеді.

55

ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Б.А.Бірімжанов, Н.Н.Нҧрахметов, М.Б.Мҧратбеков Жалпы және
анорганикалық химияның теориялық кіріспесі. – Алматы. – «Мектеп», 1977.

2. Б.А.Бірімжанов, Н.Н.Нҧрахметов Жалпы химия. – Алматы
3. Н.Л.Глинка Общая химия. – Л., 1983.
4. Б.В.Некрасов Основы общей химии. – М., «Химия», 1974, 1,2,3, тома.
5. И.Г.Хомченко Общая химия. – М., 1987.
6. Л.Л.Увалиева, Р.И.Ергазиева т.б. Бейорганикалық химия практикумы. –

Алматы 1996.
7. А.Т.Байбосынова, С.Қ.Қабдрахманова. Жалпы және анорганикалық химия

практикумы. - Ӛскемен: ШҚМУ. –2004 ж. – 131-139.
8. К.Рҥстембеков, М.Сыздықбаева, А.Қожақова. Жалпы химияның ҥлгі

есептері. – Қарағанды: КарГУ. – 1994 ж.
9. М.М.Петров, Л.А.Михилев, Ю.Н.Кукушкин. Неорганическая химия. – Л:.

Химия. – 1974 г.
10.А.Е.Темірболатова «Есептер мен жаттығулар жинағы» 9 сынып. Алматы

«Мектеп» 2009 жыл. 5-50 беттер.
11.Ғылыми – педогогикалық журнал «Химия мектепте» 2011 жыл №3. 8-10

беттер.
12.«Московские городские химические олимпиады» әдістемелік нҧсқаулық.

Москва – 1988. 6-22 беттер.
13.Республиканский научно – методический журнал «Химия» 2009 жыл №3. 25-

28 беттер.
14.Химия есептері мен жаттығулар жинағы 8-11 сыныптар. Алматы «Мектеп»

2002 жыл.
15.Достық орталығының тест жинақтары.
16.Мектеп оқулықтары 8-9-10 сыныптар.
17.М.Қ.Оспанова., Қ.С.Аухадиева., Т.Г.Белоусова Химия оқулығы 10класс
18.М.Б.Усманова., Қ.Н.Сақариянова.,Б.Н.Сахариева Химия жалпы білім беретін

мектептің8-сыныбына арналған оқулық, Алматы «Атамҧра»2018.
19.М.Б.Усманова., Қ.Н.Сақариянова.,Б.Н.Сахариева Химия жалпы білім беретін

мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, Алматы «Атамҧра»2019.

56

Ермекбаева Л.Ж., Аманжолов Қ.Е.

САНДЫҚ ЕСЕПТЕРДІ ТИІМДІ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРМЕН
ШЫҒАРУ ЖОЛДАРЫ

(ХИМИЯ ПӘНІ МҦҒАЛІМДЕРІНЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ҚҦРАЛ)

ІІІ бөлім

Теруге. 30.01.20. жіберілді.
Баспаға 12.03.20. қол қойылды
Пішімі 60x84/8. Қағазы офсеттік.

₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪₪
Ақтӛбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін

арттыру институтының баспа қызметі және қоғамдық ортамен байланыс бӛлімі -
Ақтӛбе қаласы, Тургенев кӛшесі, 86 ҥй. Тел: 56-05-37

57