ความรู้เกี่ยวกับการออกหนังสือแสดงสิทธิในที่ดินที่เป็นประเด็นปัญหาในการปฏิบัติงาน (ปี 2563)

ความร้เู กี่ยวกับการออกหนังสือแสดงสิทธใิ นท่ีดิน
ทเี่ ป็นประเด็นปญั หาในการปฏิบตั งิ าน

กฎหมายที่เก่ียวขอ้ งกบั การออกหนงั สอื แสดงสิทธิในที่ดิน

กฎหมายป่ าไม้ ม.๕ พรบ. ใหใ้ ชฯ้๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 2
ส.ป.ก. ป.ที่ดิน

กฎหมายอ่ืนๆ ม.๒๗ ตร,ี ๕๘,๕๘ทวิ
ม.๕๙,๕๙ ทวิ

หนงั สอื แสดง
สทิ ธิในที่ดิน

ระเบียบของ กฎกระทรวง ฉบบั ท่ี ๒, ๕
คณะกรรมการ (พ.ศ.๒๔๙๗)เดิม)
จดั ท่ีดินแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี
๑๒(พ.ศ.๒๕๓๒) ฉบบั ที่ ๔๓ (พ.ศ.๒๕๓๗)

สาธารณสมบตั ิของแผน่ ดินตามมาตรา ๑๓๐๔ ๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 3
แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

 (๑) ที่รกรา้ งว่างเปลา่
 (๒) ที่ดินท่ีพลเมืองใชป้ ระโยชนร์ ว่ มกนั
 (๓) ท่ีดินใชเ้ พื่อประโยชนข์ องแผน่ ดินโดยเฉพาะ

ความหมายของคาสาคญั ท่ีควรทราบ ๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 4

“ท่ีดิน” (มาตรา ๑ แห่งประมวลกฎหมายที่ดิน)
1. พ้ืนดินทวั่ ไป และหมายความรวมถึง
2. ภเู ขา
3. หว้ ย หนอง คลอง บึง บาง ลาน้า ทะเลสาบ
4. เกาะ
5. ที่ชายทะเล

ความหมายของคาสาคญั ที่ควรทราบ (ต่อ) ๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 5

 “สิทธิในที่ดิน” (มาตรา ๑ ประมวลกฎหมายท่ีดิน)
๑. กรรมสิทธิ์
๒. สทิ ธิครอบครอง

“กรรมสิทธ์ิ” แสดงความเป็ นเจา้ ของในตวั เอง
“สทิ ธิครอบครอง” อาจไมไ่ ดเ้ ป็ นเจา้ ของ เช่น ผเู้ ช่า ผทู้ รงสทิ ธิ
เกบ็ กิน
“กรรมสิทธ์ิ”ถกู แยง่ การครอบครองไดต้ ามมาตรา ๑๓๘๒ ปพพ.
“สทิ ธิครอบครอง” ถกู แยง่ ดว้ ยอาการเขา้ ยดึ ถือทรพั ยส์ นิ โดยเจตนายดึ ถือเพื่อตน
(มาตรา ๑๓๖๗ ปพพ.) ผถู้ กู แยง่ ตอ้ งฟ้ องเรยี กคืนใน ๑ ปี

การไดม้ าซึ่งกรรมสทิ ธ์ิหรอื สทิ ธิครอบครอง ๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 6

 ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์

 มาตรา ๑๓๓๔ ท่ีดินรกรา้ งว่างเปล่า และที่ดินซึ่งมีผเู้ วนคืน หรือทอดท้ิง
หรือกลบั มาเป็ นของแผ่นดินโดยประการอ่ืนตามกฎหมายท่ีดินนน้ั ท่านว่า
บคุ คลอาจไดม้ าตามกฎหมายที่ดิน

 มาตรา ๑๓๖๗ บคุ คลใดยึดถือทรพั ยส์ ินโดยเจตนาจะยึดถือเพื่อตน ท่าน
ว่าบคุ คลนนั้ ไดซ้ ่ึงสทิ ธิครอบครอง

 มาตรา ๑๓๗๕ วรรคสอง การฟ้ องคดีเพื่อเอาคืนซ่ึงการครอบครองน้ัน
ท่านว่าตอ้ งฟ้ องภายในปี หนึ่ง นบั แต่เวลาถกู แยง่ การครอบครอง

 มาตรา ๑๓๘๒ บคุ คลใดครอบครองทรพั ยส์ ินของผอู้ ่ืนไวโ้ ดยความสงบ
และโดยเปิ ดเผยดว้ ยเจตนาเป็ นเจา้ ของ ถา้ เป็ นอสงั หาริมทรพั ยไ์ ดค้ รอบครอง
ติดต่อกนั เป็ นเวลาสิบปี ถา้ เป็ นสงั หารมิ ทรพั ยไ์ ดค้ รอบครองติดต่อกนั เป็ นเวลา
หา้ ปี ไซร้ ท่านว่าบคุ คลนน้ั ไดก้ รรมสิทธ์ิ

การไดม้ าซ่ึงกรรมสทิ ธิ์ในท่ีดินตามประมวลกฎหมายที่ดิน ๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 7

 มาตรา ๓ “บคุ คลย่อมมีกรรมสิทธิ์ในท่ีดิน ในกรณี
ดงั ต่อไปน้ี
(๑) ได้มาซ่ึงกรรมสิทธิ์ตามกฎหมายก่อนวันที่
ประมวลกฎหมายน้ีใชบ้ ังคบั หรือไดม้ าซ่ึงโฉนดท่ีดิน
ตามบทแห่งประมวลกฎหมายน้ี
(๒) ไดม้ าซ่ึงกรรมสิทธิ์ตามกฎหมายว่าดว้ ยการ
จดั ท่ีดินเพ่ือการครองชีพ หรอื กฎหมายอื่น”

การไดม้ าซ่ึงกรรมสิทธิ์ในที่ดินหลงั วนั ที่ประมวลกฎหมายท่ีดิน๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 8
ใชบ้ งั คบั

 เป็ นการไดม้ าซึ่งโฉนดที่ดินตามบทแห่งประมวลกฎหมายที่ดินตาม
-มาตรา ๕๘, ๕๘ ทวิ เป็ นการเดินสารวจออกโฉนดที่ดินทงั้ ตาบล
-มาตรา ๕๘ ตรี เป็ นการออกโฉนดที่ดินโดยการเปล่ียน น.ส.๓ ก.
เป็ นโฉนดที่ดิน โดยไมม่ ีการรงั วดั
-มาตรา ๕๙ เป็ นการออกโฉนดที่ดินเฉพาะรายโดยมีหลกั ฐาน
ท่ีดิน
-มาตรา ๕๙ ทวิ เป็ นการออกโฉนดที่ดินเฉพาะรายโดยมิได้
แจง้ การครอบครองท่ีดิน

แบบแจง้ การครอบครองท่ีดิน (ส.ค.๑) ๑๓ เมษายน ๒๕๖๓ 9

 ออกตามความในมาตรา ๕ แห่งพระราชบญั ญตั ิใหใ้ ชป้ ระมวลกฎหมายท่ีดิน พ.ศ.
๒๔๙๗

 มีเพียงสิทธิครอบครอง แต่สามารถใชเ้ ป็ นหลกั ฐานในการออกโฉนดที่ดินหรือ
หนงั สอื รบั รองการทาประโยชนไ์ ด้

 ตอ้ งเป็ นการแจง้ ในท่ีดินที่ไดค้ รอบครองและทาประโยชนแ์ ลว้
 การแจง้ ไมไ่ ดก้ อ่ ใหเ้ กิดสิทธิข้ึนใหมแ่ กผ่ แู้ จง้
 มีการครอบครองต่อเนื่องจากผแู้ จง้ ได้

ส.ค. ๑

ทต่ี ัง้ ของทดี่ นิ หม่ทู ่ี ตาบล อาเภอ เลขท่ี ส.ค. ๑

ส.ค. ๑ วนั ที่พนกั งานเจา้ หนา้ ท่ี
ลงรบั แจง้ ส.ค. ๑
ชอ่ื ผู้แจง้ การครอบครองทดี่ นิ วันทแ่ี จง้ ส.ค. ๑

เนือ้ ที่ ทศิ ข้างเคยี ง
การได้มา การทาประโยชน์

ระยะ

ทะเบียนการครอบครองทด่ี นิ

องคป์ ระกอบของทด่ี นิ ทจี่ ะนำมำแจง้ กำรครอบครอง (ส.ค.1)

 ผแู้ จง้ จะต้องได้ครอบครองและทำประโยชน์ในทดี่ นิ แล้ว
 กำรครอบครองและกำรทำประโยชน์ จะตอ้ งมมี ำก่อนวนั ที่ประมวล

กฎหมำยทด่ี ินใช้บงั คบั คอื ก่อนวนั ท่ี 1 ธนั วำคม 2497
 ท่ีดินทีน่ ำมำแจ้งนัน้ จะต้องยังไม่มีหนังสอื สำคญั แสดงกรรมสทิ ธ์ทิ ่ดี นิ

กลำ่ วคอื ยงั ไม่มโี ฉนดที่ดนิ โฉนดแผนที่ โฉนดตรำจอง หรือตรำจองที่
ตรำว่ำ "ได้ทำประโยชน์แลว้ "
 กำรแจง้ จะตอ้ งแจ้งภำยในกำหนดหนงึ่ ร้อยแปดสิบวนั นับแตว่ ันที่ 1
ธนั วำคม 2497 ถ้ำไม่แจ้งถือว่ำเจตนำสละสิทธิครอบครองทด่ี นิ เว้นแต่
ผู้วำ่ รำชกำรจงั หวัดจะไดม้ ีคำส่งั ผอ่ นผนั ใหเ้ ป็นกำรเฉพำะรำย

ระเบียบกำรแจ้งและรบั แจง้ ทีด่ ินที่มผี ู้ครอบครอง
อยกู่ อ่ นวันที่ประมวลกฎหมำยทด่ี ินใช้บงั คับ

คำส่งั กระทรวงมหำดไทย ที่ 1244/2497 ลงวันที่ 9 พฤศจกิ ำยน 2497

 เมือ่ ได้ประกำศใช้พระรำชบญั ญัตใิ หใ้ ชป้ ระมวลกฎหมำยท่ดี นิ แลว้ ให้นำยอำเภอ หรอื
ปลดั อำเภอผูเ้ ปน็ หัวหนำ้ ประจำกิง่ อำเภอ รบี ประกำศให้ผู้ครอบครองและทำประโยชนใ์ น
ท่ีดนิ ทรำบวำ่ มีหน้ำท่แี จง้ กำรครอบครองท่ีดนิ ตอ่ นำยอำเภอทอ้ งทภ่ี ำยในกำหนดเวลำหนง่ึ
รอ้ ยแปดสบิ วันนบั แต่วันทพ่ี ระรำชบัญญตั ใิ ห้ใช้ประมวลกฎหมำยที่ดนิ ใชบ้ ังคับ

 ให้นำยอำเภอมอบแบบแจง้ กำรครอบครองทด่ี นิ (แบบ ส.ค. 1) แกก่ ำนนั เจำ้ ของทอ้ งที่
ประมำณจำนวนใหพ้ อแก่กำรท่จี ะใช้ และให้นำยอำเภอแนะนำกำนนั ใหร้ บี แจกแบบแจง้ แก่
ผู้ได้ครอบครองท่ีดนิ อยู่กอ่ นวันท่ีพระรำชบญั ญตั ใิ ห้ใช้ประมวลกฎหมำยทดี่ ินใหใ้ ช้ประมวล
กฎหมำยท่ีดิน ใชบ้ งั คบั โดยเรว็

 แบบแจ้งกำรครอบครองทด่ี ินสำหรบั ที่ดนิ แปลงหนงึ่ ให้ทำ 1 ฉบบั มี 2 ตอน ตอนที่ 1
สำหรับเก็บไวท้ ่ีอำเภอทอ้ งที่ ตอนที่ 2 สำหรับมอบคืนใหแ้ กผ่ ู้แจง้ ไปเปน็ หลกั ฐำน กำรมอบ
คืนให้ผแู้ จ้งหรือกำนนั หรือผ้ใู หญ่บำ้ นลงลำยมือชอื่ รับไว้ในตอนท่ี 1 มมุ ขวำลำ่ งพร้อมด้วย
วัน เดือน ปี

คำสัง่ กระทรวงมหำดไทย ท่ี 1244/2497 ลงวนั ท่ี 9 พฤศจิกำยน 2497

 ถำ้ ผู้ครอบครองที่ดนิ ไมป่ ระสงค์จะไปยื่นแบบแจ้งกำรครอบครองท่ีดินด้วยตนเองให้กำนันหรือ
ผูใ้ หญ่บำ้ นเปน็ ผู้รับแบบแจง้ กำรครอบครองท่ีดินจำกเจ้ำของที่ดนิ แล้วรวบรวมสง่ อำเภอเมื่อ
พนกั งำนเจำ้ หนำ้ ที่รบั แจง้ และคืนตอนท่ี 2 ใหแ้ ลว้ ให้กำนัน ผใู้ หญบ่ ้ำน นำไปคนื ผแู้ จง้ โดย
ด่วน

 เมอื่ พนกั งำนเจ้ำหน้ำทไ่ี ด้รบั แบบแจ้งกำรครอบครองที่ดินแล้วใหล้ งรบั ในชอ่ งเลขท่โี ดยขนึ้
เลขท1ี่ ในหม่บู ำ้ นหนึง่ ไปจดหมูบ่ ้ำนน้ันแล้วจงึ ขนึ้ เลขที่ 1 ใหม่ และลงลำยมือช่อื ผู้รบั พรอ้ ม
ด้วย วนั เดือน ปี ถ้ำเปน็ ท่ดี นิ ในเขตเทศบำลใหข้ น้ึ เลขที่ 1 ในตำบลหนงึ่ ไปจดหมดตำบลนั้น
และใหน้ ำยอำเภอประทบั ตรำประจำตำแหน่งประจำตอ่ รอยปรุตรงท่พี ิมพไ์ ว้ว่ำ"ประทับตรำ"
ทั้งสองแหง่

 ให้นำยอำเภอทำทะเบียนกำรครอบครองที่ดนิ ขึ้นไว้ตำบลละ 1 เล่ม แบง่ หน้ำออกเปน็ หมู่บ้ำน
ตำมจำนวนหมบู่ ้ำนในตำบลน้นั ๆ ให้พอสมควรกับจำนวนที่ดนิ ในหมู่หนึ่ง ๆ โดยคดั รำยกำร
จำก แบบ ส.ค. 1 มำลงติดตอ่ กันไป เรยี งลำดบั จนหมดจำนวนท่รี ับแจ้งไว้ตำมคำอธิบำยกำร
กรอกทะเบยี นกำรครอบครองท้ำยคำส่ังน้ี ทะเบยี นน้ีเก็บไว้เปน็ หลกั ฐำน ณ ท่ีว่ำกำรอำเภอ
และใหค้ ดั ขน้ึ อีกชุด สง่ ไปยังกรมที่ดิน

คำส่งั กระทรวงมหำดไทย ท่ี 1244/2497 ลงวนั ที่ 9 พฤศจิกำยน 2497

 ใหอ้ ำเภอทำสำรบบเกบ็ ใบแจง้ ไวเ้ ปน็ รำยตำบล โดยเกบ็ เรยี งตำมลำดับหมู่บ้ำน
ตำบลหนงึ่ ใหแ้ ยกเก็บเล่มหน่ึง ถำ้ ตำบลใดมใี บแจ้ง (ส.ค. 1) มำกเกนิ สมควร กใ็ ห้
เพ่มิ สำรบบเล่มต่อไปได้ตำมควำมจำเป็น แล้วเขียนท่ีป้ำยสันสำรบบ บอก ชอื่ ตำบล
และหมบู่ ้ำนไวใ้ ห้เรยี บร้อย

 ในกรณที มี่ ผี ูข้ อแจ้งกำรครอบครองทดี่ นิ ภำยหลังกำหนดตำมกฎหมำยให้นำยอำเภอ
สอบสวนเสนอผวู้ ่ำรำชกำรจงั หวดั พิจำรณำ เม่ือผ้วู ่ำรำชกำรจังหวัดเหน็ สมควรก็
ให้มีคำส่ังผ่อนผนั เป็นกำรเฉพำะรำย แลว้ จึงนำลงทะเบยี นกำรครอบครองทีด่ นิ
ตอ่ ไป

 ในกรณีที่ปรำกฏหลักฐำนวำ่ กำรแจง้ กำรครอบครองที่ดนิ ดังกล่ำวนนั้ มกี ำร
ผดิ พลำดคลำดเคลื่อน ให้นำยอำเภอสอบสวนเสนอผวู้ ่ำรำชกำรจังหวดั พจิ ำรณำสั่ง
กำรเช่นเดยี วกันแล้วใหแ้ กท้ ะเบียนกำรครอบครองทด่ี นิ ตำม

วิธกี ำรแจ้งกำรครอบครองทด่ี ิน
ประกำศกระทรวงมหำดไทย ลงวันที่ 1 ธันวำคม 2497

 ให้ผ้คู รอบครองที่ดนิ แจง้ กำรครอบครองทด่ี นิ ตอ่ นำยอำเภอทอ้ งท่ีซ่งึ ที่ดนิ ตั้งอยดู่ ว้ ย
ตนเอง หรอื โดยผู้แทนตำมแบบแจง้ กำรครอบครองทีด่ ิน แบบ ส.ค. 1 ท้ำย
ประกำศนี้ โดยมีกำนันหรือผู้ใหญบ่ ้ำนรบั รองข้อควำมว่ำถูกต้องตำมควำมจริง

 ให้ผ้คู รอบครองท่ีดินยน่ื แบบแจง้ กำรครอบครองทด่ี นิ แปลงละ 1 ฉบบั (2 ตอน)
 เมอ่ื นำยอำเภอไดร้ บั แจ้งกำรครอบครองที่ดนิ ให้ลงเลขที่รบั แล้วลงลำยมอื ช่อื

พนกั งำนเจำ้ หน้ำทผี่ รู้ ับในแบบ ส.ค. 1 ทง้ั 2 ตอน และประทับตรำประจำตอ่ แล้วมอบ
แบบแจ้ง ตอนท่ี 2 ให้แก่ผู้แจง้ ไป
 กำรแจง้ กำรครอบครองที่ดนิ ให้แจ้งได้ตั้งแต่บัดน้เี ป็นต้นไป จนถึงวนั ที่ 29
พฤษภำคม 2498 เป็นอันหมดเขต
 เมือ่ พน้ กำหนดเวลำแจ้งตำมควำมในขอ้ 4. ปรำกฏว่ำผใู้ ดมไิ ดแ้ จง้ และตนมีเหตุ
สมควรอันจะขอผ่อนผันให้รับแจง้ กำรครอบครองใหย้ ืน่ คำรอ้ งต่อนำยอำเภอ
สอบสวนพยำนและหลักฐำน แลว้ เสนอควำมเหน็ ไปยงั ผู้ว่ำรำชกำรจังหวัดเพ่อื
พิจำรณำสงั่ กำร

ต่อมำในปี พ.ศ. ๒๕๑๕ ไดม้ ปี ระกำศของคณะปฏิวตั ิฉบบั ท่ี ๙๖ ลงวันท่ี ๒๙
กมุ ภำพนั ธ์ ๒๕๑๕ ยกเลกิ ควำมในวรรคสองของมำตรำ ๕ แหง่ พระรำชบญั ญัตใิ หใ้ ช้
ประมวลกฎหมำยท่ีดนิ นบั แต่วนั ทปี่ ระกำศของคณะปฏวิ ัติฉบบั นีใ้ ช้บังคบั (๔ มนี ำคม
๒๕๑๕) ไม่มกี ำรผ่อนผันกำรแจง้ กำรครอบครองที่ดนิ อีกตอ่ ไป หรอื กล่ำวอกี นยั หน่งึ ก็
คอื จะไม่มกี ำรออก ส.ค. ๑ ให้กบั เจำ้ ของที่ดินยกเว้นกรณผี ู้ว่ำรำชกำรจงั หวัดสง่ั กำร
คำร้องขอผอ่ นผันแจ้งกำรครอบครองท่ดี นิ มีก่อนวันท่ีประกำศของคณะปฏวิ ัตินใ้ี ช้
บังคบั ให้เสรจ็ สนิ้ ไปตำมมำตรำ ๒๗ ทวิ แห่งประมวลกฎหมำยที่ดิน

ความร้เู ร่อื ง ส.ค. ๑ ค่มู ือ ระเบียบ คาสั่ง
เกีย่ วกับ ส.ค. ๑



หนังสือกรมทด่ี นิ ท่ี มท ๐๕๑๖.๕/ว ๗๑๒๐
ลงวันท่ี ๓๑ มีนาคม ๒๕๖๓

ตวั อย่างโครงการเบิกค่าล่วงเวลา
 แนวทางการดาเนิ นการ
บญั ชีคาขอค้างดาเนินการระหว่างตรวจสอบก่อนส่งฝ่ าย

รงั วดั
 แบบรายงานคาขอเฉพาะราย
 แบบรายงานการเดิ นสารวจ

จัดทาแผนงานหรอื โครงการ

 จงั หวดั จดั ทาแผนงานหรอื โครงการ
 ส่วนที่จะขอเบิกค่าล่วงเวลาให้เสนอเป็นโครงการ
 กรมที่ดินจะพิจารณาจดั สรรงบประมาณและโอนเงินให้จงั หวดั
 ให้ส่งแผนงานหรอื โครงการถึงสานักมาตรฐานการออกหนังสือสาคญั

ภายในวนั ท่ี ๑๕ เมษายน ๒๕๖๓
 ทางระบบจดหมายอิเลก็ ทรอนิกส์ (E-mail) landdoc-

[email protected]

บัญชคี าขอคา้ งดาเนินการระหวา่ งตรวจสอบ
ก่อนส่งฝ่ ายรังวัด

 กล่มุ ท่ี ๑ การคดั แยกคาขอ จดั ทาบญั ชีตามแนวทาง
 คาขอไม่เกิน ๑,๐๐๐ ราย ให้ส่งภายในวนั ท่ี ๒๙ พฤษภาคม ๒๕๖๓
 คาขอเกิน ๑,๐๐๐ ราย ให้ส่งภายในวนั ท่ี ๑๙ มิถนุ ายน ๒๕๖๓
 Microsoft Excel 2007
 ทางระบบจดหมายอิเลก็ ทรอนิกส์ (E-mail) landdoc-

[email protected]

รายงานผลดาเนินการ

 รายงานผลดาเนินการในภาพรวมของจงั หวดั
 แบบรายงานคาขอเฉพาะราย
 แบบรายงานการเดินสารวจ

 ภายในวนั ทาการแรกของเดือน เริ่มรายงานตงั้ แต่วนั ที่ ๑ พฤษภาคม
๒๕๖๓

 Microsoft Excel 2007

 ทางระบบจดหมายอิเลก็ ทรอนิกส์ (E-mail) landdoc-
[email protected]

 download แบบรายงานได้ท่ีเวบ็ ไซตส์ านักมาตรฐานการออก
หนังสือสาคญั กรมท่ีดิน หวั ข้อ “หนังสือเวียน ระเบยี บและคาสงั่

 พฒั นาโปรแกรมรายงานผลการดาเนินการผา่ นระบบออนไลน์แล้วจะ
ได้แจ้งให้ทราบ

 มีการติดตามผลในการประชมุ กรมที่ดินเป็นประจาทุกเดือน

 หากจงั หวดั ใดไม่มีผลความคืบหน้าจะพิจารณาถงึ สมรรถนะของ
เจ้าพนักงานที่ดินจงั หวดั