คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ (Disaster Risk Assessment Guideline)

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 49

กล่องข้อความ 2 การประเมินความล่อแหลมของเมืองหาดใหญ่ต่ออุทกภัยโครงการ MADRiD (ต่อ)

ตารางท่ี 4 ตารางแสดงจำ� นวนบา้ นเรอื นในเมอื งหาดใหญท่ มี่ คี วามลอ่ แหลมตอ่ อทุ กภยั คาบการเกดิ 100 ปี

ต�ำบล จ�ำนวนบ้านเรือนท่ีมีความล่อแหลมต่ออุทกภัยคาบการเกิด 100 ปี ในเมืองหาดใหญ่ รวม

หาดใหญ่ < 0.5 ม. 0.5 - 1 ม. 1 - 2 ม. > 2 ม. 49,669
ควนลงั 11,097
คเู ตา่ 3,700 10,168 18,142 17,659 2,736
คอหงส์ 11,146
คลองแห 1,207 1,686 4,339 3,865 15,350
คลองอตู่ ะเภา
ทงุ่ ใหญ่ - - - 2,736 818
ทา่ ขา้ ม 377
น้�ำน้อย 1,479 1,689 6,349 1,629 756
บา้ นพรุ 2,673
รวม 187 1,303 5,764 8,096 2,888
97,510
56 257 396 109

108 156 28 85

105 651 - -

259 351 385 1,678

729 1,153 420 586

7,830 17,414 35,823 36,443

3.5 การประเมินความเปราะบาง

การประเมนิ ความเปราะบางเป็นกระบวนการวเิ คราะหอ์ ยา่ งเป็นระบบเกย่ี วกบั ความอ่อนแอ
ขององค์ประกอบทางกายภาพและสงั คมหากได้รบั ผลกระทบจากภยั องค์ประกอบเหล่าน้ี
ไดแ้ ก่ อาคาร โครงสรา้ งพน้ื ฐาน สถานทส่ี ำ� คญั กลมุ่ ประชากร หรอื องคป์ ระกอบทางเศรษฐกจิ ทงั้ น้ี
ในการประเมนิ ความเสย่ี งระดบั ชาตแิ ละระดบั จงั หวดั ทใ่ี ชเ้ ทคนคิ ทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละการคำ� นวณ
เป็นหลกั มกั จะกลา่ วถงึ ความเปราะบางในทางกายภาพเป็นสำ� คญั เชน่ ความเสยี หายทางกายภาพ
ของอาคารบ้านเรอื น หรอื การเสยี ชวี ติ ของคน อย่างไรกต็ าม นิยามของความเปราะบางนัน้
ครอบคลมุ ปัจจยั ทห่ี ลากหลายกวา่ นนั้ มาก ซง่ึ หมายรวมทงั้ ความเปราะบางทางสงั คม ทางเศรษฐกจิ
ทางสง่ิ แวดลอ้ ม (คณะกรรมการบรกิ ารจดั การภยั พบิ ตั ิ รฐั บาลแห่งสาธารณรฐั ประชาธปิ ไตย
ประชาชนลาว และ UNDP Lao PDR, 2010)

50 การระบุความเส่ียง (risk identification)

1) ความเปราะบางทางกายภาพ: ความเป็นไปได้ท่ีจะเกิดผลกระทบทางกายภาพต่อ
สง่ิ ปลูกสร้างและประชากร เป็นผลจากการเกิดปรากฏการณ์ทางธรรมชาติในความรุนแรง
ระดบั หน่ึง ทงั้ น้ี ปัจจยั ทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ ความเปราะบางของสง่ิ ปลกู สรา้ ง เชน่ อาคารบา้ นเรอื น ยอ่ มมี
ความแตกตา่ งกนั ออกไปสำ� หรบั ภยั แตล่ ะประเภท ตวั อยา่ งเชน่ ในกรณขี องแผน่ ดนิ ไหว ประเภท
ของวสั ดุก่อสรา้ ง (เหลก็ กลา้ คอนกรตี อฐิ หนิ และไม)้ และประเภทการก่อสรา้ ง (งานก่ออฐิ
ไม่เสรมิ เหลก็ โครงสรา้ งคอนกรตี เสรมิ เหลก็ โครงสรา้ งเหลก็ กลา้ โครงสรา้ งไม)้ ลว้ นส่งผลท่ี
แตกต่างกนั มากต่อความคงทนของอาคาร หรอื ในกรณีอุทกภยั พบว่าประเภทของวสั ดุท่ใี ช้
สรา้ งตกึ และรากฐานตกึ มสี ว่ นสำ� คญั ต่อความเปราะบางของโครงสรา้ งอาคาร
ความเปราะบางทางกายภาพมกั มกี ารน�ำเสนอในรปู แบบการไลร่ ะดบั ตงั้ แตไ่ มม่ คี วามเสยี หาย
จนถงึ เสยี หายโดยสน้ิ เชงิ ทงั้ น้ี ความเปราะบางทางกายภาพอาจเป็นไดท้ งั้ ในเชงิ ปรมิ าณและ
เชิงคุณภาพ โดยวิธีการน�ำเสนอความเปราะบางทางกายภาพท่ีใช้กันมากท่ีสุดคือ กราฟ
ความเปราะบาง และเมตรกิ ซค์ วามเปราะบาง
กราฟความเปราะบาง (vulnerability function) ไดจ้ ากการวเิ คราะหภ์ ยั และผลกระทบท่ี
เกดิ ขน้ึ กบั ปัจจยั ใดปัจจยั หน่งึ โดยเฉพาะ จำ� เป็นตอ้ งใชว้ ธิ กี ารทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละวศิ วกรรมศาสตร์
โดยผเู้ ชย่ี วชาญ ในขณะทก่ี ารจดั ท�ำกราฟความเปราะบางตอ้ งอาศยั เวลาและประสบการณ์ แต่
การท�ำความเขา้ ใจและอ่านกราฟความเปราะบางท่เี สรจ็ สมบูรณ์แล้วไม่จ�ำเป็นต้องใช้ความรู้
ความเขา้ ใจลกึ ซง้ึ มากนกั โดยนกั บรหิ ารจดั การความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั แิ ละผทู้ เ่ี กย่ี วขอ้ ง ควรมี
ความสามารถในการอา่ นกราฟเหลา่ น้ไี ดอ้ ยา่ งเขา้ ใจ และรวู้ า่ มผี เู้ ชย่ี วชาญหรอื องคก์ รใดทส่ี ามารถ
จดั ทำ� กราฟความเปราะบางได้
กราฟความเปราะบางในรูปท่ี 6 แสดงการประมาณระดบั ความเสยี หายของอาคารแต่ละ
ประเภท หากประสบกบั ภยั ทม่ี คี วามรนุ แรงในระดบั ตา่ ง ๆ โดยแกนนอนแสดงความรนุ แรงของภยั
(เช่น แรงสนั่ สะเทอื นท่ผี วิ ดนิ จากแผ่นดนิ ไหว หรอื ความสูงของน้�ำท่วม) ส่วนแกนตงั้ แสดง
เปอรเ์ ซน็ ตค์ วามเสยี หายของอาคารประเภทแต่ละประเภทตามความรนุ แรงของภยั ตวั อยา่ งเชน่
ทค่ี วามรุนแรงของภยั ระดบั ค่อนขา้ งต่�ำ (เสน้ ประแนวตงั้ ) สามารถบอกไดว้ ่าอาคารประเภท ก
จะเกดิ ความเสยี หาย 60% ในขณะทอ่ี าคารประเภท ข จะเกดิ ความเสยี หาย 30%

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 51

ความเสียหาย อาคารประเภท ก
ของอาคาร อาคารประเภท ข

60%
30%

ต่�ำ ความรุนแรงของภัย สูง

รปู ท่ี 6 ตัวอยา่ งกราฟความเปราะบางของอาคารสองประเภท

กราฟความเปราะบางสามารถพฒั นาขน้ึ ไดห้ ลายวธิ ี วธิ ที ต่ี รงไปตรงมาทส่ี ุดและใกลเ้ คยี ง
ความเป็นจรงิ มากทส่ี ดุ คอื การใชข้ อ้ มลู ภยั พบิ ตั ใิ นอดตี จำ� นวนมากทจ่ี ดั เกบ็ จากพน้ื ทป่ี ระสบภยั จรงิ
ประกอบดว้ ย ความรุนแรงของภยั และขอ้ มูลความเสยี หายโดยละเอยี ด เพ่อื มาคดิ คำ� นวณหา
ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งความรนุ แรงของภยั และระดบั ความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ กบั สง่ิ ปลกู สรา้ งแต่ละ
ประเภท หากแต่ในความเป็นจรงิ แล้ว มกั จะไม่มกี ารจดั เกบ็ ขอ้ มูลดงั กล่าวอย่างละเอยี ดเม่อื
เกดิ สถานการณ์ภยั พบิ ตั ิ ท�ำให้ขอ้ มูลในลกั ษณะน้ีมกั ไม่สมบูรณ์หรอื อาจมขี อ้ มูลยอ้ นหลงั ไม่
เพยี งพอทจ่ี ำ� นวนขอ้ มลู ในอดตี จะมนี ยั สำ� คญั ทางสถติ ิ ในกรณเี ชน่ น้ี จำ� เป็นตอ้ งใชค้ วามคดิ เหน็
จากผเู้ ชย่ี วชาญหรอื การท�ำแบบจำ� ลองเชงิ วศิ วกรรมมาช่วยเสรมิ ในการจ�ำลองความรุนแรงของ
ภยั และศกึ ษาความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ กบั สงิ่ ปลกู สรา้ งทดแทน

หากพบว่า เคยมกี ารจดั ทำ� กราฟความเปราะบางซง่ึ แสดงระดบั ความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ กบั
องคป์ ระกอบทม่ี คี วามเสย่ี งบางอย่างจากภยั บางประเภทมาบา้ งแลว้ กส็ ามารถน�ำมาประยุกต์
ใชใ้ นการศกึ ษาลกั ษณะเดยี วกนั ได้ อย่างไรกต็ าม ทผ่ี ่านมาพบว่าการศกึ ษาความเปราะบาง

52 การระบุความเสี่ยง (risk identification)

และการจดั ท�ำกราฟความเปราะบ้างเช่นน้ียงั ไม่เป็นท่แี พร่หลายมากนัก โดยเฉพาะอย่างยงิ่
ในทวปี แอฟรกิ าและทวปี เอเชยี ดงั นัน้ หากตอ้ งการประเมนิ ความเปราะบางขององคป์ ระกอบ
ทม่ี คี วามเสย่ี งบางประเภทจากภยั บางชนิด จงึ จำ� เป็นตอ้ งทบทวนการศกึ ษาในอดตี และพจิ ารณา
วา่ สามารถหยบิ ยมื กราฟความเปราะบางทเ่ี คยจดั ทำ� มาแลว้ จากพน้ื ทอ่ี ่นื ซง่ึ มบี รบิ ทคลา้ ยคลงึ กนั
กบั บรเิ วณทต่ี อ้ งการศกึ ษามาใชไ้ ดห้ รอื ไม่ ซง่ึ หากตอ้ งเลอื กใชก้ ราฟความเปราะบางจากพน้ื ทอ่ี น่ื
แทนนนั้ ควรพจิ ารณาถงึ บรบิ ทและความคลา้ ยคลงึ กนั ของสภาพการณ์ระหวา่ งพน้ื ทเ่ี สมอ

เมตริกซค์ วามเปราะบาง (vulnerability matrix) เป็นตารางแสดงความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง
ความรนุ แรงของภยั และความเสยี หายขององคป์ ระกอบทม่ี คี วามเสย่ี งในอกี รปู แบบหน่งึ ในขณะท่ี
กราฟความเปราะบางระบถุ งึ ระดบั ความเสยี หายในเชงิ ปรมิ าณและแสดงคา่ ความสมั พนั ธด์ งั กลา่ ว
แบบต่อเน่ือง เมตรกิ ซค์ วามเปราะบางจะแสดงคา่ ความเสยี หายเป็นชว่ งหรอื เป็นระดบั และมกั จะ
เป็นการแสดงคา่ เชงิ คณุ ภาพเทา่ นนั้ (ตวั อยา่ งดงั แสดงในกลอ่ งขอ้ ความ 3)

กล่องข้อความ 3 การศกึ ษาความเปราะบางของอาคารในเมอื งหาดใหญต่ อ่ อทุ กภยั โครงการ MADRiD

การประเมนิ ความเปราะบางต่ออุทกภยั ในเมอื งหาดใหญ่ใชเ้ มตรกิ ซค์ วามเปราะบางเพอ่ื ระบุ
ระดบั ความเสยี หายทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ กบั อาคารแตล่ ะประเภทจากน้�ำทว่ มทม่ี รี ะดบั ความลกึ แตกตา่ งกนั
และน�ำเสนอระดบั ความเสยี หายในเชงิ คุณภาพเท่านนั้ เน่ืองจากในประเทศไทยยงั ไมม่ งี านวจิ ยั
ในทางวศิ วกรรมท่เี ก่ยี วกบั ผลกระทบจากน้�ำท่วมท่มี ตี ่อตวั อาคารทุกแบบท่สี มบูรณ์เพยี งพอ
รวมทงั้ ยงั ขาดขอ้ มลู สนบั สนุนเกย่ี วกบั ความเสยี หายทเ่ี คยเกดิ ขน้ึ จรงิ จากเหตกุ ารณ์น้�ำทว่ มในอดตี
ในประเทศไทยอกี ดว้ ย

ตารางด้านล่างแสดงเมตริกซ์ความเปราะบางซ่ึงใช้ในกรณีศึกษาในครงั้ น้ี โดยแสดง
การคาดการณ์ผลกระทบอาจเกดิ ขน้ึ กบั อาคารซง่ึ สรา้ งดว้ ยวสั ดแุ ตล่ ะแบบหากเกดิ น้�ำทว่ มทม่ี รี ะดบั
ความลกึ ต่าง ๆ ตวั อยา่ งเชน่ อาคารทส่ี รา้ งดว้ ยไมซ้ ง่ึ เป็นวสั ดทุ ไ่ี มท่ นน้�ำ เมอ่ื เกดิ น้�ำทว่ มถงึ ระดบั
ทม่ี ากกวา่ 2.0 เมตร จะไดร้ บั ความเสยี หายในระดบั สงู เป็นตน้

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 53

กล่องข้อความ 3 การศกึ ษาความเปราะบางของอาคารในเมอื งหาดใหญต่ อ่ อทุ กภยั โครงการ MADRiD (ตอ่ )

ตารางท่ี 5 เมตริกซ์ความเปราะบางทางกายภาพของอาคารต่อความรุนแรงของอุทกภัย

วัสดุอาคาร ความลึกของระดับน้�ำท่วม

คอนกรตี 0 – 0.5 ม. 0.5 – 1.0 ม. 1.0 - 2.0 ม. มากกว่า 2.0 ม.
คอนกรตี และไม้
ไม้ ความเสียหายของอาคาร ปานกลาง
อื่น สงู
ไมม่ ี ต่ำ� ปานกลาง สงู
สงู
ไมม่ ี ต่ำ� ปานกลาง

ไมม่ ี ปานกลาง ปานกลาง

ไมม่ ี ปานกลาง สงู

การระบุความเสยี หายจากอุทกภยั เชงิ คุณภาพน้ี แม้จะเป็นประโยชน์ แต่ยงั มขี อ้ จ�ำกดั
ในการแสดงความสมั พนั ธข์ องความเสยี หายและความรนุ แรงของภยั โดยเฉพาะในการวเิ คราะห์
ผลกระทบเชงิ มูลค่า จงึ ควรมกี ารน�ำเมตรกิ ซ์ความเปราะบางน้ีไปศกึ ษาวจิ ยั เพม่ิ เตมิ โดยการ
วเิ คราะหท์ างวศิ วกรรมเกย่ี วกบั ผลของน้�ำทว่ มขงั ทม่ี ตี อ่ วสั ดกุ ่อสรา้ งอาคารแตล่ ะประเภท รวมทงั้
ผลกระทบตอ่ ตวั อาคาร และควรใหม้ กี ารเกบ็ ขอ้ มลู ความเสยี หายจรงิ ทเ่ี กดิ จากน้�ำทว่ มในแตล่ ะครงั้
เชน่ ขอ้ มลู ตำ� แหน่งของอาคาร ความสงู จำ� นวนชนั้ วสั ดกุ อ่ สรา้ ง ประเภทการก่อสรา้ ง ตลอดจน
ระดบั ความลกึ ของน้�ำทท่ี ว่ ม ณ ตำ� แหน่งของอาคารแตล่ ะหลงั และประเภทความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ
กบั สงิ่ ปลูกสรา้ งเหล่าน้ีจากน้�ำทท่ี ่วม ซ่งึ ชุดขอ้ มูลปรมิ าณมากเกย่ี วกบั ความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ
กบั อาคารสงิ่ ปลกู สรา้ งในแต่ละระดบั ความลกึ ของน้�ำท่วม จะช่วยใหว้ ศิ วกรสามารถน�ำไปจดั ทำ�
กราฟความเปราะบางเพอ่ื ประโยชน์ในการประเมนิ ความเปราะบางของอาคารต่ออุทกภยั ทด่ี ขี น้ึ
ตอ่ ไปในอนาคต

2) ความเปราะบางทางสังคม: ผลจากภยั ทอ่ี าจกระทบกลุ่มคนทม่ี คี วามเปราะบาง (เช่น
คนยากจน ครอบครวั เลย้ี งเดย่ี ว สตรมี คี รรภ์ มารดาทใ่ี หน้ มบุตร คนพกิ าร เดก็ และผสู้ งู อายุ)
มกั มคี วามแตกตา่ งจากกลมุ่ ประชากรอน่ื ตวั อยา่ งเชน่ ในชว่ งทเ่ี กดิ อทุ กภยั ประชากรกลมุ่ เปราะบาง
จำ� นวนมาก ทงั้ สตรมี คี รรภ์ เดก็ ผสู้ งู อายุ และคนพกิ าร มกั ไมส่ ามารถอพยพออกจากสถานทเ่ี สย่ี ง
อุทกภยั ไดอ้ ยา่ งคลอ่ งแคลว่ รวดเรว็ พอ่ หรอื แมท่ เ่ี ลย้ี งลกู ตวั คนเดยี วมกั ไมม่ ใี ครชว่ ยแบง่ เบาภาระ
ในการเตรยี มการรบั มอื หรอื การอพยพในชว่ งน้�ำทว่ ม กลมุ่ ประชากรทไ่ี มร่ หู้ นงั สอื กไ็ มส่ ามารถเขา้ ใจ
ป้ายแจง้ เตอื น ทำ� ใหม้ คี วามเปราะบางกวา่ กลุม่ อน่ื ๆ

54 การระบุความเส่ียง (risk identification)

ปัจจยั ทางสงั คมและเศรษฐกจิ หลายประการทก่ี ล่าวถงึ ขา้ งตน้ มคี วามสำ� คญั กบั การวเิ คราะห์
ความเปราะบาง เฉกเชน่ เดยี วกนั กบั ลกั ษณะทางกายภาพของตกึ และสาธารณูปโภคพน้ื ฐานอน่ื ๆ
อย่างไรกด็ ี การประเมนิ ความเปราะบางทางสงั คมมคี วามท้าทายท่แี ตกต่างจากการประเมนิ
ความเปราะบางทางกายภาพหลายประการ โดยเฉพาะอุปสรรคในเชงิ ขอ้ มูลประชากรทม่ี กั มี
ความคลาดเคลอ่ื นหรอื ไมส่ มบรู ณ์ เพราะกลมุ่ คนทเ่ี ปราะบางทส่ี ดุ มกั ไมอ่ ยใู่ นกลมุ่ ทม่ี กี ารทำ� สำ� รวจ
ทางสงั คมของภาครฐั รวมทงั้ ขอ้ มลู ดา้ นการศกึ ษา รายได้ ความพกิ าร ตลอดจนผลกระทบทไ่ี ดร้ บั
จากภยั ในอดตี ซ่งึ เป็นตวั แปรพน้ื ฐานทใ่ี ชใ้ นการประเมนิ ความเปราะบางทางสงั คมมกั มจี �ำกดั
ในหลายกรณี จงึ มกั ใชก้ ารสรา้ งความเขา้ ใจในบรบิ ททอ้ งถน่ิ ผา่ นการหารอื และการมสี ว่ นรว่ มของ
องคก์ รทเ่ี ป็นตวั แทนกลมุ่ คนทเ่ี ปราะบางเหลา่ น้หี รอื ตวั แทนกลมุ่ คนเหลา่ น้โี ดยตรงในการเกบ็ ขอ้ มลู
และวเิ คราะหค์ วามสมั พนั ธร์ ะหวา่ งผลกระทบของภยั ต่อกลุม่ คนเปราะบาง

กล่องข้อความ 4 การศกึ ษาความเปราะบางของประชากรเมอื งหาดใหญต่ อ่ อทุ กภยั โครงการ MADRiD

การประเมนิ ความเปราะบางทางสงั คมต่ออุทกภยั ในเมอื งหาดใหญ่ ค�ำนึงถงึ กลุ่มประชากร
แบง่ ตามชว่ งอายุ (เดก็ ผใู้ หญ่ และผสู้ งู อาย)ุ รวมทงั้ ความพกิ าร (ความพกิ ารประเภทเดยี วและ
พกิ ารซ้ำ� ซอ้ น) ซง่ึ เป็นขอ้ มลู ทไ่ี ดจ้ ากกรมการปกครองและสำ� นกั งานพฒั นาสงั คมและความมนั่ คง
ของมนุษยจ์ งั หวดั สงขลา นอกจากน้ี ยงั มกี ารทบทวนงานวจิ ยั ในอดตี เกย่ี วกบั ความเปราะบาง
ทางสงั คมในประเทศไทยและประเทศเพอ่ื นบา้ น เพอ่ื ประกอบและจดั ทำ� เมตรกิ ซค์ วามเปราะบาง
ดงั แสดงในตารางท่ี 5 ซง่ึ ทำ� ใหเ้ หน็ วา่ กลุม่ ทเ่ี ปราะบางทงั้ หมด ไดแ้ ก่ เดก็ ผสู้ งู อายุ และผพู้ กิ าร
มคี วามเปราะบางเป็นอยา่ งมากในบรเิ วณทม่ี รี ะดบั น้�ำทว่ มสงู 2 เมตรขน้ึ ไป นอกจากน้ี ยงั ทำ� ให้
เหน็ ว่ากลุ่มประชากรทเ่ี ปราะบางทส่ี ุดคอื กลุ่มผูพ้ กิ ารซ้�ำซอ้ น มคี วามเปราะบางเป็นอย่างมาก
ไม่เพยี งแต่ในบรเิ วณทม่ี นี ้�ำท่วมลกึ มากกว่า 2 เมตร แต่รวมไปถงึ บรเิ วณทม่ี นี ้�ำท่วมลกึ ตงั้ แต่
0.5 เมตร ขน้ึ ไป

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 55

กล่องข้อความ 4 การศกึ ษาความเปราะบางของประชากรเมอื งหาดใหญต่ อ่ อทุ กภยั โครงการ MADRiD (ตอ่ )

ตารางที่ 6 เมตริกซ์ความเปราะบางทางสังคม ในการประเมินอุทกภัย จังหวัดสงขลา

กลุ่มประชากร ความลึกของระดับน�้ำท่วม

เดก็ (0 – 18 ปี ) 0 – 0.5 ม. 0.5 – 1.0 ม. 1.0 - 2.0 ม. มากกว่า 2.0 ม.
ผใู้ หญ่ (19 – 59ปี )
ผสู้ งู อายุ (60 ปี ขนึ้ ไป) ความเส่ียงของประชากร สงู
ผพู้ ิการหนึ่งประเภท ปานกลาง
ผพู้ ิการซำ�้ ซ้อน ไมม่ ี ต่ำ� ปานกลาง
สงู
ไมม่ ี ไมม่ ี ต่ำ� สงู
สงู
ไมม่ ี ต่ำ� ปานกลาง

ไมม่ ี ปานกลาง สงู

ไมม่ ี สงู สงู

นอกจากน้ี ภยั สามารถก่อให้เกดิ ผลกระทบท่รี ุนแรงทางเศรษฐกจิ ส่งผลต่อกระบวนการ
ทางเศรษฐกิจและการพฒั นาทัง้ ในระยะสนั้ ถึงระยะกลาง เช่น การลดลงของรายได้จาก
การเก็บภาษีเน่ืองจากการหยุดชะงกั ทางเศรษฐกิจ การลงทุนทางธุรกิจและการสร้างงานท่ี
น้อยลง รวมทงั้ อตั ราการเตบิ โตทางเศรษฐกจิ ในระยะยาวทอ่ี าจลดลง ซง่ึ สง่ ผลต่อความสามารถ
ของพน้ื ทใ่ี นการรบั มอื และฟ้ืนตวั จากภยั พบิ ตั ิ ดว้ ยเหตุน้ี การประเมนิ ความเปราะบางในบางครงั้
จงึ ใหค้ วามสำ� คญั ในการประเมนิ ความเปราะบางในมติ ทิ างเศรษฐกจิ ดว้ ยเชน่ กนั

3.6 การประเมินศักยภาพ

โดยนิยามแลว้ “ศกั ยภาพ” คอื สภาวการณ์ ความชำ� นาญ หรอื ทรพั ยากรต่าง ๆ ทอ่ี ยใู่ น
ความครอบครองของประชาชน ชมุ ชน หรอื สงั คมหน่งึ ๆ ซง่ึ มคี ณุ ลกั ษณะเชงิ บวก สามารถพฒั นา
เคล่อื นยา้ ย และเขา้ ถงึ เพ่อื น�ำมาใช้เพม่ิ ขดี ความสามารถ (capability) ของสงั คมและชุมชน
ในการบรหิ ารจดั การความเส่ยี งจากภยั พบิ ตั ิ ช่วยให้คาดการณ์ภยั ท่จี ะเกดิ ข้นึ และรบั มอื กบั
ความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ไิ ดม้ ากขน้ึ (กรมป้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั พ.ศ. 2557) ในทาง
กายภาพแลว้ โครงสรา้ งพน้ื ฐาน หรอื อาคารสถานทส่ี ำ� คญั ทม่ี คี วามคงทนแขง็ แรง สามารถตา้ นรบั
กบั ภยั ทม่ี คี วามรุนแรงได้ มกั ช่วยใหป้ ระชาชนหรอื ชุมชนสามารถรบั มอื กบั ภยั พบิ ตั ไิ ดด้ มี ากขน้ึ

56 การระบุความเสี่ยง (risk identification)

จดั เป็นศกั ยภาพเชงิ กายภาพในแบบหน่ึง ในบางครงั้ จงึ อาศยั การประเมนิ ความเปราะบาง
เพอ่ื ศกึ ษาความพรอ้ มเชงิ โครงสรา้ งทางกายภาพไปดว้ ยในตวั และไมไ่ ดม้ กี ารประเมนิ ศกั ยภาพ
ในมมุ ของโครงสรา้ งทางกายภาพแยกตา่ งหาก

ศกั ยภาพท่ีส�ำคญั อีกส่วนหน่ึง คือ มิติด้านมนุษย์และสภาพทางสงั คม อันได้แก่เร่ือง
เกย่ี วกบั องคก์ ร หน่วยงาน สถาบนั และการบรหิ ารจดั การ การประเมนิ ศกั ยภาพในมติ นิ ้ีช่วย
ในการวเิ คราะหค์ วามพรอ้ ม ทกั ษะ ความชำ� นาญ เครอ่ื งไมเ้ ครอ่ื งมอื และงบประมาณของพน้ื ท่ี
หน่ึง ๆ ในการรบั มอื กบั ภยั พบิ ตั ิ และช่วยคาดการณ์ทรพั ยากรทจ่ี �ำเป็นในการปฏบิ ตั ติ ามแผน
การเตรยี มความพรอ้ มเมอ่ื เกดิ ภยั หรอื ดำ� เนนิ งานเพอ่ื ลดผลกระทบจากภยั ไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ
ตารางท่ี 7 แสดงรายการประเภทศกั ยภาพทงั้ หมดท่สี ามารถประเมนิ ได้ในระดบั จงั หวดั ของ
ประเทศไทย (MRC 2007) ทงั้ น้ี ศกั ยภาพแตล่ ะประเภทชว่ ยในการลดผลกระทบจากภยั ตา่ ง ๆ
ไดไ้ ม่เหมอื นกนั เช่น ทมี กูช้ พี กูภ้ ยั ทม่ี คี วามเชย่ี วชาญในการคน้ หาผูต้ ดิ อยู่ในซากปรกั หกั พงั
อาจไมม่ ศี กั ยภาพในการกชู้ พี กภู้ ยั ในกรณนี ้�ำทว่ มกเ็ ป็นได้

ตารางที่ 7 ตัวชี้วัดและส่ิงที่ต้องวิเคราะห์ในการประเมินศักยภาพ

ตัวชี้วัด ตัวชี้วัดรอง การวัดผล
อาคารหลบภยั - พน้ื ทป่ี ลอดภยั และทห่ี ลบภยั - จำ� นวนพน้ื ทป่ี ลอดภยั และทห่ี ลบภยั
การขนส่ง - ตำ� แหน่งพน้ื ทป่ี ลอดภยั และ - จำ� นวนพน้ื ทห่ี ลบภยั ทงั้ หมดในบรเิ วณทม่ี คี วามเสย่ี งต่ำ�
ทห่ี ลบภยั
ระบบสื่อสาร - รถบสั และรถขนสง่ สาธารณะ - จำ� นวนรถบสั และรถขนสง่ สาธารณะ
- รถบรรทกุ และยานหนะสำ� หรบั - จำ� นวนรถบรรทกุ และยานหนะสำ� หรบั ขนสง่ อปุ กรณ์
ขนสง่ อุปกรณ์ทม่ี นี ้�ำหนกั มาก ทม่ี นี ้�ำหนกั มากทงั้ หมด
- เรอื - จำ� นวนเรอื ทงั้ หมด (ทงั้ ของรฐั และเอกชน)
- เครอ่ื งโทรศพั ท/์ โทรสาร - จำ� นวนเครอ่ื งโทรศพั ท/์ โทรสาร ในการบรหิ ารจดั การ
ภยั พบิ ตั ทิ งั้ หมด
- โทรศพั ทไ์ รส้ ายและสญั ญาณ - จำ� นวนโทรศพั ทส์ ญั ญาณดาวเทยี มในการบรหิ าร
ดาวเทยี ม จดั การภยั พบิ ตั ทิ งั้ หมด
- บรกิ ารโทรศพั ทม์ อื ถอื และ - จำ� นวนผใู้ หบ้ รกิ ารโทรศพั ทม์ อื ถอื ทงั้ หมด
โทรศพั ท์

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 57

ตารางที่ 7 ตัวชี้วัดและสิ่งที่ต้องวิเคราะห์ในการประเมินศักยภาพ (ต่อ)

ตัวชี้วัด ตัวชี้วัดรอง การวัดผล
- วทิ ยสุ อ่ื สาร หรอื วทิ ยชุ มุ ชน - จำ� นวนวทิ ยสุ อ่ื สารหรอื วทิ ยชุ มุ ชนในการบรหิ าร
จดั การภยั พบิ ตั ิ
- การเขา้ ถงึ อนิ เทอรเ์ น็ต - จำ� นวนการเชอ่ื มตอ่ อนิ เทอรเ์ นต็ ทงั้ หมดและความเรว็
เฉลย่ี
เครอ่ื งป้องกนั - พนงั กนั้ น้�ำและคนั กนั้ น้�ำ - ความยาวทงั้ หมดของพนงั กนั้ น้�ำและคนั กนั้ น้�ำ
ที่เกบ็ ส่ิงของ - เขอ่ื น - ความจทุ งั้ หมดของเขอ่ื น
สำ� รองจา่ ย - ทต่ี งั้ - จำ� นวนทเ่ี กบ็ สง่ิ ของสำ� รองจา่ ยในพน้ื ทค่ี วามเสย่ี งต่ำ�
- สง่ิ ของสำ� รองจา่ ย - รายการและปรมิ าณสงิ่ ของสำ� รองจา่ ย (อาหารแหง้
เชอ้ื เพลงิ ยา น้�ำดม่ื และอน่ื ๆ)
การแพทย์ - โรงพยาบาลและศนู ยอ์ นามยั - จำ� นวนเตยี งพยาบาลทงั้ หมด สถานทต่ี งั้
- เจา้ หน้าทด่ี า้ นสาธารณสขุ - จำ� นวนแพทยแ์ ละพยาบาลทงั้ หมด
- รถพยาบาล - จำ� นวนรถพยาบาล
- จำ� นวนทมี แพทยเ์ คลอ่ื นท่ี - จำ� นวนบคุ ลากรแพทยเ์ คลอ่ื นทท่ี ไ่ี ดร้ บั การอบรม
ทงั้ หมด
สถาบนั และ - หน่วยงานบรหิ ารจดั การ - จำ� นวนและสถานทต่ี งั้ ของหน่วยงานบรหิ ารจดั การ
อาคารสถานที่ ภยั พบิ ตั ิ ภยั พบิ ตั ใิ นระดบั ชาติ ระดบั จงั หวดั และระดบั อำ� เภอ
โดยเฉพาะในภาวะฉุกเฉนิ
- องคก์ รชมุ ชน - จำ� นวนองคก์ รชมุ ชนทงั้ หมด
- โครงการสนิ เชอ่ื - โครงการสนิ เชอ่ื สำ� หรบั กใู้ นกรณเี กดิ ภยั พบิ ตั ิ /
ประกนั ภยั
ทรพั ยากรมนุษย์ - อาสาสมคั ร - จำ� นวนอาสาสมคั รทงั้ หมด ในระดบั จงั หวดั และ
ระดบั อำ� เภอ
- ทมี คน้ หาและชว่ ยเหลอื - จำ� นวนทมี คน้ หาและชว่ ยเหลอื ทไ่ี ดร้ บั การอบรม
ทงั้ หมด
- ตำ� รวจและทหาร - จำ� นวนตำ� รวจและทหาร
- อาสาสมคั รเยาวชน - จำ� นวนอาสาสมคั รเยาวชน

ที่มา: Khazai et al. 2015.

58 การระบุความเส่ียง (risk identification)

ความเปราะบางและศกั ยภาพมคี วามสมั พนั ธก์ นั อย่างไม่สามารถแยกออกจากกนั ไดอ้ ย่าง
เป็นเอกเทศ แมจ้ ะเป็นความสมั พนั ธเ์ หมอื นดา้ นตรงขา้ มของเหรยี ญกต็ าม หากความเปราะบางคอื
การ “ขาด” อะไรบางอยา่ งทท่ี ำ� ใหอ้ าจไดร้ บั ผลกระทบจากภยั ศกั ยภาพกค็ อื การ “มี” อะไร
บางอยา่ งทช่ี ว่ ยใหผ้ ลกระทบจากภยั นนั้ ลดน้อยลง โดยหลกั การแลว้ การประเมนิ ความเปราะบาง
จงึ มงุ่ หาจดุ ออ่ นทงั้ ในเชงิ กายภาพ สงั คม เศรษฐกจิ และสง่ิ แวดลอ้ ม เพอ่ื คน้ หามาตรการเพอ่ื แกไ้ ข
จดุ ออ่ นเหลา่ นนั้ ใหด้ ขี น้ึ ในขณะทก่ี ารประเมนิ ศกั ยภาพมงุ่ ศกึ ษาจดุ แขง็ ของสงั คมทค่ี วรมเี พอ่ื ชว่ ย
ในการคาดการณ์ความสามารถของชมุ ชน สงั คม หรอื ทอ้ งถน่ิ ในการลดผลกระทบ รบั มอื หรอื
ฟ้ืนฟูอยา่ งรวดเรว็ จากภยั พบิ ตั ิ ทงั้ น้ี การมศี กั ยภาพไมไ่ ดห้ มายความวา่ จะไมม่ คี วามเปราะบาง
ในขณะทห่ี ากมคี วามเปราะบางกไ็ ม่ไดห้ มายความว่าจะขาดศกั ยภาพโดยสน้ิ เชงิ อย่างไรกด็ ี
ในปัจจุบนั ปฏเิ สธไม่ได้ว่าในการประเมนิ ความเสย่ี งระดบั ชาตหิ รอื ระดบั จงั หวดั ด้วยหลกั การ
ทางวทิ ยาศาสตรแ์ ละการประมวลผลขอ้ มลู จ�ำนวนมาก พบวา่ วธิ กี ารประเมนิ ความเปราะบางนนั้
มคี วามกา้ วหน้ากว่าการประเมนิ ศกั ยภาพเป็นอย่างมาก จงึ มกั ไมป่ รากฏการประเมนิ ศกั ยภาพ
แบบแยกสว่ นในการประเมนิ ความเสย่ี งในระดบั น้ี

3.7 ผลลัพธ์ของการระบุความเสี่ยง

จากกจิ กรรมทก่ี ลา่ วไปขา้ งตน้ ไดแ้ ก่ การประเมนิ ภยั ความลอ่ แหลม ความเปราะบาง และ
ศกั ยภาพ สามารถสรปุ ไดว้ า่ ผลลพั ธท์ ไ่ี ดจ้ ากการระบคุ วามเสย่ี ง ประกอบดว้ ย:
ผลการประเมินภยั ประกอบด้วยการระบุภัยท่ีอาจเกิดข้ึนได้ในพ้ืนท่ี พร้อมทัง้
ความเป็นไปไดห้ รอื ความน่าจะเป็นในการเกดิ ภยั ดงั กล่าว ขนาด ความรุนแรง รวมถงึ
ขอบเขตพน้ื ทก่ี ารเกดิ ภยั ทำ� ใหไ้ ดผ้ ลลพั ธด์ งั น้ี:
a. รายการภยั ทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ และลำ� ดบั ความสำ� คญั ทค่ี วรไดร้ บั การจดั การอยา่ งเรง่ ดว่ น
b. แผนทภ่ี ยั
c. สถานการณ์จำ� ลองในการเกดิ ภยั แตล่ ะประเภท อยา่ งน้อยประเภทละหน่งึ สถานการณ์
ผลการประเมินความล่อแหลม ประกอบดว้ ยการทำ� แผนทแ่ี ละการวเิ คราะหต์ �ำแหน่ง
และลกั ษณะขององคป์ ระกอบทอ่ี ยใู่ นความเสย่ี ง ทำ� ใหไ้ ดผ้ ลลพั ธด์ งั น้ี:
a. จำ� นวนองคป์ ระกอบทม่ี คี วามลอ่ แหลมต่อภยั น�ำเสนอในรปู แบบตาราง
b. แผนทค่ี วามลอ่ แหลมสำ� หรบั ภยั แตล่ ะประเภทซง่ึ แสดงองคป์ ระกอบตา่ ง ๆ ทอ่ี าจไดร้ บั
ผลกระทบจากภยั ทร่ี ะบุไว้

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 59

ผลการประเมินความเปราะบาง ประกอบดว้ ยการระบุและวเิ คราะหค์ วามเปราะบาง
ขององคป์ ระกอบทม่ี คี วามลอ่ แหลม ทำ� ใหไ้ ดผ้ ลลพั ธด์ งั น้ี:
a. ระดบั ความเปราะบางขององคป์ ระกอบทม่ี คี วามล่อแหลมต่อภยั แบ่งตามประเภท
ของภยั และความรนุ แรง ทงั้ เชงิ ปรมิ าณและคณุ ภาพ
b. แบบจำ� ลองความเปราะบางของโครงสรา้ งทางกายภาพ เพอ่ื คาดการณ์ระดบั ความ
เสยี หาย
ผลการประเมินศกั ยภาพ ประกอบดว้ ยการวเิ คราะหอ์ ยา่ งเป็นระบบถงึ ศกั ยภาพและ
ความสามารถในการรรู้ บั ปรบั ตวั และฟ้ืนคนื กลบั จากภยั ของประชาชน ชมุ ชน และสงั คม
ทำ� ใหไ้ ดผ้ ลลพั ธด์ งั น้ี
a. ปรมิ าณทรพั ยากรและระดบั ศกั ยภาพของระบบต่าง ๆ ในสงั คม ตงั้ แต่ระดบั ทอ้ งถนิ่
จนถงึ ระดบั ชาติ
b. ล�ำดบั ความส�ำคญั ในการสร้างศกั ยภาพในการรบั มอื และปรบั ตวั ต่อสถานการณ์
ภยั พบิ ตั ิ
กระบวนการระบุความเส่ยี งยงั ให้ข้อมูลส�ำคญั ซ่ึงเป็นจุดตงั้ ต้นให้สามารถพจิ ารณาหา
มาตรการทเ่ี หมาะสมในการจดั การกบั ความเสย่ี งได้ ทงั้ ในการเตรยี มความพรอ้ มและการสรา้ ง
ความตระหนกั การป้องกนั และลดผลกระทบ การวางแผนรบั มอื ภยั พบิ ตั แิ ละการวางแผนฟ้ืนฟู
ตวั อย่างเช่น แผนท่ภี ยั แผ่นดนิ ไหวแสดงความรุนแรงของแผ่นดนิ ไหวในแต่ละพ้นื ท่ี ซ่งึ เป็น
ประโยชน์ในการวางแผนการใชท้ ด่ี นิ ในทอ้ งถนิ่ เช่น การกำ� หนดต�ำแหน่งก่อสรา้ งอาคารสำ� คญั
ให้หลกี เล่ยี งพ้นื ท่ที ่อี าจเกิดแผ่นดนิ ไหวขนาดรุนแรง หรอื ช่วยในการออกขอ้ ก�ำหนดในการ
ออกแบบอาคารใหม้ กี ารกอ่ สรา้ งดว้ ยวสั ดแุ ละรปู แบบทม่ี คี วามคงทนแขง็ แรงและสามารถตา้ นทาน
แผน่ ดนิ ไหวไดใ้ นระดบั ทเ่ี หมาะสม

4 การวิเคราะห์
ความเส่ียง
(risk analysis)

4.1 วัตถุประสงค์ในการวิเคราะห์ความเสี่ยง

การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งเป็นกระบวนการเพ่อื ท�ำความเขา้ ใจในระดบั ของความเสย่ี ง หรอื
ผลกระทบทางลบท่เี กดิ จากภยั การวเิ คราะห์ความเสย่ี งเป็นขนั้ ตอนต่อเน่ืองมาจากการระบุ
ความเสย่ี ง โดยเป็นการน�ำผลของการประเมนิ ภยั ความลอ่ แหลม ความเปราะบาง และศกั ยภาพ
มาประมวลรวมกนั เพอ่ื ประมาณระดบั ความเสยี หาย ความสญู เสยี หรอื ผลกระทบจากสถานการณ์
ความเสย่ี งในเชงิ ปรมิ าณ (เชน่ ความเสยี หายตอ่ ทรพั ยส์ นิ การสญู เสยี ชวี ติ ) รวมถงึ การประมาณคา่
ความน่าจะเป็นของความเสยี หายหรอื ความสูญเสยี ท่จี ะเกดิ ข้นึ โดยผลกระทบอาจอยู่ในรูป
ของเงนิ การด�ำเนินงานทางสงั คม หรอื ต่อมนุษย์ นับว่าการวเิ คราะห์ความเสย่ี งเป็นขนั้ ตอน
ต่อเน่ืองทม่ี คี วามสำ� คญั มาก เพราะเป็นขนั้ ตอนทใ่ี หข้ อ้ มลู สำ� คญั สำ� หรบั ประมาณค่าความเสย่ี ง
และการตดั สนิ ใจในการจดั การความเสย่ี งในภาพรวม

62 การวิเคราะห์ความเสี่ยง (risk analysis)

4.2 แนวทางและวิธีการในการวิเคราะห์ความเส่ียง

การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งเชงิ พน้ื ท่ี ประกอบดว้ ยขอ้ มูลเชงิ ปรมิ าณและคุณภาพจำ� นวนมาก
นิยมใช้ระบบ GIS เขา้ มาช่วยในการซ้อนทบั แผนท่หี ลายประเภทท่ไี ด้จากการประเมนิ ภยั
และความล่อแหลม และประมวลร่วมกบั ฟังก์ชนั่ ความเปราะบาง เพ่อื ใหส้ ามารถวเิ คราะห์ผล
ในระดบั พน้ื ทไ่ี ดด้ ว้ ยแผนท่ี ดงั แสดงในรปู ท่ี 7

การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี ง สามารถทำ� ไดท้ งั้ การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งเชงิ เดย่ี ว หรอื การวเิ คราะห์
ความเสย่ี งจากภยั หลากหลายประเภท กลา่ วคอื

การวิเคราะห์ความเส่ียงเชิงเดี่ยว (single-risk analysis) ประเมนิ ค่าความเสย่ี งจาก
ภยั เพยี งชนิดเดยี วโดยไม่ค�ำนึงถงึ ภยั หรอื สถานการณ์ความเสย่ี งอ่นื เม่อื เสรจ็ สน้ิ ขนั้ ตอนระบุ
ความเสย่ี งเรยี บรอ้ ยแลว้ จงึ ประมวลผล ประมาณคา่ และจดั ทำ� แผนทค่ี วามเสย่ี งจากภยั ชนิดนนั้
เพยี งอยา่ งเดยี ว

การวิเคราะหค์ วามเสี่ยงจากภยั หลากหลายประเภท (multi-risk approach) ประกอบดว้ ย
การวเิ คราะห์ความเสย่ี งของภยั หลายประเภทและความเปราะบางในหลายมติ ิ ความท้าทาย
ในการประเมนิ ความเสย่ี งจากภยั หลากหลายประเภท คอื การค�ำนึงถงึ ผลทจ่ี ะตามมาทงั้ หมด
ของภยั เชน่ ผลกระทบต่อเน่ือง (knock-on effects) ผลกระทบแบบโดมโิ น (domino effects)
และผลกระทบแบบลกู โซ่ (cascading effects) ทำ� ใหเ้ กดิ ความเขา้ ใจอยา่ งถ่องแทว้ า่ ภยั ต่าง ๆ
อาจเชอ่ื มโยงกนั และอาจเป็นชนวนใหเ้ กดิ ภยั อกี อยา่ งหน่ึง ตวั อยา่ งเชน่ ลมทแ่ี รงมากของพายุ
ไซโคลนเขตรอ้ นอาจเป็นชนวนใหเ้ กดิ คลน่ื พายซุ ดั ฝัง่ และน้�ำทว่ มทต่ี ามมาในบรเิ วณชมุ ชนชายฝัง่
หรอื ตวั อยา่ งจากกรณแี ผน่ ดนิ ไหวครงั้ ใหญท่ างตะวนั ออกของประเทศญป่ี ่นุ ในปี 2011 ซง่ึ ทำ� ใหเ้ กดิ
ความเสยี หายทโ่ี รงไฟฟ้านวิ เคลยี รใ์ นเขตจงั หวดั ฟุกชุ มิ า่ ในกรณนี ้ี หากจะประเมนิ ความเสย่ี งจาก
ภยั แผน่ ดนิ ไหว กจ็ ำ� เป็นตอ้ งวเิ คราะหค์ วามเชอ่ื มโยงถงึ การเกดิ คลน่ื ยกั ษส์ นึ ามิ รวมทงั้ ผลกระทบ
ทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ โดยทางตรงและทางออ้ มอน่ื ๆ ไปพรอ้ มกนั

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 63

องค์ประกอบท่ีมีความเส่ียง (อาคาร) อุทกภัย

ผลความล่อแหลม

กราฟความเปราะบาง

ความเส่ียงอาคาร
รปู ท่ี 7 กระบวนการวเิ คราะหค์ วามเส่ียงโดยใช้ระบบ GIS จากโครงการประเมนิ ความเสี่ยง
ท่ปี ระเทศติมอร์-เลสเต โดย ADPC

64 การวิเคราะห์ความเส่ียง (risk analysis)

วิธีการอีกอย่างหน่ึงในการประเมินความเส่ียงหลากหลายประเภท คือ การประมวล
ความเส่ยี งภยั หลายประเภทและจดั ระดบั ความเส่ยี งของภยั ดงั กล่าวในเชงิ พ้นื ท่ี ซ่ึงช่วยให้
ผู้มอี �ำนาจในการตดั สนิ ใจและผู้มสี ่วนได้ส่วนเสยี รู้ได้ว่าพ้นื ท่มี คี วามเส่ยี งจากภยั ประเภทใด
มากทส่ี ดุ และน�ำไปสกู่ ารตดั สนิ ใจเลอื กมาตรการลดผลกระทบและเตรยี มความพรอ้ มสำ� หรบั ภยั
ทม่ี คี วามเสย่ี งทส่ี งู ทส่ี ดุ ในลำ� ดบั ตน้ รปู ท่ี 8 แสดงตวั อยา่ งผลการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งในรปู แบบ
แผนทค่ี วามเสย่ี งจากภยั หลากหลายประเภท จากการประเมนิ ความเสย่ี งในประเทศสาธารณรฐั
ประชาชนลาว

รปู ที่ 8 แผนทค่ี วามเสี่ยงจากภัยหลากหลายประเภท ประเทศสาธารณรัฐประชาชนลาว

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 65

4.2.1 การวิเคราะห์ความเส่ียงเชิงคุณภาพ

การวเิ คราะห์ความเสย่ี งเชงิ คุณภาพ เป็นการบรรยายความเสย่ี งทไ่ี ดจ้ ากการใชเ้ มตรกิ ซ์
ความเสย่ี งประมาณความเป็นไปไดใ้ นการเกดิ ภยั และผลกระทบทอ่ี าจตามมา ตวั อยา่ งเมตรกิ ซ์
ความเสย่ี งดา้ นล่าง แสดงระดบั ความเสย่ี งตามคะแนนความเสย่ี ง ซง่ึ เป็นผลคณู ระหว่างความ
เป็นไปไดใ้ นการเกดิ ภยั และระดบั ของผลกระทบ ตวั เลขในช่องตารางบ่งบอกระดบั ความเสย่ี ง
ตวั เลขท่มี คี ่าสูง บ่งช้ถี ึงระดบั ความเส่ยี งท่สี ูง ค่าความเส่ยี งเหล่าน้ีมปี ระโยชน์ในการแสดง
แนวโน้มหรอื เปรยี บเทยี บระดบั ความเสย่ี ง (เชน่ ต่ำ� ไปจนถงึ สงู ทส่ี ดุ )
ความเสย่ี งสูงทส่ี ุด (มากกว่า 16) ความเสย่ี งอยู่ในระดบั สูงมาก อาจมผี ลกระทบท่ี
รา้ ยแรงมาก จำ� เป็นตอ้ งหาทางยบั ยงั้ วางแผน และดำ� เนินการในทนั ที หรอื ดว่ นทส่ี ดุ
เทา่ ทจ่ี ะเป็นไปได้
ความเสย่ี งสงู (10-16) ความเสย่ี งอย่ใู นระดบั ทร่ี ุนแรงและอาจก่อผลกระทบรุนแรงได้
แมย้ งั ไมจ่ ำ� เป็นตอ้ งดำ� เนนิ การยบั ยงั้ ในทนั ทีแตต่ อ้ งมกี ารจดั ทำ� เตรยี มการ และดำ� เนนิ การ
ในอนาคตอนั ใกล้
ความเส่ียงปานกลาง (4-9) ความเส่ียงรุนแรงไม่มากนักแต่ยงั อาจก่อผลกระทบ
พอประมาณ การยบั ยงั้ ความเสย่ี งประเภทน้ีอาจไมเ่ รง่ ดว่ นมากนกั และอาจจำ� เป็นหรอื
ไมเ่ ป็นทจ่ี ะตอ้ งจดั การ ขน้ึ อยกู่ บั ทรพั ยากรทม่ี ี
ความเสย่ี งต่ำ� (1-3) ความเสย่ี งในระดบั ทไ่ี มร่ นุ แรง และสง่ ผลกระทบน้อย ความเสย่ี ง
เหลา่ น้ีอาจยอมรบั ได้ โดยควรระบกุ ลุม่ ประชากรทอ่ี าจจะไดร้ บั ผลกระทบ

ตารางที่ 8 ตัวอย่างเมตริกซ์ความเสี่ยง

ความเป็นไปได้ (1) น้อยมาก (2) น้อย ผลกระทบ (4) มาก (5) มากท่ีสุด
ในการเกิด ปานกลาง (5) สงู (10) (3) ปานกลาง สงู ทส่ี ดุ (20) สงู ทส่ี ดุ (25)
ปานกลาง (4) ปานกลาง (8) สงู ทส่ี ดุ (20)
(5) คอ่ นขา้ งแน่นอน ปานกลาง (6) สงู (15) สงู (16)
(4) เป็นไปไดส้ งู ต่ำ� (3) ปานกลาง (4) สงู (12) สงู (12) สงู (15)
(3) เป็นไปได้ ต่ำ� (2) ต่ำ� (2) ปานกลาง (9) ปานกลาง (8) สงู (10)
(2) ไมแ่ น่นอน ต่ำ� (1) ปานกลาง (6) ปานกลาง (4) ปานกลาง (5)
(1) เป็นไปไดต้ ำ�่ ต่ำ� (3)

66 การวิเคราะห์ความเสี่ยง (risk analysis)

4.2.2 การวิเคราะห์ความเสี่ยงเชิงปริมาณ

การวิเคราะห์ความเส่ียงเชิงปริมาณ มี 2 แนวทาง ได้แก่ แบบก�ำหนดค่าจ�ำเพาะ
(เฉพาะเหตุการณ์) และแบบความน่าจะเป็น (เชงิ สถติ )ิ ซ่งึ ทงั้ สองแบบมที งั้ ขอ้ ดแี ละขอ้ เสยี
การเลอื กใชจ้ งึ ขน้ึ อยกู่ บั บรบิ ทของการประเมนิ ความเสย่ี ง (Kirchsteiger, 1999)

1) การวิเคราะหแ์ บบกำ� หนดค่าจำ� เพาะ (deterministic risk analysis)
การวเิ คราะห์แบบก�ำหนดค่าจ�ำเพาะเป็นการวเิ คราะห์ความเส่ยี งด้วยการพจิ ารณา
สถานการณ์ภยั เพยี ง 1 สถานการณ์ ซ่ึงท�ำให้สามารถค�ำนวณค่าความเส่ยี งได้แบบชดั เจน
เช่น การวเิ คราะห์ความเสย่ี งจากเหตุการณ์พายุไต้ฝ่ ุนขนาดใหญ่ซ่งึ จะเกดิ ขน้ึ ในเขตภูมภิ าค
เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตภ้ ายใน 6 ชวั่ โมงนบั จากน้ี จะใหค้ า่ ความเสย่ี งเพยี งคา่ เดยี ว และสามารถ
วเิ คราะหผ์ ลกระทบทอ่ี าจจะเกดิ ขน้ึ ไดอ้ ยา่ งแน่ชดั

การวเิ คราะห์ความเสย่ี งแบบก�ำหนดค่าจ�ำเพาะสามารถน�ำไปใชไ้ ดห้ ลายกรณีตามแต่
สถานการณ์ท่ตี ้องการศกึ ษา เช่น การวเิ คราะห์ความเส่ยี งจาก ‘สถานการณ์ท่เี ลวร้ายท่สี ุด
(worst-case scenario)’ ‘สถานการณ์ทร่ี ุนแรงทส่ี ุดทค่ี าดว่าจะเกดิ ขน้ึ ได้ (maximum-credible
scenario)’ ‘สถานการณ์ทเ่ี พง่ิ เกดิ ขน้ึ (recent scenario event)’ หรอื แมแ้ ต่ ‘สถานการณ์ทด่ี ี
ทส่ี ุด (best case scenario)’ ทงั้ น้ี ขน้ึ อย่กู บั จุดประสงคว์ ่าจะน�ำการประเมนิ ความเสย่ี งไปใช้
ทำ� อะไร การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งของเหตกุ ารณ์ในอดตี อาจชว่ ยใหส้ ามารถเปรยี บเทยี บผลกระทบ
ท่ไี ด้จากการค�ำนวณโดยแบบจ�ำลองและสง่ิ ท่เี กดิ ขน้ึ ในสถานการณ์จรงิ ซ่งึ ช่วยในการยนื ยนั
ความถกู ตอ้ งแมน่ ยำ� ของการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งได้ อยา่ งไรกด็ ี บางสถานการณ์ทเ่ี คยเกดิ ขน้ึ แลว้
ในอดตี อาจไม่เกิดข้นึ ซ้�ำอีกครงั้ ก็เป็นได้ (Kirchsteiger, 1999) นอกจากน้ี การวเิ คราะห์
โดยอ้างอิงสถานการณ์เป็ นหลักอาจมีประโยชน์อย่างมากในการส่ือสารผลการประเมิน
ความเสย่ี งใหค้ นทไ่ี มม่ คี วามเชย่ี วชาญเขา้ ใจ แต่กค็ วรระวงั ว่าการใชส้ ถานการณ์ทเ่ี ลวรา้ ยทส่ี ุด
หรอื สถานการณ์ทร่ี ุนแรงทส่ี ุดทค่ี าดว่าจะเกดิ เป็นตวั ช้วี ดั ถงึ ระดบั ความเสย่ี ง อาจน�ำไปสู่การ
ประมาณค่าความเส่ยี งท่ใี ห้ผลเกนิ จรงิ ไปมาก ผู้ประเมนิ ความเส่ยี งจงึ จ�ำเป็นต้องเขา้ ใจและ
สามารถอธบิ ายเรอ่ื งเหลา่ น้ีได้

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 67

สถานการณ์ที่เลวร้ายที่สดุ (worst case scenario) เป็นหน่ึงในวธิ กี ารทใ่ี ชก้ นั
โดยทวั่ ไปในการประเมนิ ความเสย่ี งเชงิ คุณภาพและเชงิ ปรมิ าณ โดยสนั นิษฐานว่า
ทุกสงิ่ ทุกอย่างท่เี ช่อื ว่าอาจผดิ พลาดได้นัน้ จะผดิ พลาด ดงั นัน้ จงึ มกั ถอื ว่าผลลพั ธ์
ของสถานการณ์ท่ีเลวร้ายท่ีสุดเป็นการประมาณการณ์ท่ีสูงกว่าความเส่ียงจริง
(Kirchsteiger, 1999) ขอ้ จ�ำกดั ประการสำ� คญั ของการใชส้ ถานการณ์ทเ่ี ลวรา้ ยทส่ี ุด
ในการวิเคราะห์คือ การตงั้ สมมติฐานว่าผู้ประเมินความเส่ยี งสามารถบอกได้ว่า
สถานการณ์ทเ่ี ลวรา้ ยทส่ี ุดเป็นอยา่ งไร ซง่ึ ในหลายกรณีพบว่าการสนั นิษฐานนนั้ อาจ
ไมถ่ กู ตอ้ งเสมอไป เชน่ กรณแี ผน่ ดนิ ไหวทอ่ี นิ โดนีเซยี ในปี 2004 และกรณคี ลน่ื ยกั ษ์
สนึ ามทิ างภาคตะวนั ออกของประเทศญ่ปี ุ่น ในปี 2011 ซง่ึ ภยั ทเ่ี กดิ ขน้ึ เลวรา้ ยกว่า
สถานการณ์ท่เี ลวรา้ ยท่สี ุดท่ไี ด้ประมาณการณ์ไวก้ ่อนหน้านัน้ (Central Disaster
Management Council, 2011) ในกรณีคล่ืนยกั ษ์สนึ ามทิ างภาคตะวนั ออกของ
ประเทศญป่ี ุ่นในปี 2011 พบวา่ คล่นื สนึ ามทิ เ่ี กดิ ขน้ึ ในวนั นนั้ มคี วามสงู มากกวา่ ทเ่ี คย
มกี ารคาดการณ์ว่าเป็นสถานการณ์เลวรา้ ยทส่ี ุด ท�ำใหก้ ารออกแบบก�ำแพงกนั คล่นื
สนึ ามมิ คี วามสูงไม่เพยี งพอกบั สถานการณ์ท่เี กดิ ขน้ึ จรงิ ท�ำใหไ้ ม่สามารถกนั คล่นื
สนึ ามทิ เ่ี กดิ ขน้ึ ได้ สง่ ผลใหเ้ กดิ ความเสยี หายมากมาย อยา่ งไรกด็ ี โอกาสในการเกดิ
เหตุการณ์ทเ่ี ลวรา้ ยมากทส่ี ดุ อาจมคี วามเป็นไปไดน้ ้อยมาก ทำ� ใหใ้ นบางครงั้ ผลทไ่ี ด้
จากการประเมนิ ดงั กลา่ วไมใ่ หค้ วามหมายทม่ี คี ณุ คา่ เทา่ ใดนกั ตอ่ ผใู้ ชง้ าน

สถานการณ์ที่รนุ แรงท่ีสดุ ท่ีคาดว่าจะเกิดขึน้ ได้ (maximum-credible scenario)
เป็นสถานการณ์ทอ่ี าจไม่ใช่สถานการณ์ทเ่ี ลวรา้ ยทส่ี ุดดงั ทก่ี ล่าวในขา้ งต้น แต่เป็น
สถานการณ์ทม่ี คี วามรนุ แรงมากและมคี วามเป็นไปไดส้ งู วา่ จะเกดิ ขน้ึ การคาดการณ์วา่
เหตกุ ารณ์ใดคอื เหตกุ ารณ์ทม่ี คี วามรนุ แรงทส่ี ดุ ทค่ี าดวา่ จะเกดิ ขน้ึ ได้ โดยมากยงั คงเป็น
วจิ ารณญาณของผูเ้ ชย่ี วชาญ ซ่งึ นับเป็นหน่ึงในขอ้ จ�ำกดั ทส่ี �ำคญั แต่การวเิ คราะห์
ความเสย่ี งดว้ ยวธิ นี ้ีมกั เป็นทย่ี อมรบั ในหมู่ผูเ้ ชย่ี วชาญดา้ นความเสย่ี งมากกว่ากรณี
สถานการณ์ทม่ี คี วามเลวรา้ ยมากทส่ี ุดเน่ืองจากมโี อกาสเกดิ ขน้ึ ไดม้ ากกว่า (Central
Disaster Management Council, 2011)

68 การวิเคราะห์ความเส่ียง (risk analysis)

2) การวิเคราะหค์ วามเส่ียงแบบความน่าจะเป็น (probabilistic risk analysis)
การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งแบบความน่าจะเป็นตา่ งจากการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งแบบกำ� หนด
คา่ จำ� เพาะตรงทม่ี กี ารคำ� นงึ ถงึ สถานการณ์ทเ่ี ป็นไปไดท้ งั้ หมดทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ไดใ้ นชว่ งระยะเวลาหน่งึ
และไมไ่ ดใ้ หค้ วามสำ� คญั กบั สถานการณ์ใดเพยี งสถานการณ์เดยี ว ความเสย่ี งทไ่ี ดจ้ ากการวเิ คราะห์
แบบน้ีมาจากการวเิ คราะหจ์ ากภยั ทงั้ หมดทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ได้ โดยน�ำเสนอในรูปของการแจกแจง
ความน่าจะเป็น (เหตุการณ์ท่มี คี วามรุนแรงเป็นอย่างมากจะมโี อกาสเกิดได้น้อย ในขณะท่ี
เหตุการณ์ท่ไี ม่รุนแรงมากนักจะมคี วามเป็นไปได้ในการเกิดมากกว่า) ดงั นัน้ จงึ บอกระดบั
ความเส่ยี งในภาพรวมได้ใกล้เคียงความเป็นจริงมากกว่าและมีประโยชน์มากส�ำหรบั พ้ืนท่ี
ทม่ี โี อกาสเกดิ ภยั ไดห้ ลากหลายสถานการณ์ซง่ึ มากเกนิ กวา่ ทจ่ี ะพจิ ารณาแบบเดย่ี ว ๆ ได้
เน่อื งจากการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งแบบความน่าจะเป็นเป็นการประมาณคา่ ความเป็นไปได้
ทพ่ี น้ื ทห่ี น่ึงจะไดร้ บั ผลกระทบจากภยั จงึ มปี ระโยชน์ต่ออุตสาหกรรมประกนั ภยั ในการคาดการณ์
ความเสยี หายรายปี (annual loss) ตามความเป็นไปไดท้ จ่ี ะตอ้ งจา่ ยสนิ ไหมทดแทนใหก้ บั ลกู คา้
ทงั้ น้ี อาจเป็นเร่ืองยากในการท�ำความเข้าใจเก่ียวกบั การวิเคราะห์ความเส่ยี งแบบ
ความน่าจะเป็น เน่ืองจากผลท่ไี ด้จากการประเมนิ แบบน้ีเป็นความเสย่ี งในภาพรวม และเรา
ไมอ่ าจทราบไดแ้ น่ชดั ถงึ ผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ จากเหตุการณ์แตล่ ะครงั้ การใชก้ ารวเิ คราะหแ์ บบ
ความน่าจะเป็นและแบบก�ำหนดค่าจ�ำเพาะร่วมกนั จงึ เป็นอกี แนวทางหน่ึงทอ่ี าจเป็นประโยชน์
หากมที รพั ยากรเพยี งพอ

4.3 ผลการวิเคราะห์ความเสี่ยง

การวเิ คราะห์ความเสย่ี งโดยทวั่ ไปไม่สามารถครอบคลุมความเสย่ี งทงั้ หมดได้ แต่ผลของ
การประเมนิ ความเส่ยี งสามารถน�ำมาใช้เป็นเคร่อื งมอื ประกอบการตดั สนิ ใจถึงความจ�ำเป็น
ในการป้องกนั และลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ิ พจิ ารณาวา่ ความเสย่ี งใดทค่ี วรใหค้ วามสำ� คญั และ
มแี นวทางใดบา้ งทเ่ี หมาะสมสำ� หรบั การรบั มอื กบั ความเสย่ี งทไ่ี มส่ ามารถยอมรบั ได้ การวเิ คราะห์
ความเสย่ี งทำ� ใหเ้ หน็ ถงึ ความซบั ซอ้ นของผลกระทบจากภยั พบิ ตั ิ ทงั้ ความเสยี หายและความสญู เสยี
นอกจากน้ี ยงั สามารถใหค้ ำ� ตอบไดว้ ่าผใู้ ดจะไดร้ บั ผลกระทบมากทส่ี ุด ควรใหค้ วามช่วยเหลอื
ผทู้ ไ่ี ดร้ บั ผลกระทบอยา่ งไรใหส้ ามารถฟ้ืนฟูไดอ้ ยา่ งยงั่ ยนื รวมถงึ คำ� ถามอน่ื ๆ อกี มากมาย ดงั นนั้

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 69

การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งจงึ เป็นเครอ่ื งมอื สำ� คญั ในการสรา้ งแนวทางการรบั มอื ภยั พบิ ตั แิ บบเชงิ รกุ
ทำ� ใหเ้ ขา้ ใจถงึ ตน้ เหตุทแ่ี ทจ้ รงิ ของการเกดิ ภยั พบิ ตั ิ ชว่ ยลดความเสยี หาย การซ่อมสรา้ งการฟ้ืนฟู
และชว่ ยทดแทนการแกไ้ ขปัญหาปลายเหตุหลงั จากเกดิ ภยั พบิ ตั ิ (WBI 2009)
ขอ้ มลู ทไ่ี ดจ้ ากกระบวนการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งประกอบดว้ ย:
ผลการวิเคราะหค์ วามเป็นไปได้ในการเกิด (likelihood analysis) เป็นการประเมนิ
ความเป็นไปไดใ้ นการเกดิ ภยั หรอื ภาวะคกุ คามทส่ี ง่ ผลใหเ้ กดิ ความเสย่ี ง สามารถอธบิ าย
ไดใ้ นเชงิ คณุ ภาพ เชน่ เป็นไปไดย้ าก จนถงึ เป็นไปไดอ้ ยา่ งแน่นอน ดงั ปรากฏในตวั อยา่ ง
เมตรกิ ซค์ วามเสย่ี งหรอื อธบิ ายดว้ ยตวั แปรทางคณติ ศาสตร์ เชน่ ระดบั ความน่าจะเป็น
หรอื ความถใ่ี นการเกดิ ภยั ในชว่ งเวลาหน่งึ ทงั้ น้ี การวเิ คราะหค์ วามเป็นไปไดเ้ ชงิ คณุ ภาพ
มกั จะไมซ่ บั ซอ้ น แตอ่ าจใหผ้ ลทม่ี คี วามคลาดเคลอ่ื นมากกวา่
ผลการวิเคราะห์ผลกระทบ (consequence/impact analysis) เป็นการประเมนิ
ผลกระทบหรอื การประมาณค่าความเสยี หายหรอื ความสูญเสยี โดยพจิ ารณาระดบั
ความรุนแรงของภยั และความเปราะบางของพน้ื ทท่ี ไ่ี ดร้ บั ผลกระทบ สามารถน�ำเสนอ
ในเชงิ ปรมิ าณดว้ ยการจ�ำลองเหตุการณ์ทางกายภาพ หรอื การประมาณค่าจากขอ้ มลู
ภยั พบิ ตั ใิ นอดตี หรอื น�ำเสนอในเชงิ คุณภาพ ดว้ ยค�ำอธบิ ายระดบั ความเสย่ี ง ตงั้ แต่
น้อยมาก จนถงึ มากทส่ี ดุ ตามตวั อยา่ งทแ่ี สดงในเมตรกิ ซค์ วามเสย่ี ง
เมตริกซ์ความเส่ียง (risk matrix) เป็นผลการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งแบบไม่ซบั ซอ้ น
โดยใช้การประมาณการณ์ความเป็นไปได้ในการเกิดของเหตุการณ์ความเส่ยี งและ
ผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ในเชงิ คณุ ภาพ
แผนท่ีความเสี่ยงเฉพาะภาคส่วนและแผนท่ีความเสี่ยงแบบรวม (sector-specific
risk maps and composite risk maps) ตวั อย่าง เช่น แผนทค่ี วามเสยี หายของ
บา้ นเรอื น แผนทค่ี วามเสยี หายดา้ นเกษตรกรรม แผนทค่ี วามเสยี หายของสาธารณูปโภค
ทจ่ี �ำเป็น โดยแผนทค่ี วามเสย่ี งแบบรวมจะผนวกเอาผลกระทบทงั้ หมดทเ่ี กดิ ขน้ึ จาก
ภยั ทงั้ หมดทท่ี ำ� การศกึ ษา
แผนทค่ี วามเสย่ี งมคี วามแตกต่างจากแผนทภ่ี ยั เพราะนอกจากขอ้ มลู เกย่ี วกบั ภยั แลว้ แผนท่ี
ความเสย่ี งยงั ประกอบดว้ ยขอ้ มลู เกย่ี วกบั ความเปราะบางและความล่อแหลมขององคป์ ระกอบ
ทม่ี คี วามเสย่ี ง ซง่ึ ขอ้ มลู ทงั้ หมดถูกประมวลทบั ซอ้ นกนั จนเกดิ เป็นแผนทซ่ี ง่ึ แสดงใหเ้ หน็ ระดบั
ความเสย่ี งทแ่ี ตกต่างกนั ตามแต่ละพน้ื ท่ี ผลการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งยงั ช่วยใหร้ ฐั บาลและชุมชน

70 การวิเคราะห์ความเสี่ยง (risk analysis)

เขา้ ใจถงึ ระดบั ความเสยี หายและความสญู เสยี ทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ต่อชวี ติ ทรพั ยส์ นิ บรกิ ารสาธารณะ
โครงสรา้ งพน้ื ฐาน ระบบสาธารณูปโภคและสาธารณูปการตา่ ง ๆ ภายในพน้ื ทข่ี องตน และสามารถ
เปรยี บเทยี บระดบั ความเสย่ี งระหว่างพ้นื ท่แี ละระหว่างภาคส่วนได้ ตวั อย่างเช่น การจ�ำลอง
ความเสยี หายของระบบประปา ระบบไฟฟ้า และเครอื ขา่ ยการคมนาคมขนสง่ ท�ำใหผ้ มู้ อี �ำนาจ
ตดั สนิ ใจมขี ้อมูลประกอบว่าจะลงทุนในการเตรยี มความพร้อมและเสรมิ สร้างความแขง็ แรง
ของโครงสรา้ งพ้นื ฐานสาธารณะประเภทใดบ้าง ควรด�ำเนินการในเร่อื งใดก่อนหรอื หลงั และ
ควรใชเ้ งนิ ลงทุนเท่าใด ประการสุดทา้ ย การวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งนับว่าเป็นเคร่อื งมอื ทด่ี แี ละมี
ประสทิ ธภิ าพมากตอ่ การสอ่ื ถงึ ตวั แปรหรอื สาเหตขุ องความเสย่ี ง เพอ่ื ใหผ้ มู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ไดเ้ ขา้ ใจ
มกี ารแลกเปลย่ี นขอ้ มลู ความเสย่ี ง รวมถงึ เป็นพน้ื ฐานทส่ี ำ� คญั ในการวางกลยทุ ธก์ ารบรหิ ารจดั การ
ความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั แิ ละการสอ่ื สารเกย่ี วกบั ความเสย่ี งอกี ดว้ ย

กล่องข้อความ 5 แผนทค่ี วามเสย่ี งของบา้ นเรอื นจากอทุ กภยั ในเมอื งหาดใหญ่ โครงการ MADRiD

การประเมนิ ความเสย่ี งของบา้ นเรอื นจากอุทกภยั ในเมอื งหาดใหญ่ จงั หวดั สงขลาภายใต้
โครงการ MADRiD มงุ่ เน้นการศกึ ษาความเสย่ี งในเชงิ ความเสยี หายทางกายภาพของบา้ นเรอื น
ซง่ึ เป็นผลกระทบจากอุทกภยั โดยคาดการณ์ความเสยี หายของบา้ นเรอื นในระดบั ต�ำบล พรอ้ ม
น�ำเสนอในรปู แบบแผนท่ี ซง่ึ แสดงขอบเขตการปกครองและระดบั ความเสย่ี งของแต่ละต�ำบล
การประเมนิ ความเสย่ี งของบา้ นเรอื นต่ออุทกภยั คาบการเกดิ 100 ปีไดจ้ ากการน�ำแผนท่ี
อุทกภยั (กลอ่ งขอ้ ความท่ี 1) มาซอ้ นทบั กบั ตำ� แหน่งของบา้ นเรอื น เพอ่ื ประเมนิ ความลอ่ แหลม
ต่ออุทกภยั (กล่องขอ้ ความท่ี 2) และเม่อื น�ำเมตรกิ ซค์ วามเปราะบางของบา้ นเรอื นซง่ึ คำ� นึงถงึ
ความรุนแรงของอุทกภยั ต่อประเภทของวสั ดุอาคารทใ่ี ชใ้ นการก่อสรา้ ง (กล่องขอ้ ความท่ี 3)
มาประกอบกนั แล้ว ก็สามารถประมาณค่าความเสยี หายโดยรวมของบ้านเรอื นจากอุทกภยั
ในแต่ละต�ำบลได้ ดงั แสดงในแผนทค่ี วามเสย่ี งของอาคารบา้ นเรอื นในเมอื งหาดใหญ่ต่ออุทกภยั
คาบการเกดิ 100 ปี ในรปู ท่ี 10 ทงั้ น้ี ตวั เลขเปอรเ์ ซน็ ตใ์ นแผนท่ี แสดงถงึ สดั สว่ นของบา้ นเรอื นใน
ตำ� บลทจ่ี ะไดร้ บั ความเสยี หายเมอ่ื เทยี บกบั จำ� นวนอาคารทงั้ หมดในตำ� บล โดยตำ� บลทม่ี คี วามเสย่ี ง
มากทส่ี ดุ ในอำ� เภอหาดใหญ่ ไดแ้ ก่ ต�ำบลคเู ต่า ต�ำบลคลองแห และต�ำบลน้�ำน้อย มคี วามเสย่ี ง
ตอ่ ความเสยี หายมากกวา่ รอ้ ยละ 50 เน่อื งจากระดบั น้�ำทว่ มในพน้ื ทท่ี งั้ 3 ตำ� บล มคี วามลกึ มากกวา่
1 เมตร และเป็นพน้ื ทใ่ี นเขตเมอื งซง่ึ มบี า้ นเรอื นซง่ึ มคี วามลอ่ แหลมจำ� นวนมาก

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 71

กล่องข้อความ 5 แผนทค่ี วามเสย่ี งของบา้ นเรอื นตอ่ อทุ กภยั ในเมอื งหาดใหญ่ โครงการ MADRiD (ตอ่ )

รปู ท่ี 9 แผนทค่ี วามเสี่ยงของบา้ นเรอื นในเมืองหาดใหญต่ อ่ อทุ กภยั คาบการเกดิ 100 ปี

5 การประเมินผล
ความเสี่ยง
(risk evaluation)

5.1 วัตถุประสงค์ของการประเมินผลความเสี่ยง

การประเมนิ ผลความเสย่ี งเป็นกระบวนการเปรยี บเทยี บผลการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งกบั เกณฑ์
ความเสย่ี ง เพอ่ื หาวา่ ความเสย่ี งหรอื ขนาดของความเสย่ี งนนั้ เป็นทย่ี อมรบั ไดห้ รอื ไม่ และควรจดั การ
อยา่ งไร มปี ระโยชน์มากในการจดั ทำ� ขอ้ แนะน�ำในการจดั การความเสย่ี ง ช่วยใหพ้ จิ ารณาไดว้ ่า
มคี วามเสย่ี งใดทจ่ี ำ� เป็นตอ้ งดำ� เนนิ การแกไ้ ขบา้ ง และควรตอ้ งเรยี งลำ� ดบั ความสำ� คญั ในการจดั การ
ความเสย่ี งประการใดก่อน นอกจากน้ี ยงั เป็นขอ้ มลู พน้ื ฐานทส่ี ำ� คญั ในการวางมาตรการบรหิ าร
จดั การความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั อิ น่ื ๆ

5.2 ข้อมูลท่ีจ�ำเป็นในการประเมินผลความเส่ียง

ขอ้ มลู สำ� คญั ทจ่ี ำ� เป็นตอ้ งใชป้ ระกอบการประเมนิ ผลความเสย่ี ง ไดแ้ ก่
โอกาสหรอื ความน่าจะเป็นในการเกิดภยั และผลกระทบ ซ่ึงได้จากการประเมนิ ภยั
และความลอ่ แหลม
ระดบั ผลกระทบ ซง่ึ ไดจ้ ากการวเิ คราะหค์ วามเปราะบางและศกั ยภาพ
ผลกระทบโดยรวมทงั้ หมด ซง่ึ ไดจ้ ากกระบวนการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี ง

74 การประเมินผลความเสี่ยง (risk evaluation)

5.3 แนวทางการประเมินผลความเสี่ยง

1) การจดั ลำ� ดบั ความสำ� คญั ความเส่ียง
เป็นวธิ กี ารทใ่ี ชใ้ นการระบุความเสย่ี งทต่ี อ้ งไดร้ บั การพจิ ารณาเป็นพเิ ศษดว้ ยกระบวนการให้
คะแนน ดงั แสดงในตารางท่ี 9 ซง่ึ เป็นการกำ� หนดเกณฑเ์ พอ่ื จดั ลำ� ดบั ความสำ� คญั ของความเสย่ี ง
จากอุทกภยั โดยค่าระดบั ความเสย่ี งทป่ี รากฏในตารางมคี วามสมั พนั ธก์ บั ระดบั ความเสย่ี งตาม
เมตรกิ ซค์ วามเสย่ี ง (ตารางท่ี 8) ในหวั ขอ้ 4.2.1 วา่ ดว้ ยการวเิ คราะหค์ วามเสย่ี งเชงิ คณุ ภาพ

ตารางที่ 9 การประเมินผลและการจัดล�ำดับความส�ำคัญความเสี่ยง

ระดับความเสี่ยง ระดับความส�ำคัญ

ความเส่ียงตำ่� (น้อยกว่า 4 คะแนน) เป็นความเสย่ี งทย่ี อมรบั ได้ มคี วามสำ� คญั น้อย อาจไมต่ อ้ ง
ดำ� เนินการอะไรเป็นพเิ ศษ

ความเสี่ยงปานกลาง ( 4-9 คะแนน) เป็นความเสย่ี งทอ่ี าจยอมรบั ไมไ่ ด้ แต่ยงั เป็นความเสย่ี ง
ทไ่ี มร่ บี ดว่ น มคี วามสำ� คญั ปานกลาง ยงั ไมจ่ ำ� เป็นตอ้ ง
ดำ� เนินการในทนั ที สามารถวางแผนดำ� เนินการในระยะ
ปานกลางได้

ความเส่ียงสงู (10-16 คะแนน) เป็นความเสย่ี งทไ่ี มอ่ าจยอมรบั ได้ มคี วามสำ� คญั สงู
ควรดำ� เนินการโดยเรว็

ความเส่ียงสงู มาก (มากกว่า 16 คะแนน) เป็นความเสย่ี งทย่ี อมรบั ไมไ่ ดเ้ ลย มคี วามสำ� คญั สงู มาก
อาจตอ้ งใชม้ าตรการฉุกเฉนิ และตอ้ งดำ� เนินการในทนั ที

2) เกณฑค์ วามเสี่ยง
เกณฑ์ความเส่ียงเป็ นส่ิงท่ีใช้อ้างอิงในการประเมินความส�ำคัญของความเส่ียง เป็ น

เกณฑ์ทก่ี �ำหนดขน้ึ ว่าจะยอมรบั หรอื จดั การความเสย่ี งทม่ี หี รอื ไม่ พรอ้ มทงั้ เสนอทางเลอื กใน

การเตรยี มความพรอ้ ม ป้องกนั หรอื ลดผลกระทบ แต่ควรพจิ ารณามาตรการและนโยบายในการ

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 75

บรหิ ารจดั การความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ทิ ม่ี อี ยแู่ ลว้ ประกอบดว้ ย ในหลายกรณี อาจใชห้ ลกั การใน
เรอ่ื งการประเมนิ ตน้ ทนุ และผลประโยชน์ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ขอ้ กำ� หนดทางกฏหมาย ปัจจยั ทางเศรษฐกจิ
สงั คมและสงิ่ แวดลอ้ ม เรอ่ื งทม่ี ผี สู้ ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ใหค้ วามสำ� คญั และอน่ื ๆ ประกอบการจดั ทำ� เกณฑ์
โดยเกณฑ์ความเสย่ี งมไี ด้หลายรูปแบบซ่งึ อาจมคี วามแตกต่างได้ตามบรบิ ทของแต่ละท้องท่ี
ตวั อยา่ งเชน่ ตารางเกณฑค์ วามเสย่ี งจากเมตรกิ ซค์ วามเสย่ี ง (ตารางท่ี 10) แสดงใหเ้ หน็ การใช้
ระดบั ความเสย่ี งเป็นเกณฑใ์ นการวางมาตรการเพอ่ื จดั การความเสย่ี ง ในกรณนี ้ี หากมคี วามเสย่ี ง
สงู มาก (เฉดสแี ดง) จะเลอื กมาตราการเพอ่ื กำ� จดั ความเสย่ี ง เชน่ ยา้ ยถนิ่ ทอ่ี ยขู่ องชมุ ชนแออดั ทม่ี ี
ความเปราะบางอยา่ งมากกบั น้�ำทว่ มทม่ี ขี นาดรนุ แรงไปยงั พน้ื ทส่ี งู ทห่ี า่ งไกลจากน้�ำทว่ ม หรอื หากมี
ความเสย่ี งในระดบั ปานกลาง (เฉดสเี หลอื ง) จะเลอื กใชม้ าตราการเพอ่ื การเฝ้าระวงั เชน่ การจดั ท�ำ
ระบบเตอื นภยั ล่วงหน้าแบบครบวงจร ใหช้ ุมชนสามารถเตรยี มความพรอ้ มรบั มอื กบั เหตุการณ์
น้�ำท่วมไดอ้ ย่างทนั ท่วงที ทงั้ น้ี มาตรการทเ่ี ลอื กใชอ้ าจขน้ึ อย่กู บั ปัจจยั สำ� คญั เช่น ทรพั ยากร
ศกั ยภาพ องคก์ ร มมุ มองเกย่ี วกบั ความเสย่ี ง และความคดิ ของผมู้ สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี และควรเน้น
ใหช้ มุ ชน/คนในพน้ื ทม่ี สี ว่ นรว่ มในการตดั สนิ ใจเลอื กมาตรการทเ่ี หมาะสมกบั บรบิ ทของตนเอง

ตารางที่ 10 ตัวอย่างเมตริกซ์เกณฑ์ความเสี่ยง

ความเป็นไปได้ (1) น้อยมาก (2) น้อย ผลกระทบ (4) มาก (5) มากท่ีสุด
ในการเกิด เฝ้าระวงั (3) ปานกลาง

(5) คอ่ นขา้ งแน่นอน ลดผลกระทบ กำ� จดั
(4) เป็นไปไดส้ งู
(3) เป็นไปได้
(2) ไมแ่ น่นอน
(1) เป็นไปไดต้ ำ�่

ทนรบั / ยอมรบั

76 การประเมินผลความเส่ียง (risk evaluation)

นอกจากน้ี ควรตระหนกั เสมอวา่ ความเสย่ี งไมม่ สี ถานะตายตวั เน่ืองจากภยั ความลอ่ แหลม
ความเปราะบาง และศกั ยภาพ ลว้ นมกี ารเปลย่ี นแปลงอยตู่ ลอดเวลา การประมาณคา่ ความเสย่ี ง
จงึ ควรทำ� อยา่ งสม่ำ� เสมอและมกี ารปรบั ปรงุ เกณฑเ์ พอ่ื ใชใ้ นการจดั การความเสย่ี งเป็นประจำ�

5.4 ผลการประเมินผลความเส่ียง

ผลท่ีได้จากการประเมินความเส่ียงมักอยู่ในรูปแบบรายงาน และ/หรือการน�ำเสนอ
การเปรยี บเทยี บระดบั ความเสย่ี งตามพน้ื ท่ี ภาคส่วน หรอื ภยั เป็นวธิ กี ารทม่ี ปี ระโยชน์ในการ
พจิ ารณาระดบั ของความเสย่ี งทย่ี อมรบั ได้ ทงั้ น้ี ในการตดั สนิ ใจวา่ จะเลอื กใชม้ าตรการใดในการ
จดั การความเสย่ี งตามผลการประเมนิ ความเสย่ี ง มสี องทางเลอื กสำ� คญั ทช่ี ่วยในการพจิ ารณา
ไดแ้ ก่ การวเิ คราะหต์ น้ ทนุ และผลประโยชน์ และทฏษฎตี ่ำ� ทส่ี ดุ เทา่ ทจ่ี ะเป็นไปไดอ้ ยา่ งสมเหตสุ มผล

การวิเคราะหต์ ้นทนุ และผลประโยชน์ (cost-benefit analysis) เป็นวธิ หี น่งึ ในการเลอื กวา่
จะจดั การกบั ความเสย่ี งหรอื ไม่ โดยการเปรยี บเทยี บตน้ ทนุ ในการลดความเสย่ี งและผลประโยชน์
ท่ีได้รบั จากการลดความเส่ยี ง ถ้าต้นทุนในการลดความเส่ยี งมากกว่าผลประโยชน์ท่ีได้รบั
ผลของการวเิ คราะหฯ์ จะน้อยกวา่ 1 หากตน้ ทนุ ในการลดความเสย่ี งน้อยกวา่ ผลประโยชน์ทไ่ี ดร้ บั
ผลของการวเิ คราะหฯ์ จะมากกวา่ 1 ซง่ึ การวเิ คราะหต์ น้ ทนุ และผลประโยชน์เป็นวธิ กี ารวเิ คราะห์
ความเสย่ี งดว้ ยหลกั เหตุและผลโดยใชม้ ลู ค่าทางการเงนิ การลงทุนเป็นบรรทดั ฐานในการตดั สนิ
อย่างไรก็ดี ต้นทุนหรอื ประโยชน์ขององค์ประกอบท่ีมคี วามเสยี งบางมติ ิไม่สามารถตีค่าใน
เชงิ มลู คา่ ได้ เชน่ ชวี ติ องคป์ ระกอบทม่ี คี ณุ คา่ ทางวฒั นธรรมและศาสนา ทำ� ใหอ้ าจไมเ่ หมาะกบั
การวเิ คราะหด์ ว้ ยวธิ คี ดิ ตน้ ทนุ และผลประโยชน์

ทฤษฎีตำ่� ที่สดุ เท่าท่ีจะเป็นไปได้อย่างสมเหตสุ มผล (as low as reasonably possible:
ALARP) เสนอว่า เม่อื ถงึ จุด ๆ หน่ึง ตน้ ทุนในการลดความเสย่ี งจะไม่คุม้ ค่ากบั ผลประโยชน์
ทไ่ี ดจ้ ากการลดความเสย่ี ง (AS/NZS 2009) ซง่ึ ทฤษฎนี ้ีมกี รอบแนวคดิ ในการเลอื กจดั การกบั
ความเสย่ี ง 3 ประการ ไดแ้ ก่

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 77

เมอ่ื ไมส่ ามารถทนรบั ความเสย่ี งได้ จะตอ้ งดำ� เนนิ การลดความเสย่ี งโดยไมค่ ำ� นงึ ถงึ ตน้ ทนุ
ในการลดความเสย่ี ง
เมอ่ื ทนรบั ความเสย่ี งได้ จำ� เป็นตอ้ งหาสมดลุ ระหวา่ งระดบั ความเสย่ี งและตน้ ทนุ ในการ
ลดความเสย่ี ง
ในกรณีท่ยี อมรบั ความเสย่ี งได้โดยรวม ถอื ว่าความเสย่ี งนัน้ ต้องอยู่ในระดบั ต่�ำพอท่ี
ไมม่ คี วามจำ� เป็นตอ้ งมมี าตรการในการลดความเสย่ี งเพมิ่ เตมิ

6 การจัดการ
ความเสี่ยง

เม่อื ประเมนิ ผลความเสย่ี งแลว้ ขนั้ ตอนต่อไปคอื การจดั การความเสย่ี ง โดยวธิ กี ารจดั การ
ความเส่ยี ง หมายรวมถึงการวางกลยุทธ์ในการลดความเส่ยี งและบรหิ ารจดั การความเส่ยี ง
จากภยั พบิ ตั ิ การจดั ท�ำแผนด�ำเนินงานตามกลยุทธ์การขจดั หรอื แก้ไขปัญหาความเปราะบาง
ความลอ่ แหลม การเตรยี มความพรอ้ ม

การเลอื กแนวทางในการจดั การเพอ่ื ใหบ้ รรลุยุทธศาสตรท์ ว่ี างไว้ ตอ้ งคำ� นึงถงึ สว่ นประกอบ
หลายประการ ตงั้ แต่การวางกระบวนการในการคดั เลอื กมาตรการทเ่ี หมาะสม กำ� หนดวา่ ผใู้ ดหรอื
หน่วยงานใดจะเป็นผตู้ ดั สนิ ใจในการเลอื กมาตรการดงั กลา่ ว และควรใชเ้ กณฑห์ รอื ขอ้ มลู ประกอบ
อะไรบา้ งในการตดั สนิ ใจเลอื กแนวทางปฏบิ ตั ทิ เ่ี หมาะสมและคมุ้ คา่ ทส่ี ดุ ซง่ึ หน่วยงานทท่ี ำ� หน้าท่ี
ประสานงานใหเ้ กดิ การประเมนิ ความเสย่ี งอาจประยกุ ตใ์ ชก้ ระบวนการต่อไปน้ีในการดำ� เนินงาน

80 การจัดการความเสี่ยง

1 ระบุชื่อหน่วยงานหรือผู้มีส่วนได้ส่วนเสียส�ำคัญ
ท่ีควรอยู่ในกระบวนการ

2 ระดมความคิดเห็นและศึกษาทางเลือกในการจัดการ
ความเส่ียงทั้งหมดตามกลยุทธ์ท่ีก�ำหนดไว้ในข้ันตอน
การประเมินผลความเส่ียง
(เน้นการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียท้ังหมด)
3 ประเมินความเป็นไปได้ในทางเลือกที่มีท้ังหมด
โดยใช้เกณฑ์ที่ได้ตกลงกันไว้ก่อนแล้ว

4 สรุปข้อตกลงในการด�ำเนินงานต่อไป
และจัดท�ำแผนการด�ำเนินงานที่เก่ียวข้อง

5 ส่ือสารแนวทางการด�ำเนินงาน
ให้ประชาชนรับทราบ
รปู ท่ี 10 กระบวนการในการจดั การความเส่ยี ง

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 81

กลยทุ ธแ์ ละแนวทางทวั่ ไปในการจดั การความเสย่ี งมี 4 ประการ ไดแ้ ก:่
การกำ� จดั ความเส่ียง(การป้องกนั หรอื หลกี เลยี่ ง)หมายถงึ การทำ� ใหค้ วามเสย่ี งหมดไป
โดยสน้ิ เชงิ อาจหมายถงึ การยา้ ยสถานทต่ี งั้ ของอาคารบา้ นเรอื นทอ่ี ยใู่ นพน้ื ทเ่ี สย่ี งใหไ้ ป
อยใู่ นพน้ื ทป่ี ลอดภยั หรอื อาจหมายถงึ การลงทนุ เชงิ โครงสรา้ งขนาดใหญ่ในการป้องกนั
ผลกระทบ เชน่ การสรา้ งกำ� แพงกนั้ คลน่ื ยกั ษส์ นึ ามทิ ม่ี คี วามสงู และแขง็ แรงเพยี งพอ
การแก้ไขปัญหาความเปราะบางและความล่อแหลม (การลดผลกระทบ) สำ� หรบั
ความเสย่ี งบางประเภท เราอาจไม่สามารถกำ� จดั ใหห้ มดไปไดโ้ ดยสน้ิ เชงิ แต่สามารถ
ลดทอนผลกระทบในทางลบใหล้ ดลงได้ เชน่ การใหค้ วามสำ� คญั กบั มาตรฐานการกอ่ สรา้ ง
สงิ่ ปลกู สรา้ งใหม้ คี วามคงทนแขง็ แรงและสามารถตา้ นทานภยั ทม่ี คี วามรนุ แรงไดด้ ี
การเตรียมความพร้อมรบั มือภยั พิบตั ิ เป็นความรแู้ ละศกั ยภาพทร่ี ฐั บาล หน่วยงาน
และประชาชนทวั่ ไปควรใหค้ วามสำ� คญั ในการพฒั นาใหด้ ขี น้ึ โดยมาตรการและกจิ กรรม
เตรยี มความพรอ้ มโดยทวั่ ไป ครอบคลุมการจดั ท�ำระบบการเตอื นภยั ล่วงหน้าส�ำหรบั
ภยั ประเภทตา่ ง ๆ แบบครบวงจร การวางแผนเฉพาะกจิ ฉุกเฉนิ การจดั หาและจดั เตรยี ม
อุปกรณ์และสงิ่ ของสำ� รองจ่าย การพฒั นากลไกในการประสานงานและการเตรยี มการ
ระดับองค์กร การวางแผนอพยพ การให้ข้อมูลแก่สาธารณชน การซ้อมรับมือ
ในสถานการณ์จำ� ลอง และการซอ้ มรบั มอื เหตุฉุกเฉนิ เป็นตน้
การจดั สรรผ้รู บั ความเสี่ยงใหม่ (การถ่ายโอนหรือแบ่งปันความเสี่ยง) หมายถงึ
กระบวนการทำ� สญั ญาหรอื ขอ้ ตกลงเพอ่ื ใหม้ ผี รู้ บั ผลกระทบจากความเสย่ี งแทน วธิ กี ารน้ี
แสดงใหเ้ หน็ วา่ ความเสย่ี งยงั คงเดมิ แตม่ กี ารจดั การใหม้ บี คุ คลอน่ื มารบั ชว่ งหรอื แบง่ เบา
ผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ จากความเสย่ี ง โดยมากอยใู่ นรปู ของการทำ� ประกนั ภยั

ทงั้ น้ี ตวั อยา่ งของทางเลอื กในการจดั การความเสย่ี งตามกลยทุ ธข์ า้ งตน้ ในกรณแี ผน่ ดนิ ไหว
ลมพายุ และอุทกภยั ไดน้ �ำเสนอไวใ้ นตารางท่ี 11

82 การจัดการความเส่ียง

ตารางท่ี 11 ประเภทของทางเลือกในการจัดการความเสี่ยง กรณีแผ่นดินไหว และพายุ และอุทกภัย

ประเภท ประเภททางเลือกในการจัดการภัยพิบัติ
ของภัย
แผน่ ดินไหว การป้องกัน/ การลดผลกระทบ การเตรียมความพร้อม การถ่ายโอนหรือ
หลีกเล่ียง แบ่งปันความเสี่ยง
ยา้ ยสง่ิ กอ่ สรา้ ง
และโครงสรา้ งท่ี ใชว้ สั ดแุ ละวธิ กี าร การวางแผนเฉพาะกจิ ฉุกเฉนิ ประกนั ความเสย่ี ง
เปราะบางทงั้ หมด ก่อสรา้ งทท่ี นตอ่ ซง่ึ ครอบคลมุ ทงั้ บรเิ วณ จากแผน่ ดนิ ไหว
จากบรเิ วณพน้ื ท่ี แผน่ ดนิ ไหว ออก การเฝ้าระวงั แผน่ ดนิ ไหว การรวมกลุม่
เสย่ี งสงู ซง่ึ จะได้ กฏหมายควบคมุ การซอ้ มรบั มอื แผน่ ดนิ ไหว ความเสย่ี ง เงนิ ทนุ
ผลกระทบจากแรงสนั ่ สงิ่ ก่อสรา้ ง การจดั เตรยี มสง่ิ ของยงั ชพี สำ� หรบั ซ่อมสรา้ ง
และ บรเิ วณเสย่ี งต่อ การซ่อมแซมและ และสง่ิ ของสำ� รองจา่ ย การ และกองทนุ
ทรายเดอื ด หรอื เสรมิ ความแขง็ แรง ฝึกทมี คน้ หาและชว่ ยเหลอื ออมทรพั ยช์ มุ ชน
ทรายเหลว อาคาร การวางแผน การจดั ทำ� ระบบเตอื นภยั สำ� หรบั การซ่อมสรา้ ง
การใชท้ ด่ี นิ โดย คลน่ื ยกั ษส์ นึ ามลิ ว่ งหน้า และฟ้ืนสภาพ
คำ� นึงถงึ ความเสย่ี ง การใหค้ วามรแู้ ก่ประชาชน
และการเพมิ่ ความตระหนกั

พายโุ ซนรอ้ น ยา้ ยชมุ ชน กอ่ สรา้ งแนวกำ� บงั การเฝ้าระวงั การพยากรณ์ ประกนั ความเสย่ี ง
และอทุ กภยั ทส่ี มุ่ เสยี งออกหา่ ง ลมหรอื ใชพ้ น้ื ทท่ี าง การเตอื นภยั ลว่ งหน้าสำ� หรบั อุทกภยั ประกนั
จากชายฝัง่ และ ธรรมชาตใิ นการลด พายไุ ตฝ้ ่นุ การเตอื นภยั ผลผลติ จากภยั พบิ ตั ิ
แรงลม ก่อสรา้ งคนั ดนิ น้�ำทว่ มลว่ งหน้า การจดั การ เงนิ ทนุ เพอ่ื การ
เสน้ ทางพายุ หรอื เขอ่ื นหรอื กำ� แพง และการวางแผนอพยพ ซ่อมสรา้ ง หรอื
รวมถงึ บรเิ วณ คลน่ื และอน่ื ๆ การจดั เตรยี มสง่ิ ของยงั ชพี กองทนุ ออมทรพั ย์
พน้ื ทต่ี ่ำ� ซง่ึ เสย่ี ง เป็นแนวกนั้ น้�ำ การหาทห่ี ลบพายไุ ตฝ้ ่นุ และ ของชมุ ชนสำ� หรบั
ต่ออุทกภยั ยกอาคารใหบ้ รเิ วณ กำ� หนดศนู ยอ์ พยพฉุกเฉนิ การซ่อมสรา้ ง

เสย่ี งต่อน้�ำทว่ ม โครงการรบั ซอ้ื บา้ น
อยเู่ หนือระดบั น้�ำ ในพน้ื ทน่ี ้�ำทว่ มถงึ
ทค่ี าดการณ์ไว้
ใชแ้ นวกำ� บงั ธรรมชาติ
เชน่ ป่าชายเลน
วางแผนทด่ี นิ โดย
คำ� นึงถงึ ความเสย่ี ง

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 83

กล่องข้อความ 6 ทางเลือกในการจัดการความเส่ียงในเมืองเซอมารัง ประเทศอินโดนีเซีย

เมอื งเซอมารงั บนเกาะชวา ประเทศอนิ โดนีเซยี เป็นเมอื งชายฝัง่ ทะเลทเ่ี ผชญิ กบั ปัญหา
ระดบั น้�ำทะเลทเ่ี พมิ่ สงู ขน้ึ และปัญหาอุทกภยั บรเิ วณชายฝัง่ เชน่ เดยี วกบั เมอื งชายฝัง่ ทะเลอ่นื ๆ
ซ่ึงมแี นวโน้มท่จี ะประสบภยั ท่รี ุนแรงมากข้นึ จากการเปล่ยี นแปลงสภาพภูมอิ ากาศ ท�ำให้มี
ความพยายามในการศกึ ษาหาทางเลอื กเพ่อื ลดผลกระทบจากปัญหาดงั กล่าว ทงั้ การยา้ ยออก
จากพน้ื ทย่ี า้ ยฝัง่ หลกี เลย่ี งการกอ่ สรา้ งบรเิ วณพน้ื ทช่ี ายฝัง่ ปรบั ตวั ดว้ ยการป้องกนั หรอื ปรบั ตวั
ตามระดบั น้�ำทะเลทเ่ี พม่ิ สงู ขน้ึ (Yuniartanti, 2012) การศกึ ษาดงั กล่าวไดส้ ำ� รวจผลกระทบจาก
การเปล่ยี นแปลงสภาพอากาศท่คี รวั เรอื นประสบ และวธิ กี ารส่วนตวั และส่วนรวมในการลด
ผลกระทบ รวมทงั้ ศกึ ษาเง่อื นไขเกย่ี วกบั ตน้ ทุน เพ่อื ตรวจสอบว่าเหตุใดการยา้ ยทอ่ี ยู่จงึ ไม่ใช่
ทางเลอื กอนั ดบั แรกสำ� หรบั ผทู้ ไ่ี ดร้ บั ผลกระทบจากภยั ดา้ นสภาพอากาศ
ทางเลอื กในการจดั การความเสย่ี งของเมอื งเซอมารงั ตามการศกึ ษาน้ี มที งั้ สน้ิ 3 ประการ
ซ่ึงมุ่งเน้นในการปรบั และเปล่ยี นแปลงตามสภาพแวดล้อมเพ่อื ลดความเปราะบางหรอื จ�ำกดั
ความลอ่ แหลม ไดแ้ ก่
1) การเวรคนื ทด่ี นิ และยา้ ยไปยงั พน้ื ทอ่ี น่ื ซง่ึ ไมเ่ สย่ี งตอ่ อทุ กภยั จากระดบั น้�ำทะเลทเ่ี พม่ิ สงู ขน้ึ
2) การลดผลกระทบดว้ ยการสรา้ งเขอ่ื นกนั้ น้�ำ และลงทุนในโครงสรา้ งพน้ื ฐานในการป้องกนั
บรเิ วณชายฝัง่ เพ่อื ลดความเปราะบางต่อคล่นื พายุซดั ฝัง่ และการเพม่ิ ของระดบั น้�ำทะเล
ทค่ี าดการณ์ไว้ และ
3) การปรบั ตวั ดว้ ยการยกระดบั บา้ น

84 การจัดการความเสี่ยง

กล่องข้อความ 6 ทางเลือกในการจัดการความเส่ียงในเมืองเซอมารัง ประเทศอินโดนีเซีย (ต่อ)

การหนี หรือหลีกเล่ียง

การลดผลกระทบ

การปรับตัว
รูปที่ 11 ทางเลือกในการจัดการความเสีย่ งจากคลนื่ ซัดชายฝงั่

หลงั การระดมความคดิ ในขนั้ ตน้ ผมู้ สี ่วนไดส้ ่วนเสยี จะมที างเลอื กในการจดั การความเสย่ี ง
มากมาย ซง่ึ จ�ำเป็นตอ้ งมกี ารศกึ ษา พดู คุย หารอื และวเิ คราะหว์ ่ามาตรการใดเหมาะสมทส่ี ุด
ในการจดั การกบั ความเสย่ี ง ทงั้ น้ี การเปิดโอกาสใหม้ กี ารตดั สนิ ใจแบบมสี ่วนร่วมอาจทำ� ใหม้ ี
ความซบั ซ้อนในเชงิ กระบวนการ แต่เป็นสงิ่ ควรท�ำเน่ืองจากทางเลอื กแต่ละทางล้วนน�ำไปสู่
ผลกระทบต่อชมุ ชนเสย่ี งทแ่ี ตกตา่ งกนั

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 85

ประเดน็ ทส่ี ำ� คญั ทส่ี ดุ ในการประเมนิ ทางเลอื กเพอ่ื ลดผลกระทบจากความเสย่ี ง คอื การแสดง
ใหเ้ หน็ ผลทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ กบั ชมุ ชนทม่ี คี วามเสย่ี ง กรอบการดำ� เนินงานเซนไดเพอ่ื การลดความเสย่ี ง
จากภยั พบิ ตั ไิ ดเ้ น้นผลลพั ธห์ รอื เป้าหมายในการจดั การความเสย่ี งไว้ 7 ประการ และมงุ่ ทำ� ใหเ้ กดิ
ผลสมั ฤทธภิ ์ ายในปี พ.ศ. 2573 ในจำ� นวนเป้าหมายดงั กลา่ ว มี 4 ประการทส่ี ามารถน�ำมาใชเ้ ป็น
เป้าหมายในการลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ไิ ด้ คอื
การลดจำ� นวนผเู้ สยี ชวี ติ
การลดจำ� นวนผไู้ ดร้ บั ผลกระทบ (เชน่ ผอู้ พยพ)
การลดความสูญทางเศรษฐกจิ อนั เน่ืองมาจากภยั พบิ ตั ิซ่ึงสะท้อนให้เหน็ จากตวั เลข
ผลติ ภณั ฑม์ วลรวมในประเทศ (gross domestic product: GDP)
การลดความเสยี หายจากภยั พบิ ตั ติ อ่ โครงสรา้ งพน้ื ฐานทส่ี ำ� คญั และการชะงกั ของบรกิ าร
พน้ื ฐาน

นอกเหนือจากเป้าหมายจากกรอบการด�ำเนินงานเซนไดฯ แลว้ ผูป้ ฏบิ ตั งิ านดา้ นการลด
ความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั อิ าจใชว้ ธิ กี ารอกี วธิ หี น่งึ ทเ่ี รยี กวา่ S.T.A.P.L.E.E ทจ่ี ดั ทำ� โดยสำ� นกั จดั การ
ภาวะฉุกเฉนิ สว่ นกลางของประเทศสหรฐั อเมรกิ า (Federal Emergency Management Agency:
FEMA) ในการประเมนิ ทางเลอื กในการลดความเสย่ี งได้ โดยวธิ กี ารน้ใี หค้ วามสำ� คญั กบั ปัจจยั สำ� คญั
7 ประการคอื

1. สงั คม (social) ทางเลอื กในการลดผลกระทบจะไดผ้ ลกต็ ่อเม่อื ไดเ้ รมิ่ มกี ารดำ� เนินการ
ขน้ึ จรงิ และการมสี ่วนร่วมอย่างใกลช้ ดิ ของสาธารณชนตงั้ แต่เรมิ่ ต้นกระบวนการ เช่น การท�ำ
ประชาพจิ ารณ์ หรอื การเจรจาต่อรองกบั สาธารณะ เพ่อื ใหท้ างเลอื กในการลดผลกระทบไดร้ บั
การสนับสนุนเป็นเร่อื งจ�ำเป็นอย่างยง่ิ เน่ืองจากท�ำใหไ้ ด้รบั มุมมองทางความคดิ เหน็ ท่หี ลาก
หลายจากประชาชน ทงั้ ขอ้ ดแี ละขอ้ เสยี เป็นการเปรยี บเทยี บระหวา่ งผลประโยชน์และผลกระทบ
ด้านลบต่อประชากรบางกลุ่มซ่ึงหลกี เล่ยี งไม่ได้ หากไม่ได้รบั การสนับสนุนจากสาธารณชน
มาตรการทเ่ี ลอื กอาจถกู ตอ่ ตา้ นหรอื ลม้ เหลว
2. วิชาการ (technical) ควรมกี ารตรวจสอบเพ่อื หาจุดอ่อนทางเทคนิคของทางเลือก
แต่ละอยา่ ง วา่ จะสามารถชว่ ยลดความสญู เสยี ในระยะยาวไดห้ รอื ไม่ และมผี ลกระทบทางทตุ ยิ ภมู ิ
ทอ่ี าจจะกลบประโยชน์ทไ่ี ดห้ รอื ไม่

86 การจัดการความเส่ียง

3. การบริหารจดั การ (administrative) จะตอ้ งตรวจสอบวา่ ชมุ ชนหรอื เจา้ หน้าทท่ี เ่ี กย่ี วขอ้ ง
มศี กั ยภาพในบรหิ ารจดั การวธิ กี ารท่ใี ช้ในการลดผลกระทบดงั กล่าวหรอื ไม่ เน่ืองจากวธิ กี าร
บางอยา่ งอาจเกย่ี วขอ้ งกบั สงิ่ ปลกู สรา้ ง เครอ่ื งไมเ้ ครอ่ื งมอื ระบบ หรอื แมแ้ ตก่ ระบวนการพฒั นา
ศกั ยภาพ อาจจำ� เป็นตอ้ งใชท้ รพั ยากรทม่ี อี ย่แู ลว้ ในพน้ื ทเ่ี พอ่ื บรหิ ารจดั การ โดยเฉพาะในเร่อื ง
ของทกั ษะ ก�ำลงั คน เงนิ ทุน และการบ�ำรุงรกั ษา ในขณะท่บี างวธิ กี ารอาจจ�ำเป็นต้องได้รบั
ความชว่ ยเหลอื เป็นอยา่ งมากจากหน่วยงานหรอื บุคคลภายนอก
4. การเมือง (political) มาตรการลดผลกระทบมกั เก่ยี วขอ้ งกบั การเมอื งเป็นอย่างมาก
เชน่ เดยี วกบั มาตรการอ่นื ๆ ของรฐั ซง่ึ จำ� เป็นตอ้ งใชง้ บประมาณ ตอ้ งไดร้ บั อนุญาตหรอื อนุมตั ิ
อาจรวมไปถงึ การเปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งของชุมชน การใชท้ ด่ี นิ สาธารณะ และอาจเกย่ี วพนั กบั
ฐานเสยี งหรอื ความนยิ มของผนู้ �ำทางการเมอื งซง่ึ เป็นผพู้ จิ ารณาอนุมตั มิ าตรการดงั กลา่ ว ดว้ ยเหตนุ ้ี
มติ ทิ างการเมอื งทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั ทางเลอื กแตล่ ะทางยอ่ มสง่ ผลตอ่ การตดั สนิ ใจวา่ จะเลอื กมาตรการใด
ในการดำ� เนินการ
5. กฎหมาย (legal) ทางเลอื กในการลดผลกระทบหลายทางจำ� เป็นตอ้ งมกี ารใชอ้ ำ� นาจทาง
กฎหมายเขา้ มาเกย่ี วขอ้ งเพอ่ื ใหม้ ผี ลบงั คบั ใช้ โดยตอ้ งตรวจสอบว่าเป็นไปไดห้ รอื ไม่ทจ่ี ะจดั ตงั้
หน่วยงานหรอื กำ� หนดอำ� นาจทางกฏหมายในระดบั ชาติ จงั หวดั หรอื ทอ้ งถน่ิ เพอ่ื ดำ� เนินการตาม
มาตรการลดผลกระทบทเ่ี สนอ นอกจากน้ี ยงั ตอ้ งพจิ ารณาถงึ เรอ่ื งการจดั ทำ� ระเบยี บขอ้ บงั คบั เพอ่ื
ประกอบมาตรการลดผลกระทบและสนบั สนุนการด�ำเนินงานของหน่วยงานทไ่ี ดร้ บั มอบหมายใน
การดำ� เนินการตามมาตรการลดผลกระทบดงั กลา่ ว
6. เศรษฐกิจ (economic) เช่นเดยี วกบั โครงการอ่นื ๆ ทางเลอื กในการลดผลกระทบ
จะตอ้ งมคี วามคุม้ ค่าในการลงทุน และตอ้ งอย่ใู นวงเงนิ ทผ่ี สู้ นบั สนุนโครงการสรา้ งสามารถจ่าย/
ให้การสนับสนุนได้ โครงการเพ่อื ลดผลกระทบมกั เก่ยี วขอ้ งกบั การลงทุนทางโครงสร้างหรอื
การพฒั นาศกั ยภาพ และมกั จำ� เป็นตอ้ งสง่ มอบใหเ้ จา้ ของพน้ื ทด่ี แู ล บำ� รงุ รกั ษา หรอื ดำ� เนินการ
ตอ่ เน่ืองไปในอนาคตเป็นระยะเวลานานหลงั จากโครงการสำ� เรจ็ แลว้ ซง่ึ จำ� เป็นตอ้ งใชง้ บประมาณ
และบุคลากรในพน้ื ท่ี ซง่ึ ความเป็นไปไดใ้ นเชงิ งบประมาณ สามารถเป็นไดท้ งั้ การใชง้ บประมาณ
ประจำ� ปีของพน้ื ท่ี งบประมาณพเิ ศษ หรอื การกยู้ มื เพม่ิ เตมิ
7. สิ่งแวดล้อม (environmental) มาตรการลดผลกระทบหลายมาตรการส่งผลต่อ
สภาพแวดลอ้ มทางธรรมชาติ ไมท่ างบวกกล็ บ (ในบางครงั้ เป็นไดท้ งั้ บวกและลบในคราเดยี วกนั )
ดงั นนั้ จงึ จำ� เป็นตอ้ งมกี ารพจิ ารณาผลกระทบเหลา่ น้ี เน่อื งจากมาตรการทค่ี ดั เลอื กอาจสง่ ผลกระทบ
ตอ่ สงิ่ แวดลอ้ มไดร้ ะยะยาว

คู่มือการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติ 87

ทงั้ น้ี อาจจำ� เป็นตอ้ งทบทวนมาตรการเพอ่ื ลดความเสย่ี งทวั่ ไปทเ่ี คยใชก้ ารไดด้ ใี นอดตี แต่
เน่ืองจากภยั มรี ะดบั ความรุนแรงทเ่ี พมิ่ สูงขน้ึ และมสี ภาพทางอุตุ-อุทกนิยมวทิ ยาทไ่ี ม่แน่นอน
ซง่ึ เป็นผลมาจากการเปลย่ี นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ กลยทุ ธข์ องทอ้ งถน่ิ ในการรบั มอื กบั ความเสย่ี ง
ทผ่ี า่ นมาอาจชว่ ยใหช้ มุ ชนพน้ จากภยั ไดใ้ นอดตี แตอ่ าจไมไ่ ดผ้ ลในสภาพปัจจบุ นั ดงั นนั้ อาจจำ� เป็น
ตอ้ งเพมิ่ ศกั ยภาพในการปรบั ตวั และปรบั มาตรการลดผลกระทบใหเ้ ขา้ กบั บรบิ ทและสภาพการณ์
เฉพาะ โดยอาจใช้มาตรการหลายอย่างสนับสนุนซ่ึงกนั และกนั เพ่อื จดั การกบั ความเสย่ี งท่มี ี
ความสำ� คญั อย่างมปี ระสทิ ธภิ าพ ในทา้ ยทส่ี ุดแลว้ เป้าหมายส�ำคญั ของมาตรการทุกอย่าง คอื
การชว่ ยแกไ้ ขความลอ่ แหลม ความเปราะบาง การเพม่ิ ศกั ยภาพในการรรู้ บั ปรบั ตวั และการกลบั
คนื สภู่ าวะปกตหิ ลงั จากเกดิ ภยั

7 การส่งเสริมให้มี
การประเมนิ ความเสี่ยง
จากภัยพิบัติอย่างมี
ประสิทธิภาพ
ในประเทศไทย

จากการศกึ ษาเชงิ วชิ าการในโครงการ MADRiD พบวา่ การประเมนิ ความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ิ
จะมคี วามกา้ วหน้าและแพรห่ ลายมากขน้ึ หากมกี ารสง่ เสรมิ ใหเ้ กดิ การพฒั นาในมติ ติ า่ ง ๆ ดงั น้ี
1. ด้านการมีส่วนร่วมของผ้ทู ่ีมีส่วนได้ส่วนเสีย (หน่วยงานในจงั หวดั เอกชน และ
ภาคประชาชน)
สำ� หรบั การมสี ว่ นรว่ มของผทู้ ม่ี สี ว่ นไดส้ ว่ นเสยี ของหน่วยงานภาครฐั ในจงั หวดั นนั้ หน่วย
งานหลกั ในการดำ� เนนิ งานควรเป็นสำ� นกั งานจงั หวดั โดยเฉพาะในสว่ นทด่ี แู ลยทุ ธศาสตรแ์ ละขอ้ มลู
เพอ่ื การพฒั นาจงั หวดั รว่ มกบั สำ� นกั งานป้องกนั และบรรเทาสาธารณภยั จงั หวดั และเน่อื งจากการ
ประเมนิ ความเสย่ี งจำ� เป็นตอ้ งใชข้ อ้ มลู จากหลายหน่วยงาน หน่วยงานหลกั ทเ่ี ป็นผปู้ ระสานงานหรอื
ขบั เคลอ่ื นการดำ� เนนิ งานควรมอี ำ� นาจในการเขา้ ถงึ ขอ้ มลู พน้ื ฐานและขอ้ มลู ทส่ี ำ� คญั ในการประเมนิ
ความเสย่ี งในดา้ นตา่ งๆ และมกี ารประสานงานอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ โดยอาจใชก้ ระบวนการจดั ตงั้
คณะทำ� งานของจงั หวดั เป็นกลไกในการสรา้ งความมสี ว่ นรว่ มของหน่วยงานหรอื กลมุ่ คนทเ่ี ป็นผมู้ ี
สว่ นไดส้ ว่ นเสยี และควรเป็นสว่ นหน่ึงของกระบวนการประเมนิ ความเสย่ี งตงั้ แตเ่ รม่ิ ตน้

90 การส่งเสริมให้มีการประเมินความเส่ียงจากภัยพิบัติอย่างมีประสิทธิภาพในประเทศไทย

2. ด้านข้อมลู พืน้ ฐาน
สำ� หรบั ขอ้ มลู พน้ื ฐานซง่ึ เป็นสว่ นสำ� คญั ในการประเมนิ ความเสย่ี งในประเทศไทยยงั มจี ุด
ทส่ี ามารถพฒั นาเพม่ิ เตมิ ไดอ้ ยา่ งมนี ยั สำ� คญั จากการศกึ ษาครงั้ น้ีพบวา่ ขอ้ มลู ทุตยิ ภมู สิ ว่ นมาก
จดั เกบ็ ไวเ้ พอ่ื ประโยชน์ในการดำ� เนินงาน/รายงานภายในหน่วยงานเป็นหลกั จงึ มกั อยใู่ นรปู แบบ
ของเอกสารสเปรดชตี (spreadsheet) พมิ พเ์ ขยี ว รูปแบบไฟล์ MS word หรอื PDF และมี
รายละเอยี ดในการจดั เกบ็ แบบเฉพาะหน่วยงาน ยากทจ่ี ะสามารถแปรผลไปใชโ้ ดยหน่วยงานนอกได้
อกี ทงั้ ขอ้ มลู ดา้ นสถานทต่ี งั้ ขององคป์ ระกอบทม่ี คี วามเสย่ี งต่าง ๆ หรอื ขอ้ มลู ฐานภายในจงั หวดั
ยงั ขาดขอ้ มลู ในเชงิ พกิ ดั สถานทต่ี งั้ อยมู่ าก จงึ ทำ� ใหม้ ขี อ้ จำ� กดั ในการแปลงขอ้ มลู ทพ่ี อมอี ยใู่ หอ้ ยู่
ในรปู แบบทเ่ี หมาะสมกบั การใชง้ านดว้ ยระบบ GIS เพอ่ื ทจ่ี ะน�ำมาใชใ้ นการประเมนิ ความเสย่ี ง
และแสดงผลในรปู แบบแผนทไ่ี ด้ ดว้ ยเหตุน้ี จงึ ควรมกี ารสนบั สนุนใหม้ มี าตรฐานในการจดั เกบ็
ขอ้ มลู พน้ื ฐานทจ่ี ำ� เป็น เพอ่ื ใหห้ น่วยงานต่าง ๆ สามารถจดั เกบ็ ขอ้ มลู และแชรข์ อ้ มลู ในรปู แบบ
ทเ่ี ป็นประโยชน์ไดใ้ นวงกวา้ ง โดยเฉพาะการจดั เกบ็ ขอ้ มลู ในรปู แบบ GIS นอกจากน้ี การเกบ็
รวบรวมขอ้ มลู ความเสยี หายจากภยั ทเ่ี กดิ ขน้ึ จรงิ ควรทำ� ใหเ้ ป็นระบบและเป็นมาตรฐานการปฏบิ ตั ิ
เดยี วกนั ทงั้ ประเทศ ควรมกี ารบนั ทกึ ต�ำแหน่งท่เี กดิ ความเสยี หาย ลกั ษณะและความรุนแรง
ของความเสยี หาย ขอ้ มูลพ้นื ฐานของสงิ่ ท่เี สยี หาย และควรมกี ารบนั ทกึ ความรุนแรงของภยั
ท่จี ุดเกดิ เหตุอกี ด้วย หากสามารถพฒั นาฐานขอ้ มูลเหล่าน้ีใหม้ คี วามครบถ้วน สมบูรณ์ และ
อยใู่ นรปู แบบทถ่ี กู ตอ้ ง จะทำ� ใหม้ ปี ระโยชน์อยา่ งมากในการประเมนิ ความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ใิ หม้ ี
ความแมน่ ยำ� และสมบรู ณ์มากขน้ึ ต่อไปในอนาคต
3. ด้านเทคโนโลยี
เน่อื งจากขอ้ มลู ทใ่ี ชใ้ นการประเมนิ ความเสย่ี งอยใู่ นรปู แบบ GIS จงึ จำ� เป็นตอ้ งใชโ้ ปรแกรม
เกย่ี วกบั GIS ในการประมวลผล ซง่ึ ตอ้ งใชค้ อมพวิ เตอรท์ ม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพสงู ในการค�ำนวณและ
จดั ทำ� แผนทก่ี ารประเมนิ ความเสย่ี ง โดยหน่วยงานทท่ี ำ� การศกึ ษาควรมคี อมพวิ เตอรแ์ ละซอฟตแ์ วร์
ทเ่ี หมาะสมในการดำ� เนนิ งาน และในการเผยแพรข่ อ้ มลู สำ� คญั ใหก้ บั ผทู้ เ่ี กย่ี วขอ้ งสามารถใชผ้ ลจาก
การประเมนิ ความเสย่ี งเพ่อื ประกอบการตดั สนิ ใจเชงิ นโยบายและปฏบิ ตั กิ ารไดม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ
มากทส่ี ดุ

คู่มือการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติ 91

4. ด้านบคุ คลากร
เน่ืองจากการประเมนิ ความเสย่ี งจ�ำเป็นตอ้ งใชผ้ เู้ ชย่ี วชาญหลากหลายสาขา หน่วยงาน
ภาครฐั จงึ ควรมคี วามร่วมมอื กบั สถาบนั การศกึ ษาในการดำ� เนินงานร่วมกนั รวมทงั้ ในการผลติ
บุคลากรหรอื วา่ จา้ งผเู้ ชย่ี วชาญทม่ี คี วามสามารถในดา้ นต่าง ๆ ทเ่ี กย่ี วกบั การประเมนิ ความเสย่ี ง
เชน่ ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นอุทกศาสตรแ์ ละอุทกวทิ ยาศาสตรเ์ พอ่ื การประเมนิ อุทกภยั ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ น
แผ่นดนิ ไหวและธรณีวทิ ยาเพ่อื การประเมนิ แผ่นดนิ ไหว ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นสงั คมศาสตรแ์ ละดา้ น
โครงสรา้ งของอาคารเพอ่ื การประเมนิ ความเปราะบางดา้ นสงั คมและกายภาพ และอ่นื ๆ ตามท่ี
ไดก้ ลา่ วไวข้ า้ งตน้
นอกจากน้ี ควรมกี ารส่งเสรมิ ให้บุคลากรในหน่วยงานภาครฐั มคี วามรู้ความเขา้ ใจใน
เร่อื งการประเมนิ ความเสย่ี ง สามารถดำ� เนินงานไดอ้ ยา่ งน้อยทส่ี ุดในฐานะผปู้ ระสานงานใหเ้ กดิ
การประเมนิ ความเสย่ี ง มคี วามเขา้ ใจเพยี งพอในการควบคมุ คณุ ภาพ วางแนวทางในการประยกุ ตใ์ ช้
ผลของการประเมนิ ความเสย่ี ง รวมทงั้ การสอ่ื สารขอ้ มลู ความเสย่ี งเพอ่ื ประโยชน์ในการวางแผน
พฒั นาจงั หวดั ให้มีความปลอดภัยจากภัยพิบัติได้ และเน่ืองจากการประเมินความเส่ียงมี
ความเช่อื มโยงกบั การใชร้ ะบบ GIS เป็นอย่างมาก ทงั้ ในกระบวนการประเมนิ ความเสย่ี งและ
การแสดงผลขอ้ มูลความเสย่ี ง ดงั นัน้ จงึ ควรใหค้ วามส�ำคญั ในการพฒั นาบุคลากรด้าน GIS
ภายในหน่วยงานภาครฐั อกี ดว้ ย
5. ด้านการกระจายองคค์ วามรเู้ ก่ียวกบั การประเมินความเสี่ยงส่จู งั หวดั ต่างๆ
ผลของการประเมนิ ความเส่ยี งมปี ระโยชน์อย่างมากและสามารถใช้เป็นแนวทางใน
การลดความเสย่ี งจากภยั พบิ ตั ิ รวมทงั้ การน�ำไปประยุกต์ใช้ในการวางแผนพฒั นาจงั หวดั ได้
จงึ ควรส่งเสรมิ ให้มกี ารเผยแพร่ความรู้และความส�ำคญั ของการประเมนิ ความเส่ยี ง รวมทงั้
การประยกุ ตใ์ ชผ้ ลการประเมนิ ความเสย่ี งใหเ้ กดิ ประโยชน์ ใหห้ น่วยงานต่าง ๆ ทงั้ ในสว่ นกลาง
และจงั หวดั มคี วามเขา้ ใจมากขน้ึ อกี ทงั้ ควรมกี ารส่งเสรมิ ใหเ้ กดิ กลไกการประสานงานระหว่าง
หน่วยงานใหม้ กี ารสนับสนุนการพฒั นาขอ้ มลู และสรา้ งความร่วมมอื ในการประเมนิ ความเสย่ี ง
จากภยั พบิ ตั อิ ยา่ งเป็นระบบต่อไป

เอกสารอ้างอิง

• ADPC. (2011). “Multi-Hazard Risk Assessment in the Rakhine State of Myanmar: Appendices”.
Bangkok, Thailand.
• ADPC. (2012). A Comprehensive National Hazard Assessment and Mapping in Timor-Leste: Technical
Report on the Methodology for Hazard Assessment. Bangkok, Thailand.
• ADPC and UNDP. (2010). “Developing a National Risk Profile for Lao PDR: Part 1: Hazard Assessment”.
Bangkok, Thailand.
• ADPC and UNDP. (2013). Final Report, A Comprehensive National Hazard Assessment and Mapping
in Timor-Leste. Bangkok, Thailand.
• ADPC and UNDP. (2015). “Interim Report: Development of Climate/Disaster Risk Assessment
and Application of Risk Information in Development Planning in Thailand”. Under the Project for
Mainstreaming Climate Change Adaptation and Disaster Risk Reduction into Development Planning
in Thailand (MADRiD).
• AS/NZS. (2009). Risk management – Principles and guidelines ISO 31000:2009. Standards Australia/
Standards New Zealand ISO.
• Bommer, J. (2002). “Deterministic vs. probabilistic Seismic hazard assessment: an exaggerataed
and obstructive dichotomy.” J.Earth. Eng., 06, 43.
• European Commission. (2010). Risk Assessment and Mapping Guidelines for Disaster Management:
Commission Staff Working Paper. Brussels 21.12.2010 SEC (2010) 1626 final.
• FEMA. (2003). State and Local Mitigation Planning How-To Guide: Developing the Mitigation
Plan-Identifying Mitigation Actions and Implementation Strategies. FEMA, USA.
• Fernandez, P., Sandra M.& Madalena M. (2015). Social vulnerability assessment of flood risk using
GIS-based multicriteria decision analysis. A case study of Vila Nova de Gaia (Portugal), Geomatics,
Natural Hazards and Risk, DOI: 10.1080/19475705.2015.1052021.
• IPCC.(2014). Climate Change 2014: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III
to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team,
R.K. Pachauri and L.A. Meyer (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland, 151 pp.
• ISO.(2009). “Risk Management: Principles and Guidelines”. ISO31000:2009.

• Khazai,B.,et.al.(2015).“AGuidetoMeasuringUrbanRiskResilience:Principles,ToolsandPracticeofUrban
Indicators”. First Edition July 2015. Earthquakes and Megacities Initiative. Quezon City, Philippines.
• Kirchsteiger, C. (1999). On the use of probabilistic and deterministic methods in risk analysis.
Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 12, 399–419.
• Manton, M.J., Della-Marta, P.M., Haylock, M.R. (2001). “Trends in extreme daily rainfall and
temperature in Southeast Asia and the south Pacific: 1961–1998,” International Journal of
Climatology, vol. 21, no. 3, pp. 269–284.
• Masud, M.B., Srestha P.S.S., and Tripathi N.K. (2016). Changes in Climate Extremes over Northern
Thailand, 1960 – 2099. Journal of Climatology. Vol. 2016, Article ID 4289454.
• McGuire, R. K. Deterministic vs. probabilistic earthquake hazards and risks. www.riskeng.com/
downloads/deterministic. Date accessed 1 April 2016.
• Mekong River Commission. (2007). “Manual on Flood Preparedness Program for Provincial and District
Level Authorities in the Lower Mekong Basin Countries”. Bangkok.
• Organization for Economic Co-operation and Development. (2012). “Disaster Risk Assessment
and Risk Financing: A G20/OECD Methodological Framework”. Mexico City, Mexico.
• Sofaniadi, Safrinal, Rusmadi and Aniessa Delima Sa. (2015), “Protect, Adapt or Relocate?: Responding
to Climate Change in Coastal Indonesia” Asian Cities Climate Resilience Working Paper Series 14:
• UNDP. (2004), Reducing Disaster Risk: A Challenge for Development. A Global Report (M. Pelling,
A. Maskrey, P. Ruiz, L. Hall, eds.). John S. Swift Co, USA, 146 pp.
• UNDP. (2016), Briefing of the Project on Mainstreaming Climate Change Adaptation and Disaster
Risk Reduction in Development Planning (MADRiD) for Provincial Climate/Disaster Risk Assessment
Component.
• UNISDR. (2009). “UNISDR Terminology”. Web Accessed https://www.unisdr.org/we/inform/
terminology. Accessed on 23/3/2016.
• UNISDR. (2015) Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030. Retrieved from http://
www.wcdrr.org/uploads/Sendai_Framework_for_Disaster_Risk_Reduction_2015-2030.pdf.
Accessed on 25/3/2015.

• Wigati, M.(2008). “Improving Flood Hazard and Vulnerability Assessment Based on Social
Assessment n Bogowonto River” (MS), Gadjag Mada University.
• World Bank. (2009). “Economic Vulnerability and Disaster Risk Assessment in Malawi and Mozambique:
Measuring Economic Risks and Droughts and Floods”. Global Facility for Disaster Reduction and
Recovery. Washington D.C.
• World Bank. (2012). The Sendai Report: Managing Disaster Risks for a Resilient Future. Washington D.C.:
World Bank. Retrieved from https://gfdrr.org/sites/gfdrr.org/files/publicatoin/Sendai_
Report_051012_0.pdf
• World Bank. (2014). Understanding Risk in an Evolving World: Emerging Best Practices in
Natural Disaster Risk Assessment. Global Facility for Disaster Reduction and Recovery. Washington, DC:
World Bank. Retrieved from http://wwwo.worldbank.org/content/dam/Worlbank/Feature Story/japan/
pdf/101414_event/Understanding_Risk-Web_Version-rev_1.8.0.pdf
• World Bank Institute (WBI). (2009). Risk Analysis, Natural Disaster Risk Management Program, World
Bank Distance Learning. https://olc.worldbank.org/.
• Yuniartanti, RK. (2012) Migrasi vs adaptasi sebagai solusi dampak perubahan iklim di kawasan
perkotaan. Proceedings of the Ikatan Peneliti Lingkungan Binaan Indonesia (IPLBI) (Built Environment
Research Association of Indonesia) 2012 Scientific Meeting. Translated to English.
• กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย. (พ.ศ. 2557). หนังสือคำศัพท์ด้านการบริหารจัดการความเสี่ยงจาก
ภัยพิบัติ.
• สำนักงานโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP).(พ.ศ. 2559ก). รายงานผลการศึกษาเชิงวิชาการ
เรื่องการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติและสภาพภูมิอากาศเพื่อการวางแผนพัฒนา จังหวัดเชียงราย
ภายใต้โครงการบูรณาการการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติ
ในการวางแผนพัฒนาในประเทศไทย.
• สำนักงานโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ (UNDP).(พ.ศ. 2559ข). รายงานผลการศึกษาเชิงวิชาการ
เรื่องการประเมินความเสี่ยงจากภัยพิบัติและสภาพภูมิอากาศเพื่อการวางแผนพัฒนา จังหวัดสงขลา
ภายใต้โครงการบูรณาการการปรับตัวต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการลดความเสี่ยงจากภัยพิบัติ
ในการวางแผนพัฒนาในประเทศไทย.

คณะท่ีปรึกษาและผู้จัดท�ำ

คณะท่ีปรึกษา อธิบดีกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย
• นายฉัตรชัย พรหมเลิศ รองเลขาธิการคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ
• นางสาวลดาวัลย์ คำภา รองอธิบดีกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย
• นายกอบชัย บุญอรณะ

คณะผู้จัดท�ำ

สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ

• นางชุลีพร บุณยมาลิก ผู้อำนวยการสำนักวางแผนการเกษตร ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

• นางชมพูนุท ช่วงโชติ รักษาการผู้เชี่ยวชาญด้านทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

• นางสาวณุชาดา เจริญพานิช นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ

• นายสมบัติ กิจจารุวงษ์ นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ

• นาวสาวจรีย์วิชญา ฮะทะโชติ นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ

กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย

• นายเชษฐา โมสิกรัตน์ ผู้อำนวยการกองนโยบายป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย

• นายชัยณรงค์ วาสนะสมสิทธิ์ ผู้อำนวยการสำนักวิจัยและความร่วมมือระหว่างประเทศ

• นางสาวชัชดาพร บุญพีระณัช นักวิเคราะห์นโยบายและแผนเชี่ยวชาญ

• นางสาวดวงนภา อุตตมางคพงศ์ นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการพิเศษ

• นางสาวฉัตราภรณ์ แก้วยนต์ นักวิชาการเผยแพร่ชำนาญการพิเศษ

• นางสาวกนกภรณ์ ชูเชิด นักวิเทศสัมพันธ์ชำนาญการ

• นางสาววิภาวี ศรีประไพ นักสังคมสงเคราะห์ชำนาญการ

• นายรัฐธิปัตย์ ปางวัชรากร นักวิเคราะห์นโยบายและแผนชำนาญการ

• นายโฆษิต ศรีกฤษณรัตน์ นักวิเคราะห์นโยบายและแผนปฏิบัติการ

• นางสาวสุธาทิพย์ เดชชัยศรี นักวิเคราะห์นโยบายและแผนปฏิบัติการ

• นางสาวธันย์ชนก นันตติกูล นักวิเคราะห์นโยบายและแผนปฏิบัติการ

สำนักงานโครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ

• ดร. มุทริกา พฤกษาพงษ์ ผู้จัดการโครงการ

• นางสาวอธิชา ชัยวิเชียร ผู้ช่วยโครงการ

• นางสาววรุณพร วงศ์ธัญญกรณ์ ผู้ช่วยโครงการ

ศูนย์เตรียมความพร้อมป้องกันภัยพิบัติแห่งเอเชีย

• ดร. พีรนันท์ โตวชิราภรณ์ หัวหน้าโครงการ / ผู้อำนวยการ

• Dr. Marqueza Reyes หัวหน้าทีมประเมินความเสี่ยงและเฝ้าระวังภัยพิบัติ

• ดร. สรวิศ วิฑูรทัศน์ ผู้จัดการโครงการ / ผู้เชี่ยวชาญด้านการประเมินความเสี่ยง

• Mr. Matthew Sarsycki เจ้าหน้าที่โครงการ

• นายกิตติพงศ์ พงศาปาน ผู้เชี่ยวชาญด้านระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์(GIS)

• นางสาวสุรีย์ สังข์เจริญ ผู้ประสานงานฝ่ายธุรการอาวุโส

• นายพงศ์ไพบูลย์ ตุลารักษ์ ผู้ช่วยด้านระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์(GIS)

• นางสาวกิ่งกาญจน์ ชำนาญ ผู้ช่วยด้านระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ (GIS)

• นายกรกช ฉ่ำกระมล ผู้ช่วยโครงการ