วิชาที่ 4

/ 5 .;1 '4 1 6'A'&ç '=ē Ú16.6.%5 '"5 6.5 %
B)4 +6%%5I 1 % <-&Ė A 9I&+ 6e ē6 "ò 6'Û

+æ 6 9I ä

6 / ē6 9I 1 1"%€A I&9 + 6e ē6 " ò 6'
B)4 6' 8 5 8 6 6% áá $6' 8


'%. Ē A.'æ%B)4"5 6 < $6" 9+ æ " ò 6'
'4 '+ 6'"5 6. 5 %B)4 +6%%I 5 1 % -< &Ė





วิชาที่ 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพกิ าร และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

คํานํา

พระราชบัญญัติสงเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ
พ.ศ.2550 และทแี่ กไ ขเพม่ิ เตมิ (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2556 มาตรา 20 ไดก าํ หนด
อยางชัดเจนเก่ียวกับสิทธิประโยชนและคุมครองคนพิการ รวมท้ังให
คนพิการมีสิทธิเขาถึง และใชประโยชนไดจากส่ิงอํานวยความสะดวก
ตลอดจนสวัสดิการและความชวยเหลืออนื่ จากรฐั ดงั นั้น กรมสง เสริมและ
พัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ จึงไดสงเสริมบทบาทของอาสาสมัคร
พัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย (อพม.) และยกระดับใหมีความรู
ความเชย่ี วชาญดา นคนพกิ าร ใหเ ปน อาสาสมคั รพฒั นาสงั คมและความมน่ั คง
ของมนษุ ย เช่ยี วชาญดานคนพกิ าร โดยใหการชว ยเหลือ พทิ กั ษสทิ ธิและ
คมุ ครองสิทธิแกค นพิการและครอบครัว

การพัฒนารูปแบบการเรียนรูดาน “อาสาสมัครพัฒนาสังคม
และความมั่นคงของมนุษย เช่ียวชาญดานคนพิการ” ผานสื่อออนไลน
มีวัตถุประสงคเพ่ือการพัฒนาศักยภาพและยกระดับความรูอาสาสมัคร
พฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย เชยี่ วชาญดา นคนพกิ าร ตามแนวคดิ
การฟนฟูสมรรถภาพคนพิการโดยชุมชน และพัฒนาใหเปนวิทยากร
กระบวนการในการใหบ รกิ ารสาํ หรบั คนพกิ ารในชมุ ชน โดยเนอ้ื หาประกอบดว ย
5 รายวชิ า ไดแ ก บทบาทหนา ทข่ี อง อพม.ในภารกจิ กระทรวงการพฒั นาสงั คม
และความมน่ั คงของมนษุ ย ความรเู รอื่ งคนพกิ าร ความพกิ าร การชว ยเหลอื
และการคุมครองสิทธคิ นพิการ ความรเู รอื่ งสทิ ธิคนพกิ าร ตามมาตรา 20

แหง พระราชบญั ญตั สิ งเสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชีวติ คนพกิ าร พ.ศ. 2550
และทีแ่ กไ ขเพิม่ เตมิ รวมทัง้ กฎหมายทเี่ กย่ี วของ บทบาทหนา ท่ีของ อพม.
เชี่ยวชาญดานคนพิการ การปฏิบัติงาน 11 ภารกิจ พรอมทั้งวิธีการ
ใหค วามชว ยเหลอื ดแู ลคนพกิ ารในการทาํ กจิ วตั รประจาํ วนั และการเขา มา
มีสวนรวมในสังคม สําหรับหนังสือฉบับน้ีจะเปนบทบาทหนาที่ของ อพม.
เชยี่ วชาญดานคนพิการ และการปฏิบตั งิ านตาม 11 ภารกิจ

กรมสงเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ หวังเปนอยางย่ิงวา
หนังสือฉบับน้ีจะเปนประโยชนอยางย่ิงในการพัฒนาศักยภาพ การดําเนิน
เพอื่ พทิ กั ษค มุ ครองสทิ ธกิ ลมุ เปา หมาย การเสรมิ สรา งเครอื ขา ยดา นพฒั นาสงั คม
ใหมีความรู และมีทักษะการพัฒนาตนเองของอาสาสมัครพัฒนาสังคมและ
ความมั่นคงของมนุษย เช่ียวชาญดานคนพิการ เพื่อใหสามารถชวยเหลือ
และพฒั นาคุณภาพชีวิตคนพกิ ารใหด ยี งิ่ ขึน้

กรมสงเสริมและพัฒนาคณุ ภาพชวี ิตคนพิการ
พฤษภาคม 2564

วชิ าที่ 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพกิ าร และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

สารบญั

บทบาทหนŒาท่ีของ อพม.เชี่ยวชาญดŒานคนพกิ าร และการปฏิบัติงาน
ตาม 11 ภารกิจ

หนาŒ

ความเปšนมา 1

3 ย.ในการปฏิบัติตอ‹ คนพกิ าร 4

อพม.เชย่ี วชาญดŒานคนพิการ ตอŒ งรอŒู ะไร 5

11 ภารกจิ ของ อพม. เชี่ยวชาญดาŒ นคนพิการ 6

- การคŒนหาคนพิการในชุมชน (ชี้เปา‡ เฝา‡ ระวงั คนพิการในชมุ ชน) 6

- การจดทะเบยี นคนพิการ(การแนะนาํ /นาํ พาคนพิการจดทะเบยี นคนพิการ) 7

- แนะนาํ สทิ ธิ สวสั ดกิ าร และการสง‹ ตอ‹ เพื่อใหคŒ นพิการเขาŒ ถงึ สทิ ธคิ นพิการ 8

- การทาํ แผนการช‹วยเหลือรายบุคคล 10

- การฝกƒ ทกั ษะที่จําเปนš ในการดาํ รงชีวติ อิสระของคนพกิ ารทางการเหน็ 12

- การฝกƒ ทกั ษะทจ่ี าํ เปนš ในการดาํ รงชวี ติ อสิ ระของคนพิการทางการเคลอ่ื นไหว 13

หรอื ทางรา‹ งกาย

- การฝกƒ ทกั ษะทจี่ าํ เปนš ในการดํารงชวี ิตอิสระของคนพิการทางการไดยŒ ิน 14

หรือสื่อความหมาย

- การฝƒกทกั ษะที่จําเปนš ในการดํารงชวี ิตอสิ ระของคนพกิ ารทางจติ ใจ 16

หรอื พฤติกรรม/การเรียนรŒ/ู ออทิสตกิ

- การส‹งเสริมอาชพี ใหŒแกค‹ นพกิ าร 17

- ส‹งเสริมและกระตนุŒ ใหŒมกี ารรวมกลุม‹ ของผŒุปกครอง/ญาติ 18

เพื่อการพัฒนาศักยภาพคนพิการในชุมชน

- ส‹งเสริมและกระตŒุนใหŒเกิดการรวมกลุม‹ ของคนพิการ 19

วชิ าที่ 4

บทบาทหนŒาทข่ี อง อพม.เชย่ี วชาญดŒานคนพกิ าร
และการปฏิบัตงิ านตาม 11 ภารกิจ

ความเปนš มา
ระเบียบกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย

วาดวยอาสาสมัครพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย พ.ศ. 2557
ซง่ึ สง เสรมิ สนบั สนนุ ใหอ าสาสมคั รพฒั นาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย
(อพม.) ไดม กี ารพฒั นาศกั ยภาพ ทกั ษะ องคค วามรใู นการทาํ งาน ในบทบาท
หนาที่ โดยเฉพาะเกี่ยวกับการพัฒนาสังคมและการจัดสวัสดิการในชุมชน
การถา ยทอดเทคนคิ การเฝา ระวงั เตอื นภยั ทางสงั คม การใหค วามชว ยเหลอื
เบื้องตนแกกลุมเปาหมาย การประสานสงตอ การศึกษา และวิเคราะห
ชุมชน เพื่อสรา งชมุ ชนจดั การตนเอง

1

วชิ าท่ี 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพิการ และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

กรมสง เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ าร ไดด าํ เนนิ การพฒั นา
ศักยภาพ อพม. โดยการเสริมทักษะองคความรูดานคนพิการ ใหมีความ
เชี่ยวชาญดานคนพิการ จึงเปนอาสาสมัครพัฒนาสังคมและความมั่นคง
ของมนุษย เชย่ี วชาญดานคนพิการ (อพมก.) เพื่อเปนกลไกในการสงเสริม
ใหค นพกิ ารไดเ ขา ถงึ สทิ ธแิ ละสวสั ดกิ าร ตามเจตนารมณข องพระราชบญั ญตั ิ
สงเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวติ คนพิการ พ.ศ. 2550 และที่แกไขเพิม่ เติม
(ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2556

2

อพม. เชยี่ วชาญดา นคนพิการ เมอ่ื มีความรู ความเขา ใจ เก่ียวกบั
การฟนฟูสมรรถภาพคนพิการโดยชุมชน ในแตละประเภทความพิการ
ตามสภาพปญ หาและความตอ งการของคนพกิ ารในชุมชน รวมทั้งความรู
เก่ียวกับสทิ ธคิ นพิการ อพม. เช่ยี วชาญดา นคนพกิ ารโดยมีบทบาทภารกจิ
และกระบวนการดาํ เนนิ งาน จาํ นวน 11 ภารกจิ ในการดาํ เนนิ งานเพอื่ นาํ มา
วิเคราะหขอมูลความสามารถของคนพิการเพ่ือใหความชวยเหลือและ
จดั ทาํ แผนพฒั นาคนพกิ ารทต่ี นรบั ผดิ ชอบไดอ ยา งเหมาะสม ชว ยใหค นพกิ าร
ไดรับการฟนฟูสมรรถภาพความพิการในทุกดานและสามารถชวยเหลือ
ตนเองไดม ากทส่ี ดุ ในการชว ยเหลอื ตนเองในกจิ วตั รประจาํ วนั ได และชว ยให
คนพกิ ารไดร บั การพฒั นาตามขดี ความสามารถของตนเอง โดยยดึ หลกั 3 ย.
ในการปฏิบตั ติ อ คนพกิ าร

3

วชิ าที่ 4 บทบาทหนาŒ ทขี่ อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพกิ าร และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

ย.ยมิ้ แยมŒ
มีความเปนš มิตรไมตรี
ต‹อคนพกิ ารและญาติ
อยา‹ งเสมอตนŒ เสมอปลาย

ย.ยกย‹อง
ชืน่ ชมใหŒเกดิ กาํ ลังใจ ใหเŒ กียรติ
มใิ ช‹มองอยา‹ งดถู กู หรอื เวทนา

ย.ยนื หยัด
ตŒองมีความเช่อื มัน่ วา‹
คนพกิ ารฟน้ื ฟแู ละพัฒนาไดŒ
คนพิการมสี ิทธิและศกั ด์ิศรี
เช‹นเดียวกบั คนในสงั คม

4

อพม. เชย่ี วชาญดาŒ นคนพิการ ตอŒ งรอŒู ะไร
4 รŒู
1. รูสิทธิคนพกิ าร
2. รภู ารกจิ อพม.
3. รูคนพกิ ารทุกประเภทความพิการ
4. รูวิธีชว ยเหลือคนพิการ

5

วิชาที่ 4 บทบาทหนาŒ ทขี่ อง อพม.เชย่ี วชาญดาŒ นคนพกิ าร และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

11 ภารกิจของ อพม. เชยี่ วชาญดาŒ นคนพิการ

1. การคนŒ หาคนพิการในชมุ ชน (ชเี้ ปา‡ เฝา‡ ระวงั คนพิการในชมุ ชน)
ประกอบไปดวย
1.1 สาํ รวจคนพิการ เพอื่ ใหท ราบจํานวนคนพกิ ารท่ตี อ งการ

ขอรบั ความชว ยเหลือ ที่อยูของคนพกิ าร
1.2 คัดกรองคนพิการ สามารถจําแนกประเภทความพิการ

เบอื้ งตน เพอ่ื การขอรับบริการคนพกิ ารไดอ ยางถกู ตอง เหมาะสม
1.3 สัมภาษณคนพิการ เพื่อใหรูสภาพปญหาคนพิการ

ความตอ งการของคนพกิ าร และรูแนวทางการชว ยเหลือคนพกิ าร

6

2. การจดทะเบียนคนพิการ
(การแนะนาํ /นําพาคนพิการจดทะเบยี นคนพกิ าร)
2.1 ประสานแนะนํา/นําคนพิการไปตรวจรางกายประเมิน

ความพกิ าร เพอื่ ออกเอกสารรบั รองความพกิ าร/กรณสี ภาพความพกิ าร
ท่สี ามารถเหน็ ไดโ ดยประจักษไ มต องไปตรวจรา งกาย

2.2 ประสานแนะนํา/นําคนพิการไปจดทะเบียนคนพิการ
ณ ศูนยบริการคนพิการจังหวัดทุกจังหวัด หรือศูนยบริการคนพิการ
กรุงเทพมหานคร

เพื่อไดรับสิทธิคนพิการตามพระราชบัญญัติสงเสริม
และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนพกิ ารพ.ศ. 2550 แกไ ขเพมิ่ เตมิ (ฉบบั ที่ 2)
พ.ศ.2556

7

วชิ าที่ 4 บทบาทหนาŒ ทขี่ อง อพม.เชย่ี วชาญดาŒ นคนพิการ และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

3. แนะนําสิทธิ สวัสดิการ และการส‹งต‹อเพอื่ ใหŒคนพิการเขŒาถึง
สิทธิคนพกิ าร
3.1 ลงพื้นท่ีพบปะพูดคุยกับคนพิการและผูดูแลคนพิการ

รวมท้ังการประสานงานเพ่ือคนหาปญหาและความตองการของ
คนพกิ ารในชุมชน

3.2 ใหคําปรึกษาแนะนําเพ่ือใหคนพิการไดเขาถึงสิทธิ
และสวสั ดิการทพ่ี งึ ไดรับ

8

3.3 ชว ยใหคนพิการไดรบั การฟน ฟฯู และพัฒนาศกั ยภาพตาม
สภาพความพิการแตล ะประเภท

3.4 สงเสริมใหครอบครัวมีบทบาทโดยตรงในการดูแล
และพัฒนาศกั ยภาพคนพิการ

3.5 ประสาน สงตอหนวยงานท่ีเก่ียวของกับการฟนฟูฯ
และพฒั นาศักยภาพคนพิการ

9

วิชาท่ี 4 บทบาทหนาŒ ทขี่ อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพิการ และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

4. การทําแผนการช‹วยเหลือรายบุคคล
4.1 อาสาสมคั รมขี อมูลคนพิการ
4.2 วิเคราะหข อ มูลเพือ่ ใหทราบปญหา และความตอ งการ
4.3 หารือ/ประสานขอมูล/ประสานความรวมมือระหวาง

หนว ยงานทเี่ กย่ี วของ
4.4 วางแผนการจัดกิจกรรมบริการท่ีคนพิการพึงไดรับตาม

ความตองการจาํ เปนและสอดคลองสภาพปญ หา
ตองอยบู นทางเลอื กหรือตัดสนิ ใจของคนพิการเอง

10

4.5 ดําเนนิ การใหค วามชว ยเหลอื
4.6 ตดิ ตามผลอยางตอ เน่อื ง โดยการ

- เย่ียมบานติดตามปญหา ความกาวหนาในการฟนฟูฯ
และฝก ทักษะ

- เยยี่ มบา นใหค าํ ปรกึ ษาใหก าํ ลงั ใจ และแนะนาํ ผปู กครอง/
ผดู แู ล

- บันทึกการเยยี่ มบา น จดั ทาํ รายงาน

11

วิชาท่ี 4 บทบาทหนาŒ ทขี่ อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพกิ าร และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

5. การฝƒกทักษะท่ีจําเปนš ในการดาํ รงชีวติ อิสระของคนพกิ าร
ทางการเห็น
5.1 สอนญาติ/ครอบครัวคนพิการในการนําทางคนพิการ

ทางการเห็น
5.2 สอนคนพกิ ารทางการเห็นใหเ ดนิ โดยใชไมเ ทาขาว
5.3 สอนญาต/ิ ฝก ทกั ษะในการทาํ กจิ วตั รประจาํ วนั ทคี่ นพกิ าร

ทางการเหน็ ยังทาํ ไมไ ด เชน การประกอบอาหาร ซกั ผา รดี ผา เปน ตน
5.4 ประสานใหค นพกิ ารและครอบครวั ไดร บั บรกิ ารตามสทิ ธิ

12

6. การฝƒกทักษะทจี่ าํ เปšนในการดํารงชีวิตอิสระของคนพิการ
ทางการเคลือ่ นไหวหรอื ทางรา‹ งกาย
6.1 กระตนุ /สง ตอ คนพกิ ารเขา รบั การตรวจรา งกายจากแพทย

หรือผูเ ชย่ี วชาญวชิ าชีพเฉพาะทาง
6.2 ประสาน รพ.สต./โรงพยาบาลชุมชน เพื่อวางแผนและ

ดาํ เนนิ การฟน ฟสู มรรถภาพ เชน ฝก กายภาพบาํ บดั การออกกาํ ลงั กาย
เพอ่ื ลดความพกิ ารซอ น

6.3 สอนญาติ/ผูด ูแลในการฝกกายภาพบําบดั เบอ้ื งตน
6.4 ประสานใหคนพิการและครอบครัวไดรับบริการตามสิทธิ
ทไ่ี ดร ับ

13

วชิ าท่ี 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชยี่ วชาญดาŒ นคนพิการ และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

7. การฝƒกทักษะท่ีจําเปšนในการดํารงชีวิตอิสระคนพกิ าร
ทางการไดยŒ ินหรือส่ือความหมาย
7.1 แนะนาํ ครอบครวั ดแู ลชว ยเหลอื ในการดาํ รงชวี ติ ประจาํ วนั

และการเขา รว มกจิ กรรมทางสงั คม เชน
- ฝก การสอ่ื สารเบอ้ื งตน เพอ่ื บอกความตอ งการได
- ฝก การฟง เขา ในคาํ พดู การสนทนา
- การเตรยี มความพรอ มกอ นเขา เรยี น

14

7.2 กระตนุ แนะแนวครอบครวั /คนพกิ ารไดฝ ก ทกั ษะดา นอาชพี
และดา นสงั คม

7.3 ประสานสงตอคนพิการไปยังหนวยงานท่ีเก่ียวของ เชน
การกูยืมเงินทุนประกอบอาชีพ จาก พมจ./อปท. หรือสงตอเขารับ
การฝก อาชีพจากศูนยพ ัฒนาศกั ยภาพและอาชพี

7.4 ประสานใหไ ดร บั บรกิ ารตามสทิ ธทิ ไ่ี ดร บั

15

วชิ าที่ 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชย่ี วชาญดาŒ นคนพิการ และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

8. การฝƒกทักษะท่ีจําเปšนในการดํารงชีวติ อิสระของคนพกิ าร
ทางจติ ใจหรอื พฤติกรรม/การเรียนร/Œู ออทสิ ติก
8.1 แนะนาํ /กระตนุ /สอนญาตใิ นการดแู ลชว ยเหลอื คนพกิ าร

โดยเฉพาะอยางยง่ิ การรับประทานยา และการดแู ลสขุ ภาพอนามยั
8.2 ฝกทักษะในการใชชีวิตในบาน เชน การทําความสะอาด

บาน การลางชาม เปนตน
8.3 ฝก ทกั ษะในการดาํ เนนิ ชวี ติ ในชมุ ชน และเขา รว มกจิ กรรม

ในสงั คม เชน การไปซอ้ื ของดว ยตนเอง การไปวดั และเขา รว มกจิ กรรม
เพอ่ื ออกสสู งั คม

16

9. การส‹งเสริมอาชีพใหŒแก‹คนพิการ
9.1 ฝกทักษะอาชพี ดา นงานฝม ือ/หตั ถกรรมในชมุ ชน
9.2 ประสานงานในการรับความชวยเหลือในการประกอบ

อาชพี อสิ ระของคนพกิ าร
9.3 สง ตอ คนพกิ ารเขา รบั การฝก อาชพี ในศนู ยพ ฒั นาศกั ยภาพ

และอาชีพ

17

วชิ าท่ี 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชย่ี วชาญดาŒ นคนพกิ าร และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ

10. ส‹งเสรมิ และกระตุŒนใหŒมีการรวมกลุ‹มของผูŒปกครอง/ญาติ/
เพ่ือการพฒั นาศักยภาพคนพกิ ารในชมุ ชน
10.1 กลุมผูปกครองแตละประเภทความพิการ/ทุกประเภท

ความพกิ าร
10.2 แลกเปล่ียนเรียนรูประสบการณรวมกัน เชน การดูแล

เด็กพิการ และการประกอบอาชพี อิสระของคนพิการ เปนตน
10.3 รวมกลุมผูปกครองเพื่อขอรับบรกิ ารดานตา ง ๆ ฯลฯ

18

11. สง‹ เสริมและกระตนŒุ ใหเŒ กดิ การรวมกลุ‹มของคนพิการ
รวมกลมุ ของคนพกิ าร เปน กลมุ คนพกิ ารประจาํ ตาํ บล/อาํ เภอ

เพ่อื ดาํ เนนิ กิจกรรมตาง ๆ เชน กลุมประกอบอาชพี กลมุ พิทักษส ิทธิ
คนพกิ าร มูลนธิ ิ สมาคมและชมรมของคนพกิ าร เปน ตน

19

วชิ าที่ 4 บทบาทหนาŒ ทข่ี อง อพม.เชย่ี วชาญดาŒ นคนพิการ และการปฏบิ ตั งิ านตาม 11 ภารกจิ
20



'%. Ē A.'æ%B)4" 5 6 < $6" +9 æ " ò 6'
'4 '+ 6'"5 6. 5 %B)4 +6%% I5 1 % -< &Ė

ÄÄĀ±²½€´¼€Áµ

1 .Ē A.'æ%.8 B8 )4.+5. 8 6' " ò 6' )Ē%< .Ē A.'%æ 1 Ė 'B)4A '1é Ē6&

âåå 16 6' ƒ‚ Ċ '% '4 6. A '64/Ė '6 +æ 9 A '6 A +ç ' < A "%/6 '
C ',"5 Ė ‚âãåäãㅅ Ē1 ₆