ประเพณีแซนโฎนตาบูชาบรรพบุรุษ

ประเพณีแซนโฎนตาบชู าบรรพบุรษุ

ความเชอ่ื ความเคารพศรทั ธาตอ่ ผบี รรพชน ของชนชาวเชมรถ่นิ ไทย

ความเป็นมา (ภูมิหลัง/ความเช่ือ)

ประเพณีแซนโฎนตา เปน็ ประเพณีหน่ึงท่มี ีความสาคัญ และปฏิบัติสบื ทอด
ติดตอ่ กนั มายาวนาน นบั เปน็ พนั ๆ ปขี องชาวเขมร ทแี่ สดงออกถงึ ความกตญั ญตู อ่ ผู้มี
พระคุณ สะท้อนให้เหน็ ความรกั ความผูกพัน ความกตัญญรู ู้คุณ ของสมาชกิ ในครอบครัว
เครือญาติ และชุมชน โดยจะประกอบพิธกี รรมตรงกับวนั แรม ๑๔ ค่า เดือน ๑๐ ของทกุ
ปี ซึ่งเม่อื ถึงวนั น้ันลกู หลาน ญาติ พนี่ อ้ งท่ีไปประกอบอาชีพ หรอื ตง้ั ถ่นิ ฐานอย่ทู ่อี ื่น ไม่ว่า
จะใกล้ หรอื ไกลจะต้องเดินทางกลับมารวมญาติ เพ่ือทาพธิ ีแซนโฎนตา เปน็ ประจาทกุ ปี
แซนโฎนตาเปน็ ภาษาเขมร

แซน หมายถึง การเซ่น การเซน่ ไหว้ การบวงสรวง
โฎนตา หมายถึง การทาบญุ ใหป้ ยู่ ่า ตายาย หรอื บรรพบรุ ุษท่ีลว่ งลับไปแลว้
ประเพณีแซนโฎนตา จึงหมายถึง ประเพณกี ารเซ่นไหว้ผีบรรพบุรษุ ท่นี ับได้ว่าเป็น
ประเพณีสาคญั ทีค่ นไทยเช้ือสายเขมร มีการสืบทอดกนั มาเป็นระยะเวลานาน

ข้ันตอนการประกอบพิธกี รรมแซนโฎนตา มดี ังนี้
๑. การเตรียมอปุ กรณ์เครอื่ งเซ่นไหว้
๒. การเซ่นไหว้ศาลปู่ตาประจาหมบู่ ้าน
๓. การเซ่นไหวศ้ าลพระภมู ปิ ระจาบา้ น
๔. การประกอบพิธกี รรมแซนโฏนตาที่บ้าน
๕. การประกอบพิธกี รรมบายเบ็น
๖. การประกอบพิธกี รรมทว่ี ดั

อัตลักษณ์ (ทโี่ ดดเดน่ )

เตรียมทาอาหาร คาว หวาน และขา้ วของที่ได้จากการเตรยี มไวก้ อ่ นหน้าน้ี มา
จัดวางสาหรับลงในกระเชอท่ีเรียกวา่ กนั จอื เบ็น(กระเชอเบน็ ) โดยมีการจัดวางอยา่ ง
สวยงามไม่วา่ จะเป็น ข้าวตม้ ทั้งสองอยา่ งดังทก่ี ล่าวแลว้ ปลา ไก่ เนื้อหมู วัว ยา่ ง ผลไม้
ผกั ขนมนมเนย อาหารแห้งตา่ งๆ ท่จี าเป็น อญั เชญิ วญิ ญาณของบรรพบุรษุ มากินของ
เซน่ โดยทวั่ กนั เมื่อทาพิธีเสร็จแลว้ ลูกหลานญาตพิ นี่ ้องก็จะนาอาหารเครอื่ งเซน่ ต่าง ๆ มา
รับประทานร่วมกัน เป็นการสร้างปฏิสัมพนั ธ์ในหมู่ลกู หลาน ญาติมิตร เพราะหนงึ่ ปี มี
ครง้ั เดียว ลูกหลานที่ไปอยู่หมูบ่ า้ นอ่ืนหรือต่างจังหวดั จะได้รูจ้ ักคุ้นเคยกัน

ความสาคญั และคุณคา่ ทางสังคมและทางจิตใจที่มีในวิถกี ารดาเนินชวี ติ ของชมุ ชน น้นั ๆ

นอกจากประเพณแี ซนโฏนตาจะเปน็ การอทุ ิศสว่ นกศุ ลให้แก่ผีบรรพบุรุษ ป่ยู ่า
ตายาย พ่อแม่ จุดมุ่งหมายรองของการออกกุศโลบายของบรรพบุรุษ คือ การแสดงถึง
ความกตญั ญกู ตเวทีของลูกหลานที่แสดงต่อผมู้ พี ระคณุ ท่ลี ว่ งลบั ไปแล้ว และเพื่อให้
ลกู หลาน ญาติมิตรจะได้มาร้จู ักกันสรา้ งความสามัคคี สรา้ งสัมพันธ์ทด่ี ตี ่อกนั เป็นท่พี ่งึ พา
อาศัยซ่ึงกันและกนั

ไงแซนโฎนตา (สารทชาวไทยเชื้อสายเขมร)

ชาวไทย เชื้อสายเขมรในจงั หวดั สุรนิ ทร์ ศรสี ะเกษ บรุ ีรัมย์ มีประเพณีงานบุญ
เดอื น ๑๐ หรืองานสารท เพือ่ ทาบญุ บูชา ราลกึ และอทุ ศิ อาหาร ข้าวของเครอ่ื งใช้แก่
บรรพบุรษุ ปู่ย่า ตายาย หรอื บุพการีผู้ลว่ งลับไปแลว้ เช่นเดยี วกันกับกลมุ่ คนไทยอืน่ ๆ แต่
แตกตา่ งกนั ในขนั้ ตอนพิธกี รรม ปจั จบุ ันงานแซนโฎนตามีการปฏบิ ตั ิกนั ท้งั ในครอบครัว
หมบู่ ้าน และจังหวดั จะทาพธิ ีในวันแรม ๑๔ คา่ เดอื น ๑๐ ของทกุ ปี เชื่อวา่ วญิ ญาณของ
บรรพบุรษุ จะกลับมาเย่ียมลูกหลาน หรือญาติพนี่ ้องที่ยังมชี วี ิตอยู่ สมาชิกในครอบครวั ที่
อาศัยอยูท่ ่ีอื่นหรือทแ่ี ยกครอบครัวจะกลบั มาเย่ียมบา้ น ลกู สาวหรือลูกสะใภ้จะตอ้ งเตรียม
ของฝาก “กันจือเบน็ ” (กระเฌอสาหรับจดั เตรยี มเครื่องเซน่ ไหว)้ เปน็ เสอ้ื ผ้าเครอื่ งใช้มา
ส่งครอบครัวใหญ่ และจะชว่ ยกันจดั เตรียมเคร่ืองเซน่ ไหว้ เช่น อาหาร เคร่อื งดื่ม ขนม
ผลไม้ เส้อื ผ้าเครอ่ื งใช้ เพอื่ ใชใ้ นการเซน่ ไหวบ้ รรพบรุ ุษของครอบครัว

กนั จือเบ็น

ในวนั แรม ๑๔ ค่า เดือน ๑๐ เช่ือว่าเป็นวันทบ่ี รรพบรุ ุษทลี่ ว่ งลับแล้วเดนิ ทางมาถงึ โลก ชาว

ไทยเชอื้ สายเขมรทุกครอบครวั จะจัดเตรียมตั้งเครอื่ งเซน่ ไหว้ทบี่ ้าน โดยจัดใส่กันจือเบน็

เพ่ือญาติๆ ใชส้ าหรับเซ่นไหว้บรรพบรุ ุษ การทาพิธีแซนโฎนตาโดยผู้อาวโุ สกจ็ ะเรียกถาม

หาลูกหลาน ญาตพิ ีน่ อ้ งว่ามาพรอ้ มหนา้ กนั หรอื ยัง และให้มารวมกัน แล้วจะเรม่ิ เซน่ ไหว้

โดยจุดธูปเทียน ยกขันห้าไหวแ้ ละตา่ งก็พดู เรียกดวงวญิ ญาณบรรพบุรุษใหม้ ารับ

เครอ่ื งเซน่ ไหว้ แลว้ รินน้าใหล้ า้ งมอื และรินเคร่ืองดมื่ เชน่ เหล้า น้าอัดลม ฯลฯ ชบี้ อกให้รู้

ว่ามีเคร่ืองเซ่นไหว้อะไรบา้ ง เสมอื นการมารายงานตัวตอ่ บรรพบรุ ุษว่าได้มารอตอ้ นรบั แลว้

ในพิธเี ซน่ ไหว้ใชเ้ วลาประมาณ ๒๐ –๓๐ นาที เมอ่ื ทาพิธีเสร็จแลว้ ลกู หลานญาติพี่นอ้ งก็จะ

นาอาหารเครอื่ งเซ่นไหวต้ า่ งๆ มารบั ประทานร่วมกันเปน็ การสร้างความสัมพันธ์ในหมู่

ลูกหลาน ญาติมิตร เพราะหน่งึ ปี มคี ร้ังเดยี ว ลูกหลานทีไ่ ปอยหู่ มู่บา้ นอน่ื หรอื ต่างจงั หวดั

จะไดร้ จู้ กั ค้นุ เคยกัน ในชว่ งเยน็ เตรียมเครือ่ งเซ่นไหว้ เปลี่ยนเสือ้ ผ้าใหมซ่ ง่ึ ไดจ้ ัดเตรียมไว้

แลว้ พร้อมบอกให้วิญญาณบรรพบุรุษไปท่วี ัดเพื่อฟงั พระเจรญิ พระพทุ ธมนต์ จากนัน้

พระสงฆจ์ ะทาพธิ ีมอบเครอื่ งเซน่ ไหว้แก่บรรพบรุ ุษ แล้วกลับมาบ้านเตรยี มปูทีน่ อนและ

เครอื่ งใชส้ าหรับให้บรรพบรุ ษุ เชอื่ ว่าบรรพบุรษุ จะคา้ งทบ่ี า้ นในคนื นี้ กอ่ นสวา่ งก็จะทาเรือ

กาบกล้วย ใส่เงนิ กระดาษ ขนม อาหาร เคร่อื งดม่ื ผลไม้ และเสือ้ ผา้ ของใช้ขนาดเล็ก จดุ

ธปู เทยี นแลว้ ลอยไปในแม่นา้ หรือบอ่ ในบรเิ วณบ้านเพ่อื เป็นการส่งวญิ ญาณบรรพบุรษุ กลับ

ส่ยู มโลกก่อนสวา่ ง หากไม่ทาเรือส่งทา่ นกจ็ ะกลับไปยมโลกไม่ได้ และจะติดคา้ งอยู่ในโลก

กระทง่ั ถึงไงแซนโฎนตาอกี รอบนบั เป็นการสรา้ งบาปและความ ทุกข์แกว่ ิญญาณบรรพบุรษุ

ในวนั แรม ๑๕ คา่ เดอื น ๑๐ เช้าตรชู่ าวไทยเชือ้ สายเขมรทุกครอบครวั กจ็ ะนาเครือ่ งเซ่น
ไหว้ไปวดั อีก เพือ่ ทาบุญอทุ ิศแกผ่ ีไมม่ ีญาติ

ไงแซนโฎนตาเปน็ โอกาสทีญ่ าติๆ ที่อาศยั อยทู่ อ่ี ื่นได้กลับบา้ นมาเยีย่ มพอ่ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย
ได้รับพรจากผ้ใู หญ่ เป็นศิรมิ งคลแกช่ วี ติ ทาใหเ้ กดิ ความรกั สามคั คีระหวา่ งเครอื ญาติ เกดิ
ความเสยี สละ เพราะเคร่ืองเซน่ ไหวท้ กุ คนมีสว่ นหามา และมีโอกาสช่วยเหลือซงึ่ กันและกนั
ไงแซนโฎนตา ถ้าลูกหลานคนใดไมไ่ ดจ้ ัดทา หรือไมม่ ารว่ มพธิ ีโดยไม่มีเหตุผลอนั สมควร
บรรพบรุ ุษอาจไม่พอใจ อาจจะโยงเป็นเหตุใหท้ ามาหากนิ ไมร่ าบรน่ื จติ ใจเกิดความกังวลไม่
เปน็ สขุ ด้วยความเชอื่ อยา่ งนี้ทกุ คนจึงพยายามไปร่วมพธิ ี หรือไมก่ จ็ ัดเครอ่ื งเซน่ ไหวท้ ่ีบา้ น
ของตน

ในจังหวดั สรุ ินทร์นอกจากชาวไทยเช้อื สายเขมรแล้ว ยังมีชาวไทยกวยหรอื กยู
และชาวไทยเชอ้ื สายลาวทีม่ ปี ระเพณงี านบญุ เดือน ๑๐ หรืองานสารทเหมือนกับชาวไทย
เช้อื สายเขมร ซง่ึ ตรงกับวนั ข้นึ ๑๔ คา่ เดือน ๑๐ ของทุกปี

นยิ ามศัพทเ์ ฉพาะ

ไง หมายถงึ วนั
แซน หมายถึง การเซน่ การเซน่ ไหว้ การบวงสรวง
โฎนตา หมายถึง การทาบุญให้ยาย และตา หรอื บรรพบุรุษทลี่ ่วงลบั ไปแล้ว

ประเพณแี ซนโฎนตา หมายถงึ ประเพณีเซ่นไหวผ้ ีบรรพบรุ ุษ จดั เปน็ ประเพณสี าคัญท่คี น
ไทยซงึ่ พดู ภาษาเขมร มกี ารสืบทอดมาเปน็ ระยะเวลานาน

อา้ งองิ

https://www.finearts.go.th/surinmuseum/view/19949-
%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%
E0%B9%81%E0%B8%8B%E0%B8%99%E0%B9%82%E0%B8%8E%E0%B8%99%E0%B8%95%E0
%B8%B2-%E0%B9%92%E0%B9%95%E0%B9%96%E0%B9%93

พพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติ สรุ นิ ทร์

จดั ทาโดย
นายศิรชิ ยั เรืองพิศาล
รหสั นิสิต 62012110032

เสนอ
อาจารยพ์ นัส โพธิสมบตั ิ
สาขาการจัดการวฒั นธรรม
คณะศลิ ปกรรมศาสตร์และวฒั นธรรมศาสตร์
มหาวิทยาลัยมหาสารความ