เปิดตำนานแพร่แห่ระเบิด

่ สังข์สุวรรณ สังข์โพธิ์
่เปิดตำนานฉายาเมืองแพร่ที่ไม่เคยถูกลืม

เคยสงสัยกันไหม ทำไมคนเหนือถึงเรียกจังหวัดแพร่
ว่า "เมืองแพร่แห่ระเบิด” บ้างก็กล่าวว่า “คนแพร่แห่ระเบิด” ซึ่ง
ประโยคดังกล่าวนั้นเป็นการหยอกล้อต่อท้ายคำว่าเมืองแพร่ให้
คล้องจอง อีกทั้งเป็นคำที่ละเอียดอ่อนในการพูด และช่วง
พ.ศ.2500 ก็พบว่าได้เกิดคำล้อเลียนนี้ขึ้นแล้ว โดยเฉพาะคน
จังหวัดที่อยู่ใกล้เคียงกับจังหวัดแพร่ เช่น จังหวัดน่านก็นิยมล้อ
เลียนในช่วงนี้

วันนี้จะขอนำผู้อ่านทุกท่านไปรู้ถึงที่มา
ของประโยคที่หลาย ๆ คนเคยพูดติดปาก
เมื่อกล่าวถึงจังหวัดแพร่ นั่นก็คือประโยคที่
เอ่ยว่า “เมืองแพร่แห่ระเบิด” ซึ่งจะมีที่มาดังนี้

ครั้งหนึ่งในสมัยสงครามโลกครั้งที่สอง “นายหลง มโนมูล” คน
งานรถไฟสถานีแก่งหลวงได้ไปพบลูกระเบิดที่ทิ้งจากเครื่องบินของ
ฝ่ายสัมพันธมิตร ที่นำระเบิดมาทิ้งเพื่อทำลายสะพานรถไฟข้ามน้ำ
ห้วยแม่ต้า (อยู่ระหว่างสถานีรถไฟเด่นชัยกับสถานี รถไฟบ้านปิ
นอำเภอลอง) เพื่อสกัดการเดินทางของทหารญี่ปุ่นเมื่อคราว
สงครามโลกครั้งที่สอง (พ.ศ.2485 – 2488) เป็นคนแรกซึ่งนำระเบิด
ด้าน (ไม่ระเบิด) จึงได้มาบอกนายสมาน หมื่นขัน ได้ทราบ

นายสมานจึงได้ไปดูและขอความช่วยเหลือจากคนงานรถไฟสถานีรถไฟ
แก่งหลวงที่อยู่ใกล้เคียง ได้แก่ นายชุม ขันแก้ว, นายชัยวัฒน์ พึ่งพอง, นายพินิจ
สุทธิสุข, นายย้าย ปัญญาทอง ให้มาช่วยกันขุดขึ้นจากหลุมทรายที่ทับถมอยู่มี
จำนวน 2 ลูก (มีขนาดความโตกว่าถังแก๊สชนิดยาว) และทำการถอดชนวนระเบิด
แล้วใช้เลื่อยตัดเหล็กตัดส่วนหางของลูกระเบิด ล้วงเอาดินระเบิดออกแล้วเอาดิน
ระเบิดที่ล้วงออกมาได้ นำไปประกอบสร้างระเบิดลูกเล็กๆ ขึ้นใหม่ได้หลายลูก
แล้วนำไประเบิดปลาที่แม่น้ำยมได้ปลามากินมากมาย

ด้วยความหนักของลูกระเบิดที่นำขึ้นเกวียนถึงกับทำให้ซ้าวล้อ (คาน
ของเกวียน)หักจนต้องเปลี่ยนใหม่ ส่วนระเบิดลูกที่สามช่วยกันขุดด้วยแรงคน
และในหลุมทรายก็ไม่ได้มีความลึกมาก จึงได้ไปตาม นาย บุญมา อินปันตี ซึ่ง
เป็นเจ้าของช้างลากไม้อยู่บริเวณใกล้เคียงให้นำช้างมาลากลูกระเบิดขึ้นจากหลุม
ทรายได้ทำการถอดชนวน และล้วงเอาดินระเบิดออกมาสมถบกับสองลูกที่นำมา
ก่อน แล้วที่บ้านแม่ลู้ ต.บ้านปิน จากนั้นก็ลากโดยบรรทุกบนล้อ(เกวียน) มุ่งเข้าสู่
หมู่บ้าน

ระฆังทำจากระเบิดที่วัดพระธาตุศรีดอนคำ

ระฆังทำจากระเบิดที่วัดนาตุ้ม
ระฆังทำจากระเบิดที่วัดแม่ลานเหนือ

ชาวบ้านสองข้างทางทราบข่าว และเห็นล้อ บรรทุกลูกระเบิดตามกันมา 3 คัน ต่าง
ก็เดินตามกันมาเป็นขบวนยาว ผ่านหน้าบ้านผู้ใด ต่างก็เดินเข้ามาสมทบเพิ่มจำนวนขึ้นเรื่อย จน
มาถึงบ้านแม่ลานเหนือใกล้วัด ชาวบ้านยิ่งออกมาดูกันมากขึ้น ชาวบ้านจำนวนหนึ่งที่บ้านอยู่ใกล้
วัดได้นำฆ้อง-กลองยาว ฉิ่ง-ฉาบ ออกมาต้อนรับขบวนแห่ เหมือนกับการต้อนรับขบวนกฐิน หรือ
ผ้าป่าทำนองนั้น แล้วแห่เข้าวัด ทำการถวายลูกระเบิดให้เป็นสมบัติของวัดเพื่อใช้เป็นระฆัง

ส่วนระเบิดลูกที่ 2 ขบวนแห่นำไปถวายที่วัดศรีดอนคำ ต.ห้วยอ้อ สำหรับระเบิดลูกที่
3 ขบวนแห่นำไปถวายที่วัดนาตุ้ม ต.บ่อเหล็กลอง ปัจจุบัน ระเบิดลูกที่ 1 เก็บไว้ที่วัดแม่ลานเหนือ
ต.ห้วยอ้อ ระเบิดลูกที่ 2 เก็บไว้ที่วัดศรีดอนคำ ต.ห้วยอ้อ ส่วนระเบิดลูกที่ 3 เก็บไว้ที่วัดนาตุ้ม
ต.บ่อเหล็กลอง ทางวัดได้สร้างหอระฆังสูงไว้รองรับสวยงามมาก แต่หลังจากมีผู้นิยมเล่นของเก่า
ชนิด หายากและแปลก ๆ ได้มาขอซื้อโดยเสนอราคาให้ถึง 1 ล้านบาท ชาวบ้านเห็นว่ามีราคามาก
จึงมีมติไม่ขายและเกิดหวงแหนเห็นคุณค่า เกรงจะถูกลักขโมยจึงได้สร้างห้องลูกกรงเหล็กดัด
ล้อมไว้

สะพานข้ามน้ำแม่ต้า บ้านแม่หลู้ ตำบลบ้านปิน อำเภอลอง ถูกระเบิดสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2

ดังนั้นจึงสรุปได้ว่า คนแพร่ในขณะนั้นได้แห่ระเบิดจริง ทว่าไม่ได้แห่เพราะการไม่รู้
จักระเบิดจนแตกตายไปครึ่งเมือง แต่ระเบิดที่ได้ทำการแห่นั้น คือระเบิดสมัยสงครามโลกครั้ง
ที่ 2 ที่ได้นำแห่ไปถวายวัดเพื่อทำระฆัง ในอำเภอลอง จังหวัดแพร่นั่นเอง

อ้างอิงข้อมูลจาก : ชุติกาญจน์ โลกคำลือ, วารสารวัฒนธรรมจังหวัดแพร่ ปีที่ ๓ ฉบับที่ ๑๓, หน้า ๓๖.
รูปภาพเพิ่มเติมจาก : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, stamstammii.blogspot.com

แพร่แห่ระเบิด
เปิดตำนานฉายาเมืองแพร่ที่ไม่เคยถูกลืม

จัดทำโดย

สังข์สุวรรณ สังข์โพธิ์

เสนอ

อาจารย์ ดร.อำนวยพร ใหญ่ยิ่ง

E-book เล่มนี้เป็นส่วนหนึ่งของรายวิชา
ทท 320 นิเทศศสาตร์เพื่อการท่องเที่ยว

ภาคการเรียนที่ 2 ปีการศึกษา 2564
มหาวิทยาลัยแม่โจ้-แพร่ เฉลิมพระเกียรติ

แพร่แห่ระเบิด

สังข์สุวรรณ สังข์โพธิ์