ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
6 ก�ำหนดจริยธรรมแห่งวิชาชีพไว้
ซึ่งเรียกว่ามรรยาทแห่งวิชาชีพ
Professional Institution เ พ่ื อ ใ ห ้ ส ม า ชิ ก ข อ ง วิ ช า ชี พ
ทนั ตแพทยถ์ อื ปฏบิ ตั ิ หากละเมดิ
วิชาชีพจะต้องมี หรอื ฝา่ ฝนื กม็ บี ทลงโทษ เชน่ การ
สถาบันวิชาชีพ พั ก ห รื อ เ พิ ก ถ อ น ใ บ อ นุ ญ า ต
เ พ่ื อ เ ป ็ น แ ห ล ่ ง ก ล า ง ใ น ก า ร การประกอบโรคศิลปะไว้ด้วย
สร้างสรรค์ จรรโลงมาตรฐาน
แห่งวิชาชีพและเป็นแหล่งกลาง
ในการเสริมสร้างความสัมพันธ์
ระหว่างสมาชิกของวิชาชีพ
วิชาชีพทันตแพทย์ก็มีสถานภาพ
เป็นวิชาชีพโดยสมบูรณ์ตาม
ลักษณะดังกล่าว ในทุกประเทศ
จะมกี ฎหมายควบคมุ การประกอบ
วิชาชีพทันตแพทย์ ซึ่งให้บริการ
อันมีผลกระทบต่อสวัสดิภาพ
ความปลอดภัยของประชาชน
ส�ำหรับประเทศไทยในปัจจุบัน
มี พ ร ะ ร า ช บั ญ ญั ติ ค ว บ คุ ม
การประกอบโรคศลิ ปะ มพี ระราช
บญั ญตั วิ ชิ าชพี ทนั ตกรรมขนึ้ มาใช้
นอกจากเพอื่ คมุ้ ครองการประกอบ
วิชาชีพทันตแพทย์โดยผู้ที่จะ
ประกอบวิชาชีพน้ีจะต้องได้รับ
ใบอนุญาตแล้ว กฎหมายน้ียังได้
50
ศาสตร์และศิลปะแห่งวิชาชีพทันตแพทย์ 4
สถาบันวิชาชีพท่ีเก่ียวข้องกับวิชาชีพทันตแพทย์ 2 ลกั ษณะ คอื
ลักษณะที่ 1
เป็นสถาบันควบคุมและพัฒนามาตรฐานและการประกอบ
วิชาชีพปัจจุบันได้แก่คณะกรรมการควบคุมการประกอบ
โรคศิลปะ มีทันตแพทยสภาอันเป็นสภาวิชาชีพทันตแพทย์
ท่ีกฎหมายรับรองเพื่อควบคุมปกครองกันเองในระหว่าง
วิชาชีพ
ลักษณะท่ี 2
เป็นสมาคมวิชาชีพปัจจุบันได้แก่ทันตแพทยสมาคมแห่ง
ประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์และชมรมทันตแพทย์
เฉพาะทางต่างๆ เพ่ือเป็นแหล่งเสริมสร้างความสัมพันธ์
ระหว่างสมาชิกและเสริมสร้างความแข็งแกร่งตลอดจน
ความก้าวหน้าของวิชาชีพทันตแพทย์
ด้วยเหตุท่ีทันตแพทย์เป็นวิชาชีพท่ีมีลักษณะเข้าเกณฑ์
องคป์ ระกอบ 6 ประการดงั กลา่ วแลว้ จงึ มผี ลทำ� ใหผ้ ปู้ ระกอบ
วิชาชีพทันตแพทย์จะต้องเป็นผู้มีจริยธรรมแห่งวิชาชีพ
โดยปฏิบัติตามจรรยาบรรณ และรักษามาตรฐานของงาน
อย่างเข้มงวด
51
5
ทตคผัวน่อลาตกจมรแรเพิยะปทธทลบรยี่ยรข์นมอแใงปนลวงิชใานชสีพังคม
วิชาชีพทันตแพทย์เป็นวิชาชีพท่ีมีการพัฒนาให้เปลี่ยนแปลง
มาโดยตลอด การคน้ พบรปู แบบของโรคกม็ กี ารเปล่ียนแปลง
และประชาชนที่มีความรู้เก่ียวกับโรคดีข้ึนก็มีแนวโน้มที่จะ
เสาะแสวงหาบรกิ ารทมี่ คี ณุ ภาพมากขน้ึ กวา่ เดมิ ความกา้ วหนา้
ทางวทิ ยาศาสตรไ์ ดข้ ยบั มาตรฐานการรกั ษาใหส้ งู ขนึ้ และทำ� ให้
รปู แบบในการรกั ษาเปลย่ี นไป ทนั ตแพทยท์ วั่ ไปเรมิ่ ใหก้ ารรกั ษา
แบบเฉพาะทางมากข้ึนและใช้ข้ันตอนท่ีมีความซับซ้อนข้ึน
กวา่ เดมิ คลนิ กิ หรอื โรงพยาบาลทใ่ี หก้ ารรกั ษามขี นาดใหญข่ น้ึ
และมีการมอบหมายงานบางอย่างให้ผู้ที่มิใช่ทันตแพทย์ท�ำ
ในขณะเดียวกันสภาพแวดล้อมทางกฎหมายและทางสังคม
ก็เปล่ียนไปมากเช่นเดียวกัน แต่ถ้ามองในแง่ลบเทคโนโลยีที่
ก้าวหน้าขึ้น และความก้าวหน้าของวิธีการรักษา (ตัวอย่าง
เช่น การปลูกฟัน การท�ำฟันเพ่ือความสวยงามและข้ันตอน
เก่ียวกับวิธีป้องกันโรคเหงือก) ได้เพิ่มโอกาสที่ทันตแพทย์
จะให้การดูแลใส่ใจในความรู้สึกของคนไข้น้อยลง และผลท่ี
ออกมาอาจไม่เป็นที่น่าพอใจ ในช่วง 2 ทศวรรษท่ีผ่านมา
(พ.ศ. 2518 – 2538) มีการถกเถียงกันเก่ียวกับบทบาทของ
คนไข้ในการตัดสินใจของทันตแพทย์ ซึ่งมักจะถูกมองว่าเป็น
ความขัดแย้งกันระหว่างความมีเสรีภาพและสุขภาพและ
ระหวา่ งคณุ คา่ ของคนไขแ้ ละคณุ คา่ ของทนั ตแพทย์ การขดั แยง้
กันน้ีผลักดันให้สังคมพยายามค้นหาความสัมพันธ์ระหว่าง
ทันตแพทย์ กับ คนไข้ ที่สมบูรณ์แบบ
David Ozar นักวิจารณ์ชาวอเมริกันผู้ทรงอิทธิพลคนหนึ่ง
ในเรื่องจริยธรรมในวิชาชีพทันตแพทย์ ได้เขียนไว้ว่า ความ
สัมพันธ์ระหว่างแพทย์กับคนไข้ สามารถจัดได้เป็นส่ีรูปแบบ
53
ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
อันได้แก่ รูปแบบดั้งเดิม, รูปแบบที่ทันตแพทย์เป็นเคร่ืองมือ,
รูปแบบที่เป็นการโฆษณาชวนเชื่อ และรูปแบบที่มีปฏิสัมพันธ์
ระหว่างกัน (Ozar, 1994:39)
11. รูปแบบดั้งเดิม
(The Guild Model)
รูปแบบน้ีรู้จักกันว่าเป็นรูปแบบส่วนใหญ่ท่ีเป็นอยู่ของ
ความสัมพันธ์ระหว่างคนไข้กับทันตแพทย์ ทันตแพทย์มี
ศักยภาพที่จะเข้าใจและอธิบายสภาพการณ์ของคนไข้
(วนิ จิ ฉยั โรค และพยากรณโ์ รค) มสี ทิ ธจิ ะหยดุ ยงั้ การรกั ษา
หรอื จะใหก้ ารรกั ษาใดๆ กไ็ ดท้ งั้ สนิ้ เพอื่ ใหไ้ ดส้ ขุ ภาพชอ่ งปาก
ที่สมบูรณ์ท่ีสุด ส่วนคนไข้ ตามรูปแบบดังกล่าวนี้ ไม่มีความ
ชำ� นาญทจี่ ะทำ� สงิ่ ทท่ี นั ตแพทยท์ ำ� ได้ ไมม่ คี วามรทู้ จี่ ะใชใ้ นการ
ตัดสินใจว่าจะใช้วิธีการรักษาแบบใด หรือมีประสบการณ์
ในการรักษาที่ท�ำให้สามารถน�ำเอาความรู้ทางทฤษฎีไปใช้
ไดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพในแต่ละสถานะ แนน่ อนวา่ เหตุผล
ท่ีคนไข้มาที่คลินิกก็เน่ืองจากคนไข้ไม่มีความรู้ทางด้าน
ทันตกรรมน่ันเองและไม่สามารถให้การรักษาตัวเองได้
มีสิ่งที่เป็นจุดปัญหาใหญ่ทางด้านจริยธรรมในรูปแบบนี้
ในสายตาของคนจ�ำนวนมาก อันรวมไปถึงทันตแพทย์
บางส่วนด้วย น่ันคือรูปแบบน้ีไม่ได้ให้ความเคารพในเร่ือง
สิทธิของคนไข้ซึ่งเป็นผู้มีเสรีภาพในการตัดสินใจในเร่ือง
ของตนเองเลย
54
ผลกระทบของความเปลี่ยนแปลงในสังคมต่อจริยธรรมในวิชาชีพทันตแพทย์ 5
22. รูปแบบที่ทันตแพทย์เป็นเครื่องมือ
(The Agent Model)
รูปแบบท่ีสองของความสัมพันธ์ระหว่างแพทย์กับคนไข้
เป็นลักษณะตรงกันข้ามกับแบบแรกในรูปแบบท่ีสองน้ี
ทันตแพทย์น�ำความรู้ความช�ำนาญของตนมาใช้เพื่อ
จุดประสงค์และคุณค่าของคนไข้ หน้าท่ีของทันตแพทย์
เป็นเพียงผู้ให้บริการตามทางเลือกท่ีคนไข้เลือก และ
ตอบสนองอย่างมีประสิทธิภาพท่ีสุดเพ่ือท่ีจะบรรลุ
จุ ด ป ร ะ ส ง ค ์ ท่ี เ ป ็ น ค ว า ม ต ้ อ ง ก า ร ห รื อ ข อ ง ค น ไ ข ้
ทันตแพทย์ท�ำหน้าที่เป็นเพียงเคร่ืองมือของคนไข้
เท่าน้ัน ดังน้ันในรูปแบบน้ีมิอาจสะท้อนให้เห็นถึงหน้าที่
เชิงจริยธรรมของบุคคลการทางทันตกรรมอย่างถูกต้อง
33. รูปแบบที่เป็นการรักษาเชิงธุรกิจ
(The Commercial Model)
ในรูปแบบนี้ คนไข้เป็นผู้ท�ำการตัดสินใจอย่างแท้จริง
เกี่ยวกับสุขภาพของตน ซึ่งตรงข้ามกับรูปแบบที่หนึ่ง
และทันตแพทย์ก็เป็นผู้ท�ำการตัดสินใจเช่นเดียวกัน
เนอ่ื งจากตอ้ งแสวงหาคณุ คา่ ของตนเอง และไมใ่ ชเ่ ปน็ เพยี ง
เคร่ืองมือของคนไข้ดังในรูปแบบที่สอง ในแง่น้ีรูปแบบนี้
ดูจะเป็นท่ีน่านิยมมากกว่ารูปแบบอื่นๆ แต่คุณสมบัติ
ประการอนื่ ๆ ของรปู แบบนกี้ ย็ งั ทำ� ใหข้ อ้ อา้ งทว่ี า่ รปู แบบน้ี
เปน็ รปู แบบทสี่ มบรู ณแ์ บบทส่ี ดุ ยงั ไมเ่ ปน็ จรงิ การทคี่ นไข้
55
ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
ต้องการการรักษามิใช่ตัวก�ำหนดส่ิงที่ทันตแพทย์จะ
กระท�ำได้โดยตรง ดังน้ันทันตแพทย์และคนไข้ยังต้อง
ค้นหาจุดยืนของตนในความสัมพันธ์นี้
44. รูปแบบปฏิสัมพันธ์
(The Interactive Model)
ในรูปแบบน้ี ทั้งทันตแพทย์และคนไข้ต่างก็มีสิทธิมีเสียง
เท่าเทียมกันในความสัมพันธ์ในสามแง่มุมด้วยกัน
ประการแรก ทงั้ คมู่ คี วามเทา่ เทยี มในแงท่ วี่ า่ ตา่ งฝา่ ยตา่ ง
ตัดสินใจในเร่ืองสุขภาพช่องปากโดยมีข้อมูลเก่ียวกับ
การตดั สนิ ใจนน้ั ในแงท่ อี่ กี ฝา่ ยหนง่ึ ขาดไป และหนทางทจ่ี ะ
ท�ำให้ได้ข้อมูลนั้นก็คือการส่ือสารและร่วมแรงร่วมใจกัน
เทา่ นนั้ ทนั ตแพทยเ์ ปน็ ฝา่ ยทม่ี คี วามรคู้ วามชำ� นาญอนั เปน็
พนื้ ฐานของการกั ษาสขุ ภาพชอ่ งปากและพน้ื ฐานเรอื่ งเสรภี าพ
ของคนไข้ในเรอ่ื งปัญหาสขุ ภาพช่องปากซ่ึงเคยสญู เสียไป
ฝา่ ยคนไขก้ ม็ คี วามเขา้ ใจในคณุ คา่ จดุ ประสงค์ และสทิ ธิ
ของตนที่จะยอมรับความช่วยเหลือจาก ทันตแพทย์ ท้ัง
ทันตแพทย์และคนไข้มีความเท่าเทียมกันในแง่จริยธรรม
ในความสัมพันธ์แบบน้ี
56
ผลกระทบของความเปลี่ยนแปลงในสังคมต่อจริยธรรมในวิชาชีพทันตแพทย์ 5
รูปแบบท้ังส่ีเป็นประโยชน์ในการอธิบายลักษณะโดยทั่วไป
ของความสัมพันธ์ระหว่างทันตแพทย์และคนไข้ ในแต่ละวัน
ทม่ี กี ารประกอบวชิ าชพี นี้ ยอ่ มตอ้ งนำ� เรอ่ื งความเชอ่ื ทางคณุ คา่
ของคนไข้ และการตดิ สนิ ใจของทนั ตแพทยม์ าไตรต่ รองเพอื่ ให้
คนไขไ้ ดป้ ระโยชน์ คนไขม้ ไิ ดล้ ะทง้ิ ความเชอ่ื และคณุ คา่ ของตนไว้
เมอ่ื กา้ วขา้ มประตคู ลนิ กิ เขา้ มา และทนั ตแพทยก์ ม็ ไิ ดม้ าทำ� งาน
โดยปราศจากความเชื่อและคุณค่าของตนเองเช่นเดียวกัน
ความสัมพันธ์ระหว่างทันตแพทย์และคนไข้ย่อมจะพัฒนา
ไปเร่ือยๆ และลักษณะอันไม่คงท่ีของความสัมพันธ์ดังกล่าว
เป็นส่ิงที่ท้ังสองฝ่ายต้องให้ความเอาใจใส่ เพื่อท่ีจะสนองตอบ
หน้าที่ต่อสังคมและความแตกต่างทางวัฒนธรรม หน้าที่ของ
ผู้ประกอบวิชาชีพทันตแพทย์ไม่ควรจะเป็นสิ่งท่ีเป็นผลลัพธ์
จากวิชาชีพเท่านั้น แต่ควรจะเป็นผลลัพธ์จากปฏิสัมพันธ์
อ ย ่ า ง ต ่ อ เ นื่ อ ง ข อ ง วิ ช า ชี พ ทั น ต แ พ ท ย ์ แ ล ะ สั ง ค ม ด ้ ว ย
จริยธรรมในวิชาชีพมุ่งท่ีจะค้นหาให้ได้ว่าอะไรคือบทบาท
ของวิชาชีพและผู้ประกอบวิชาชีพนั้นควรประพฤติปฏิบัติตัว
อยา่ งไร ในฐานะทเ่ี ปน็ ศาสตรแ์ ขนงหนง่ึ จรยิ ธรรมในวชิ าชพี
ยอ่ มมคี วามหมายครอบคลมุ ในแงม่ มุ ในเรอ่ื งของสงั คม การเมอื ง
และปรัชญากฎหมายรวมไปถึงจริยธรรมของบุคคลด้วย
การศึกษาจริยธรรมในวิชาชีพ ย่อมไม่อาจท�ำให้คนกลายเป็น
ผู้มีจริยธรรมขึ้นมาได้โดยอัตโนมัติ แต่อย่างน้อยมันก็ควร
ช่วยพัฒนาให้เกิดความตระหนักต่อปัญหาทางจริยธรรม
และทำ� ใหเ้ กิดความคดิ อันกระจา่ งข้นึ ท้ังยังใหห้ ลักการที่อาจ
ใช้เป็นแนวทางกว้างๆ และช่วยให้เราเข้าใจถึงบทบาทและ
ความส�ำคัญของวิชาชีพในสังคมทุกวันน้ีได้
57
ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
ปกเอารกระสคกา้นอรคบว้า 1. Arras, John and Steinbock, Bonnie. (1995).
Ethical in Modern Medecine.(Fourth Edition).
In English New York : Mayfield Publishing Company.
2. Benjamin, Martin, Curtis, Joy, (1986). Ethics
in Nursing. (Second Edition). Oxford : Oxford
University Press, Inc.
3. Bettman, Otto L. (1962). A Pictorial His-
tory of Medicine. Illinois: Charles C Thomas
Publisher.
4. Burns, J.H. (1972). The Rights of Man Since
the Reformation. In Francis Aime’
5. Vallat (Ed.). An Introduction to the Study of
Human Rights ( pp. 16-30). London: Europa
Publication.
6. Byrne, Peter. (1990). Ethics and Law in
Health Care and Research. London: John
Wiley & Son.
7. Chellappah, Naren K. (1986). Question and
Answers Series in Dental Health. Singapore:
PG Publishing.
8. Edge, Raymond S., John Randall. (1994).
The Ethics of Health Care: A Guide for Clinical
Practice. Oxford: Delma Publishers, Inc.
58
การแพทย์และทันตกรรมในอดีต 1
9. Gillon,Raanan.(1994). Principles of Health Care
Ethics. (Fourth Edition). London:John Wiley & Son.
10. Harris,C.E. (1992). Applying Moral Theories.
(Second Edition). Oxford:Wadsworth Publish
Company.
11. Jonsen, Albert R. ( 1982 ). Right to Health-
Care Service. In Warren T. Reic( Ed.), Encyclope-
dia of Bioethics. Volumes 1-4. New York: The
Free Press, Macmillan Publishing Co., Inc.
12. Koeh, H.M. ( 1981 ). History of Dentistry.
Chicago: Quintessence Publishing.
13. Mackie, J.L. (1983). Ethics: Inventing Right
and Wrong. Singapore: Richard Clay ( S.E. Asia )
Pte Ltd.
14. Motley, Wilma E. (1975). Ethics, Jurispru-
dence and History for the Dental Hygienist.
(Second Edition). Philadelphia: Lea & Febiger.
15. Ozar, David T. Sokol, David J. (1994). Dental
Ethics at Chairside: Professional Principles and
Practical Application. St.Louis: Mosby – Year
Book, Inc.
59
ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
ปกเอารกระสคกา้นอรคบว้า 1. กีรติ บุญเจือ. (2538). จริยศาสตร์ส�ำหรับ
ผู้เร่ิมเรียน (พิมพ์ครั้งท่ี 7). กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนา
In Thai พานิช. ชนุตรา อิทธิธรรมวินิจ , สุพรรณี
เลิศผดุงกุลชยั และ วราภรณ์ วีระสนุ ทร. (2540).
2. ชลิตา สุขวรรณ์. “ประวัติการแพทย์ไทย”.
ใน วารสารสังคมศาสตร์การแพทย์ ปีท่ี 10
ฉบับท่ี 1, เมษายน 2541.
3. ชูชัย ศุภวงศ์และคณะ. (2538). สิทธิมนุษยชน:
รัฐกับการสาธารณสุขในสังคมไทย. ส�ำนักพิมพ์
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
4. ทวีทอง หงส์วิวฒั น์. (2539). ฐานคติของแพทย์
และสถาบันการแพทย์. เอกสารประกอบ
การประชุมวิชาการ พฤติกรรมสุขภาพ คร้ังที่ 4.
จัดโดย มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์และ
เครือข่ายวิจัยพฤติกรรมสุขภาพ
5. ทันตแพทยสภา. (2538). การด�ำเนินงาน
ของคณะกรรมการทันตแพทยสภา พ.ศ.2538.
(อัดส�ำเนา).
60
การแพทย์และทันตกรรมในอดีต 1
ปเภกอารากรคะสศกผาึกอนรษบวาก เทพเวที, พระ (ประยุทธ์ ปยุตโต). (2535).
พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร.์ พมิ พค์ รง้ั ท่ี 1. กรงุ เทพฯ
: โรงพิมพ์ มหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย
นราธิปพงศ์ประพันธ์, พระเจ้าวรวงศ์เธอ
กรมหม่ืน. (2531). “อาชีวปฏิญาน” ใน รวมค�ำ
บรรยายหลักวิชาชีพกฎหมาย. กรุงเทพฯ :
ส�ำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
เบญจา ยอดด�ำเนิน, จรรยา เศรษฐบุตร
และกฤตยา อาชวนิจกุล. (2529).
ทฤษฎแี ละการศกึ ษาทางสงั คมวทิ ยา มานษุ ยวทิ ยา.
พิมพ์คร้ังท่ี 2. กรุงเทพฯ : โอ.เอส. พริ้นต้ิง เฮาส์.
บุญธรรม กิจปรีดาบริสุทธิ์. (2531). เทคนิค
การสร้างเคร่ืองมือรวบรวมข้อมูลส�ำหรับการวิจัย
(พิมพ์คร้ังท่ี 1). กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ศรีอนันต์.
61
ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
62
การแพทย์และทันตกรรมในอดีต 1
ประวัติผู้เขียน
• นายอนุชา ศรีพัด
• เกิดเม่ือ 3 เม.ย. พ.ศ.2502 ท่ี รพ.ศิริราช
• การศึกษา
- มัธยมปลาย ร.ร.ปทุมคงคา
- ทันตแพทยศาสตร์ จุฬาฯ ปี พ.ศ.2527
- อักษรศาสตรมหาบัณฑิต ปี พ.ศ.2543
(บัณฑิตวิทยาลัย ม.มหิดล)
• การท�ำงาน
เป็นทันตแพทย์ให้บริการประชาชน 32 ปี
1. โรงพยาบาลโคกส�ำโรง จ.ลพบุรี
2. โรงพยาบาลประจ�ำจังหวัดปทุมธานี
3. โรงพยาบาลบางบัวทอง จ.นนทบุรี
• เกษียณจากราชการแล้วมาท�ำงานส่วนตัว
63
ประวัติและความเป็นมาของวิชาชีพทันตแพทย์
ขอบคุณเพ่ือนๆ และอาจารย์วิทยากร
ที่ให้ค�ำแนะน�ำในการจัดท�ำหนังสือ
ผศ. ดร. วริยา ชินวรรโณ
ดร. ปกรณ์ สิงห์สุริยา
อาจารย์นิรันดร์ พันทรกิจ
ทันตแพทย์สมนึก ชาญด้วยกิจ
คณะสังคมศาสตร์ และ มนุษยศาสตร์
มหาวิทยาลัยมหิดล
64