ประเด็นจริยธรรมการวิจัยในมนุษย์ที7สําคัญต่อการ วิจัยด้านสังคมศาสตร์และพฤติกรรมศาสตร์

ประเด็นจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยท์ 7สี าํ คญั ต่อการ
วจิ ยั ดา้ นสงั คมศาสตรแ์ ละพฤตกิ รรมศาสตร์

รองศาสตราจารย์ ดร. สุภาภรณ์ สุดหนองบวั
คณะสาธารณสุขศาสตร์
มหาวิทยาลยั นเรศวร

1

ประเภทของการรับรองจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษย8

1 แบบยกเว้น ระดบั ความเส-ียงต่อความปลอดภยั ของอาสาสมคั ร
(Exemption Review) ระดบั ตาํ-

2 แบบเรง่ รดั ระดบั สงู
(Expedited Review)

3 แบบเตม็ รปู แบบ
(Full Board Review)

2

แนวทางจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยด์ า้ นสงั คมศาสตรแ์ ละพฤตกิ รรมศาสตร์
ในระดบั สากล

สาํ หรบั แนวทางจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยด์ า้ นสงั คมศาสตรแ์ ละพฤตกิ รรมศาสตรใ์ นระดบั
สากลนนั@ แมว้ า่ จะองิ หลกั การของการวจิ ยั คลนิ ิก แต่มคี วามจาํ เพาะในการปกป้องความเสยHี งเพอHื
ครอบคลมุ ความเสยHี งดา้ นร่างกาย จติ ใจ สงั คมและเศรษฐกจิ ประเทศในยุโรป เช่น ประเทศนอรเ์ วยม์ ี
แนวทางจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยด์ า้ นสงั คมศาสตร์ มนุษยศาสตร์ กฎหมายและความเชHอื ทางศาสนา
(ศาสนศาสตร)์ ซงHึ แนวทางน@ีอยู่บนพ@นื ฐานของหลกั จรยิ ธรรมสากล (The Norwegian National
Research Ethics Committees, 2016) โดยมหี ลกั การในการเคารพต่อบคุ คล (respect for
person) ดงั น@ี

3

แนวทางจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยด์ า้ นสงั คมศาสตรแ์ ละพฤตกิ รรมศาสตรใ์ น
ระดบั สากล (ต่อ)

1)เคารพในศกั ด-ศิ รคี วามเป็นมนุษย์ (Human dignity)
2)เคารพในความเป็นส่วนตวั (Privacy)
3)หนา้ ทข>ี องนกั วจิ ยั การแจง้ ขอ้ มลู การวจิ ยั ใหอ้ าสาสมคั รทราบอย่างเพยี งพอและอย่างเขา้ ใจในการดาํ เนินการวจิ ยั (Duty to

inform)

4)การขอความยนิ ยอมและความรบั ผดิ ชอบไดแ้ จง้ ต่ออาสาสมคั ร (Consent and obligation to notify)
5)การเกบ็ รกั ษาความลบั (Confidentiality)
6)การจาํ กดั ในการใชข้ อ้ มลู ซาํM (Limited re-use)
7)การจดั เกบ็ ขอ้ มลู ส่วนบคุ คล (Storage of personal data)

4

แนวทางจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยด์ า้ นสงั คมศาสตรแ์ ละพฤตกิ รรมศาสตร์
ในระดบั สากล (ต่อ)

8)ความรบั ผดิ ชอบในการหลกี เลย>ี งอนั ตรายหรอื ความเสย>ี งจากการวจิ ยั (Responsibility for avoiding
harm)

9)การเคารพในบคุ คลทส>ี าม (Respect for third parties)
10)การปกป้องเดก็ (Protection of children)
11)การเคารพความเป็นส่วนตวั ของอาสาสมคั รและครอบครวั ของอาสาสมคั ร (Respect for privacy

and family life)

5

แนวทางจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยด์ า้ นสงั คมศาสตรแ์ ละพฤตกิ รรมศาสตร์
ในระดบั สากล (ต่อ)

12)การเคารพในคุณค่าและความรูส้ กึ ของผูอ้ น>ื (Respect for the values and motives of

others)

13)การเคารพในช>อื เสยี งของบคุ คลผูซ้ ง>ึ มรณกรรมแลว้ (Respect for posthumous reputations)
14)การอธบิ ายบทบาทและความรบั ผดิ ชอบของอาสามคั รโดยผูว้ จิ ยั (Defining roles and

responsibilities)

6

สถานการณ์งานวจิ ยั เชิงสงั คมและตวั อย่างกรณีทHผี ิดจรยิ ธรรมดา้ นสงั คม 7
และพฤตกิ รรม

กรณีศึกษา Tearooms trade
ในปี พ.ศ. 2503 Laud Humphreys นกั ศึกษาปรญิ ญาเอกวชิ าสงั คมวทิ ยา ไดศ้ ึกษาชายรกั ร่วมเพศ
(homosexual) ทม>ี เี พศสมั พนั ธใ์ นหอ้ งนาํM ในสวนสาธารณะ ซง>ึ หอ้ งนาํM นMีถกู เรยี กวา่ “หอ้ งนาํM ชา” นาย
Humphreys อาสาเป็นผูเ้ฝ้าหนา้ หอ้ งนาํM คอยเตอื นหากมคี นเดนิ มาทห>ี อ้ งนาํM ขณะท>ี ชายรกั ร่วมเพศกาํ ลงั มี
เพศสมั พนั ธ์ เขาทาํ การบนั ทกึ ขอ้ มลู กจิ กรรมนMีของชายมากกวา่ 100 คน ซง>ึ คนส่วนใหญ่ไมท่ ราบวา่ เขาเป็นนกั วจิ ยั
นอกจากนMีเขายงั แอบจดป้ายทะเบยี นรถและสบื หาทอ>ี ยู่ จากนนัM ไดป้ ลอมตวั เป็น นกั วจิ ยั เก>ยี วกบั สุขภาพเพอ>ื สมั ภาษณ์
ชายรกั ร่วมเพศ จาํ นวน 50 คนเก>ยี วกบั ขอ้ มลู ส่วนตวั ซง>ึ การกระทาํ ดงั กลา่ วเป็นการหลอกลวง ละเมดิ ในสทิ ธสิ ่วน
บคุ คลและการรกั ษาความลบั เน>อื งจากผูช้ ายทถ>ี กู เกบ็ ขอ้ มลู ส่วนใหญ่แต่งงานกบั ผูห้ ญงิ และมบี ตุ รธดิ า หากขอ้ มลู
ส่วนตวั นMีถกู เปิดเผยออกไปอาจเกดิ ตราบาป มผี ลกระทบต่อครอบครวั อาจสูญเสยี งานและถกู จบั กมุ กกั ขงั เน>ืองจาก
ในสมยั นนMั การรกั ร่วมเพศถอื เป็นอาชญากรรม (มลู นิธสิ ่งเสรมิ วจิ ยั ทางการแพทย,์ 2560)

หลกั จรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษยท์ 4สี าํ คญั
ต่อการวจิ ยั ดา้ นสงั คมศาสตรแ์ ละ
พฤตกิ รรมศาสตร์

8

หลกั เคารพในบคุ คล (Respect for person)

◦ การขอความยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ในบางกลมุ่ โดยเฉพาะกลมุ่ เปราะบางทางสงั คม เช่น กลมุ่ อาชพี ทผ>ี ดิ กฎหมาย นนัM
กฎคอมมอนรูล (common rule) ระบไุ วว้ า่ กระบวนการขอความยนิ ยอมยงั คงตอ้ งมี แต่หลกั ฐานการยนิ ยอมหรอื ใบ
ยนิ ยอม สามารถยกเวน้ ได้ ทงMั นMีเน>ืองจากเพอ>ื การปกป้องอนั ตรายอนั อาจเกดิ แก่ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั

◦ การวจิ ยั ในผูก้ ่อการรา้ ย หลกั ฐานการยนิ ยอมเขา้ ร่วมวจิ ยั สามารถ (Bikson, T., Bluthenthal, R., Eden, R.,
and Gunn, P., 2007) ยกเวน้ ได ้ (waiver of informed consent) ซง>ึ กฎคอมมอนรูล (common
rule) ระบไุ วว้ า่ คณะกรรมการจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษย์ (Institutional Review Board: IRB) สามารถ
พจิ ารณาการยกเวน้ หลกั ฐานการยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ไดห้ ากหลกั ฐานการยนิ ยอมนนMั จะนาํ ไปสู่การเปิดเผยตวั ตนของ
อาสาสมคั ร ดงั นนัM สง>ิ หน>ึงทน>ี กั วจิ ยั พงึ ระลกึ เสมอ คอื การปกป้องความเสย>ี งและอนั ตรายหรอื การถกู จบั กมุ ต่อผูเ้ขา้ ร่วม
วจิ ยั อนั เน>ืองจากการวจิ ยั

◦ งานวจิ ยั ทเ>ี ป็นการสงั เกตพฤตกิ รรมของบคุ คล กระบวนการขอความยนิ ยอมยงั คงตอ้ งมี แต่สามารถชMแี จงขอ้ มลู งานวจิ ยั
ไดบ้ างส่วน แต่เมอ>ื สMนิ สุดการวจิ ยั ตอ้ งแจง้ ความจรงิ ใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ทราบทงัM หมด

9

◦ ขอ้ มลู ทงัM หมดทน>ี กั วจิ ยั เกบ็ รวบรวมไดจ้ ะตอ้ งนาํ ขอ้ มลู ยอ้ นกลบั สู่ชมุ ชน ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั สามารถเรยี กขอ้ มลู ทน>ี กั วจิ ยั
เกบ็ รวบรวมมาตรวจสอบได้ และผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั มสี ทิ ธ-ทิ จ>ี ะขอขอ้ มลู นนัM คนื และถอดถอนขอ้ มลู ทงัM หมดทใ>ี หน้ กั วจิ ยั ได้
เช่น การระงบั ขอ้ มลู ในการเผยแพร่เน>ืองจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั เกรงวา่ จะส่งผลกระทบในทางลบต่อชมุ ชนของตนเอง
เป็นตน้ ดงั นนMั เมอ>ื เสรจ็ สMนิ การวจิ ยั แลว้ การป้อนขอ้ มลู ยอ้ นกลบั สู่ชมุ ชนหรอื พMนื ทว>ี จิ ยั เป็นสง>ิ ทน>ี กั วจิ ยั ควรปฏบิ ตั ิ

10

◦ การขอคาํ ยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ในงานวจิ ยั ทเ>ี ป็น เวทสี าธารณะ ผลงานประวตั ขิ องบคุ คลต่างๆทล>ี ว่ งลบั ไปแลว้
หรอื จาก ขอ้ มลู ทตุ ยิ ภมู ิ (secondary data) เช่น การวเิ คราะหฐ์ านขอ้ มลู ของบคุ คลโดยไมร่ ะบตุ วั ตน
งานวจิ ยั เหลา่ นMีมคี วามเป็นไปไดย้ ากในเชงิ ปฏบิ ตั ทิ จ>ี ะขอการยนิ ยอมเขา้ สู่การวจิ ยั จงึ สามารถใหเ้ป็นแบบยกเวน้
หลกั ฐานการยนิ ยอม (waiver of consent) ได ้

11

◦ การขอคาํ ยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ในงานวจิ ยั ทเ>ี ป็น งานวจิ ยั บนโลกโซเชยี ล หรอื อนิ เตอรเ์ น็ต สง>ิ แรกทน>ี กั วจิ ยั พงึ
กระทาํ คอื การขออนุญาตพMนื ทว>ี จิ ยั จากเจา้ ของเวบไซตน์ นMั กระบวนการขอคาํ ยนิ ยอมในการวจิ ยั บนเวบไซตย์ งั คง
ตอ้ งมอี ยู่ (ตามกฎ common rule) แต่หลกั ฐานการแสดงตวั ตนในการยนิ ยอมเขา้ ร่วมวจิ ยั สามารถ
แสดงไดโ้ ดยการ คลกิ ลงบนช่องทแ>ี สดงถงึ การยนิ ยอมเขา้ ร่วมวจิ ยั ตามรหสั ทน>ี กั วจิ ยั กาํ หนดไวใ้ หผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ใน
แต่ละคน เช่น ✓ รหสั 001 ยนิ ดีเขา้ รว่ มวจิ ยั เป็นตน้

12

หลกั คณุ ประโยชน์ (Beneficence)

◦ ความเสย>ี งทผ>ี ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ตอ้ งเผชญิ เป็นประจาํ สาํ หรบั งานวจิ ยั แบบสาํ รวจ คอื ขอ้ คาํ ถามทม>ี ากเกนิ ไป ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ตอ้ ง
เสยี เวลาในการตอบคาํ ถาม หรอื เสยี โอกาสในการทาํ งานในแต่ละวนั ดงั นนMั นกั วจิ ยั ควรตอ้ งใชค้ าํ ถามทส>ี าํ คญั ทส>ี ุดทต>ี อบ
วตั ถปุ ระสงคก์ ารวจิ ยั ไดเ้ท่านนMั

◦ ความเสย>ี งทผ>ี ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั อาจตอ้ งประสบคอื ขอ้ คาํ ถามทท>ี าํ ใหเ้กดิ ความรูส้ กึ เป็นตราบาป ละอายใจ รูส้ กึ ผดิ เศรา้ สMนิ
หวงั หดหู่ เสยี ใจ นกั วจิ ยั ควรมกี ารชMแี จงความเสย>ี งเหลา่ นMีใหผ้ ูท้ จ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั ทราบถงึ ความเสย>ี งเหลา่ นMี และนกั วจิ ยั
ตอ้ งบอกวธิ ลี ดความเสย>ี งเหลา่ นMีใหผ้ ูท้ จ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั ทราบก่อนทเ>ี ขาจะตดั สนิ ใจเขา้ ร่วมวจิ ยั เช่น “ขอ้ คาํ ถามอาจทาํ ให้
เกดิ ความรูส้ กึ เป็นตราบาป ละอายใจ รูส้ กึ ผิด เศรา้ สMนิ หวงั หดหู่ เสยี ใจ แต่ท่านไม่จาํ เป็นตอ้ งตอบคาํ ถามทPที าํ ใหท้ ่าน
รูส้ กึ เกดิ อาการเหลา่ นMี” ในการชMแี จงแบบนMีใหผ้ ูว้ จิ ยั ระบไุ วใ้ น แบบชMแี จงอาสาสมคั ร (information sheet) เพอ>ื ใหผ้ ู ้
ทจ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั ไดท้ ราบถงึ ความเสย>ี งของการวจิ ยั นMีก่อนทจ>ี ะตดั สนิ ใจเขา้ ร่วมการวจิ ยั

13

◦ ประโยชนข์ องการเขา้ ร่วมวจิ ยั นนMั นกั วจิ ยั ตอ้ งแจง้ ใหผ้ ูท้ จ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั ทราบดว้ ยเช่นกนั ประโยชนใ์ นการเขา้ ร่วม
วจิ ยั มไิ ดห้ มายถงึ เงนิ ค่าเสยี เวลาหรอื ของขวญั แต่ประโยชนใ์ นการเขา้ ร่วมวจิ ยั หมายถงึ คุณค่าอนั พงึ เกดิ ขMนึ ในเชงิ
บวกต่อผูท้ จ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั คุณค่านMีหมายรวมถงึ ประโยชนใ์ นเชงิ บวกทบ>ี คุ คล ชมุ ชน หรอื สงั คมจะไดจ้ ากผลการวจิ ยั
เป็นตน้

14

หลกั ยตุ ธิ รรม (Justice)

◦ การแสดงถงึ หลกั ยุตธิ รรมในงานวจิ ยั เชงิ ปรมิ าณ คอื การสุ่มตวั อย่าง (sampling) โดยมที งMั เกณฑค์ ดั อาสาสมคั รเขา้ และ
เกณฑค์ ดั ออก

◦ สาํ หรบั การแสดงถงึ หลกั ยุตธิ รรมในงานวจิ ยั เชงิ ทดลองในชมุ ชน คอื คุณสมบตั ขิ องอาสาสมคั รทจ>ี ะเขา้ สู่การทดลอง
รวมถงึ การใหโ้ ปรแกรมแก่กลมุ่ ควบคุมในกรณีทผ>ี ลการทดลองโปรแกรมแก่กลมุ่ ทดลองไดผ้ ลดี ถอื วา่ เป็นการกระจาย
ประโยชนจ์ ากการวจิ ยั ใหแ้ ก่ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ทงัM กลมุ่ ทดลองและกลมุ่ ควบคุมไดอ้ ย่างเท่าเทยี มกนั

◦ การแสดงถงึ หลกั ยุตธิ รรมในงานวจิ ยั เชงิ คุณภาพ คอื การกาํ หนดคุณสมบตั ขิ องผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ในการเลอื กแบบเจาะจง
(purposive sampling) ซง>ึ หากผูท้ จ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั ท่านใดมคี ุณสมบตั ติ ามทก>ี าํ หนดไว ้ นกั วจิ ยั จงึ จะเลอื กมาเขา้ สู่การ
วจิ ยั

◦ การสุ่มตวั อย่าง มเี กณฑค์ ดั เลอื กผูท้ จ>ี ะเขา้ ร่วมวจิ ยั ถอื เป็นการกระจายประโยชนแ์ ละความเสย>ี งแก่ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ไดอ้ ย่าง
ชดั เจน ซง>ึ ถอื เป็นหลกั ยุตธิ รรมในการคดั บคุ คลเขา้ ร่วมวจิ ยั ไดอ้ ย่างมเี หตแุ ละผล

15

ขอ้ ควรพจิ ารณาจรยิ ธรรมการวจิ ยั ใน
มนุษยใ์ นการวจิ ยั ดา้ นสงั คมศาสตรแ์ ละ

พฤตกิ รรมศาสตร์ 3 รูปแบบ
(ตามระเบยี บวธิ วี จิ ยั )

16

การวจิ ยั เชิงปรมิ าณ 17

1. การขออนุญาตผูด้ ูแล/เจา้ ของพMนื ทPวี จิ ยั กอ่ นดาํ เนินการเกบ็ ขอ้ มูล: พMนื ทว>ี จิ ยั ในทน>ี Mีหมายรวมถงึ พMนื ทบ>ี นโลก
โซเชยี ลหรอื อนิ เตอรเ์ น็ตเฉกเช่นเดยี วกบั พMนื ทบ>ี นดนิ

2. กระบวนการขอความยนิ ยอมจากผูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั (participant): ก่อนการดาํ เนินการวจิ ยั จาํ เป็นตอ้ งมี
กระบวนการขอความยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั (participant) ก่อนเสมอ

3. หลกั ฐานหรอื ใบยนิ ยอมจากผูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั : อาจมหี ลากหลายชนิดทงMั นMีขMนึ กบั ระดบั ความเสย>ี งทอ>ี าจเกดิ ขMนึ แก่
ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ดงั นMี

◦ การลงนามในใบยนิ ยอม (signature)
◦ การประทบั ลายน3ิวมอื (finger print)
◦ การยนิ ยอมดว้ ยวาจา (verbal consent)
◦ การยนิ ดใี หข้ อ้ มลู แต่ไมใ่ หห้ ลกั ฐานการยนิ ยอม (waiver of consent)
◦ การคลกิ ลงบนช่องยนิ ยอม ✓ ในการใหค้ วามยนิ ยอมในการวจิ ยั บนอนิ เตอรเ์ น็ต โดยไมร่ ะบตุ วั ตนแต่ใชร้ หสั แทน เช่น รหสั
001 ยนิ ยอมเขา้ ร่วมวจิ ยั ✓

◦ ในการใหห้ ลกั ฐานยนิ ยอมน0ีนอกจากจะข0นึ กบั ความสมคั รใจของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั แลว้ ยงั ข0นึ อยู่กบั ระดบั ความเสยAี งจากงานวจิ ยั
ทอAี าจเกดิ ข0นึ แก่ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั เช่น การประทบั ลายน0ิวมอื มกั จะใชก้ บั ผูส้ ูงอายุหรอื ชนชาตพิ นั ธุท์ ไAี มส่ ามารถลงนาม (เซน็ ชAอื )
ตนเองได ้

◦ การใหห้ ลกั ฐานการยนิ ยอมดว้ ยวาจามกั จะใชก้ บั ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ทไAี มป่ ระสงคจ์ ะลงนามหรอื ประทบั ตราลายน0ิวมอื หรอื อาจเป็นผู ้
พกิ ารทางสายตาหรอื มอื พกิ าร เป็นตน้

◦ สาํ หรบั ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ทเAี ป็นผูเ้ปราะบางทางสงั คม เช่น ผูท้ กAี ระทาํ ผดิ กฎหมาย ผูป้ ระกอบอาชพี ผดิ กฏหมาย หรอื ผูท้ มAี ชี Aอื เสยี ง
ทางสงั คม บคุ คลเหลา่ น0ีอาจตอ้ งเผชญิ กบั ความเสยAี งหรอื อนั ตรายอนั เนAืองจากการวจิ ยั ในประเดน็ วจิ ยั ทกAี ่อใหเ้กดิ อนั ตรายต่อ
สวสั ดภิ าพและความเป็นอยู่ของพวกเขา ดงั นนั0 การไมใ่ หห้ ลกั ฐานการยนิ ยอม (waiver of consent)
สามารถกระทาํ ได้ แต่นกั วจิ ยั ยงั คงตอ้ งมกี ระบวนการขอความยนิ ยอม แต่การใหห้ ลกั ฐานการยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั
สามารถยกเวน้ ไดเ้พอAื เป็นการปกป้องอนั ตรายอนั อาจเกดิ ข0นึ แก่พวกเขา ทงั0 น0ีนกั วจิ ยั ตอ้ งระบเุ หตผุ ลของการยกเวน้ การขอ
หลกั ฐานการยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ใหค้ ณะกรรมการจรยิ ธรรมการวจิ ยั ในมนุษย์ (Institutional Review
Board: IRB) ทราบ

18

◦ สาํ หรบั หลกั ฐานการแสดงความยนิ ยอมเขา้ ร่วมวจิ ยั ของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั นนัM นกั วจิ ยั ตอ้ งมฉี บบั จรงิ 2 ฉบบั ซง>ึ ตอ้ ง
ประกอบดว้ ยลายมอื ช>อื ของนกั วจิ ยั ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั และ พยาน โดยการลงนามทงMั 3 คนนMีตอ้ งลงนามดว้ ยนาํM หมกึ
มใิ ช่การสาํ เนาลงนามหรอื การแสกนลายเซน็ และเพอ>ื เป็นการยนื ยนั การยนิ ยอมของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั นกั วจิ ยั ตอ้ งเกบ็
ไวท้ ต>ี นเอง 1 ฉบบั และผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ตอ้ งเกบ็ ไว้ 1 ฉบบั

19

4. เครPอื งมือในการเกบ็ ขอ้ มูล: เคร>อื งมอื ในการวจิ ยั เชงิ ปรมิ าณส่วนใหญ่ประกอบไปดว้ ยคาํ ถามปลายปิด นกั วจิ ยั
พงึ ระมดั ระวงั คาํ ถามทอ>ี าจกระทบกระเทอื นจติ ใจผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั โดยเฉพาะการวจิ ยั ในประเดน็ ทอ>ี ่อนไหว จาํ นวนขอ้
คาํ ถามในแบบสอบถามไมค่ วรมากจนเกนิ วตั ถปุ ระสงคก์ ารวจิ ยั นอกจากนMีในแบบสอบถามตอ้ งไมร่ ะบตุ วั ตน/ทอ>ี ยู่/
อเี มล/์ ID line ของบคุ คล ควรมเี พยี ง รหสั ทผ>ี ูว้ จิ ยั กาํ หนดไวใ้ นแบบสอบถาม เท่านนMั
5. การถา่ ยภาพในการดาํ เนินการวจิ ยั : การถา่ ยรูปประกอบการวจิ ยั สามารถกระทาํ ได้ แต่ไมค่ วรมกี ารเปิดเผย
ตวั ตนของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั และไมค่ วรเปิดเผยป้ายช>อื สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ดงั นนัM นกั วจิ ยั จงึ ควรมกี ารปกปิดบคุ คล
และช>อื สถานทใ>ี นการวจิ ยั
6. การกระจายประโยชนใ์ หผ้ ูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั อย่างเท่าเทยี มกนั : ในการวจิ ยั เชงิ ทดลองทม>ี กี ารทดลองใน 2 กลมุ่ ไม่
วา่ จะเป็นการทดลองในชมุ ชนหรอื ในชนัM เรยี น คอื มกี ลมุ่ ทดลองและกลมุ่ ควบคุม เมอ>ื สMนิ สุดการทดลองและโปรแกรม
ทท>ี ดลองนนัM ไดผ้ ลดี ควรใหโ้ ปรแกรมนนัM แก่กลมุ่ ควบคุมดว้ ย

20

7. การคนื ขอ้ มูลสูช่ มุ ชนหรอื สถานทPดี าํ เนินการวจิ ยั : เมอ>ื สMนิ สุดการวจิ ยั นกั วจิ ยั ควรนาํ เสนอผลการวจิ ยั ใหแ้ ก่
ชมุ ชน/หน่วยงานทเ>ี ป็นพMนื ทว>ี จิ ยั /สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ในพMนื ทว>ี จิ ยั ทราบเพอ>ื ใหป้ ระโยชนแ์ ก่พMนื ทว>ี จิ ยั
8. การเผยแพรผ่ ลการวจิ ยั : ในการเผยแพร่ผลการวจิ ยั หากผลการวจิ ยั นนMั เป็นไปในทางลบ หรอื อาจส่งผลเสยี ต่อ
พMนื ทว>ี จิ ยั /สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ผูว้ จิ ยั ไมค่ วรระบสุ ถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั อาจระบเุ ป็น สถานทแ>ี ห่งหน>ึง เช่น
การศึกษาพฤตกิ รรมการมเี พศสมั พนั ธข์ องนกั เรยี นในโรงเรยี นแห่งหน>ึงในเขตกรุงเทพมหานคร เป็นตน้

21

การวจิ ยั เชิงคณุ ภาพ

1. การขออนุญาตผูด้ ูแล/เจา้ ของพMนื ทPวี จิ ยั กอ่ นดาํ เนินการเกบ็ ขอ้ มูล: ในการวจิ ยั เชงิ คุณภาพนนMั ก่อนทน>ี าํ วจิ ยั จะ
เขา้ สู่พMนื ทว>ี จิ ยั นกั วจิ ยั จะตอ้ งสรา้ งสมั พนั ธภาพกบั ผูด้ ูแลพMนื ท>ี (gatekeeper) ก่อนเพอ>ื ขออนุญาตเขา้
พMนื ทว>ี จิ ยั แต่หากเป็นการวจิ ยั ทม>ี คี วามเสย>ี งหรอื อนั ตรายต่อผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั และการขออนุญาตเขา้ พMนื ทน>ี นMั นาํ มาซง>ึ
ความเสย>ี งหรอื อนั ตรายต่อผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั การขออนุญาตเขา้ พMนื ทอ>ี าจสามารถละเวน้ ได้
2. กระบวนการขอความยนิ ยอมจากผูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั (participant): ก่อนการดาํ เนินการวจิ ยั จาํ เป็นตอ้ งมี
กระบวนการขอความยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั (participant) ก่อนเสมอและเวน้ ระยะเวลาใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั
ไดค้ ดิ พจิ ารณาก่อนตดั สนิ ใจเขา้ ร่วมวจิ ยั

22

3. หลกั ฐานหรอื ใบยนิ ยอมจากผูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั : อาจมหี ลากหลายชนิดทงMั นMีขMนึ กบั ระดบั ความเสย>ี งทอ>ี าจเกดิ ขMนึ แก่
ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ดงั นMี

◦ การลงนามในใบยนิ ยอม (signature)
◦ การประทบั ลายนMิวมอื (finger print)
◦ การยนิ ยอมดว้ ยวาจา (verbal consent)
◦ การยนิ ดใี หข้ อ้ มลู แต่ไมใ่ หห้ ลกั ฐานการยนิ ยอม (waiver of consent)

23

4. เครPอื งมือในการเกบ็ ขอ้ มูล: เคร>อื งมอื ในการวจิ ยั เชงิ คุณภาพ ประกอบไปดว้ ยคาํ ถามทงMั ทม>ี โี ครงสรา้ งและไมม่ ี
โครงสรา้ ง นกั วจิ ยั พงึ ระมดั ระวงั คาํ ถามทอ>ี าจกระทบกระเทอื นจติ ใจผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั โดยเฉพาะการวจิ ยั ในประเดน็ ท>ี
อ่อนไหว นกั วจิ ยั ตอ้ งแจง้ ใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ทราบวา่ ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งตอบในขอ้ คาํ ถามทอ>ี ดึ อดั ใจ ไฟลบ์ นั ทกึ การสมั ภาษณ์
ควรถกู ทาํ ลายเมอ>ื งานวจิ ยั สMนิ สุดเพอ>ื เป็นการปกป้องความลบั ของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั และเมอ>ื มกี ารถอดเทปบนั ทกึ เสยี ง
(transcription) ไมค่ วรมกี ารระบชุ >อื บคุ คล/สถานท>ี ในคาํ พดู นนัM แต่ควรใชส้ ญั ลกั ษณ์ XXX แทน เช่น
“นายก อบต. XXX โกงกนิ เงนิ แผ่นดนิ ” เป็นตน้ นอกจากนMีการใชน้ ามสมมตอิ าจนาํ มาสู่อนั ตรายต่อบคุ คลอน>ื ได้
หากช>อื นนMั ไปซาํM กบั บคุ คลทม>ี ตี วั ตนจรงิ ๆในพMนื ทน>ี นMั ดงั นนัM ควรใชร้ หสั แทนการระบตุ วั ตนผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั เช่น “P01
กลา่ ววา่ ตนเองไดป้ ระกอบอาชพี ใหบ้ รกิ ารทางเพศมาเป็นเวลา 10 ปีแลว้ แต่ไมเ่ คยถกู ตาํ รวจจบั เลย” เป็นตน้

24

5. สถานทPใี นการสมั ภาษณ์: การเคารพความเป็นส่วนตวั และการรกั ษาความลบั ของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั เป็นหน>ึงใน
หลกั การเบลมอง (Belmont report) สถานทใ>ี นการสมั ภาษณเ์ ชงิ ลกึ ไมค่ วรเป็นสถานทโ>ี ลง่ แจง้ หรอื เป็น
สถานทส>ี าธารณะ และแมว้ า่ จะเป็นสถานทล>ี บั กไ็ มค่ วรเป็นสถานทเ>ี ปลย>ี วจนอาจก่อใหเ้กดิ อนั ตรายทงัM ตวั ผูว้ จิ ยั และ
ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั
6. การถา่ ยภาพในการดาํ เนินการวจิ ยั : การถา่ ยรูปประกอบการวจิ ยั สามารถกระทาํ ได้ แต่ไมค่ วรมกี ารเปิดเผย
ตวั ตนของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั และไมค่ วรเปิดเผยป้ายช>อื สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ดงั นนMั นกั วจิ ยั จงึ ควรมกี ารปกปิดบคุ คล
และช>อื สถานทใ>ี นการวจิ ยั การวจิ ยั แบบสนทนากลมุ่ (Focus Group Discussion) ไมค่ วรมกี าร
บนั ทกึ วดี โี อ แต่สามารถถา่ ยภาพไดโ้ ดยไมค่ วรเปิดเผยตวั ตนผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั
7. การคนื ขอ้ มูลสูช่ มุ ชนหรอื สถานทPดี าํ เนินการวจิ ยั : เมอ>ื สMนิ สุดการวจิ ยั นกั วจิ ยั ควรนาํ เสนอผลการวจิ ยั ใหแ้ ก่
ชมุ ชน/หน่วยงานทเ>ี ป็นพMนื ทว>ี จิ ยั /สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ในพMนื ทว>ี จิ ยั ทราบเพอ>ื ใหป้ ระโยชนแ์ ก่พMนื ทว>ี จิ ยั และหาก
ชมุ ชนเหน็ วา่ ผลการวจิ ยั นนMั จะส่งผลทางลบต่อชมุ ชนของตน ชมุ ชนมสี ทิ ธ-จิ ะเอาขอ้ มลู ของชมุ ชนคนื มาได้ และมสี ทิ ธ-ทิ >ี
จะไมไ่ หม้ กี ารเผยแพร่ขอ้ มลู นนMั ได้

25

8. การเผยแพรผ่ ลการวจิ ยั : ในการเผยแพร่ผลการวจิ ยั หากผลการวจิ ยั นนMั เป็นไปในทางลบ หรอื อาจส่งผลเสยี ต่อ
พMนื ทว>ี จิ ยั /สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ผูว้ จิ ยั ไมค่ วรระบสุ ถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั อาจระบเุ ป็น สถานทแ>ี ห่งหน>ึง เช่น “การ
วจิ ยั เก>ยี วกบั มมุ มองและแนวคดิ ของการเผาป่าของชาวเขาเผ่าหน>ึง ในจงั หวดั แห่งหน>ึงของประเทศไทย” เป็นตน้

26

การวจิ ยั แบบผสมผสาน

1. การขออนุญาตผูด้ ูแล/เจา้ ของพMนื ทPวี จิ ยั กอ่ นดาํ เนินการเกบ็ ขอ้ มูล: ผูเ้ขยี นไดก้ ลา่ วไวแ้ ลว้ ขา้ งตน้ วา่ การวจิ ยั แบบ
ผสมผสาน คอื การผสมผสานวธิ วี จิ ยั ทงัM เชงิ ปรมิ าณและเชงิ คุณภาพไวด้ ว้ ยกนั และการลงพMนื ทว>ี จิ ยั ของนกั วจิ ยั จะมี
การลงพMนื ทเ>ี ป็นระยะ (phase) ดงั นนMั นกั วจิ ยั จะตอ้ งแจง้ ใหผ้ ูร้ บั ผดิ ชอบหรอื หน่วยงานทร>ี บั ผดิ ชอบดูแลพMนื ท>ี
นนMั ทราบก่อนวา่ จะมกี ารลงพMนื ทก>ี >รี ะยะ และในช่วงเวลาใดบา้ งเพอ>ื เป็นการขออนุญาตเขา้ พMนื ทว>ี จิ ยั

2. กระบวนการขอความยนิ ยอมจากผูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั (participant): ก่อนการดาํ เนินการวจิ ยั จาํ เป็นตอ้ งมี
กระบวนการขอความยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั (participant) ก่อนเสมอและเวน้ ระยะเวลาใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วม
วจิ ยั ไดค้ ดิ พจิ ารณาก่อนตดั สนิ ใจเขา้ ร่วมวจิ ยั นกั วจิ ยั จะตอ้ งแจง้ ใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ทราบวา่ จะตอ้ งเขา้ ร่วมวจิ ยั ก>รี ะยะ
เช่น ในกรณีทต>ี อ้ งดาํ เนินการเกบ็ ขอ้ มลู กบั ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั คนเดยี วกนั แต่มหี ลายระยะ ผูว้ จิ ยั ตอ้ งแจง้ ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั
ทราบวา่ “จะมกี ารสมั ภาษณด์ ว้ ยแบบสอบถามในระยะท:ี 1 ซ:ึงใชเ้ วลาประมาณ 30 นาที และจะมกี ารสมั ภาษณ์
และคุยกนั แบบลกึ ซEึงในระยะท:ี 2 ซ:ึงใชเ้ วลาประมาณ 40 นาที และท่านสามารถถอนตวั ออกจากการวจิ ยั ได้
ตลอดเวลาโดยการถอนตวั นEีจะไม่สง่ ผลกระทบต่อตวั ท่านแต่อย่างใด” เพอ>ื ใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั พจิ ารณาวา่ จะตดั สนิ ใจ
เขา้ ร่วมวจิ ยั หรอื ไม่

27

3. หลกั ฐานหรอื ใบยนิ ยอมจากผูเ้ ขา้ รว่ มวจิ ยั : อาจมหี ลากหลายชนิดทงMั นMีขMนึ กบั ระดบั ความเสย>ี งทอ>ี าจเกดิ ขMนึ แก่ผูเ้ขา้ ร่วม
วจิ ยั ดงั นMี

◦ การลงนามในใบยนิ ยอม (signature)
◦ การประทบั ลายนMิวมอื (finger print)
◦ การยนิ ยอมดว้ ยวาจา (verbal consent)
◦ การยนิ ดใี หข้ อ้ มลู แต่ไมใ่ หห้ ลกั ฐานการยนิ ยอม (waiver of consent)
4. เครPอื งมือในการเกบ็ ขอ้ มูล: เคร>อื งมอื ในการวจิ ยั แบบผสมผสาน จะประกอบไปดว้ ยแบบสอบถาม (สาํ หรบั ระยะทม>ี กี าร
เกบ็ ขอ้ มลู วจิ ยั เชงิ ปรมิ าณ) และแนวสมั ภาษณเ์ ชงิ ลกึ (สาํ หรบั ระยะทม>ี กี ารเกบ็ ขอ้ มลู วจิ ยั เชงิ คุณภาพ) ดงั นนMั สง>ิ ทน>ี กั วจิ ยั พงึ
ระวงั คอื การระบตุ วั ตนของบคุ คลทงัM ในแบบสอบถาม และการสมั ภาษณเ์ ชงิ ลกึ

5. สถานทPใี นการสมั ภาษณ์: การเคารพความเป็นส่วนตวั และการรกั ษาความลบั ของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั เป็นหน>ึงในหลกั การเบลม
อง (Belmont report) สถานทใ>ี นการวจิ ยั เกบ็ ขอ้ มลู เชงิ ปรมิ าณโดยใชแ้ บบสอบถามนนัM หากเป็นประเดน็ ท>ี
อ่อนไหวหรอื เปราะบางควรใหผ้ ูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั ตอบเอง แต่หากจาํ เป็นตอ้ งสมั ภาษณด์ ว้ ยแบบสอบถามกค็ วรใชส้ ถานท>ี ทไ>ี มเ่ ป็นท>ี
สาธารณะ

28

6. การถา่ ยภาพในการดาํ เนินการวจิ ยั : การถา่ ยรูปประกอบการวจิ ยั สามารถกระทาํ ได้ แต่ไมค่ วรมกี ารเปิดเผยตวั ตนของ
ผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั และไมค่ วรเปิดเผยป้ายช>อื สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั
7. การคนื ขอ้ มูลสูช่ มุ ชนหรอื สถานทPดี าํ เนินการวจิ ยั : เมอ>ื สMนิ สุดการวจิ ยั นกั วจิ ยั ควรนาํ เสนอผลการวจิ ยั ใหแ้ ก่ชมุ ชน/
หน่วยงานทเ>ี ป็นพMนื ทว>ี จิ ยั /สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ในพMนื ทว>ี จิ ยั ทราบเพอ>ื ใหป้ ระโยชนแ์ ก่พMนื ทว>ี จิ ยั และหากชมุ ชนเหน็ วา่
ผลการวจิ ยั นนัM จะส่งผลทางลบต่อชมุ ชนของตน ชมุ ชนมสี ทิ ธ-จิ ะเอาขอ้ มลู ของชมุ ชนคนื มาได้ และมสี ทิ ธ-ทิ จ>ี ะไมไ่ หม้ กี ารเผยแพร่
ขอ้ มลู นนัM ได้
8. การเผยแพรผ่ ลการวจิ ยั : ในการเผยแพร่ผลการวจิ ยั หากผลการวจิ ยั นนMั เป็นไปในทางลบ หรอื อาจส่งผลเสยี ต่อพMนื ท>ี
วจิ ยั /สถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั ผูว้ จิ ยั ไมค่ วรระบสุ ถานทด>ี าํ เนินการวจิ ยั

29

หมายเหต:ุ สาํ หรบั งานวจิ ยั ทเ>ี ก>ยี วขอ้ งกบั ลขิ สทิ ธ-ทิ างปญั ญาของผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั นนMั สง>ิ ทน>ี กั วจิ ยั ตอ้ งดาํ เนินการคอื
การขอหลกั ฐานการยนิ ยอมจากผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั โดยอนุญาตใหเ้ปิดเผยช>อื -นามสกลุ ในงานวจิ ยั ได้ ทงMั นMีเพอ>ื เป็นการ
ปกป้องผูเ้ขา้ ร่วมวจิ ยั จากการถกู ละเมดิ ลขิ สทิ ธ-ทิ างปญั ญา
ยกตวั อย่างเช่น:
üงานวจิ ยั ทเ>ี ก>ยี วกบั ท่าราํ ทถ>ี กู คดิ คน้ โดยบคุ คล
üงานวจิ ยั ทเ>ี ก>ยี วกบั สูตรปรุงยาสมนุ ไพรทถ>ี กู คดิ คน้ โดยบคุ คล

30