dan in de gepubliceerde volgorde heeft lijke interesse vallen, zoals de theologische over de stemmen verdeeld: eenmaal in de
genoteerd; daarom ziet hij maar geheel af context van Bachs vier Duetten,6) getuigt sopraan direct aan het begin (cantus fir-
van een bespreking van de relatie tussen ook al niet van zuivere wetenschap, waar- mus); eenmaal in de alt (m. 15-16), vijfmaal
tekst en muziek. binnen onderzoek als een proces van trial in de tenor (m. 1-2, 9-10, 11-12, 13-14,
(4) Dit lijkt me een wonderbaarlijke and error dient te verlopen. 18-19) en driemaal in de bas (aan het begin
manier van doen, zeker als men weet dat en daarna in maat 4-5 en maat 10-11);7) in
diezelfde Billeter de argumenten in mijn In een monografie die expliciet een bijdrage totaal dus even vaak als het aantal geboden
dissertatie destijds volop overtuigend beoogt te leveren aan de uitvoeringsprak- groot is.
vond, zoals hij in een bespreking opmerkte. tijk, is het volstrekt niet verdedigbaar af te
Wonderbaarlijk is ook dat Billeter niet aan zien van een uiteenzetting van de relatie Samenvattend: deze monografie getuigt
het eenvoudige gegeven heeft gedacht tussen tekst en muziek in talrijke koraal- zonder twijfel van een grote passie voor
dat in de manuscriptversie de coupletten bewerkingen, zoals in de Leipziger Choräle de muziek van Bach. De hoeveelheid werk,
gewoon met de muziek mee verhuizen, en de bewerkingen uit het derde deel van verzet door de auteur, verdient stellig res-
zodat Bach in de manuscriptversie – die Bachs Clavierübung, aangezien kennis van pect. Maar er kleeft een groot aantal be-
binnen het kader van een eschatologische de ten grondslag liggende tekst van signi- zwaren aan deze studie, die in vele opzich-
verzameling is opgenomen – besluit met de ficante invloed is op de wijze waarop men ten niet van de huidige stand van kennis ge-
oorspronkelijke vierde strofe, die naar het zo’n werk uitvoert, onder meer qua tempo tuigt. Deze bezwaren in wetenschappelijk
eeuwige leven in het hemelrijk verwijst: een en registratiekeuze. opzicht hebben op hun beurt ontegenzeg-
uitermate interessante afweging van Bach. Maar ook in de bespreking van het Orgel- gelijk ook consequenties voor de uitvoe-
Het lijkt er dus op dat bij Billeter een politiek büchlein is er aantoonbaar sprake van een ringspraktijk. Degene die op zoek is naar
correcte – in dit geval: ‘veilige’ weg – het gemis aan kennis bij de auteur. Een eenvou- goede literatuur doet er goed aan zich niet
wint van waarheidsvinding via een eerlijk dig voorbeeld vinden we in de nauwelijks tot deze monografie te beperken.
verlopend wetenschappelijk proces, waarin zeven regels die aan Dies sind die heil’gen ALBERT CLEMENT
elke afweging zorgvuldig wordt getoetst. 10 geboth (BWV 635) worden gewijd en
waarin gesteld wordt: ‘Bei Bachs Hang zur Op de website van de uitgever is de uitge-
Hoewel we leven in een tijd van ‘snelle’ Zahlensymbolik glaubte man, in diesem breide inhoudsopgave in te zien en te down-
media, waarin het steeds meer mode wordt Choral fündig zu werden, was aber bisher loaden: www.amadeusmusic.ch
om slechts vluchtig van zaken kennis te ne- nicht gelungen ist’ (p. 345).
men en kwantiteit meer telt dan kwaliteit, Billeters conclusie luidt: Bach heeft ofwel
zodat zelfs hooggeleerden jarenlang pure met opzet dergelijke symboliek vermeden,
fictie kunnen publiceren voordat ze door de ofwel hij heeft deze zeer goed verstopt. In
mand vallen, lijkt het mij aanbevelenswaar- werkelijkheid is alles wat Billeter hier sug-
dig dat we ons in de Bachforschung blijven gereert onjuist: de symboliek is aanwezig,
bedienen van verworvenheden als Duitse deze is niet moeilijk te ontdekken, en der-
Gründlichkeit, Zwitserse precisie, Neder- halve is het wel degelijk gelukt deze aan te
landse nuchterheid en wellicht af en toe een tonen. Telt men de citaten van de eerste
vleugje Britse humor. melodieregel, dan vindt men deze als volgt
Eerlijk duurt, zo mogen we hopen, nog al-
tijd het langst. Het ‘lenen’ van onderzoeks- 6) Dit hoofdstuk uit mijn monografie over het 7) Zie Albert Clement: Der dritte Teil der
resultaten van anderen zonder naar de des- derde deel van Bachs Clavierübung verscheen Clavierübung von Johann Sebastian Bach. Musik -
betreffende literatuur te verwijzen (ik stelde in verkorte vorm ook in diverse artikelen, en in Text - Theolog ie (Middelburg 1999) 144.
dit onder meer vast bij Clavierübung III) diverse talen, en heeft veel wetenschappelijke bijval
draagt evenmin bij tot integere wetenschap gekregen. Het buiten beschouwing laten van de 5 1HET ORGEL 2013 | nummer 1
en dus ook niet tot het aanzien daarvan; het gehele geestelijke achtergrond van Bachs oeuvre
niet ingaan op zaken die buiten de persoon- is een serieus deficit van Billeters studie. Juist hier
heeft het resultaat van dergelijk onderzoek ook
gevolgen voor de uitvoeringspraktijk.
Metalen sierwerk met blauwe glazen parels in het front van het orgel
in de kerk van Onze Lieve Vrouw Visitatie te Budel
Foto: Orgelmakerij Reil te Heerde