เห่ชมปลา

กาพย์เห่เรือ

บทชมปลา

คำนำ

รายงานฉบับนี้จัดสร้างขึ้นเพื่อต่อยอดการศึกษาวรรณกรรมเรื่องกาพย์
เห่เรือผลงานของเจ้าฟ้าธรรมธิเบศรไชยเชษฐ์สุริยะวงศ์ (เจ้าฟ้ากุ้ง) ซึ่งเป็น
วรรณกรรมที่มีการพรรณนาเป็นหลักในการดำเนินเรื่อง เป็นเสมือนกับบันทึก
ทางประวัติศาสตร์ฉบับหนึ่ง จึงได้รับการยอมรับและนำมาเป็นหลักฐานทาง
ประวัติศาสตร์ซึ่งผู้จัดทำได้นำมาเป็นหัวข้อหลักในการจัดทำรายงานฉบับนี้

รายงานฉบับนี้ได้ทำการถอดความและวิเคราะห์คุณค่าไว้เพื่อความสะดวก
ทางการศึกษา คณะผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่ารายงานฉบับนี้จะเป็นประโยชน์
แก่ผู้อ่านไม่มากก็น้อย




คณะผู้จัดทำ

ถอดความ สารบัญ
บทที่ 1+ โคลง

บทที่ 2-5
บทที่ 6-9 หน้า
บทที่ 10-14 1-14

คุณค่าทางด้านวรรณคดี 1
คุณค่าด้านสังคม 2
คุณค่าด้านเนื้อหา 6
คุณค่าด้านวรรณศิลป์ 10


ความน่าสนใจของบทเห่ชมปลา 15-17
รายชื่อสมาชิก 15
อ้างอิง 16
17
บทที่


18
ั 20
21

พิศพรรณปลาว่ายเคล้า คลึงกัน

ถวิลสุดาดวงจันทร์ แจ่มหน้า

มัตสยาย่อมพัวพัน พิศวาส

ควรฤพรากน้องช้า
ชวดเคล้าคลึงชม

ถอดความ : ยามมองพิจารณาปลาหลา
กพันธุ์ที่ว่ายเวียนอยู่ในน้ำทำให้
คิดถึงหน้าน้องนางอันเป็นที่รัก แม้กระทั่งปลายังอยู่ด้วยกันได้ ไฉนเลย
สองเราจึงต้องพลัดพรากจากกัน




พิศพรรณปลาว่ายเคล้า คิดถึงเจ้าเศร้าอารมณ์

มัตสยายังรู้ชม สมสาใจไม่พามา



ถอดความ : เมื่อทอดสายตาดูหมู่ปลาที่ว่ายน้ำอยู่ ก็พลันเศร้าที่ไม่ได้

พานางที่รักมาด้วย




1

นวลจันทร์เป็นนวลจริง เจ้างามพริ้งยิ่งนวลปลา

คางเบือนเบือนหน้ามา ไม่งามเท่าเจ้าเบือนชาย




ถอดความ : แม้จะเป็นปลานวลจันทร์ที่มีสีนวลงดงาม ทว่าน้องก็ยังมี
ผิวพรรณที่นวลผุดผ่องยิ่งกว่าปลา แม้ปลาคางเบือนหน้ามา ก็ยังไม่
งามเช่นครั้งที่น้องเบือนหน้ามามอง

2

เพียนทองงามดั่งทอง ไม่เหมือนน้องห่มตาดพราย
กระแหแหห่างชาย ดั่งสายสวาทคลาดจากสม

ถอดความ : ปลาตะเพียนทองที่งดง
ามเหมือนทอง ก็ยังเทียบเท่า
ความงามของน่องเมื่อห่มตาด (ผ้าทอ) ไม่ได้ ปลากระแหที่ว่ายห่าง
จากตัวผู้ ก็เหมือนเราที่อยู่ห่างไกลกัน

1

3

แก้มช้ำช้ำใครต้อง อันแก้มน้องช้ำเพราะชม
ปลาทุกทุกข์อกกรม เหมือนทุกข์พี่ที่จากนาง ฯ



ถอดความ : ปลาแก้มช้ำช้ำเพราะใคร แต่แก้มน้องนั้นช้ำ
เพราะถูกเชยชม ปลาทุก ชื่อดูทุกข์ระทม ก็เหมือนพี่ที่
ทุกข์เพราะจากน้องมา




4

น้ำเงินคือเงินยวง ขาวพรายช่วงสีสำอาง
ไม่เทียบเปรียบโฉมนาง งามเรืองเรื่อเนื้อสองสี
ถอดความ: ปลาน้ำเงินสีขาวเงินงดงาม ก็ไม่เท่าเปรียบ

กับผิวน้องที่งามเป็นสองสี

5

ปลากรายว่ายเคียงคู่ เคล้ากันอยู่ดูงามดี
แต่นางห่างเหินพี่ เห็นปลาเค้าเศร้าใจจร
ถอดความ: ปลากรายที่ว่ายคู่กันดูสวยงาม แต่ตอนนี้ที่
น้องนั้นห่างจากพี่ ยามเห็นปลาเคล้าคลอกันแล้วก็เศร้าใจ

6

หางไก่ว่ายแหวกว่าย หางไก่คล้ายไม่มีหงอน
คิดอนงค์องค์เอวอร ผมประบ่าอ่าเอี่ยมไร



ถอดความ: ปลาหางไก่ที่แหวกว่ายไปมา ถึงจะชื่อหางไก่แต่ไม่มีหงอน

เมื่อมองแล้วก็คิดน้องที่ไว้ผมยาวประบ่าสวยงาม



7

ปลาสร้อยลอยล่องชล ว่ายเวียนวนปนกันไป
เหมือนสร้อยทรงทรามวัย ไม่เห็นเจ้าเศร้า บ่ วาย



ถอดความ: ปลาสร้อยที่วายวนปนกันอยู่ในน้ำ ดูเหมือนสร้อยที่น้อง

เคยสวมใส่ แต่เพราะไม่ได้เห็นหน้าน้องทำให้พี่เศร้าเสียใจ



8

เนื้ออ่อนอ่อนแต่ชื่อ เนื้อน้องฤๅอ่อนทั้งกาย
ใครต้องข้องจิตชาย ไม่วายนึกตรึกตรึงทรวง



ถอดความ: ปลาเนื้ออ่อน อ่อนแต่ชื่อ ส่วนเนื้อน้องนั้นอ่อนทั้งกาย หาก

ชายใดได้สัมผัส จะตราตรึงอยู่ในใจไม่หาย



9

ปลาเสือเหลือที่ตา เลื่อมแหลมกว่าปลาทั้งปวง
เหมือนตาสุดาดวง ดูแหลมล้ำขำเพราคม



ถอดความ: ปลาเสือมีดวงตาแหลมกว่าปลาใดๆ เหมือนดวงตาของ

น้องที่สวยคมขำ



10

แมลงภู่คู่เคียงว่าย เห็นคล้ายคล้ายน่าเชยชม
คิดความยามเมื่อสม สนิทเคล้าเจ้าเอวบาง



ถอดความ: ปลาแมลงภู่ที่ว่ายเคียงคู่กันมัน ทำให้นึกถึงยามที่เราสอง

คนได้เคียงเคล้ากัน



11

หวีเกศเพศชื่อปลา คิดสุดาอ่าองค์นางี
หวีเกล้าเจ้าสระสาง เส้นเกศสรวยรวยกลิ่นหอม



ถอดความ: มองเห็นปลาหวีเกศ ทำให้นึกถึงเส้นผมที่หวีอย่างสลวย

และเต็มไปด้วยกลิ่นหอมของน้อง

12

ชะแวงแฝงฝั่ งแนบ ชะวาดแอบแปลบปนปลอม
เหมือนพี่แนบแอบถนอม จอมสวาทนาฎบังอร



ถอดความ: ฝูงปลาชะแวงที่ว่ายริมฝั่ ง แลดูมีปลาชะวาดและปลาแปบ

ปนอยู่ด้วย เหมือนพี่แอบใกล้ชิดถนอมดูแลน้อง

13

พิศดูหมู่มัจฉา ว่ายแหวกมาในสาคร
คนึงนุชสุดสายสมร มาด้วยพื่จะดีใจ ฯ



ถอดความ: ครั้นมองดูหมู่ปลาที่แหวกว่ายในน้ำ ทำให้คิดถึงน้องสุด

หัวใจ ถ้าหากน้องได้มาด้วยกัน น้องก็คงดีใจนัก

14

คุณค่าทางวรรณคดี

คุณค่าด้านสังคม

ด้านค่านิยมด้านวัฒนธรรม ไม่เหมือนน้องห่มตาดพราย
ดั่งสายสวาทคลาดจาดสม
เพียนทองงามดั่งทอง
กระแหแหกห่างชาย

เป็นคุณค่าทางสังคมที่สะท้อนให้เห็นวัฒธรรมในการแต่งกายของหญิง
ชาววังในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย และขนบธรรมเนียมประเพณีของไทย

ด้านธรรมชาติ

เเสดงให้เห็นว่าเเม่น้ำป่าสักมีความอุดมสมบูรณ์ เพราะว่าตลอดบทกลอนมีปลา
หลายหลากชนิดมาก เช่น ปลานวลจันทร์ ปลาตะเพียนทอง ปลากระเเห
ปลาเเก้มช้ำ ปลาน้ำเงิน ปลากราย ปลาหางไก่ เป็นต้น จากการวิเคราะห์พบว่า
เป็นสถานที่ที่มีระบบนิเวศที่ทั้งมนุษย์ เเละ สิ่งมีชีวิตอื่นๆ สามารถอยู่ร่วมกันได้
อย่างมีความสุข

ด้านวิถีชีวิต การคมนาคม

พบว่าคนไทยในยุคกรุงศรีอยุธยาตอนปลายนิยมเดินทางทางน้ำ เนื่องมา
จาก
ประเทศมีเเหล่งน้ำเยอะ

15

คุณค่าทางวรรณคดี

คุณค่าด้านเนื้อหา

สะท้อนให้เห็นชีวิตความเป็นอยู่ และวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณีและ
ค่านิยมของคนไทยในสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลายในหลายด้าน ได้แก่

๑. ลักษณะการบรรยายของบทเห่ชมปลาแสดงว่า ผู้ประพันธ์ต้องมีความคุ้นชิน
กับการคมนาคมทางน้ำ สามารถบรรยายสภาพแวดล้อมของน้ำในขณะนั้นได้
สะท้อนว่าการคมนาคมในเมืองไทยสมัยนั้นใช้การคมนาคมทางน้ำเป็นหลัก

๒. สะท้อนให้เห็นค่านิยมที่บรรยายถึงลักษณะผู้หญิงที่งดงามในสมัยนั้น

น้ำเงินคือเงินยวง ขาวพรายช่วงสีสำอาง
ไม่เทียบเปรียบโฉมนาง งามเรืองเรื่อเนื้อสองสี

จากบทนี้ คำว่า เนื้อสองสีหมายถึงการที่ผู้หญิงนิยมใช้ขมิ้นผสมกับ
ดินสอพองแล้วนำมาทาตัว

๓. การบรรยายสายพันธุ์ปลามากมายในลำน้ำ สะท้อนให้เห็นถึงความอุดม
สมบูรณ์ของระบบนิเวศในเมืองไทย และทำให้ผู้อ่านได้รู้จักปลาสายพันธุ์ของ
ไทยมากขึ้น

หวีเกศเพศชื่อปลา คิดสุดาอ่าองค์นาง
หวีเกล้าเจ้าสระสาง เส้นเกศสลวยรวยกลิ่นหอม
ชะแวงแฝงฝั่ งแนบ ชะวาดแอบแปปปนปลอม
เหมือนพี่แอบแนบถนอม จอมสวาทนาฏบังอร

16

คุณค่าทางวรรณคดี

คุณค่าด้านวรรณศ
ิลป์

๑. ลักษณะการแต่ง
แต่งถูกต้องตามฉันทลักษณ์ มีสัมผัสทำให้ไพเราะ ใช้คำศัพท์ที่ไมยากจนเกินไป

๒. การใช้คำ
รู้จักการสรรคำที่มีความหมายเด่นชัด คำทุกคำมีความไพเราะรื่นหู มีการสัมผัสที่
ไพเราะทั้งสัมผัสใน สัมผัสนอก สัมผัสสระ และสัมผัสอักษร สำนวนที่ใช้กระทัดรัด
เข้าใจง่าย จัดวางในตำแหน่งที่เหมาะสม

๓. ใจความทุกวรรคตอนทำให้ผู้อ่านเกิดภาพพจน์ โดยการใช้ อุปมาโวหาร และมี
การใช้คำเชิงพรรณนาแยบคายล้ำลึก ใจความจึงเป็นไปอย่างมีชีวิตชีวา

ตัวอย่างเช่น

เนื้ออ่อนอ่อนแต่ชื่อ เนื้อน้องฤๅอ่อนทั้งกาย
ใครต้องข้องจิตชาย ไม่วายนึกตรึกตรึงทรวง

ปลาเนื้ออ่อน อ่อนแค่เพียงชื่อ แต่เนื้อของน้องนั้นอ่อนไปทั้งตัวหากชายใด
ได้สัมผัส จะตราตึงอยู่ในใจไม่หาย

17

ความน่าสนใจของบทเห่ชมปลา

ความคิดเห็นที่มีต่อบทประพันธ์ของ ชวัลรัตน์ แสงยิ่งยงวัฒนา เลขที่ 1 :
ผู้ประพันธ์ใช้ภาษาที่สวยงาม รวมถึงมีการเปรียบเทียบและการเล่นคำกับชื่อปลา
ต่างๆถึงความรู้สึกที่มีต่อนางอันเป็นที่รักได้อย่างดี จนทำให้ผู้อ่านเห็นภาพและเข้าใจ
ถึงความหมายที่ผู้ประพันจะสื่อ
ความคิดเห็นที่มีต่อบทประพันธ์ของ ทักษภร อุดมวงศ์ เลขที่3 : ในบทประพันธ์มีการ
ใช้โวหารภาพพจน์และมีการเล่นคำหลากหลาย เพื่อให้ผู้ฟังเห็นภาพและเพื่อให้เกิด
ความไพเราะ นอกจากนั้นบทประพันธ์ยังสะท้อนในเห็นถึงวิถีชีวิต ค่านิยมต่างๆของ
คนในสมัยนั้นอีกด้วย
ความคิดเห็นที่มี่ต่อบทประพันธ์ของ ณัชชา ร้านจันทร์ เลขที่ 4 (19968) :
บทประพันธ์นี้มี่คุณค่าทางวรรณคดีหลายอย่าง อีกทั้งยังเเสดงถึงความอุดมสมบูรณ์
ของเเม่น้ำ มีการเปรียบเทียบผู้หญิงกับปลา เป็นบทประพันธ์ที่มีความคิดสร้างสรรค์
มีการบรรยายให้เห็นภาพได้ดี

ความคิดเห็นที่มีต่อบทประพันธ์ของ ทอฝน ณ ถลาง เลขที่ 8 (020039) :
ผู้ประพันธ์มีการใช้ทักษะมากมายเพื่อประพันธ์บทเห่ชมนี้ โดยมีการเลือกใช้อุปมา
โวหาร เพื่อเปรียบเทียบลักษณะของปลากับพฤติกรรมของหญิงสาว ทำให้ผู้อ่าน
สามารถจินตนาการภาพออก และเข้าใจอารมณ์ที่ผู้แต่งต้องการจะสื่อถึงความ
คิดถึงคนรักของตนเอง

18

ความน่าสนใจของบทเห่ชมปลา

ความคิดเห็นที่มี่ต่อบทประพันธ์ของ ภควรรธก โอสุวรรณรัตน์ เลขที่ 13 (20085) :
ผู้ประพันธ์มีความสามารถด้านการประพันธ์สูงสามารถถ่ายทอดความรู้สึกที่คิดถึง
นางอันเป็นที่รักได้โดยผ่าน บทประพันธ์ที่เกี่ยวกับการชมปลาและเป็นภาษาที่สวยงาม
ความคิดเห็นที่มีต่อบทประพันธ์ของ วริยดา นิติกิจไพบูลย์ เลขที่ 15 (20134) :
บทประพันธ์นี้เต็มไปด้วยถ้อยคำที่สะท้อนถึงความรุ่มรวยทางภาษาและความ
สามารถของผู้ประพันธ์ที่สามารถหยิบจับร้อยเรียงสิ่งที่เห็นออกมาเป็นคำกลอนที่
กล่าวถึงความรู้สึกต่อนางผู้เป็นที่รักได้อย่างงดงาม
ความคิดเห็นที่มีต่อบทประพันธ์ของ ณัฏฐา มนต์ชัยธนกุล เลขที่ 19:
ผู้ประพันธ์มีความสามารถในการเปรียบเทียบเป็นอย่างสูง รวมถึงยังรู้จักถึงชนิด
ปลามากมาย หลากหลายสายพันธุ์อีกด้วย

19

รายชื่อสมาชิก

นางสาว ชวัลรัตน์ แสงยิ่งยงวัฒนา เลขที่ 1
นางสาว ทักษภร อุดมวงศ์ เลขที่ 3
นางสาว ณัชชา ร้านจันทร์ เลขที่ 4
นางสาว ทอฝน ณ ถลาง เลขที่ 8 (020039)
นาย ภควรรธก โอสุวรรณรัตน์ เลขที่ 13 (20085)
นางสาว วริยดา นิติกิจไพบูลย์ เลขที่ 15 (20134)
นางสาว ณัฏฐา มนต์ชัยธนกุล เลขที่ 19

20

อ้างอิง

- https://www.slideshare.net/bomclever/6-153776605
- https://sites.google.com/site/kaphaeruea/he-chm-pla
- https://sites.google.com/site/powerbot1452/bth-
wikheraah/khunkha-dan-sangkhm
- https://rak-pooh.wixsite.com/naritsara/blank-eu7c5
- https://static.trueplookpanya.com/trueplookpanya/media/
hash_knowledge/202103/34954/47530/FILE_3495447530.pdf
- https://prezi.com/p/pwq02myz94rw/presentation/
















21