ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔
นายนรินทรธิเบศร์ เดิมชื่อ อิน ได้รับราชการ เป็น มหาดเล็ก ฝ่ายพระราชวังบวร (วังหน้า) ในสมัย รัชกาลที่ ๒ ได้รับพระราชทานยศเป็นหุ้มแพร มีบรรดาศักดิ์ นายนรินทรธิเบศร์ จึงมักเรียกกันว่า นายนรินทรธิเบศร์ (อิน) คือใส่ชื่อเดิมเข้าไปด้วย ผู้แต่ง
นายนรินทรธิเบศร์ (อิน) ได้แต่งนิราศเรื่องนี้ เมื่อคราวตามเสด็จสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนา นุรักษ์ยกกองทัพหลวงไปปราบพม่า ซึ่งยกลงมาตีเมือง ถลางและชุมพร ในช่วงต้นรัชกาลที่ ๒ เมื่อปีมะเส็ง (พ.ศ. ๒๓๕๒) ที่มาของนิราศ นิราศ คือบทประพันธ์ที่แต่งขึ้นเพื่อบรรยายถึง สภาพการเดินทาง สมัยก่อนการเดินทางค่อนข้าง ลำบากและใช้เวลานาน นักเดินทางจึงแก้เหงาด้วย การประพันธ์บทกวี พรรณนาถึงการเดินทาง และ สภาพภูมิประเทศ โดยมากมักโยงเข้ากับความรัก ความหมายของนิราศ
นิราศนรินทร์แต่งด้วยโคลงสี่สุภาพ ๑๔๓ บท โดยมีร่ายสุภาพขึ้นต้น ๑ บท ผู้แต่งประณีตในการคัดสรรคำและความหมาย ด้วยสำนวนภาษาที่เก่าถึงยุค รัตนโกสินทร์ตอนต้น จึงมีคำศัพท์จำนวนไม่น้อยที่เข้าใจยาก ลักษณะคำประพันธ์ แผนผังร่ายสุภาพ
นิราศนรินทร์แต่งด้วยโคลงสี่สุภาพ ๑๔๓ บท ลักษณะคำประพันธ์ แผนผังโคลงสี่สุภาพ ( ) ( )
• เริ่มเรื่องด้วยร่ายสุภาพ ยอพระเกียรติพระมหากษัตริย์ แล้วกล่าวถึงความ เจริญของบ้านเมือง • จากนั้นจึงรำพันถึงการจากนางอันเป็นที่รักและพรรณนาสถานที่ที่ผ่านไป • ออกเดินทางเริ่มต้นจากคลองขุดผ่านวัดแจ้ง คลองบางกอก(ใหญ่) วัด หงส์ วัดสังข์กระจาย บางยี่เรือ(คลอง) ด่านนางนอง บางขุนเทียน บางบอน บางหัวกระบือ โคกขาม คลองโคกเต่า มหาชัย ท่าจีน บ้านบ่อ นาขวาง คลองสามสิบสองคด คลองย่านซื่อ แม่กลองปากน ้า(ออกทะเล) บ้านแหลม คุ้งคดอ้อย เพชรบุรี ชะอำ ห้วยขมิ้น ท่าข้าม เมืองปราณบุรี สามร้อยยอด ทุ่งโคแดง (ทุ่งวัดแดง) อ่าวนางรม (อ่าวประจวบ) บางสะพาน ขามสาวบ่าว อู่แห้ง เขาหมอนเจ้า โพสลับ ลับยักษ์ เมืองแม่น ้า อู่สะเภา หนองบัว แก่ง ตุ่ม แก่งคุลาตีอก แก่งแก้ว (แก่งแก้วสงสาร) แก่งนางครวญ ปากน ้า (ร่วม) เขาเพชร จนถึงตระนาว (ตะนาวศรี) เป็นที่หมายปลายทาง เนื้อหาของนิราศ
คลองขุด (คลองผดุงกรุง เกษม) คลองบางกอก ใหญ่ บางขุน เทียน แม่น ้าท่าจีน แม่น ้าแม่กลอง แหลม เพชรบุรี ตะนาวศรี เส้นทางการเดินทาง
ศรีสิทธิ์พิศาลภพ เลอหล้าลบล่มสวรรค์ จรรโลงโลกกว่ากว้าง แผนแผ่นผ้างเมืองเมรุ ศรีอยุธเยนทร์แย้มฟ้า แจกแสงจ้าเจิดจันทร์ เพียงรพิพรรณผ่องด้าว ขุนหาญห้าวแหนบาท สระทุกข์ราษฎร์รอนเสี้ยน ส่ายเศิกเหลี้ยนล่งหล้า ราญราบหน้าเภริน เข็ญข่าวยินยอบตัว ควบค้อมหัวไหว้ละล้าว ทุกไทน้าวมาลย์น้อม ขอออกอ้อมมาอ่อน ผ่อนแผ่นดินให้ผาย ขยายแผ่นฟ้าให้แผ้ว เลี้ยงทแกล้วให้กล้า ร่ายสุภาพ
ขอความดีงามจงบังเกิดแก่แผ่นดินอันกว้างใหญ่ อันประเสริฐยิ่งจนอาจข่มสวรรค์ เปรียบดังเมืองสวรรค์ ณ เขาพระสุเมรุ และเป็นที่ค ้าจุนโลกอัน กว้างใหญ่ แผ่นดินที่ กล่าวถึงนี้ คือ กรุงรัตนโกสินทร์อันเรืองรุ่ง ความสว่างรุ่งเรืองนั้นแจ่มแจ้งยิ่งกว่าแสงเดือน จะเปรียบได้ก็กับแสงตะวัน มีเสนาอำมาตย์คอยพิทักษ์รักษาพระมหากษัตริย์ ผู้ทรงขจัดความทุกข์ของประชาราษฎร และทำลายข้าศึกให้สิ้นไปราบเป็นหน้ากลอง บรรดาศัตรูเพียงได้ยินชื่อกรุงก็ต้องพากันน้อมตัวกราบไหว้เพราะความยำเกรง บรรดาเจ้า เมืองต่างๆ ก็ส่งเครื่องราชบรรณาการมาถวายแด่พระมหากษัตริย์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระองค์ได้ทรงขยายพระราชอาณาเขตให้กว้างขวางออกไป ให้บ้านเมืองมีความสุขสงบ พระองค์ก็ทรงทำนุบำรุงบรรดาทวยหาญให้มีน ้าใจแกล้วกล้า แปลความร่ายสุภาพ
๑. อยุธยายศล่มแล้ว ลอยสวรรค์ ลงฤา สิงหาสน์ปรางค์รัตน์บรร- เจิดหล้าสวรรค์ บุญเพรงพระหากสรรค์ ศาสน์รุ่ง เรืองแฮ บังอบายเบิกฟ้า ฝึกฟื้นใจเมือง กรุงศรีอยุธยาล่มสลายไปแล้ว กลับลอยลงมาจากสวรรค์อีกครั้งหนึ่ง นั่นคือกรุงเทพมหานคร พระราชอาสน์ พระปรางค์ ประดับประดาด้วยแก้ว มณีงามเด่นในโลก เป็นเพราะผลบุญพระมหากษัตริย์ได้ทรงกระทำไว้แต่ เก่าก่อน พระพุทธศาสนาจึงได้เจริญรุ่งเรือง ช่วยปิดทางแห่งความชั่ว เปิดทางสู่ความดีงาม ฟื้นฟูจิตใจราษฎรให้พ้นจากความงมงายในบาปต่างๆ โคลงสี่สุภาพ
๒. เรืองเรืองไตรรัตน์พ้น พันแสง รินรสพระธรรมแสดง ค ่าเช้า เจดีย์ระดะแซง เสียดยอด ยลยิ่งแสงแก้วเก้า แก่นหล้าหลากสวรรค์ พระพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองยิ่งกว่าแสงอาทิตย์ ประชาชนฟังธรรมะ ด้วยความซาบซึ้งใจทุกเช้าค ่า เจดีย์มากมายสูงเสียดฟ้า แลดูเห็นแสง แวววาวยิ่งกว่าแสงจากแก้ว ๙ ประการ เป็นความงามที่โดดเด่นในโลก พระพุทธศาสนาเป็นหลักของโลก จนทำให้เป็นที่มหัศจรรย์แก่สวรรค์
๔. โบสถ์ระเบียงมณฑปฟื้น ไพหาร ธรรมาสน์ศาลาลาน พระแผ้ว หอไตรระฆังขาน ภายค ่า ไขประทีปโคมแก้ว ก ่าฟ้าเฟือนจันทร์ พระอุโบสถ พระระเบียง พระมณฑป พระวิหาร รวมทั้งธรรมาสน์ ศาลา หอไตร ลานวัด แลดูสะอาดหมดจด เสียงระฆังตีบอกเวลายามค ่า แสงสว่างจากโคมไฟดูงดงามแข่งแสงจันทร์
๘. จำใจจากแม่เปลื้อง ปลิดอก อรเอย เยียวว่าแดเดียวยก แยกได้ สองซีกแล่งทรวงตก แตกภาค ออกแม่ ภาคพี่ไปหนึ่งไว้ แนบเนื้อนวลถนอม จำใจต้องจากน้องนางอันเป็นที่รักไปเหมือนหัวใจ ของพี่ถูกพรากไปจากอกน้องหากแม้ว่าดวงใจของพี่ แบ่งแยกได้ หากผ่าหัวใจของพี่ออกเป็นสองดวงได้ ดวง หนึ่งเอาไว้กับตัวพี่ขณะเดินทาง อีกดวงหนึ่งฝากไว้ให้น้อง เก็บแนบใจไว้
๑๐. โฉมควรจักฝากฟ้า ฤาดิน ดีฤา เกรงเทพไท้ธรณินทร์ ลอบกล ้า ฝากลมเลื่อนโฉมบิน บนเล่า นะแม่ ลมจะชายชักช ้า ชอกเนื้อเรียมสงวน จะฝากนางไว้กับฟากฟ้าหรือผืนดินดีเพราะกลัวว่า ถ้าไว้กับผืนดินพระเจ้าแผ่นดินจะมาลอบเชยชมนางแต่ถ้า ฝากไว้บนฟ้าก็กลัวเทวดาจะมาลอบเชยชมนางจะฝากนาง ไว้กับสายลมก็กลัวลมพัดทำให้ผิวนางมีรอยช ้า
๑๑. ฝากอุมาสมรแม่แล้ ลักษมี เล่านา ทราบสวยภูวจักรี เกลือกใกล้ เรียมคิดจนจบตรี โลกล่วง แล้วแม่ โฉมฝากใจแม่ได้ ยิ่งด้วยใครครอง จะฝากนางไว้กับใครดีจะฝากนางไว้กับพระแม่อุมาก็ กลัวพระอิศวร จะมาเชยชมนางหรือจะฝากไว้กับพระ ลักษมีก็เกรงว่าพระนารายณ์จะเข้า ใกล้ชิดนางพี่คิดจนสามโลกแล้วก็คิดได้ว่าจะฝากนางไว้ในใจ ตนเอง ดีกว่าฝากไว้กับคนอื่น
๒๒. จากมามาลิ่วล ้า ลำบาง บางยี่เรือราพลาง พี่พร้อง เรือแผงช่วยพานาง เมียงม่าน มานา บางบ่รับคำคล้อง คล่าวน ้าตาคลอ เมื่อเดินทางมาถึงตำบลบางยี่เรือ เรือก็ได้ลดความเร็วลง และได้กล่าวกับบางยี่เรือให้ส่งเรือแผงไปรับน้องนางมาหา ข้าที แต่บางยี่เรือไม่ตอบจึงทำให้ข้านั่งน ้าตาไหล
๓๗. บ้านบ่อน ้าบกแห้ง ไป่เห็น บ่อเนตรคงขังเป็น เลือดไล้ อ้าโฉมแม่แบบเบญ- จลักษณ์ เรียมเอย มาซับอัสสุชลให้ พี่แล้วจักลา เดินทางมาถึงบ้านบ่อซึ่งเป็นตำบลหนึ่งใน สมุทรสาคร กวีจึงคิดไปว่าในเมื่อชื่อบ้านบ่อแต่ทำไม ในบ่อจึงไม่เห็นมีน ้าให้เห็น มีแต่บ่อน ้าตาของข้าที่ไหลเป็น สายเลือด ขอให้น้องนางของข้ามาซับน ้าตาให้แล้วค่อยจากลาไป
๔๑. เห็นจากจากแจกก้าน แกมระกำ ถนัดระกำกรรมจำ จากช้า บาปใดที่โททำ แทนเท่า ราแม่ จากแต่คาบนี้หน้า พี่น้องคงถนอม เห็นต้นจากและต้นระกำจึงทำให้คิดไป ว่า เวรกรรมใดที่ทำให้เราต้องจากกัน แต่การจาก กันในวันนี้จะต้องได้พบกันอีกภายหน้า
๔๕. ชมแขคิดใช่หน้า นวลนาง เดือนตำหนิวงกลาง ต่ายแต้ม พิมพ์พักตร์แม่เพ็ญปราง จักเปรียบ ใดเลย ขำกว่าแขไขแย้ม ยิ่งยิ้มอัปสร มองพระจันทร์สวยงามเท่าใดก็ยังไม่งามเท่ากับหน้า ของน้องนางเพราะยังมีตำหนิเป็นรูปกระต่าย ส่วนน้องนางของพี่นั้น งามจนหาสิ่งเปรียบไม่ได้เลย เพราะเวลายิ้มนั้นนางอัปสรยังด้อยกว่า
๑๑๘. ถึงตระนาวตระหน ่าซ ้า สงสาร อรเอย จรศึกโศกมานาน เนิ่นช้า เดินดงท่งทางละหาน หิมเวศ สารสั่งทุกหย่อมหญ้า ย่านน ้าลาน ถึงเมืองตระนาวศรีความเศร้าความคิดถึงที่ต้องจาก น้องนางก็กระหน ่าเข้ามา แต่พี่นั้นได้ส่งความรู้สึกทั้งหมดไปกับ ทุ่งหญ้า ุสายน ้า ป่าเขาต่างๆ ว่าคิดถึงน้องนางเพียงใด
๑๒๒. พันเนตรภูวนาถตั้ง ตาระวัง ใดฮา พักตร์สี่แปดโสตฟัง อื่นอื้อ กฤษณนิทรเลอหลัง นาคหลับ ฤาพ่อ สองพิโยคร ่ารื้อ เทพท้าวทำเมิน พระอินทร์ผ้มีพันตา ตาของท่านมัวไปมองอะไร อยู่ พระพรหมผู้มีสี่หน้าแปดหู ของท่านมัวฟังอะไรอยู่ พระนารายณ์ท่านมัวแต่นอนหลับบนบัลลังก์ พญานาค หรืออย่างไร เราสองคนโศกเศร้าถึงเพียงนี้ แต่เทพ ทั้งหลายก็ยังไม่สนใจ
๑๓๔. นทีสี่สมุทรม้วย หมดสาย ติมิงคล์มังกรนาคผาย ผาดส้อน หยาดเหมพิรุณหาย เหือดโลก แล้งแม่ แรมราคแสนร้อยร้อน ฤเถ้า เรียมทน ถึงแม้มหาสมุทรทั้ง ๔ ที่อย่รอบเขาพระสุเมรุ จะเหือดแห้งหายไป จนปลาติมิงค์ มังกร พญานาค ต้องหาที่ซ่อน แม้แต่ฝนที่ไม่ตกลงมาแม้แต่เม็ดเดียว จนทำให้ร้อน เท่าใดก็ตามก็ไม่เท่ากับความร้อนที่พี่ ต้องจากน้องมา
๑๓๘. ลมพัดคือพิษต้อง ตากทรวง หนาวอกรุมในดวง จิตช ้า โฉมแม่พิมลพวง มาเลศ กูเอย มือแม่วีเดียวล ้า ยิ่งล ้าลมพาน ลมที่พัดมาโดนร่างกายเหมือนกับ พิษที่มาโดน ร่างกาย ไม่เหมือนกับน้องนาง ของพี่ที่มาพัดเพียง เบาๆก็เย็นยิ่งนัก
๑๓๙. เอียงอกเทออกอ้าง อวดองค์ อรเอย เมรุชุบสมุทรดินลง เลขแต้ม อากาศจักจารผจง จารึก พอฤา โฉมแม่หยาดฟ้าแย้ม อยู่ร้อนฤาเห็น เทความร้สึกของพี่ที่มีต่อน้องทั้งหมดออกมาจากอก แม้จะ ใช้เขาพระสุเมรุ เป็นปากกาจ่มน ้าในมหาสมุทร แล้วละลายดิน เป็นหมึก และใช้อากาศเป็นกระดาษเพื่อเขียนบรรยายความรัก ที่มีต่อนางก็ไม่อาจพรรณนาความรักได้ครบถ้วน และนางจะทุกข์ โศกเพียงใดก็ไม่ร้
๑๔๐. ตราบขุนคิริข้น ขาดสลาย แลแม่ รักบ่หายตราบหาย หกฟ้า สุริยจันทรขจาย จากโลก ไปฤา ไฟแล่นล้างสี่หล้า ห่อนล้างอาลัย ถึงแม้ภูเขาจะโค่นสลายไป สวรรค์ทั้ง ๖ พระอาทิตย์ พระจันทร์ จะหายไปจากโลก หรือแม้แต่ไฟเผาทวีปทั้ง ๔ ก็ตาม ความรักของพี่ที่มี ต่อน้องจะยังอยู่คงเดิม
๑๔๑. ร ่ารักร ่าเรื่องร้าง แรมนวล นาฏฤา เสนาะสนั่นดินครวญ ครุ่นฟ้า สารสั่งพี่กำสรวล แสนเสน่ห์ นุชเอย ควรแม่ไว้ต่างหน้า พี่พู้นภายหลัง เรื่องความรักความอาลัยที่ต้องจากนางเป็นข้อความ อัน ไพเราะ กล่าวถึงความคร ่าครวญอันดังไปทั่วทั้ง ฟ้าและดิน เรื่องนี้ เป็นข้อความที่พี่พูดกับน้อง ด้วยความระทมใจ และด้วยความรัก น้องอย่างยิ่งขอให้น้องจงรักษาเรื่องนี้ไว้ต่างหน้าของพี่ในกาล ภายหลังอันนานโน้นเถิด
ศรีสิทธิ์ = ขออำนาจความเป็นสิริมงคล ลบล่มสวรรค์ = สวยงามกว่าเมืองสวรรค์, ชนะเมืองสวรรค์ ผ้าง = ราวกับ เมืองเมรุ = สวรรค์ชั้นดาวดึงส์อยู่บนยอดเขาพระสุเมรุ ศรีอยุธเยนทร์ = ตามรูปศัพท์ หมายถึง กรุงศรีอยุธยา แต่ในทีนี้ หมายถึง กรุงรัตนโกสินทร์ เปรียบว่างดงาม ราวกับกรุงศรีอยุธยา ด้าว = โลก เพียรพิพรรณผ่องด้าว = ราวกับแสงอาทิตย์ส่องโลก ขุนหาญ = แม่ทัพที่กล้าหาญ แหนบาท = เฝ้าพระเจ้าแผ่นดิน คำศัพท์น่ารู้
คำศัพท์น่ารู้ สระทุกข์ = ขจัดทุกข์ รอนเสี้ยน = ขจัดศัตรู ส่ายเศิก = กวาดล้างข้าศึก เหลี้ยนล่ง = เตียนโล่ง ราบหน้าเภริน = ราบเป็นหน้ากอง เข็ญข่าวยิน = ได้ฟังข่าวที่น่ากลัว ขอออก = ขอเป็นเมืองขึ้น อ้อมมาอ่อน = พยายามมาอ่อนน้อม แผ้ว = ทำให้ปราศจากศัตรู
คำโคลง คุณค่าของวรรณคดี
๑. การใช้คำ กวีใช้คำที่งดงามทั้งรูป ความหมายและเสียงที่ไพเราะ โดยเฉพาะร่ายสดุดีที่มีลักษณะเด่นสะดุดความสนใจ ๑.๑ เลือกสรรคำที่เหมาะกับเนื้อเรื่อง ๑.๒ การเลือกสรรคำที่มีเสียงเสนาะ ๒. ภาพพจน์ ๒.๑ การเปรียบเทียบเกินจริง คือการกล่าวเกินจริง เพื่อให้ได้คุณค่า ทางด้านอารมณ์เป็นสำคัญ ๒.๒ การใช้บุคคลวัต กวีใช้คำสมมุติต่างๆ ที่ไม่ใช่มนุษย์ให้มีกิริยา อาการความรู้สึกเหมือนมนุษย์ คุณค่าด้านวรรณศิลป์
๑. นิราศนรินทร์คำโคลงมีเนื้อหาสาระที่จรรโลงวัฒนธรรม ๒. นิราศนรินทร์คำโคลงมีคุณค่าที่สะท้อนให้เห็นสภาพชีวิตความ เป็นอยู่ของผู้คนในสมัยรัชการที่ ๒ ๓. นิราศนรินทร์คำโคลง เป็นตัวอย่างของโคลงนิราศชั้นเยี่ยมที่ เปี่ยมด้วยความไพเราะและมีคุณค่าทางวรรณศิลป์ เหมาะสำหรับเยาวชน จะนำไปเป็นแบบอย่างในการประพันธุ์โคลงที่มีเนื้อหาพรรณอารมณ์ ความรัก และธรรมชาติ รวมทั้งรูปแบบทางฉันทลักษณ์ของร้อยกรองไทย ได้เป็นอย่างดี คุณค่าด้านสังคม
คำโคลง จบแล้ว