โคลงภาพพระราช พงศาวดาร
โคลงประกอบภาพที่ ๕๖ ภาพพันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิต
โคลงภาพพระราชพงศาวดาร ภาพพันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิต ผู้แต่ง ลักษณะคําประพันธ์ บุคคล พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรม พระนราธิปประพันธ์พงศ์ พระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าวรวรรณากร โคลงสี่สุภาพ จํานวน ๔ บท สมเด็จพระเจ้าเสือ พันท้ายนรสิงห์ เรื ่ องย่อ พระพุทธเจ้าเสือประพาสปากน�า ได้ประทับ เรื ่ อเอกชัย ลําคลองคดเคียว นายท้ายเรือ ้ ด้วยความลําบาก ทําให้โขนเรือหัก พันท้ายนรสิงห์จึงรับผิดชอบขอให้พระเจ้า ประหารชีวิตตน เพื่อเอาโขนเรือและศีรษะ มาเซ่นสรวงทําศาลตามประเพณี สมเด็จพระเจ้าเสือพระราชทานโทษให้ แต่ พันท้ายนรสิงห์ไม่ยอม กราบทูลรบเร้าให้ พระเจ้าเสือประหารชีวิตตนให้ได้ พระเจ้า เสือจึงต้องจําพระทัยสังเพชฌฆาตประหาร ชีวิตพันท้ายนรสิงห์
สรรเพชรที ่ แปดเจ้า อยุธยา เสด็จประพาสทรงปลา ปากนํ้า ล่องเรือเอกชัยมา ถึงโคก ขามพ่อ คลองคดโขนเรือคํ้า ขัดไม้หักสลาย คําศัพท์ ทรงปลา หมายถึง ตกปลา ประพาส หมายถึง เที่ยวเล่น ปากนํ ้ า หมายถึง ปากนํ ้ าเมืองสาครบุรี สมเด็จพระเจ้าเสือแห่งกรุงศรีอยุธยาเสด็จประทับเรือพระที่นั่งเอกไชยประพาส ทรง ตกปลาที่ปากนํ้า โดยล่องเรือพระที่นั่งมาถึงตําบลโคกขาม ซึ่งลําคลองมีความคดเคี้ยว ทําให้โขนเรือพระที่นั่งขัดกับกิ่งไม้หักลง
พันท้ายตกประหม่าสิ้น สติคิด โดดจากเรือทูลอุทิศ โทษร้อง พันท้ายนรสิงห์ผิด บทฆ่า เสียเทอญ หัวกับโขนเรือต้อง คู่เส้นทําศาล คําศัพท์ โขนเรือ หมายถึง ไม้ที่ต่อเสริมหัวเรือให้งอนเชิด ขึ ้ นไป บท หมายถึง บทบัญญัติ พันท้ายนรสิงห์ตกประหม่าจนขาดสติคิดทรงโดดลงจากเรือทูลขอพระราชทานโทษประหารชีวิต ตามความผิดในกฎมนเทียรบาล ให้ตัดศีรษะตั้งคู่กับโขนเรือไว้ที่ศาลเพียงตา
ภูบาลบําเหน็จให้ โทษถนอม ใจนอ พันไม่ย่อมอยู่ยอม มอดม้วย พระเปลี ่ ยนโทษปลอม ฟันรูป แทนพ่อ พันกราบทูลทัดด้วย ท่านทิ้งประเพณี คําศัพท์ ภูบาล หมายถึง พระเจ้าแผ่นดิน สมเด็จพระเจ้าเสือทรงพระกรุณาอภัยโทษ แต่พันท้ายนรสิงห์ไม่ยอมรับพระกรุณาเป็นอย่าง อื่ น กลับว่าให้ตัดศีรษะตนเอง แม้พระองค์จะโปรดให้ปั้นดินเป็นรูปแทนตัวพันท้ายนรสิงห์ขึ้น และให้ตัดรูปหัวดินนั้นเสีย แต่พันท้ายนรสิงห์ทัดทานว่าจะผิดราชประเพณี
ภูมีปลอบกลับตั้ง ขอบรร ลัยพ่อ จําสังเพ ่ ชฆฆาตฟัน ฟาดเกล้า โขนเรือกับหัวพัน เซ่นที ่ ศาลแล ศาลสืบกฤติคุณเค้า คติไว้ในสยาม คําศัพท์ กฤติคุณ หมายถึง กิตติคุณ คือ เชื่อเสียง คุณงามความดี บรรลัย หมายถึง ฉิบหาย วอดวาย ย่อย ยับ มอดม้วย เพชฆฆาต หมายถึง ประหารชีวิต สมเด็จพระเจ้าเสือเมื่ อได้ฟังเหตุผลของพันท้ายนรสิงห์เช่นนั้นจึง จําพระทัยรับสั่งให้เพชฌฆาต ประหารชีวิตพันท้ายนรสิงห์แล้วนําโขนเรือกับศีรษะของพันท้ายนรสิงห์ ไปตั้งบวง สรวงไว้ที่ ศาลเพียงตาเพื่ อเป็นการประกาศคุณความดีของพันท้ายนรสิงห์ให้คนได้เห็นเป็นแบบอย่างต่อไป
หลักการวิเคราะห์ คุณค่าวรรณคดี คุณค่าด้านเนื้ อหา คุณค่าด้าน วรรณศิลป� คุณค่าด้านสั งคม ศึกษาตั้งแต่ที่มาของ เรื่อง ประวัติ ผู้แต่ง คําศัพท์ โครงเรื่อง ตัวละคร ฉาก แก่น เรื่อง หรือเจตนาของ ผู้เขียน และสามารถ นํามาประยุกต์ใช้ใน ชีวิตประจําได้ พิจารณาทั้งรสของ ถ้อยคําและรสความ เพื่อให้เห็นความงาม ของภาษา เช่น สัมผัส สระ (ลัด -ตัด) ใช้ ถ้อยคําที่มีความหมาย ลึกซึ้ ง เกิดอารมณ์ คล้อยตาม พิจารณาว่าผู้อ่านได้รับ ความรู้เรื่องใดบ้าง ได้ เห็นสภาพวิถีชีวิต ความคิด ความเชื่อ ที่ แฝงอยู่ในบทประพันธ์ อย่างไร
ภูมีปลอบกลับตั้ง ขอบรร ลัยพ่อ จําสังเพ ่ ชฆฆาตฟัน ฟาดเกล้า โขนเรือกับหัวพัน เซ่นที ่ ศาลแล ศาลสืบกฤติคุณเค้า คติไว้ในสยาม ภูบาลบําเหน็จให้ โทษถนอม ใจนอ พันไม่ย่อมอยู่ยอม มอดม้วย พระเปลี ่ ยนโทษปลอม ฟันรูป แทนพ่อ พันกราบทูลทัดด้วย ท่านทิ้งประเพณีขุน คุณค่าด้านเนื้ อหา กล่าวถึงวีรกรรมของพันท้ายนรสิงห์ที่เป็น แบบอย่างให้แก่ราชการมีความรับผิดชอบ แสดงให้ เห็นถึงความจงรักภักดี ความซื่ ออสัตย์ ความ กตัญ�ูต่อพระเจ้าแผ่น ยอมเสียสละชีวิตเพื่ อ รักษากฎหมายและพระเกียรติยศของ สมเด็จพระเจ้าเสือ คุณค่าด้านวรรณศิลป� ในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยากล่าวถึงตอนนี้ ค่อนข้างยาว ซึ่งเป็นบทสนทนาอย่างละเอียด จึง กล่าวได้ว่าพันท้ายนรสิงห์ถวายชีวิตมีความเด่นใน ด้านการใช้คําน้อยแต่กินความมาก
ภูบาลบําเหน็จให้ โทษถนอมใจนอ พันไม่ย่อมอยู่ยอม มอดม้วย พระเปลี่ ยนโทษปลอม ฟันรูป แทนพ่อ พันกราบทูลทัดด้วย ท่านทิ้งประเพณีขุ น ภูมีปลอบกลับตั้ง ขอบรร ลัยพ่อ จําสังเพ่ ชฆฆาตฟัน ฟาดเกล้า โขนเรือกับหัวพัน เซ่นที่ ศาลแล ศาลสืบกฤติคุณเค้า คติไว้ในสยาม คุณค่าด้านสั งคม แสดงให้เห็นถึงการเคารพกฎหมาย ประเพณีของบ้านเมือง ยอมเสียสละชีวิ ต เพื่ อดํารงไว้ซึ่งความศักดิ์ สิทธิ์ ของกฎมาย ขณะเดียวกันก็แสดงถึงคุณธรรมของ พระเจ้าแผ่นดินที่ทรงมีพระเมตตาต่อข้า ราชบริพารของพระองค์
ข้อคิด ความ เสียสละ ความ จงรักภัก ดี ความ ซื่อสัตย์ มีความ รับผิดชอบ