รายงาน เรื่อง ระบบประสาท จัดท าโดย นายกฤติพงศ์ อาลัยกลาง เลขที่1 นายภักดิ์ภูมิ เกียรติไพบูลย์เลขที่6 นายธัญชนิต โพธิแสง เลขที่7 นายปิ ยพัทธ์ มานิช เลขที่8 เสนอ อาจารย์ภรวดี เต็มเปี่ ยม รายงานน ้ ี เป็ นส่วนหน่ึ งของวิชา สุขศึกษา พ31101 ภาคเรียนที่1ปี การศึกษา2566 โรงเรียนพิชัยรัตนาคาร ส านักงานเขตพ ้ ื นท ี่การศ ึ กษามธัยมศ ึ กษาพงังา ภูเก ็ ต ระนอง
ก ค าน า รายงานเล่มน้ีจดัทา ข้ึ นเพ ื่อเป็ นส่วนหน่ึ งของวิชาสุขศ ึ กษาช้นัมธัยมศ ึ กษาปีที่4 เพื่อให้ได้ศึกษาความรู้ในเรื่องระบบประสาทและได้ศึกษาอย่างเข้าใจเพื่อเป็ น ประโยชน์กับการเรียน คณะผูจ ้ ดัทา หวงัว่า รายงานเล่มน้ีจะเป็ นประโยชน ์ กบัผูอ ้่าน หร ื อนกัเรียน นกัศ ึ กษา ที่กา ลงัหาขอ ้ มูลเร ื่องน้ีอยู่หากมีขอ ้ แนะนา หร ื อขอ ้ ผิดพลาดประการใด คณะ ผู้จดัทา ขอนอ ้ มรับไวแ ้ ละขออภยัมา ณ ที่น้ีดว ้ ย คณะผู้จัดท า วันที่ 31 พฤษภาคม 2566
ข สารบัญ ค าน า ก สารบัญ ข อวัยวะที่เกี่ยวข้อง 1-3 อวัยวะในระบบประสาทส่วนกลาง 1-2 อวัยวะในระบบประสาทส่วนปลาย 3 โครงสร้างหน่วยย่อยที่ส าคัญ 3-4 เซลล์ประสาท 3 สารสื่อประสาท 3 เส้นประสาท 4 การท างานของระบบประสาท 5 โรคระบบประสาทที่พบบ่อย 6 ภาคผนวก 7-8 บรรณานุกรม 9
1 อวัยวะที่เกี่ยวข้อง เราสามารถแบ่งอวัยวะในระบบประสาทออกตามต าแหน่งและโครงสร้าง ไดด้งัน้ีอวัยวะในระบบประสาทส่วนกลางและอวัยวะในระบบ ประสาทส่วนปลาย อวัยวะในระบบประสาทส่วนกลาง 1. สมอง (Brain) • สมองส่วนหน้า (Forebrain) ประกอบด้วย o ซีรีบรัม หรือสมองใหญ่ เป็นสมองส่วนที่อยู่บนสุดของศีรษะ มีรอยหยักเป็นจ านวนมาก ขนาดใหญ่เป็น 85% ของเนื้อเยื่อ สมอง แบ่งเป็น 4 พู ได้แก่ 1) พูหน้า ท าหน้าที่ควบคุม การเคลื่อนไหว การออกเสียง ความคิด ความจ า สติปัญญา บุคลิก ความรู้สึก พื้นอารมณ์ 2) พูขมับ ท าหน้าที่ควบคุมการได้ยิน การดมกลิ่น 3) พูหลัง ท าหน้าที่ควบคุมการมองเห็น และ 4) พูข้าง ท าหน้าที่ควบคุมความรู้สึกด้านการสัมผัส การพูด การรับรส o ธาลามัส เป็นศูนย์รวมของกระแสประสาททั้งหมดที่มาจากอวัยวะทั่วร่างกาย และส่ง กระแสประสาทนั้น ไปยังส่วนของสมองที่ควบคุมกับเรื่องนั้นๆ รวมถึงการรับรู้ สั่งการ และ แสดงออกด้านความเจ็บปวด o ไฮโปธาลามัส อยู่ใต้ธาลามัสติดกับต่อมใต้สมอง ท าหน้าที่เชื่อมโยงการท างานของระบบ ประสาทและระบบต่อมไร้ท่อ ควบคุมกระบวนการเมตาบอลิซึม บางอย่าง รวมทั้งการเป็น ศูนย์กลางของระบบประสาทอัตโนมัติ ท าหน้าที่ควบคุม การนอนหลับ การกิน การ กระหายน ้า การหนีภัย การต่อสู้ การรักษาสมดุลของร่างกาย รวมทั้งการรักษาอุณหภูมิ ของร่างกาย พฤติกรรมทางเพศ • สมองส่วนกลาง (Midbrain)อยู่ต่อจากสมองส่วนหน้า ในคนสมองส่วนนี้จะถูกซีรีบรัมบังเอาไว้ มี หน้าที่เป็นสถานีเชื่อมต่อการท างานระหว่างสมองส่วนหน้ากับสมองส่วนท้าย รวมถึงการควบคุม การเคลื่อนไหวของลูกตาและม่านตา
2 • สมองส่วนท้าย (Hindbrain) ประกอบด้วย o ซีรีเบลลัม (Cerebellum) หรือสมองน้อย มีหน้าที่หลักในการควบคุมการทรงตัว ควบคุมและประสานงานการเคลื่อนไหวของร่างกาย o เมดุลลา (Medulla oblongata) เป็นทางผ่านของกระแสประสาทจากไขสันหลังกับ สมอง โดยเป็นศูนย์กลางของระบบประสาทอัตโนมัติ ร่วมกับไฮโปธาลามัส ควบคุม การเต้นของหัวใจ การหายใจ การกลืน จาม สะอึก o พอนส์ (Pons) ควบคุมการเคี้ยว กลืน หลั่งน ้าลาย การเคลื่อนไหวใบหน้า โดยภายนอกของสมองจะมีชั้นของเยื่อหุ้มสมอง อยู่ 3 ชั้น ท าหน้าที่ป้องกันสมองถูก กระทบกระเทือน และมีเส้นเลือดฝอย น าอาหาร มาเลี้ยงสมองอยู่เป็นจ านวนมาก นอกจากนี้ในระหว่างเยื่อหุ้มสมองชั้นกลางกับชั้นใน ยังมีของเหลวที่เรียกว่า น ้าเลี้ยง สมองและไขสันหลัง ช่วยป้องกันการกระทบกระเทือน ช่วยน าอาหาร ไปเลี้ยงสมอง และไขสันหลัง รวมถึงช่วยรักษาความดัน สมองให้คงที่ 2. ไขสันหลัง (Spinal cord) เป็นเนื้อเยื่อประสาท มีลักษณะเป็นท่อทรงผอม ต่อลงมาจากสมองส่วน เมดุลลา ยาวประมาณ 42 –45 ซม. บรรจุอยู่ในโพรงกระดูกสันหลัง มีเยื่อหุ้มไขสันหลัง หุ้ม ภายนอก ไขสันหลังมีหน้าที่เชื่อมโยงสัญญาณประสาทระหว่างสมองกับเส้นประสาทไขสันหลังซึ่ง เชื่อมอยู่กับอวัยวะทั่วร่างกาย
3 อวัยวะในระบบประสาทส่วนปลาย 1.เส้นประสาทสมอง (Cranial nerve) เป็นเส้นประสาทที่แยกออกจากสมองโดยตรง มีหน้าที่น ากระแส ประสาทระหว่างสมองและอวัยวะ ที่เกี่ยวข้อง เส้นประสาทสมองมี 12 คู่ แบ่งออกเป็น 3 กลุ่มตามหน้าที่ โดยกลุ่มที่ท าหน้าที่รับความรู้สึกอย่างเดียว มี 3 คู่ กลุ่มที่ท าหน้าที่สั่งการอย่างเดียว มี 5 คู่ และกลุ่มที่ท า หน้าที่ทั้งรับความรู้สึกและสั่งการมี 4 คู่ 2.เส้นประสาทไขสันหลัง (Spinal nerve) เป็นเส้นประสาทที่แยกออกจากไขสันหลัง มีหน้าที่น ากระแส ประสาทที่เป็นทั้งรับความรู้สึกและสั่งการ เส้นประสาทไขสันหลังมี 31 คู่ แบ่งตามต าแหน่งได้เป็น เส้นประสาทคอ 8 คู่ เส้นประสาทอก 12 คู่ เส้นประสาทเอว 5 คู่ เส้นประสาทกระเบนเหน็บ 5 คู่ เส้นประสาทก้นกบ 1 คู่ โครสร้างหน่วยย่อยส าคัญของระบบประสาท • เซลล์ประสาท (Neuron หรือ Nerve cell) ประกอบด้วยส่วนส าคัญ 2 ส่วน คือ ตัวเซลล์) และส่วน ที่ยื่นออกนอกตัวเซลล์คือ เดนไดรต์ ท าหน้าที่รับกระแสประสาทเข้าสู่เซลล์ มีหลายแขนง และแอก ซอน ท าหน้าที่ส่งกระแสประสาทออกจากเซลล์มีความยาวมากกว่าเดนไดรต์และมีแขนงเดียว และมีแผ่นไมอีลิน หุ้มอยู่เป็นปล้อง ๆ ท าให้การส่งกระแสประสาทมีความเร็วมากขึ้น • สารสื่อประสาท (Neurotransmitter) การส่งกระแสประสาทในระบบประสาทนั้น บางจุดที่ไม่มีการ เชื่อมต่อกันโดยตรง เช่น ระหว่างเซลล์ประสาทด้วยกันเอง หรือปลายเส้นประสาทกับกล้ามเนื้อ ตรงจุดเชื่อมต่อนี้ ต้องอาศัยสารสื่อประสาทซึ่งเป็นสารเคมีที่สร้างจากปลายเซลล์ประสาทหรือตัว เซลล์ประสาท และหลั่งออกจากปลายประสาท เพื่อเป็นตัวน าสัญญาณประสาท ผ่านรอยต่อ ระหว่างเซลล์ประสาท ที่เรียกว่า ไซแนปส์ หรือช่องว่างระหว่างเซลล์ประสาทกับเซลล์กล้ามเนื้อ เพื่อให้วงจรการท างานของระบบประสาทเกิดความสมบูรณ์ และเกิดการท างานขึ้นได้อย่างมี ประสิทธิภาพ ทั้งนี้สารเคมีที่พบว่าเป็นสารสื่อประสาท แบ่งออกเป็น 1) สารสื่อประสาทกลุ่มโคลิเนอร์จิค (Cholinergic) 2) สารสื่อประสาทกลุ่มอะดรีเนอร์จิค 3) สารสื่อประสาทกลุ่มซีโรโตนีน (Serotonin) 4) สารสื่อประสาทที่เป็นกรดอะมิโน (Amino group) 5) สารสื่อประสาทนิวโรเปป ไตด์ (Neuropeptide) 6) ฮีสตามีน (Histamine)
4 • เส้นประสาท (Nerve) คือ มัดของแอกซอนหลาย ๆ อันที่ยื่นยาวออกจากตัวเซลล์ประสาท รวมกัน อยู่ภายในเยื่อหุ้มเส้นประสาท โดยมีทั้งเส้นประสาทน าเข้า หรือเส้นประสาทรับความรู้สึก ที่จะน า ความรู้สึกจากอวัยวะต่างๆเข้าสู่ระบบประสาทส่วนกลาง และเส้นประสาทน าออก (Efferent nerve) หรือเส้นประสาทสั่งการ ที่จะน าค าสั่งจากระบบประสาทส่วนกลางไปยังอวัยวะทั่ว ร่างกาย ทั้งนี้แอกซอนของเส้นประสาทน าเข้า และแอกซอนของเส้นประสาทน าออก อาจรวมอยู่ใน เส้นประสาทเดียวกันได้ เรียก เส้นประสาทระคน
5 การท างานของระบบประสาท ระบบประสาทส่วนกลาง อันประกอบด้วยสมองและไขสันหลัง และระบบประสาทส่วนปลาย อัน ประกอบด้วยเส้นประสาทสมองและเส้นประสาทไขสันหลัง ทั้ง 2 ระบบจะท างานร่วมกัน โดยเมื่อมีสิ่งเร้า มากระตุ้นอวัยวะต่างๆในร่างกาย กระแสประสาทน าความรู้สึกจะถูกส่งจากปลายประสาทที่อวัยวะนั้นๆ ซึ่ง อยู่ในระบบประสาทส่วนปลาย เข้าสู่เส้นประสาทต่างๆ และเข้าสู่ไขสันหลังซึ่งอยู่ในระบบประสาท ส่วนกลาง เชื่อมต่อเข้ากับสมองเพื่อท าการประมวลผล เกิดอารมณ์ การเรียนรู้ และการจดจ า หลังจากนั้น สมองจะส่งกระแสประสาทที่เป็นการสั่งการ ส่วนหนึ่งผ่านสู่เส้นประสาทสมองกลับไปยังอวัยวะเป้าหมาย อีกส่วนผ่านเข้าสู่ไขสันหลัง กลับไปยังเส้นประสาทไขสันหลัง ไปถึงปลายประสาทในอวัยวะเป้าหมาย ส่งผลให้อวัยวะต่างๆ ของร่างกายท างานได้ตามค าสั่งของสมอง ทั้งนี้การสั่งการจากสมอง หรือระบบประสาทสั่งการ (Motor nerves) จะมีทั้งแบบที่ร่างกายสามารถ ควบคุมได้ โดยมีผลไปยังกล้ามเนื้อโครงร่าง (Skeleton muscle) เช่น การขยับกล้ามเนื้อแขน ขา ท าให้มี การเดิน วิ่ง นั่ง รวมถึงปฏิกิริยาตอบกลับที่เป็น Reflex บางอย่าง รวมเรียก ระบบประสาทกาย (Somatic nervous system) และแบบที่ร่างกายไม่สามารถควบคุมได้ อยู่นอกการควบคุมของจิตใจ โดยมีผลกับ กล้ามเนื้อเรียบ (Smooth muscle) กล้ามเนื้อหัวใจ (Cardiac muscle) และต่อมต่างๆเช่น การบีบตัวของ อวัยวะภายใน หัวใจ ทางเดินอาหาร ปอด หลอดเลือด การหลั่งฮอร์โมน เรียก ระบบประสาทอัตโนมัติ (Automatic nervous system) ทั้งนี้การท างานของระบบประสาทอัตโนมัติ จะเป็นการท างานร่วมกันของ 2 ระบบย่อย คือ ระบบประสาท ซิมพาเทติก (Sympathetic nervous system) เน้นการเพิ่มการใช้พลังงาน ท าให้ร่างกายตื่นตัว มีอัตราเม ตาบอลิซึมสูงขึ้น กับระบบประสาทพาราซิมพาเทติก (Parasympathetic nervous system) เน้นการเพิ่ม การท างานของอวัยวะ เพื่อให้ได้พลังงานและเก็บพลังงานไว้ใช้
6 โรคระบบประสาทที่พบบ่อย เวียนศีรษะ ไมเกรน โรคหลอดเลือดสมอง โรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์ โรคนอนไม่หลับ โรคกล้ามเนื้อ อ่อนแรง โรคเหน็บชา o เวียนศีรษะ เวียนศีรษะไม่ใช่โรค แต่เป็นอาการของโรค เหมือนกับอาการอาการไข้การรักษาจึง ต้องหาสาเหตุเพื่อท าการรักษา โดยอาการเวียนศีรษะนี้ จะมีวิธีการรักษาที่แตกต่างกันไปตาม สาเหตุ บางสาเหตุสามารถหายเองได้ เนื่องจากร่างกาย มีกลไกในการปรับตัว ในขณะที่บาง สาเหตุต้องได้รับการรักษา o ไมเกรน เป็นโรคที่ท าให้เกิดอาการปวดศีรษะ รุนแรง โดยมักปวด บริเวณศีรษะข้างเดียว หรือปวด ข้างเดียวก่อนแล้วจึงปวดสองข้าง ในขณะที่ปวดก็มักมีอาการคลื่นไส้อาเจียน ร่วมด้วย และอาจมี ความรู้สึกไวต่อเสียงและแสงสว่างมากกว่าปกติ ผู้ป่วยจะได้รับผลกระทบในการด าเนิน ชีวิตประจ าวันเป็นอย่างมาก o โรคหลอดเลือดสมอง ภาวะที่เลือด ไม่สามารถไหลเวียนไปเลี้ยงสมองได้ ท าให้สมองขาดเลือดและ ออกซิเจน หากไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงทีจะท าให้เซลล์สมองค่อย ๆ ตายลง และท าให้ ผู้ป่วยเสียชีวิต o โรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์เป็นสาเหตุของภาวะสมองเสื่อมชนิดที่พบได้มากที่สุด ส่งผลต่อสมอง ส่วนที่ควบคุมความคิด ความทรงจ า และการใช้ภาษาอาการของโรคจะเริ่มจากการหลงลืมที่ไม่ รุนแรงจนแย่ลงเรื่อย ๆ ถึงขั้นไม่สามารถสนทนาโต้ตอบ หรือไม่ตอบสนองต่อสิ่งรอบข้าง o โรคนอนไม่หลับ ผู้ที่มีอาการของโรคนอนไม่หลับ มักพบตนเองตื่นนอน เร็ว และหลับต่อไม่ได้ ท าให้ รู้สึกอ่อนเพลีย จากการนอนหลับไม่เพียงพอ จนท าให้เกิดปัญหากับการปฏิบัติภารกิจใน ชีวิตประจ าวัน o โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง เกิดจากระบบภูมิคุ้มกัน ของร่างกายท างานผิดปกติ ผู้ป่วยจะมีอาการหนัง ตาตก ยิ้มได้น้อยลง หายใจ ล าบาก มีปัญหาการพูด การเคี้ยว การกลืน รวมไปถึงการเคลื่อนไหว ของijk’dkp โรคนี้เกิดขึ้นได้กับทุกเพศทุกวัย ปัจจุบันการรักษาท าได้เพียงบรรเทาอาการ o โรคเหน็บชา เป็นกลุ่มอาการที่มีสาเหตุหลักมาจากการขาดวิตามินบี 1 ซึ่งเป็นวิตามิน ที่ร่างกาย ไม่สามารถสร้างขึ้นได้เอง ต้องได้รับจากอาหาร หรืออาหารเสริม โดยผู้ป่วยจะมีอาการทางคลินิก หลายแบบขึ้นอยู่กับอายุและอวัยวะที่ได้รับผลกระทบ
7 ภาคผนวก
8
9 บรรณานุกรม กองบรรณาธิการ ระบบประสาท (nervous system) , 29เมษายน 2562 จาก: www.livescience.com www.haamor.com th.wikipedia.org หนังสือเรียน วิชาพ้ืนฐาน สุขศึกษา มธัยมศึกษาปีที่4 , พ.ศ.2551 ภาพประกอบจาก : www.shutterstock.com