หนังสือเรียนวิทย์ ป.6

หนั งสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน

อาหารและระบบย่อยอาหาร

วิทยาศาสตร์

ป.6

คณะผู้เรียบเรียง

ธนดล อู่ตุ้ม กรวรรธน์ มีศุข

กมลลักษณ์ อายุยืน พิรดา แสงศรีจันทร์

ตามมาตรฐานการเรียนรู้และตัวชี้วัด 99.-
กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ (ฉบับปรับปรุง พ.ศ.2560)
ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551

Food and
Digestive system

คำนำ

หนั งสือเรียนรายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์ ชั้นประถมศึกษาบีที่ 6 เล่มนี้ จัดทำขึ้น
โดยยึดตามมาตรฐานการเรียนรู้และตัวชี้วัด กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และ
เทคโนโลยี (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน
พุทธศักราช 2551 โดยมุ่งหวังให้ผู้เรียนได้เรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่เน้ นการเชื่อมโยงความรู้
กับมีทักษะและกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และทักษะในศตวรรษที่ 21 ในการค้นคว้า
และสร้างองค์ความรู้ด้วย กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ สามารถแก้ปัญหาอย่างเป็น
ระบบ มีความคิดเป็นเหตุเป็นผล คิดสร้างสรรค์ คิดวิเคราะห์ วิจารณ์ มีการทำกิจกรรม
ด้วยการลงมือปฏิบัติจริง ช่วยให้ผู้เรียน ได้ค้นพบความรู้ด้วยตนเองมากที่สุด

การศึกษาหาความรู้โดยใช้กระบวนการทักษะทางวิทยาศาสตร์ขั้นพื้นฐานทั้ง 8
ทักษะ ดังนั้ น การศึกษา วิทยาศาสตร์จึงจำเป็นต้องมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่ อง รู้เท่าทัน
เทคโนโลยีการสื่อสารที่ เจริญก้าวหน้ าของวิทยาการต่าง ๆ อย่างรวดเร็วในโลกยุค
โลกาภิวัตน์

คณะผู้จัดทำ หวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนั งสือเรียน รายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์
ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 เล่มนี้ มีการนำเสนอเนื้ อหา ที่สอดคล้องกับกิจกรรมบูรณาการที่
หลากหลาย จะเป็นเครื่องมือช่วยให้ครูและผู้เรียนเกิดผลสัมฤทธิ์ ทางการเรียนการสอน
ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง 2560)
บรรลุเป้าหมายด้านการเรียนวิทยาศาสตร์ และนำไปประยุกต์ใช้ ในชีวิตประจำวันได้
อย่างมีประสิ ทธิภาพ

คณะผู้จัดทำ

อ า ห า ร แ ล ะ ร ะ บ บ ย่ อ ย อ า ห า ร

สารบัญ

บทที่ เนื้ อหา หน้ า

1 - อาหาร (Food) 2
- สารอาหาร (Nutrient) 4
อาหาร - เรื่องอาหาร พลังงาน และสัดส่วนของอาหาร 6
- กิจกรรมที่ 1 ระบุสารอาหารจากบัตรภาพ 7
- ธงโภชนาการ 8
- อาหารที่เหมาะสมในแต่ละช่วงวัย 10
- กิจกรรมที่ 2 กินตามธงโภชนาการ 13
- ผังมโนทัศน์ การรับประทานอาหารใน 1 วัน 14

2 - ระบบย่อยอาหาร 17

ระบบ - กิจกรรมที่ 1 ข้าวสุกสนุกปาก 20
ย่อยอาหาร
- อวัยวะในระบบย่อยอาหาร 21

- แนวทางในการดูแลอวัยวะในระบบย่อยอาหาร 22

- กิจกรรมที่ 2 สร้างแบบจำลองระบบย่อยอาหาร 23

- ผังมโนทัศน์ สารอาหารและระบบย่อยอาหาร 24

แบบทดสอบ 26
บรรณานุกรม 28

อาหาร
และระบบย่อยอาหาร

อาหารและสารอาหาร ระบบย่อยอาหาร

ประเภทของสารอาหาร อวัยวะในระบบย่อยอาหาร

อาหารแต่ละชนิ ดประกอบด้วย การดูแลรักษาอวัยวะ
สารอาหารที่แตกต่างกัน ในระบบย่อยอาหาร
สารอาหารที่ให้พลังงาน
และไม่ให้พลังงานแก่ร่างกาย
การเลือกรับประทานอาหาร
ให้เหมาะสมกับเพศและวัย

บทที่ 1 1อาหารและระบบย่อยอาหาร

อาหาร
และสารอาหาร

ตัวชี้วัด

1. ระบุสารอาหารและบอกประโยชน์ ของสารอาหารแต่ละประเภทจากอาหารที่ตนเองรับประทาน
(ว 1.2 ป.6/1)

2. บอกแนวทางในการเลือกรับประทานอาหารให้ได้สารอาหารครบถ้วนในสัดส่วนที่ เหมาะสมกับเพศ
และวัย รวมทั้งความปลอดภัยต่อสุขภาพ (ว 1.2 ป.6/2)

3. ตระหนั กถึงความสำคัญของสารอาหาร โดยการเลือกรับประทานอาหารที่มีสารอาหารครบถ้วนใน
สัดส่วนที่เหมาะสมกับเพศและวัย รวมทั้งปลอดภัยต่อสุขภาพ (ว 1.2 ป.6/3)

วัตถุประสงค์

1. เพื่อให้นั กเรียนระบุสารอาหารและบอกประโยชน์ ของสารอาหารแต่ละประเภทจากอาหารที่ตนเอง
รับประทาน (K)

2. เพื่อให้นั กเรียนบอกแนวทางในการเลือกรับประทานอาหารให้ได้สารอาหารครบถ้วนในสัดส่วนที่
เหมาะสมกับเพศและวัย รวมทั้งความปลอดภัยต่อสุขภาพ (K)

3. เพื่อให้นั กเรียนตระหนั กถึงความสำคัญของสารอาหาร โดยการเลือกรับประทานอาหารที่มีสาร
อาหารครบถ้วนในสัดส่วนที่เหมาะสมกับเพศและวัย รวมทั้งปลอดภัยต่อสุขภาพ (A)

2อาหารและระบบย่อยอาหาร

อาหาร (Food)

คือ สิ่งที่รับประทานได้ ไม่เป็นพิษ และก่อให้เกิดประโยชน์ แก่ร่างกาย ช่วยให้
ร่างกายเจริญเติบโต แข็งแรง มีความต้านทานโรค เช่น ข้าว ก๋วยเตี๋ยว ไข่ดาว หมูทอด
กระเทียม ขนมปัง ผลไม้ จำแนกอาหารได้แก่ โปรตีน คาร์โบไฮเดรต วิตามิน เกลือแร่
และไขมัน

หมู่ที่ 3 วิตามิน
ได้แก่ ผัก

หมู่ที่ 2 คาร์โบไฮเดรต หมู่ที่ 4 เกลือแร่
ได้แก่ ข้าว แป้ง ได้แก่ ผลไม้
น้ำตาล เผือก มัน

หมู่ที่ 1 โปรตีน หมู่ที่ 5 ไขมัน
ได้แก่ เนื้ อสัตว์ นม ถั่ว ไข่ ได้แก่ ไขมัน และน้ำมัน

3อาหารและระบบย่อยอาหาร
ประโยชน์ ของอาหาร

โปรตีน คาร์โบไฮเดรต
- พบในนม ไข่ เนื้ อสัตว์ ถั่วต่างๆ - พบในข้าว แป้ง น้ำตาล เผือก มัน
- สร้างกล้ามเนื้ อ ซ่อมแซมส่วนที่สึกหรอ - ให้พลังงานและความอบอุ่นแก่ร่างกาย

วิตามิน
- พบในผักต่างๆ
- ให้ร่างกายทำงานเป็นปกติ ต้านทานโรค

ไขมัน

- พบในไขมัน และน้ำมัน

- ให้พลังงานนละความอบอุ่นแก่

เกลือแร่ ร่างกาย

- พบในผลไม้ต่าง ๆ

- เป็นสารอาหารที่ทำหน้ าที่ควบคุม

การทำงานของกล้ามเนื้ อ และเป็นส่วน

ประกอบของเนื้ อเยื่อ เส้นประสาท และเอนไซม์

4อาหารและระบบย่อยอาหาร

สารอาหาร (Nutrient)

หมายถึง สารเคมีที่เป็นองค์ประกอบในอาหาร เป็นสารที่ร่างกายสามารถใช้
ประโยชน์ ในการดำรงชีวิต จำแนกตามองค์ประกอบทางเคมีเป็น 6 ประเภท ได้แก่
โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามิน แร่ธาตุ และน้ำ

ถ้าต้องการจำแนกสารอาหารตามเกณฑ์การได้รับพลังงานจากสารอาหาร
สามารถแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ๆ คือ กลุ่มที่ให้พลังงาน และกลุ่มที่ไม่ให้พลังงาน

สารอาหาร

ส า ร อ า ห า ร ที่ ใ ห้ พ ลั ง ง า น ส า ร อ า ห า ร ที่ ไ ม่ ใ ห้ พ ลั ง ง า น

คาร์โบไฮเดรต วิตามิน
โปรตีน เกลือแร่
ไขมัน น้ำ

5อาหารและระบบย่อยอาหาร
ประโยชน์ ของสารอาหาร

คาร์โบไฮเดรต โปรตีน
- เป็นแหล่งพลังงาน - เป็นแหล่งพลังงานให้แก่ร่างกาย
- ช่วยเสริมสร้างการเจริญเติบโตของร่างกาย
และสร้างความอบอุ่น - ช่วยช่อมแซมส่วนที่สึกหรอของร่างกายสร้าง
ให้แก่ร่างกาย
ภูมิคุ้มกัน

ไขมัน เกลือแร่
- เป็นแหลงพลังงาน และสร้าง - เป็นส่วนประกอบของอวัยวะบางอย่าง
- ช่วยในการทำงานของกล้ามเนื้ อ
ความอบอุ่นให้แก่ร่างกาย - ช่วยป้องกันการเกิดโรคและลดอาการผิด
- ช่วยในการดูดซึมวิตามินบางชนิ ด

ปกติต่างๆ

น้ำ - ช่วยควบคุมสมดุลของน้ำในร่างกาย

- เป็นส่วนประกอบของเนื้ อเยื่อภายในร่างกาย วิตามิน
- ช่วยในการทำงานของระบบต่างๆในร่างกาย - ช่วยให้การทำงานของอวัยวะต่างๆ
- ควบคุมอุณหภูมิของร่างกาย
- ช่วยให้ผิวสุขภาพดี เป็นไปอย่างปกติ
- ช่วยป้องกันการเกิดโรคและลดอาการ

ผิดปกติต่างๆ

6อาหารและระบบย่อยอาหาร

เรื่องสารอาหาร พลังงาน และสั ดส่ วนของอาหาร

เรารับประทานอาหารเพื่อให้ร่างกายได้รับพลังงาน และสามารถทำงานได้อย่าง
ปกติ มีสุขภาพแข็งแรง ซึ่งในอาหารมีสารอาหารที่มีประโยชน์ ต่อร่างกาย 6 ประเภท
ได้แก่ โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามิน เกลือแร่ และน้ำ โดยสารอาหารแต่ละ
ประเภทมีประโยชน์ แตกต่างกัน อาหารบางอย่างมีสารอาหารหลายประเภทในปริมาณที่
แตกต่างกัน เช่น ในกล้วยหอม มีสารอาหารครบทั้ง 6 ประเภท ส่วนเนื้ อสัตว์บางชนิ ดก็มี
สารอาหารหลายประเภท เช่น เนื้ อไก่ มีทั้งโปรตีน ไขมัน เกลือแร่ วิตามิน และน้ำ
นอกจากนี้ ในอาหารบางอย่างยังมีเส้นใยอาหารที่ช่วยในการขับถ่ายอีกด้วย

7อาหารและระบบย่อยอาหาร

กิจกรรมที่ 1 : ระบุสารอาหารจากบัตรภาพ

วัตถุประสงค์ วัสดุอุปกรณ์

เพื่อให้นั กเรียนระบุสารอาหาร 1.บัตรภาพอาหาร
และบอกประโยชน์ ของสารอาหารแต่ละ 2.ปากกาเมจิก
ประเภทจากอาหารที่ตนเองรับประทาน 3.กระดาษปรู๊ฟ

บัตรภาพ ก๋วยเตี๋ยว ข้าวผัดไข่ดาว

ข้าวต้มกุ้ง

ต้มจืด สลัดผักและผลไม้

ขั้นตอนการทำกิจกรรม

1. ให้ศึกษาบัตรภาพอาหาร พร้อมทั้งแยกส่วนประกอบของอาหาร
2. ระบุสารอาหาร และบอกประโยชน์ ของสารอาหารแต่ละประเภทจากบัตรภาพ

8อาหารและระบบย่อยอาหาร

ธงโภชนาการ

มีความสำคัญ คือ แสดงสัดส่วนปริมาณของอาหารที่ต้องรับประทานใน 1 วัน
สำหรับเด็กอายุ 6-13 ปี ตามกระทรวงสาจารณสุข

ข้าว-แป้ง

วันละ 8-12 ทัพพี

ผัก ผลไม้

วันละ 4-6 ทัพพี วันละ 3-5 ส่วน

นม เนื้ อสัตว์

วันละ 1-2 แก้ว วันละ 6-12 ช้อนกินข้าว

น้ำมัน น้ำตาล เกลือ

วันละน้ อย ๆ

ใน 1 วัน อาหารใดควรทานเป็นปริมาณมากที่สุด ข้าวแป้ง วันละ 8-12 ทัพพี
ใน 1 วัน อาหารใดควรทานป็นปริมาณน้ อยที่สุด น้ำมัน น้ำตาล เกลือ วันละน้ อยๆ

9อาหารและระบบย่อยอาหาร

พลังงานจากอาหารที่เหมาะสมใน 1 วัน (โดยประมาณ)

เด็ก ผู้หญิง
อายุ 6-13 ปี อายุ 14 ปีขึ้นไป
1,200 - 1,800 kcal 1,600 - 2,000 kcal

นั กกีฬา ผู้ใช้แรงงาน ผู้ชาย
มากกว่า 3,000 kcal อายุ 14 ปีขึ้นไป
2,000 - 2,500 kcal

10อาหารและระบบย่อยอาหาร

อ า ห า ร ที่ เ ห ม า ะ ส ม ใ น แ ต่ ล ะ ช่ ว ง วั ย

วัยทารก

แรกเกิด – 6 เดือน นมแม่เป็นอาหารที่ดีที่สุดสำหรับวัยนี้ เพราะนม
แม่มีสารอาหารที่ทารกต้องการอย่างครบถ้วน แต่ถ้าอายุครบ 6 เดือน
เข้าสู้ช่วงหย่านม อาจเริ่มให้อาหารบดทีละชนิ ด เพื่อให้รู้จักการบดเคี้ยว
ติดตามดูอาการแพ้ของอาหารชนิ ดต่างๆ ไม่ควรเติมเกลือ น้ำตาลและ
สารปรุงรส เพื่อไม่ให้เด็กติดหวานและเค็ม สามารถให้นมแม่หรือนมผง
สำหรับเด็กทารกไปพร้อมกับการให้อาหารอื่นๆได้

11อาหารและระบบย่อยอาหาร

วัยเด็ก
เด็กวัยก่อนเรียน อายุ 1-5 ปี ยังไม่สามารถรับประทานอาหารได้

เยอะมากนั ก ควรป้อนอาหารเป็นมื้อเล็กๆ และของว่างที่มีประโยชน์
ฝึกให้เด็กกินผักโดยอาจจะหั่นเป็นชิ้นเล็กสอดแทรกลงไปในอาหาร
ให้มีสีสันสวยงาม น่ ารับประทาน ฝึกให้เด็กหยิบจับอาหารด้วยตัวเอง

วัยนั กเรียน

อายุ 6 – 12 ปี ควรให้ความสำคัญกับอาหารเช้า รับประทาน
อาหารให้ครบ 5 หมู่ วัยนี้ มักจะเลือกอาหารที่เข้าถึงได้ง่ายที่มีขายอยู่
ทั้งในและนอกโรงเรียน หรือใกล้ที่พักอาศัย ควรมีการให้ความรู้ทาง
โภชนาการและปลูกฝังพฤติกรรมทการบริโภคอาหารที่เหมาะสมควร
ให้เด็กได้บริโภคนมและผลิตภัณฑ์จากนมเพื่อให้ได้รับโปรตีนและ
แคลเซียม นำไปใช้ในการเจริญเติบโตของร่างกาย เสริมสร้างกระดูก
และฟัน

12อาหารและระบบย่อยอาหาร

วัยผู้ใหญ่

อาหารสำคัญของคนวัยนี้ ควรเลือกอาหารที่มีเส้นใยสูง เช่น
ผักและผลไม้ ข้าว/แป้งที่ไม่ผ่านกระบวนการขัดสี ได้แก่ ข้าวกล้อง
ขนมปังโฮลต์วีต และธัญพืชต่าง ๆ รับประทานอาหารที่ให้โปรตีนพอ
ประมาณ เช่น เนื้ อสัตว์ นม ไข่และถั่วต่าง ๆ สิ่งสำคัญที่สุด คือ การ
ควบคุมน้ำหนั กให้อยู่ในช่วงที่เหมาะสมกับส่วนสูงของตนเอง

ข้าวกล้องผัดสมุนไพร ข้าวกล้องผัดน้ำพริกตาแดง ข้าวกล้องผัดปลานิ ล

วัยผู้สูงอายุ

วัยนี้ จะมีการเสื่อมถอยของร่างกาย ดังนั้ นควรรับประทาน
อาหารที่ย่อยง่ายและให้คุณค่าทางโภชนาการสูง เลือกโปรตีน
คุณภาพดีจากไข่ ปลา และเนื้ อสัตว์ไขมันต่ำ เสริมสร้างกระดูกด้วย
นมและผลิตภัณฑ์จากนม ปลาเล็กปลาน้ อย งาดำ เต้าหู้แข็ง และผัก
ใบสี เขียวเข้ม

ข้าวต้มปลา ซุปลูกเดือย ถั่วเขียวต้มน้ำตาล

13อาหารและระบบย่อยอาหาร

กิจกรรมที่ 2 : กินตามธงโภชนาการ

วัตถุประสงค์

1. เพื่อให้นั กเรียนบอกแนวทางในการเลือกรับประทานอาหารให้ได้สารอาหารครบ
ถ้วนในสัดส่วนที่เหมาะสมกับเพศและวัย รวมทั้งความปลอดภัยต่อสุขภาพ

2. เพื่อให้นั กเรียนตระหนั กถึงความสำคัญของสารอาหาร โดยการเลือกรับประทาน
อาหารที่มีสารอาหารครบถ้วนในสัดส่วนที่เหมาะสมกับเพศและวัย รวมทั้ง
ปลอดภัยต่อสุขภาพ

วัสดุอุปกรณ์ ?
??
1. ธงโภชนาการ (กระดาษ) ??
2. ภาพอาหารต่าง ๆ
3. กรรไกร ?
4. กาว

ขั้นตอนการทำกิจกรรม

1. ตัดภาพอาหาร แล้วนำมาติดที่ธงโภชนาการ
ในตำแหน่ งที่ถูกต้อง

2. ตอบคำถามท้ายกิจกรรม

คำถามท้ายกิจกรรม

1. อาหารประเภทใดควรรับประทานในปริมาณมากที่สุด เพราะเหตุใด
2. เพราะเหตุใดจึงจัดผัก ผลไม้ อยู่ในชั้นเดียวกัน
3. เพราะเหตุใดจึงควรรับประทานผักมากกว่าผลไม้
4. เพราะเหตุใดควรรับประทาน น้ำมัน น้ำตาล เกลือ ในปริมาณน้ อยเท่าที่จำเป็น

14อาหารและระบบย่อยอาหาร

ผังมโนทัศน์
การรับประทานอาหารใน 1 วัน

ที่เหมาะสมกับเพศและวัย

ใน 1 วัน ต้อง ที่มี สารอาหาร ช่วยใน

รับประทานอาหาร

แบ่งเป็น

สารอาหารที่ให้พลังงาน

โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน

พบมากใน พบมากใน พบมากใน

เนื้ อสัตว์ ไข่ ข้าว แป้ง น้ำมัน และไขมัน
ถั่วเมล็ดแห้ง เผือก มัน จากพืชและสั ตว์
นม และงา และน้ำตาล

ช่วยให้ ช่วยให้ ช่วยให้

พลังงาน พลังงาน พลังงานและ
และซ่อมแซม กับร่างกาย ความอบอุ่น
ส่ วนที่สึ กหรอ แก่ร่างกาย

15อาหารและระบบย่อยอาหาร

ช่วยใน การเจริญเติบโต และการดำรงชีวิต

สารอาหารที่ไม่ให้พลังงาน

วิตามิน เกลือแร่ น้ำ

พบมากใน พบมากใน พบ เช่น

ผักและ ผักและ น้ำดื่ม
ผลไม้ ผลไม้ ในเนื้ อสัตว์
ในนม ในผัก
และผลไม้

ร่างกายทำงานได้ปกติ

บทที่ 2 16อาหารและระบบย่อยอาหาร

ระบบย่อยอาหาร

ตัวชี้วัด

1. สร้างแบบจำลองระบบย่อยอาหาร และบรรยายหน้ าที่ของอวัยวะในระบบย่อยอาหาร รวมทั้งอธิบาย
การย่อยอาหาร และการดูดซึมสารอาหาร (ว 1.2 ป.6/4)

2. ตระหนั กถึงความสำคัญของระบบย่อยอาหาร โดยการบอกแนวทางในการดูแลรักษาอวัยวะในระบบ
ย่อยอาหารให้ทำงานเป็นปกติ (ว 1.2 ป.6/5)

วัตถุประสงค์

1. เพื่อให้นั กเรียนสร้างแบบจำลองระบบย่อยอาหาร และบรรยายหน้ าที่ของอวัยวะในระบบย่อยอาหาร
รวมทั้งอธิบายการย่อยอาหารและการดูดซึมสารอาหาร (P)

2. เพื่อให้นั กเรียนตระหนั กถึงความสำคัญของระบบย่อยอาหาร โดยการบอกแนวทางในการดูแลรักษา
อวัยวะในระบบย่อยอาหารให้ทำงานเป็นปกติ (A)

17อาหารและระบบย่อยอาหาร

ระบบย่อยอาหาร

ระบบย่อยอาหาร (digestive system) คือ ระบบที่ทำหน้ าที่ย่อยอาหาร ที่เรารับ
ประทานเข้าไปให้เป็นสารอาหารขนาดเล็ก จนร่างกายสามารถดูดซึม เข้าสู่กระแสเลือด
และถูกลำเลียงไปยังส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย โดยประกอบด้วย อวัยวะต่าง ๆ ที่ทำงาน
ร่วมกัน ดังนี้

ช่องปาก หลอดอาหาร
ลิ้น กระเพาะอาหาร
ลำไส้ เล็ก
ตับ
ถุงน้ำดี
ตับอ่อน
ลำไส้ ใหญ่

ไส้ ติ่ง

18อาหารและระบบย่อยอาหาร

การทำงานของอวัยวะในระบบย่อยอาหาร

อาหารที่คนเรารับประทานเข้าไปนั้ นจะผ่านทางเดินอาหารที่มีความยาว
ประมาณ 9 เมตร เริ่มตั้งแต่ปากผ่านคอหอยส่งต่อไปตามหลอดอาหาร เข้าสู่กระเพาะ
อาหาร ลำไส้เล็ก ลำไส้ใหญ่ และทวารหนั ก ตามลำตับ นอกจากนี้ ยังมีอวัยวะที่มีส่วน
ช่วยในกระบวนการย่อยอาหาร ได้แก่ ตับและตับอ่อน การย่อยอาหารเป็นการ
เปลี่ยนแปลงโมเลกุลของสารอาหารให้มีขนาดเล็กลงจนร่างกายสามารถดูดซึมไปใช้
ประโยชน์ ได้ แบ่งเป็น 2 ประเภท ได้แก่
1) การย่อยเชิงกล

เป็นการย่อยอาหารโดยไม่ใช้เอนไซม์ ได้แก่ การบดเคี้ยวอาหารในปาก การบีบ
ตัวของทางเดินอาหาร ซึ่งจะพบได้ในหลอดอาหาร กระเพาะอาหาร และลำไส้เล็ก
2) การย่อยเชิงเคมี

เป็นการย่อยอาหารโดยใช้เอนไซม์ย่อยสลาย สารอาหารประเภทคาร์โบไฮเดรต
โปรตีน และไขมัน ซึ่งพบได้ที่บริเวณปาก กระเพาะอาหาร และลำไส้เล็ก

19อาหารและระบบย่อยอาหาร

อวัยวะต่างๆ ในระบบย่อยอาหารจะทำงานร่วมกันโดยมีขั้นตอน ดังนี้

อวัยวะต่าง ๆ ในระบบย่อยอาหารจะทำงานร่วมกัน โดยมีขั้นตอนดังนี้ เมื่อเรารับ
ประทานอาหารเข้าไปภายในปาก จะมีฟันเคี้ยวอาหาร ลิ้นช่วยคลุกเคล้าอาหาร และต่อม
น้ำลายจะขับ น้ำลายที่มีเอนไซม์อะไมเลส (น้ำย่อย) ออกมาย่อยเฉพาะ สารอาหารประเภท
คาร์โบไฮเดรตให้มีขนาดเล็กลง โดยจะ เปลี่ยนแป้งให้เป็นน้ำตาล แล้วส่งต่อไปสู่
หลอดอาหาร

เมื่ออาหารเริ่มเคลื่อนที่ผ่านคอหอยเข้าสู่หลอดอาหาร กล้ามเนื้ อหลอดอาหารจะ
หดและคลายตัว เพื่อบีบให้อาหารเคลื่อนที่ต่อไป ยังกระเพาะอาหาร

กล้ามเนื้ อกระเพาะอาหารหดและคลายตัวเพื่อคลุกเคล้าอาหาร และจะผลิตเอน
ไซม์เพปซิน (น้ำย่อย) ออกมาย่อยสารอาหาร ประเภทโปรตีนให้มีขนาดเล็กลง (ของเหลว
ที่มีอาหารและเอนไซม์ ผสมกันอยู่ในกระเพาะอาหาร จะเรียกว่า chime) แล้วส่งต่อไปสู่
ลำไส้ เล็ก

ลำไส้เล็กรับน้ำดีที่ผลิตจากตับ เอนไซม์จากตับอ่อน และเอนไซม์ที่ผลิตขึ้นที่
ลำไส้เล็ก เพื่อย่อยสารอาหารทุกประเภทให้มีขนาดเล็กที่สุด
จนเซลล์สามารถดูดซึมผ่านผนั งลำไส้เล็ก เข้าสู่กระแสเลือด
ส่งไปเลี้ยงส่วนต่าง ๆ ของร่างกายได้ โดยสารอาหารเกือบ
ทุกชนิ ดสามารถถูกดูดซึมที่ลำไส้เล็ก

กากอาหารที่เหลือจากการย่อยและส่ วนที่ย่อยไม่ได้
จะถูกส่งจากลำไส้เล็กต่อไปยังลำไส้ใหญ่ ซึ่งทำหน้ าที่ดูดน้ำ
วิตามิน และเกลือแร่ กลับเข้าสู่ร่างกาย ส่วนกากอาหาร
จะถูกขับถ่าย ป็นอุจจาระออกจากร่างกายผ่าน
ทางทวารหนั ก

20อาหารและระบบย่อยอาหาร

กิจกรรมที่ 1 : ข้าวสุกสนุกปาก

วัตถุประสงค์

สังเกต และบรรยายลักษณะและ วัสดุอุปกรณ์
หน้ าที่ของปาก ลิ้น ฟัน ขณะเคี้ยวอาหาร
1. ข้าวสุก
ทำอย่างไร 2. ช้อน
3. กระจก

1. สังเกตลักษณะของข้าวสุกในจาน บันทึกผล
2. เคี้ยวข้าวสุกช้า ๆ โดยยังไม่กลืน สังเกตรสชาติ และการทำงานของปาก ลิ้น และฟัน

ขณะเคี้ยวข้าวและใช้กระจกส่อง เพื่อสังเกตลักษณะของข้าวสุกในปากของตนเองบันทึกผล
3. กลืนข้าวที่เคี้ยวช้า ๆ ผลัดกันสังเกตการเคลื่อนไหวของคอขณะกลืน บันทึกผล
4. ร่วมกันอภิปรายลักษณะและหน้ าที่ของปาก ลิ้นฟัน ในการการย่อยอาหาร บันทึกผล

คำถามท้ายกิจกรรม

1. ข้าวสุกก่อนและหลังเคี้ยวมีลักษณะและรสชาติเหมือนหรือแตกต่างกัน อย่างไร
2. ขณะเคี้ยวอาหารและกลืนอาหาร ปาก ลิ้น ฟัน และคอ ทำงานสัมพันธ์กันหรือไม่ อย่างไร
3. การย่อยและการดูดซึมสารอาหารในหมูปิ้ งเหมือนหรือแตกต่างจากในข้าวเหนี ยว อย่างไร
4. อวัยวะใดที่ไม่ใช่ทางผ่านของอาหารแต่ช่วยในการย่อยอาหาร และช่วยอย่างไร
5. การดูดซึมสารอาหารส่วนใหญ่เกิดขึ้นที่อวัยวะใด และอวัยวะนั้ นมีลักษณะอย่างไร
6. สารอาหารทุกประเภทต้องผ่านการย่อยหรือไม่ เพราะเหตุใด
7. ทวารหนั กเป็นอวัยวะในระบบย่อยอาหารหรือไม่ เพราะเหตุใด
8. จากกิจกรรมนี้ คันพบอะไรบ้างเกี่ยวกับลักษณะและหน้ าที่ของอวัยวะในระบบย่อยอาหาร

21อาหารและระบบย่อยอาหาร
อวัยวะในระบบย่อยอาหาร

ช่องปาก (Mouth cavity) หลอดอาหาร (Esophagus)
ฟันทำหน้ าที่บดอาหารให้เป็นชิ้นเล็ก ต่อมน้ำลาย กล้ามเนื้ อหลอดอาหารจะหดและคลายตัว

จะผลิตน้ำลายออกมาคลุกเคล้ากับอาหาร เพื่อให้ง่าย เพื่อบีบให้อาหารเคลื่อนที่ต่อไป ยังกระเพาะ
ต่อการกลืน นอกจากนี้ ในน้ำลายยังมีเอนไซม์อะไมเลส อาหาร
ทำหน้ าที่ย่อยอาหารจำพวกแป้งด้วย

ตับ (Liver) กระเพาะอาหาร (Stomach)
ทำหน้ าที่ผลิตน้ำดี เพื่อช่วยการ สร้างเอนไซม์หรือน้ำย่อย โดยอาหาร

ย่อยไขมัน และวิตามินบางชนิ ด โดย จำพวกโปรตีนจะถูกย่อยที่กระเพาะอาหาร
น้ำดีที่สร้างจากตับจะเก็บไว้ที่ถุงน้ำดี มากที่สุดด้วยเอนไซม์เพปซิน (Pepsin)

ถุงน้ำดี (Gallbladder) ตับอ่อน (Pancreas)
ทำหน้ าที่เก็บน้ำดี (Bile) ที่ผลิต ทำหน้ าที่ในการผลิตน้ำย่อย

มาจากตับ และปล่อยน้ำดีเข้าสู่ทางเดิน ในการย่อยอาหารจำพวกโปรตีน
อาหารผ่านท่อน้ำดี เมื่อมีอาหารเคลื่อน คาร์โบไฮเดรต และไขมัน
ผ่านมายังลำไส้ เล็กส่ วนต้น
ลำไส้ใหญ่ (Large intestine)
ลำไส้เล็ก (Small intestine) น้ำ เกลือแร่ และวิตามิน
ทำหน้ าที่ผลิตน้ำย่อย, คลุกเคล้า
จะถูกดูดซึมเข้าสู่ ระบบไหลเวียน
อาหารที่ให้เข้ากับน้ำย่อยจากตับอ่อน, โลหิตผ่านทางผนั งลำไส้ และไม่
และดูดซึมสารอาหารที่ย่อยแล้ว สาร พบกระบวนการย่อยอาหารเกิดขึ้น
อาหารทั้งโปรตีน คาร์โบไฮเดรต และไข ในลำไส่ใหญ่ กากอาหารต่างๆ ที่
มัน จะถูกย่อยอย่างสมบูรณ์ภายใน เหลือจากการย่อยจะถูกขับออก
ลำไส้เล็ก แบคทีเรียบางชนิ ดที่อยู่ใน จากร่างกายทางทวารหนั ก (Anus)
ลำไส้ เล็กมีบทบาทในการผลิตเอนไซม์
เพื่อช่วยย่อยคาร์โบไฮเดรต ทวารหนัก (Anus)
ขับกากอาหารที่สะสม

และรวมกันอยู่ในลำไส้ ตรง
จากร่างกายในรูปของอุจจาระ

22อาหารและระบบย่อยอาหาร

แนวทางในการดูแลรักษาอวัยวะในระบบย่อยอาหาร

ระบบย่อยอาหารเป็นระบบที่มีความสำคัญต่อร่างกาย ดังนั้ นเราควรปฏิบัติตน
และดูแลรักษาอวัยวะต่าง ๆ เพื่อช่วยให้ระบบย่อยอาหารทำงานได้ปกติ และไม่เป็นโรค
เกี่ยวกับทางเดินอาหาร เช่น ท้องอืด โรคกรดไหลย้อน โรคลำไส้อักเสบ โรคกระเพาะ
อาหารอักเสบ ท้องเสีย โดยสามารถปฏิบัติได้ ดังนี้
1) รับประทานอาหารที่สะอาดและปรุงสุกใหม่
2) รับประทานอาหารที่มีใยอาหารสูง ได้แก่ ผักและผลไม้ต่าง ๆ
3) รับประทานอาหารให้เป็นเวลา ครบทั้ง 3 มื้อ และรับประทานอาหารใน ปริมาณที่

เหมาะสม
4) หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่มีรสจัด เพราะจะทำให้เกิดกรดใน กระเพาะอาหาร

มากเกินไป
5) ออกกำลังกายสม่ำเสมอ เพื่อช่วยให้อวัยวะต่าง ๆ แข็งแรง และทำงาน ได้เป็นปกติ
6) หลีกเลี่ยงเนื้ อสัตว์ติดมันหรืออาหารที่มีไขมันสูง
7) หลีกเลี่ยงการสูบบุหรี่หรือการดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์
8) ดื่มน้ำอย่างน้ อย 6-8 แก้ว หรือ 2 ลิตรต่อวัน

23อาหารและระบบย่อยอาหาร

กิจกรรมที่ 2 : สร้างแบบจำลองระบบย่อยอาหาร

วัตถุประสงค์

1. เพื่อให้นั กเรียนสร้างแบบจำลองระบบย่อยอาหาร และบรรยายหน้ าที่ของอวัยวะใน
ระบบย่อยอาหาร รวมทั้งอธิบายการย่อยอาหารและการดูดซึมสารอาหาร

2. เพื่อให้นั กเรียนตระหนั กถึงความสำคัญของระบบย่อยอาหาร โดยการบอกแนวทาง
ในการดูแลรักษาอวัยวะในระบบย่อยอาหารให้ทำงานเป็นปกติ

วัสดุอุปกรณ์

1. กระดาษลัง
2. กระดาษสี
3. ปากกาเมจิก
4. กาว
5. กรรไกร

ทำอย่างไร

1. สร้างแบบจำลองจากกระดาษลังและกระดาษสี
พร้อมทั้งชี้อวัยวะของระบบย่อยอาหาร

2. นำเสนอการทำงาน และวิธีการดูแลรักษาอวัยวะ
ในระบบย่อยอาหารเป็นลำดับขั้นตอน

24อาหารและระบบย่อยอาหาร

ผังมโนทัศน์
สารอาหารและระบบย่อยอาหาร

ร ะ บ บ ย่ อ ย อ า ห า ร ทำหน้ าที่

ประกอบด้วย ย่อย

อวัยวะต่างๆ ลิ้น ทำหน้ าที่ คลุกเค้าอาหาร
ฟัน ทำหน้ าที่ บดเคี้ยวอาหาร
ได้แก่ เอนไซม์ ทำหน้ าที่
ย่อย
ปาก มี

หลอดอาหาร ทำหน้ าที่ ส่ งอาหารจากปากไปยังกระเพาะอาหาร

กระเพาะอาหาร มี เอนไซม์ ทำหน้ าที่ ย่อย

ลำไส้ เล็ก ทำหน้ าที่ ย่อยสารอาหาร มี เอนไซม์ ที่ ย่อย
ตับอ่อน ดูดซึม
ส่ งไปยัง
ทำหน้ าที่ สร้างเอนไซม์ สารอาหารทุกประเภท

ทำหน้ าที่

ตับ สร้างน้ำดี ที่ ช่วยให้ไขมันแตกตัว

ลำไส้ ใหญ่ ทำหน้ าที่ ดูดซึม

ทวารหนั ก เป็น ทางผ่านของกากอาหารออกสู่ ภายนอกร่างกาย

25อาหารและระบบย่อยอาหาร

สารอาหาร ที่มี ขนาดใหญ่ ให้มี ขนาดเล็ก
แล้ว
ซึ่งเป็น

สารที่อยู่ในอาหาร ถูกดูดซึม เข้าสู่
และมีประโยชน์ ต่อร่างกาย
ให้พลังงาน เลือด
ได้แก่ มี แก่ร่างกาย
ประโยชน์ ไปยัง
คาร์โบไฮเดรต
ส่ วนต่างๆ ของร่างกาย

มี ช่วยให้ร่างกาย ซึ่ง การรับประทาน
ประโยชน์ เจริญเติบโตและ อาหารใน 1 วัน

โปรตีน ซ่อมแซมส่ วน ควร
ไขมัน ที่สึ กหรอ
ได้สารอาหารครบ
วิตามิน ทุกประเภท
เกลือเเร่
มี ได้สั ดส่ วนตาม
น้ำ ประโยชน์ ธงโภชนาการ

- เพิ่มความเเข็งแรง ได้ปริมาณพลังงาน
- เสริมภูมิต้านทาน เพียงพอ
- ช่วยในการทำงาน
ปลอดภัยต่อสุขภาพ
ของระบบต่างๆ
ของร่างกาย
- ทำให้ร่างกาย
เจริญเติบโตเป็น
ปกติ

26อาหารและระบบย่อยอาหาร

แบบทดสอบ

ตอนที่ 1 สารอาหาร
คำชี้แจง จงกากบาทข้อที่ถูกต้องที่สุด

1. อาหารหมู่ที่ 3 ได้แก่ ผักต่าง ๆ เป็นแหล่งอาหารที่ให้สารอาหารชนิ ดใด

ก. โปรตีน แป้ง ข. แป้ง ไขมัน

ค. ไขมัน วิตามิน ง. วิตามิน แร่ธาตุ

2. นั กเรียนควรรับประทานอาหารหมูใดมากที่สุด เพื่อให้ร่างกายเจริญเติบโต ไม่แคระแกร็น

ก. โปรตีน ข. เกลือแร่ ค. ไขมัน ง. คาร์โบไฮเดรต

3. อาหารในข้อใดให้สารอาหารครบทั้ง 6 ประเภทมากกว่าข้ออื่น ๆ

ก. นม ข. ข้าว ค. เนื้ อสัตว์ ง. ผัก และผลไม้ต่างๆ

4. ข้อใดคืออาหารที่คนไทยบริโภคเป็นอาหารหลัก

ก. ผักและผลไม้ ข. ไขมันและน้ำมัน

ค. เนื้ อสัตว์ ไข่ นม ถั่ว ง. ข้าว แป้ง น้ำตาล-เผือก มัน

5. ข้าวและแป้งจัดเป็นสารอาหารประเภทใด

ก. ไขมัน ข. โปรตีน ค. แร่ธาตุ ง. คาร์โบไฮเดรต

6. ความหมายของสารอาหารตรงกับข้อใด

ก. องค์ประกอบพื้นฐานในอาหาร

ข. สิ่งที่กินเข้าไปแล้วให้พลังงาน และความอบอุ่นแก่ร่างกาย

ค. สารประกอบต่าง ๆ ที่อยู่ในอาหารที่ช่วยให้ร่างกายเจริญเติบโต

ง. องค์ประกอบของสารประกอบทางเคมีของธาตุต่างๆ ที่มีอยู่ในอาหารที่เรากินเข้าไป

7. เมื่อรับประทานไข่ขาวร่างกายจะได้รับสารอาหารประเภทใด

ก. ไขมัน ข. โปรตีน ค. แร่ธาตุ ง. คาร์โบไฮเดรต

27อาหารและระบบย่อยอาหาร

8. สารอาหารที่เป็นแหล่งพลังงานที่สำคัญของร่างกายคือข้อใด

ก. โปรตีน ข. ไขมัน ค. วิตามิน ง. คาร์โบไฮเดรต

9. ข้อใดกล่าวถึงอาหารไม่ถูกต้อง

ก. สิ่งที่บริโภคเข้าไปแล้วให้พลังงานต่อร่างกาย

ข. สิ่งที่บริโภคเข้าไปแล้วให้ประโยชน์ ต่อร่างกาย

ค. สิ่งที่บริโภคเข้าไปแล้วทำให้ร่างกายเจริญเติบโต

ง. สิ่งที่บริโภคเข้าไปทั้งที่เป็นประโยชน์ และไม่เป็นประโยชน์ ต่อร่างกาย

10.ข้อใดกล่าวถูกต้องที่สุด เกี่ยวกับอาหาร

ก. สิ่งที่รับประทานได้

ข. สิ่งที่ไม่เป็นพิษต่อร่างกาย

ค. สิ่งที่รับประทานเข้าไปแล้วให้พลังงานแก่ร่างกาย

ง. สิ่งที่รับประทานได้และก่อให้เกิดประโยชน์ ต่อร่างกาย

ตอนที่ 2 วิเคราะห์สารอาหาร
คำชี้แจง จงจับกลุ่มชนิ ดของอาหารให้อยู่ในประเภทของอาหารให้ถูกต้อง

เนื้ อหมู ข้าว ไข่ไก่ น้ำส้ ม ผักกาดขาว นมสด
น้ำตาล เกลือ ขนมปัง
ข้าวซ้อมมือ ปลานิ ล เผือก ข้าวโพด น้ำ ไขมันหมู

น้ำมัน แป้งข้าวเหนี ยว ถั่ว

โปรตีน คาร์โบไฮเดตร ไขมัน วิตามิน เกลือแร่ น้ำ

28อาหารและระบบย่อยอาหาร

บรรณนานุกรม

โรงเรียนดอยสะเก็ดวิทยาคม, หน่ วยการเรียนรู้ที่ 3 การกำหนดรายการอาหารที่เหมาะสมกับวัย
เข้าถึงได้จาก: https://sites.google.com/site/doisaketwittayakomsports/wicha-
sukhsuksa/hnwy-kar-reiyn-ru-thi-3-kar-kahnd-raykar-xahar-thi-hemaa-sm-kab-
way/hnwy-kar-reiyn-ru-thi-3-kar-kahnd-raykar-xahar-thi-hemaa-sm-kab-way
(สืบค้นวันที่ 12 กันยายน 2564)

จรียารัตน์ ใช้ช้าง, (2559), ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรื่อง อาหารกับการดำรงชีวิต, เข้าถึงได้จาก:
https://www.kroobannok.com/news_file/p41383102125.pdf?
fbclid=IwAR36NZ7wWhd50mtFgTwh29akfEaUA4ix189lfqm-VHqYz_tAL_gCPEdSeRc
(สืบค้นวันที่ 12 กันยายน 2564)

ดร.เพ็ญพักตร์ ภู่ศิลป์, ดร.พลอยทราย โอฮาม่า. (2563), หนั งสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน วิทยาศาสตร์
และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 1, เข้าถึงได้จาก: https://www.aksorn.com/store/2/product-
details-1265 (สืบค้นวันที่ 13 กันยายน 2564)

มูลนิ ธิการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม ในพระบรมราชูปถัมภ์, (2564), สารอาหารกับระบบย่อยอาหาร,
เข้าถึงได้จาก: https://www.dltv.ac.th/teachplan/lists/6/34554345?
fbclid=IwAR19rmLSMgY9PD0WCZ2RBrxCcZ62jzsz5hxV1WsGLFG6y8mkyW6FGMPHxOs
(สืบค้นวันที่ 13 กันยายน 2564)

มูลนิ ธิการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม ในพระบรมราชูปถัมภ์, (2564), สารอาหารกับระบบย่อยอาหาร,
เข้าถึงได้จาก: https://www.dltv.ac.th/teachplan/episode/39429?fbclid=IwAR0OS5-K-
SsehRDXWrGW1H-3sti31_uunwRD_OSGJDbuPZrY-DqjHJldRGQ
(สืบค้นวันที่ 13 กันยายน 2564)

มูลนิ ธิการศึกษาทางไกลผ่านดาวเทียม ในพระบรมราชูปถัมภ์, (2564), ใบความรู้ประกอบการสอนเรื่อง
สารอาหารและประโยชน์ ของสารอาหาร เข้าถึงได้จาก:
https://www.dltv.ac.th/teachplan/lists/6/34554345?
fbclid=IwAR19rmLSMgY9PD0WCZ2RBrxCcZ62jzsz5hxV1WsGLFG6y8mkyW6FGMPHxOs
(สืบค้นวันที่ 13 กันยายน 2564)

29อาหารและระบบย่อยอาหาร

Calforlife, พลังงานและสารอาหาร, เข้าถึงได้จาก: https://www.calforlife.com/th/calories/eggs-
boiled-in-the-sweet-gravy (สืบค้นวันที่ 13 กันยายน 2564)

โรงพยาบาลศิริราช ปิยมหาราชการุณย์, ปริมาณอาหารที่ควรรับประทานใน 1 วัน, เข้าถึงได้จาก:
https://www.siphhospital.com/th/news/article/share/food-exchange?
fbclid=IwAR2evPmb2eveMUXJJrj_ZQ9NkRhlP21hXltGiN9UCd4CT0Q26K2R5PFTioE
(สืบค้นวันที่ 13 กันยายน 2564)

ความตั้งใจ คือ กุญแจไขสู่ความสำเร็จ
Lifelong Learning เพราะชีวิต คือ การเรียนรู้ ไม่มีที่สิ้นสุด

ฐานของบ้าน คือ อิฐ
ฐานของชีวิต คือ การศึกษา

หนั งสือเรียนรายวิชาพื้นฐาน
อาหารและระบบย่อยอาหาร

รายวิชาวิทยาศาสตร์
ชั้นประถมศึกษาปีที่ 6

ราคา 99 บาท