วิหยาสะกำแต่วตัวถึงวิหยาสะกำตามกวางทอง

วหิ วยหิ ายสาะสกะาํ กตาํ าแมตกง วตาวั งถทงึ อง

ผูส้ ร้างสรรค์ผลงาน
นาย ธนพล อมรเวช
รหัสนักศึกษา 6181163040

สาขาวิชานาฏยศิ ลปศึ กษา
คณะมนุษยศาสตร์และสั งคมศาสตร์
มหาวิทยาลยั ราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา

สารบัญ หน้า

เรอง ๑
๑-๒
ชอื และข้อมลู ผ้สู ร้างสรรคผ์ ลงาน
๑. ทมี าและความสาํ คญั ๓
๒. วัตถปุ ระสงค์ ๓-๔
๓. ขันตอนสร้างสรรคผ์ ลงาน ๕-๖
๔. โครงสร้างทา่ รํา ๗-๘
๕. โครงสร้างเครองแต่งกาย ๙-๑๐
๖. โครงสร้างดนตร ๑๑
๗. อปุ กรณป์ ระกอบการแสดง ๑๒
๘. โอกาสในการแสดง ๑๒
๙. ประโยชนท์ ีได้รับ ๑๒
๑๐. รายการอ้างอิง

๑

การสร้างสรรคผ์ ลงานจากวรรณกรรมเรอง อเิ หนา
ชือผลงานสร้างสรรค์: การสร้างสรรค์นาฏยศิลปไทยทางชวา
ชุด วหยาสะกําแต่งตัว-วหยาสะกาํ ตามกวางทอง
ผสู้ ร้างสรรคผ์ ลงาน
นาย ธนพล อมรเวช รหัสนกั ศึกษา 6181163040
สาขาวชานาฏยศลิ ปศกึ ษา คณะมนุษยศาสตร์และสงั คมศาสตร์ มหาวทยาลัยราชภฏั
บา้ นสมเดจ็ เจ้าพระยา

1. ทีมาและความสําคญั
อิเหนา เปนวรรณคดีทีสําคัญเรองหนึงของไทย เปนพระราชนิพนธ์ในพระบาท

สมเดจ็ พระพุทธเลิศหลา้ นภาลัย รัชกาลที ๒ แหง่ กรุงรัตนโกสนิ ทร์ เดมิ ทีนทิ านอเิ หนาเขา้
มาในเมืองไทย ตามหลักฐานทพี บแน่นอนนนั เชือกันว่าเขา้ มาในตอนปลายสมยั กรุง
ศรอยธุ ยา มคี ํากล่าวเลา่ ตอ่ ๆ กันมาแตไ่ มม่ ีหลักฐานแนช่ ดั อยู่รายหนงึ ว่า หญงิ เชลย
ปตตานีซึงเปนนางขา้ หลวงรับใช้ในพระราชธิดาของพระเจา้ อยหู่ วั บรมโกศ แห่งกรุง
ศรอยธุ ยา (ทรงราชยต์ งั แต่ พ.ศ. ๒๒๗๕ ถงึ ๒๓๐๑) เลา่ เรองถวายเจา้ ฟากณุ ฑลและ
เจ้าฟามงกฎุ พระราชธิดานัน และเจ้าฟาทังสองไดท้ รงแต่งเรองขึน แตบ่ างกระแสกว็ า่
ต่างพระองค์ตา่ งกแ็ ต่งขึนพระองค์ละเรองประชนั ฝมอื กัน คือ เรองอิเหนาใหญเ่ จ้าฟา
กุณฑลทรงแตง่ และอเิ หนาเลก็ เจ้าฟามงกฎุ ทรงแตง่ โดยพระนิพนธข์ องทงั สองพระองคน์ ี
ต่างดาํ เนินเรองตามเค้าโครงนิทาน ปนหยี ซงึ เปนนยิ ายอิงประวตั ิศาสตร์องิ พงศาวดาร
ของชวา แตพ่ ระนพิ นธ์ในสมัยกรุงศรอยุธยาทงั สองเรองนมี ิไดต้ กทอดมาถึงปจจบุ นั มา
ตอนในสมัยรัตนโกสนิ ทร์จงึ มพี ระราชนพิ นธเ์ กดิ ขนึ ใหม่ในสมัยรัชกาลที 2 ทงั สองเรอง
เรองใหญไ่ ดช้ อื วา่ ดาหลัง เรองเล็กคงชอื วา่ อเิ หนา ตามนามของพระเอกในเรอง

ต่อมาในสมัยพระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หล้านภาลัย รัชกาลที 2 แหง่ กรุง
รัตนโกสินทร์ ทรงเหน็ วา่ อเิ หนาเปนเรองทดี เี นือหาสนกุ สนานยอกยอ้ น จงึ ไดท้ รงพระราช
นพิ นธข์ นึ ใหม่เปนกลอนบทละคร และทรงไดพ้ ระราชนิพนธ์ไว้ท้ายเรองอิเหนาของ
พระองคว์ ่า

อนั อเิ หนาเอามาทาํ เปนคาํ ร้อง สาํ หรับงานฉลองกองกศุ ล
ครังกรุงเก่าเจา้ สตรเธอนพิ นธ์ แตเ่ รองต้นตกหายพลดั หายไป
จากพระราชนิพนธอ์ เิ หนาเล่ม 4 หน้า 1295-1296 ฉบบั พ.ศ.2478 โรงพมิ พห์ ้องสมุดไท

๒

จากหลกั ฐานอันนี อยา่ งน้อยกร็ ับรองไวไ้ ด้ว่าเรองอิเหนาเลก็ นนั ได้เคยมมี า
แล้วครังกรุงศรอยุธยาแต่ก็มีหลักฐานอีกอยา่ งหนงึ ซึงรับรองอายุของเรองอเิ หนาเลก็
เชน่ เดยี วกนั คือเรองบุณโณวาทคาํ ฉนั ท์ ซงึ พระมหานาค วดั ท่าทรายแต่ง ว่าดว้ ย
การนมสั การพระพุทธบาทสระบรุ ในสมยั พระเจ้าอยูห่ วั บรมโกศเหมือนกนั ตอนที
กลา่ วถงึ มหรสพสมโภชงานนมัสการพระพุทธบาท (พกิ ลุ ทองน้อย,2562,หน้า:2)

การสร้างสรรคล์ ะครเรองอิเหนาโดยใช้ทา่ รําและการแตง่ กายชวาขนึ นนั
โดยอธบิ ดกี รมศลิ ปากร นํานาฏศลิ ปไทยไปแสดงทปี ระเทศอินโดนีเซยี และไดใ้ ห้
ศลิ ปนของกรมศลิ ปากรฝกหัดการแสดงนาฏศิลปของอินโดนีเซีย ศึกษาจากวทยาลัย
นาฏศิลปแบบราชสํานักศกึ ษาศิลปะการแสดงตา่ งๆ อาทิ เช่น ทา่ รําแบบชวา ระบํา
แบบชวา หรอ รามยณะ ทีเปนแบบชวาและได้นาํ มาเผยแพร่ทสี ํานกั การสงั คีต โดย
เรมตน้ จากระบําแบบอย่างยอกยาการ์ต้า ซงึ เปนแบบฉบับของสรุ าการ์ตา้ หลังจาก
นนั จงึ ยกเอาเรองอเิ หนา มาจดั การแสดงโดยปรับเปลยี นจากการแสดงแบบดังเดิมที
แตง่ กายยืนเครองมาเปน อเิ หนาแตง่ กายรูปแบบชวา โดยสมัยนัน ท่ารํายงั คงใช้การ
รําทเี ปนรูปแบบทา่ รําละครใน เพยี งแตแ่ ต่งกายชวาเทา่ นนั ภายหลงั ได้ทาํ การจดั การ
แสดงละครอิเหนาเรองอเิ หนา โดยการแตง่ กายแบบชวาและท่ารําแบบชวา โดยให้
ครูผู้มคี วามรู้ทางศลิ ปะการแสดงชวาเปนผ้พู ฒั นาท่ารําผสานระหว่างนาฏศิลปไทย
และนาฏศลิ ปชวาจนเกดิ การแสดงในรูปแบบท่ารําและการแตง่ กายแบบชวา (รานี
ชัยสงคราม,2562,หนา้ :84-86)

(สรุป )จากทมี าและความสําคญั ข้างตน้ ทําใหผ้ ้สู ร้างสรรค์ไดแ้ รงบนั ดาล
ใจจากวรรณคดเี รอง อเิ หนาและได้เลง็ เหน็ ถึงบทบาทของ วหยาสะกาํ ทีมบี ทบาทที
นา่ สนใจคือมกี ารแตง่ ตวั เพือไปประพาสปาและยังมกี ารไล่ล่าตามจบั สตั วอ์ ีกดว้ ย
ทาํ ใหผ้ สู้ ร้างสรรคเ์ กดิ แนวคิดทีจะนําข้อมลู ดังกล่าวมาวเคราะห์สร้างสรรคเ์ ปนผล
งานศลิ ปะการแสดงนาฏศลิ ปไทยทางชวา ชดุ “วหยาสะกาํ แตง่ ตัว-วหยาสะกําตาม
กวางทอง”

๓

2. วตั ถปุ ระสงค์
เพือศึกษาบทบาทตวั ละครวหยาสะกาํ จากวรรณคดเี รอง อเิ หนา พระราชนพิ นธ์

ในรัชกาลที 2 นาํ มาสร้างสรรคเ์ ปนนาฏยศิลปไทยทางชวา ชุด วหยาสะกําแตง่ ตัว-วหยา
สะกําตามกวางทอง
3. ขนั ตอนการสร้างสรรคผ์ ลงาน

1. กระบวนการสร้างแนวความคดิ
2. กระบวนการผลติ ผลงาน

กระบวนการสร้างแนวความคดิ
กระบวนการสร้างแนวความคดิ เปนสงิ จําเปนอนั ดับแรกในการสร้างสรรค์ผล

งานทางดา้ นนาฏยศิลปโดยในเบอื งตน้ ตอ้ งพจิ ารณาจากวัตถุประสงค์และขอ้ มูลทีไดร้ ับ
เปนพืนฐาน ซงึ การแสดงชุด “วหยาสะกําแต่งตัว-วหยาสะกาํ ตามกวางทอง” มี
วตั ถปุ ระสงคเ์ พอื สร้างสรรคผ์ ลงานทางดา้ นนาฏยศิลปไทยทางชวาและเผยแพร่ใหก้ าร
แสดงรูปแบบนเี ปนทนี ยิ มและแพร่หลายในวงการนาฏศิลปและยังเปนแนวทางให้เกิดงาน
ชินใหม่ขึนอีกดว้ ย

กระบวนการผลิตผลงาน
เมือผา่ นกระบวนการในการสร้างแนวคดิ และจินตนาการภาพของผลงานใน

ระดบั ทมี คี วามเปนไปไดแ้ ล้ว จึงเขา้ สูก่ ระบวนการผลิตผลงานดว้ ยวธีการประมวลขอ้ มูลที
ได้และ กาํ หนดรูปแบบ กาํ หนดขอบเขต กาํ หนดองคป์ ระกอบของการแสดงจากนันจึง
ออกแบบท่าทางและการเคลอื นไหวทางด้านนาฏยศลิ ป ดังนี

1. การศกึ ษาประมวลขอ้ มลู
การศึกษาประมวลข้อมลู นีผสู้ ร้างสรรค์ผลงานได้เลอื กใชว้ ธีการอ่านวรรณคดี

ไทยเรองอิเหนา การสังเกต การสอบถามจากอาจารย์ รณกฤต เพชรเกลยี ง อาจารย์
ประจําสาขาสิชา นาฏศิลปศึกษา สําหรับเรองเพลงและเรองเครองแตง่ กายต่างๆ โดยนํา
มาประมวลผลเขา้ ด้วยกนั จากนนั จงึ ทาํ การตรวจสอบความเพียงพอและความถกู ต้องของ
ข้อมลู ทงั หมดและต้องมีความสอดคลอ้ งกับแนวคิดของผลงานทตี ้องการสร้างสรรค์ โดย
ข้อมลู ดังกลา่ วสามารถสรุปได้ดังนี

1.ขอบเขตเนอื หา
ศกึ ษาบทบาทตวั ละครวหยาสะกาํ จากวรรณคดีเรอง อิเหนา พระราชนิพนธใ์ น

รัชกาลที 2

๔

2. ขอบเขตการแสดง
ผู้สร้างสรรคต์ อ้ งการนําเสนอผลงานการแสดงในรูปแบบของนาฏศลิ ปไทยทาง

ชวาโดยใช้ผู้แสดง จํานวน 2 คน ผู้ชาย 2 คน ใชร้ ะยะเวลาในการแสดงประมาณ 15 นาที
3. รูปแบบการแสดง

ผู้สร้างสรรค์ผลงานไดก้ ําหนดรูปแบบของการแสดงชดุ “วหยาสะกําแต่งตัว-วห
ยาสะกาํ ตามกวางทอง” โดยกาํ หนดให้อยู่ให้อยใู่ นรูปแบบ นาฏศิลปไทย ใช้กระบวนท่ารําที
ผสมผสานนาฏศลิ ปอินโดนเี ซีย สกลุ ชวา โดยใชน้ ักแสดงนักแสดงจํานวน 2 คน ผู้ชาย 2
คน ใช้ระยะเวลาในการแสดงประมาณ 15 นาที
จากการประมวลขอ้ มูลดังกลา่ ว ผสู้ ร้างสรรค์ผลงานจงึ ไดก้ าํ หนดรูปแบบการแสดงออกเปน
5 ช่วง ดงั นี

ช่วงที 1 ผู้แสดงวหยาสะกําร่ายรําเพอื สอื ความหมายถงึ การเดินทางออกมาอาบนาํ แต่ง
ตวั

ช่วงที 2 ผ้แู สดงวหยาสะกําร่ายรําเพอื สอื ความหมายถงึ การอาบนาํ ชําระร่างกายและ
แต่งกายเพอื ไปประพาสปา

ช่วงที 3 ผแู้ สดงวหยาสะกาํ ร่ายรํากลบั เขา้ ฉาก
ช่วงที 4 ผแู้ สดงบทบาทกวางทองร่ายรําออกมาเพือล่อผแู้ สดงวหยาสะกําให้ตามจบั
ชว่ งที 5 ผู้แสดงบทบาทวหยาสะกําร่ายรําตามจบั กวาทองเขา้ ฉาก

๕

4. โครงสร้างท่ารํา
โครงสร้างทา่ รําจะมีท่ารําในรูปแบบชวาและไทยผสมเขา้ ดว้ ยกนั

ดงั ตวั อย่างดงั นี
ท่าที 1

ชอื ทา่ ตวั เรา สอื ถงึ ตัววหยาสะกาํ ใชใ้ นทอ่ น “วหยาสะกาํ ”
ทา่ ที 2

ชือท่า ทรงสุคนธป์ นทอง สือถงึ การนําเครองหอมมาละเลง
ปนกับทองเพอื จะนาํ ทาตัว ใช้ในทอ่ น “ทรงสุคนธ์ปนทอง”

๖

ทา่ ที 3

ชือทา่ ไลจ่ บั กวางทอง สือถึง การไลจ่ ับกวางทอง ใชใ้ นทอ่ น
“วงลอ่ วหยาสะกาํ มา”

ท่าที 4

ชอื ท่า วางรูป สือถงึ กวางทองปะตาระกาหลาไดว้ างรูปนางบุษบา
ไว้ให้วหยาสะกาํ มาพบ ใชใ้ นทอ่ น “จงึ วางรูปบษุ บาสาวสวรรค”์

๗

5. โครงสร้างเครองแตง่ กาย
สําหรับรูปแบบเครองแต่งกาย เครองแตง่ กายจะมกี ารนาํ เอาศิลปะ

ในแบบของไทยใส่ลงไปในชุดเพือใหเ้ หน็ ถงึ ความผสมผสานระหว่างนาฏศิลป
ไทยและนาฏศลิ ปอนิ โดนเี ซีย สกุลชวา ดังนี

1. วหยาสะกํา
-สวมยอดแบบชวาของตวั พระโดยจอนหูจะตดิ อย่กู บั ตวั ยอด
-ทดั ดอกไม้
-ต่างหู
-ฉลององค์ สีเหลืองขลิบแดง
-ทับทรวง
-สังวาล
-ตาบทิศ
-ตน้ แขน
-กําไลตะขาบ
-สนับเพลา สเี หลือง เชิงงอน
-ปนเหน่ง
-หอ้ ยหนา้
-หอ้ ยข้าง
-ผ้ายกลาย สแี ดง
-ผ้า 2 ชาย แบบชวา สนี ําตาล
-กาํ ไลขอ้ เทา้

๘

2. กวางทอง
-ยอดแบบอนิ โดนเี ซียแต่มเี ขากวาง
-จอนหลู กั ษณะคลา้ ยใบหขู องกวาง
-ต่างหู
-ฉลององค์ สเี หลอื งไม่มขี ลบิ
-กรองคอ
-สร้อยคอ
-ต้นแขน
-กาํ ไล
-สนบั เพลบ สีเหลอื ง
-ปนเหนง่
-รัดสะเอว
-หอ้ ยหนา้
-ผา้ นุ่ง สีนาํ ตาล
-ผา้ หอ้ ย 2 ชาย แบบชวา
-กําไลข้อเทา้

๙

6. โครงสร้างดนตร
สาํ หรับดนตรทีใช้ในการประกอบการอสดงคอื เพลงแขกอะหวัง เพลง

ลงสรงแขก เพลงเสมอแขก เพลงช้าโหย และเพลงยะวาใหม่ หรอ ใช้วงปพาทย์ และ
มกี ารนาํ เอาบทในวรรณกรรมมาปรับแต่งใหม้ ีความสละสลวยเหมาะแกก่ ารนําแสดง

บทขบั ร้อง ลงสรงวหยาสะกาํ (แตง่ กายแบบชวา)

-ร้องเพลงแขกอาหวัง-

(วหยาสะกํา รําออก)

๏เมือนนั วหยาสะกาํ กุมารชาญสมร

ครันรุ่งรางสร่างแสงทินกร ก็บทจรมาสรงคงคา ฯ

-ร้องเพลงลงสรงแขก-

๏ทรงสุคนธ์ ปนทอง ชมพนู ุท นวลละออง ผ่องผุด ดังเลขา

สอดใส่ สนบั เพลา เพราตา ภษู า แย่งยก กระหนกพัน

สร้อย (ยะมิโนตรุ ง โนตเุ ว้ เหเ่ ห้ ยะมิโนตรุ ง อะเดะปะปง ปะปงมานลี า)

ฉลององค์ โหมดเทศ ทองพราย ปนเหนง่ เพชรพรรณราย สายกระสัน
ห้อยหนา้ เจียระบาด ตาดสวุ รรณ ทบั ทรวง ดวงกดุ ัน ประดับพลอย
สร้อย (โกมโิ ยละมา โย้ล่ะมาเว้ เหเ่ ห้ โกมิโยละมา ดดิ ปี ะตี มานี มานมี า)

ตาบทศิ ไพฑูรย์ จาํ รูญเรอง สังวาลวรรณ ค่าเมือง เฟองห้อย

ทองกร จาํ หลกั เปนรักร้อย ธาํ มรงค์ เพชรพร้อย เพราพราย

สร้อย (ยะมโิ นตุรง โนตุเว้ เหเ่ ห้ ยะมิโนตุรง อะเดะปะปง ปะปงมานีลา)

บรรจง ทรงชฎา ดอกไมท้ ดั กรรเจียกจอน จํารัส เรองฉาย

ถือเช็ดหนา้ เหนบ็ กรช กรดกราย ผนั ผาย ขนึ เฝา พระบติ รุ งคฯ์

สร้อย (โกมโิ ยละมา โย้ล่ะมาเว้ เห่เห้ โกมิโยละมา ดดิ ีปะตี มานี มานมี า)

-ปพาทยท์ าํ เพลงเสมอแขก-
(วหยาสะกําเดนิ เข้าโรง)

๑๐

บทร้อง วหยาสะกําตามกวางทอง (กวางทองแตง่ แบบอินโด)

-ปพาทยท์ ําเพลงเสมอแขก-

(กวางทองออกมาหนา้ โรง-วหยาสะกาํ ตามออกมา)

-ร้องเพลงชา้ โหย-

๏เมือนนั กวางทอง ปตตาระ กาหลา

วงลอ่ วหยา สะกํามา ถงึ มรรคา สามแพร่ง พร้อมกัน

สร้อย (อะลงเว้ เอนัง ดังเอนัง มะดังสะรง เอนัง สะเตยี ะนอเว เฮโฮ้ โฮ้โฮ เฮ เฮเฮ๊ เฮ

เฮเ๊ ฮเฮ)

กลบั กลาย หายเพศ มฤคา จึงวางรูป บษุ บา สาวสวรรค์

ลงไว้ ทีกลาง ทางนัน เทวา กอ็ ันตร ธานเอย

สร้อย (อะลงเว้ เอนัง ดงั เอนงั มะดังสะรง เอนงั สะเตียะนอเว เฮโฮ้ โฮ้โฮ เฮ เฮเฮ๊ เฮ

เฮเ๊ ฮเฮ)

-ปพาทยท์ าํ เพลงยะวาใหม่-
(กวางวงลอ่ วหยาสะกําเขา้ ฉาก)

๑๑

7. อปุ กรณ์ประกอบการแสดง
1. กรช เปนมดี สันแบบหนึง ใบมีดคดแบบลูกคลนื เปนเอกลกั ษณ์เฉพาะ กรชนันถอื
เปนอาวธุ ประจํากายทีสําคญั ซึงเปนสิงทีบ่งบอกถงึ ความเปนชายชาตร ดงั ภาพตอ่ ไป
นี

กรช
ทมี า: งานจติ กรรมประเภทแกะสลักหัวกรช, 2559, หน้า 5
2. แสม้ า้ เปนอุปกรณก์ ารแสดงใช้คูก่ ันกับมา้ หมายถึง ไม้หรอแสส้ าํ หรับตี หรอ
บังคับม้าให้ออกเดนิ หรอวง แสม้ า้ ทาํ ด้วยหวายมขี นาดยาวอย่างไม้เรยวขดตรงปลาย
ให้โค้งงอ เขา้ หากนั เปนวงรเพอื ให้ผู้แสดงสอดมอื เข้าไปได้ สว่ นปลายอีกดา้ นหนึง
ปล่อยให้ตรงประดบั ด้วย ไหมพรมสแี ดงมดั เปนขอ้ ๆ เพอื ความสวยงาม ดังภาพต่อไป
นี

แส้ม้า
ทีมา: สภุ าวดี โพธิเวชกลุ , 2539, หน้า 58

๑๒

8. โอกาสในการแสดง
ใช้แสดงในโอกาสตา่ งๆ ไม่วา่ จะเปน งานมงคล งานอวมงคล หรอนําไป

โชวใ์ นการแสดงผลงานสร้างสรรคท์ างดา้ นนนาฏยศิลปกไ็ ด้

9. ประโยชน์ทไี ด้รับ
1. ได้ผลงานสร้างสรรค์นาฏยศิลปไทยทางชวา ชดุ วหยาสะกําแต่งตัว-วหยาสะกาํ
ตามกวางทอง จากวรรณคดเี รองอิเหนา
2. ไดป้ ระสบการณต์ รงในการทาํ งานสร้างสรรคอ์ ยา่ งเปนระบบ
3. ได้ฝกการคิดสร้างสรรค์ผลงานสร้างสรรคท์ มี กี ารผสมผสานในแบบชวาและ
อินโดนีเซีย

10. รายการอ้างองิ
พกิ ลุ ทองน้อย.(2562).อิเหนาร้อยแกว้ คาํ กลอน.พมิ พ์ครังท3ี .สํานักพมิ พ์ศร

ปญญา จํากัด.
รานี ชัยสงคราม.(2562).นาฏศิลปอินโดเนเซีย.พิมพ์ครังท2ี .การพิมพ์ดอท

คอม.