Студент: Әділбек Ә.С. Ғылыми жетекшісі: Альменаева Р.У. SQL негіздерін оқыту 2024
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті SQL негіздерін оқытуға арналған оқу-әдістемелік кешені Қызылорда қаласы, 2024 жы
АНЫҚТАМАЛАР SQL (Structured Query Language) – реляциялық деректер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын стандартталған бағдарламалау тілі. Ақпарат – қабылдаушы үшін белгілі бір мағынаға немесе құндылыққа ие деректер. Ақпараттық технологиялар (АТ) – ақпаратты өңдеу, сақтау, беру және пайдаланумен байланысты технологиялардың кең ауқымы. Әдістеме – бұл пәнді, білім саласын немесе процесті зерттеу үшін қолданылатын принциптер, түсініктер, әдістер мен ережелер жүйесі. Әдістемелік кешен (ӘК) – белгілі бір тақырыпты немесе пәнді оқытуға арналған оқу материалдарының құрылымдық жиынтығы. Деректер қоры (ДҚ) – әдетте компьютерлік жүйеде сақталатын және көптеген пайдаланушылар үшін қол жетімді құрылымдық деректердің ұйымдастырылған жинағы болып табылады. Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) – деректер қорын жасауға, басқаруға және өңдеуге мүмкіндік беретін бағдарламалық құрал. Интернет – ақпарат пен ресурстармен алмасу үшін бір-бірімен қосылған компьютерлердің дүниежүзілік желісі. Оқу-әдістемелік кешен (ОӘК) – белгілі бір білім саласында немесе пәндік салада оқу процесін ұйымдастыру және өткізу үшін әзірленген оқу материалдарының, әдістері мен ресурстарының жүйесі.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ANSI – American National Standards Institute (Америка ұлттық стандарттау институты) CRM – Customer Relationship Management (Тұтынушымен қарым-қатынасты басқару) CRUD – Create, Read, Update, Delete DCL – Data Control Language (Деректерді басқару тілі) DDL – Data Definition Language (Деректерді анықтау тілі) DML – Data Manipulation Language (Деректерді өңдеу тілі) ERP – Enterprise Resource Planning (Кәсіпорын ресурстарын жоспарлау) IBM – International Business Machines Corporation ISO – International Organization for Standardization (Халықаралық стандарттау ұйымы) IT – Information Technology SEQUEL – Structured English Query Language (Құрылымдық Ағылшын сұру тілі) SQL – Structured Query Language (Құрылымдық сұру тілі) TCL – Transaction Control Language (Транзакцияны басқару тілі) ӘК – Әдістемелік кешен ДҚ – Деректер қоры ДҚБЖ – Деректер Қорын Басқару Жүйелері КСРО – Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы ОӘК – Оқу-әдістемелік кешен
Мазмұны АНЫҚТАМАЛАР .................................................................................. БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР........................................... КІРІСПЕ .................................................................................................. MS SQL серверімен танысу................................................................. Деректер қорына және SQL тіліне кіріспе........................................ Деректер қорына сұраныстар жіберу................................................. Деректерді сүзу негіздері: BETWEEN, LIKE операторлары Деректер түрлері және кірістірілген мүмкіндіктер Агрегаттық функциялар және деректерді топтастыру.................. Кесте қосылымдары және олардың түрлері.................................... Бірнеше сұрау нәтижелерін біріктіру................................................. SQL бағдарламалау тілі.......................................................................
Кіріспе Қазіргі ақпараттық қоғамдағы деректер қорының рөлі маңызды және көп қырлы. Деректер қорлары кез келген ақпараттық жүйенің негізі ретінде қызмет етеді және деректердің үлкен көлемін сақтау, ұйымдастыру, іздеу және басқару үшін өте маңызды болып табылады. Біздің деректерге негізделген әлемде дерекқорлар біз күн сайын пайдаланатын сансыз қосымшалар мен қызметтердің негізіне айналды. Олар ақпараттың үлкен көлемін сақтауда, басқаруда және оларға қол жеткізуде, қазіргі ақпараттық қоғамның қызметін қалыптастыруда шешуші рөл атқарады Деректер қоры – компьютерде сақталатын ақпараттық жүйе деректерінің моделі. Ақпараттық жүйенің ақпараттық базасы жүйенің негізгі объектілері және олардың арасындағы байланыстар болып табылады. Деректер қорлары әртүрлі салаларда кең ауқымды қолданбаларға ие Мектеп информатика курсында SQL негіздерін оқытудың оқу-әдістемелік кешенін дайындау деректер дағдыларына, салалық сәйкестендіруге, теориялық білімдерді практикада қолдануға, есептерді шешу қабілеттерін арттыруға, есептеу техникасын ынталандыруға, оқушылардың цифрлық сауаттылығын арттыруға өз септігін тигізеді. Мектепте SQL оқытудың негізгі мақсаты - оқушылардың сұрау тілін қолдана отырып, деректермен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру. Бұл жай ғана «бағдарламалау тілін үйрену» емес, мамандыққа қарамастан болашақта пайдалы болатын құзыреттерді дамыту. Мектепте SQL тілін оқыту қызықты, практикалық және шынайы мәселелерді шешуге бағытталған болуы керек екенін есте ұстаған жөн. Бұл әдістемелік кешен оқушыларды реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеуге үйрету мақсатында SQL (Structured Query Language) негіздерін оқытуға арналған. Әр теориялық блоктан кейін материалды бекітуге арналған жаттығулар беріледі. Тапсырмалар қарапайымнан (деректерді енгізу, іздеу) күрделірек (JOIN сұрауларын жасау, кірістірілген сұраулар) аралығында болады. Білімді өзін-өзі тексеруге арналған тест тапсырмалары да бар. Әдістемелік кешеннің артықшылықтары: Оқыту негізгі тақырыптардан күрделі тақырыптарға дейін кезең-кезеңімен жүргізіледі. SQL практикалық дағдыларына баса назар аударылады. Сыныпта да, қашықтықтан оқыту үшін де қолайлы. Курсты аяқтағаннан кейін оқушылар реляциялық мәліметтер қорымен жұмыс істеу принциптерін түсінеді. Деректерді алу, қосу, жаңарту және жою үшін негізгі және күрделі SQL сұрауларын жаза алатын болады. Қарапайым деректер қорын жобалау және құру Бұл әдістемелік кешен сізге SQL негіздерін меңгеруге және алған біліміңізді тәжірибеде сәтті қолдануға көмектеседі деп сенеміз!
MS SQL серверімен танысу SQL Server Management Studio басқару ортасының интерфейсін зерттеу. Кез келген кәсіптік қызмет қандай да бір ақпаратпен, оны жинауды, сақтауды және іріктеуді ұйымдастырумен байланысты. Деректер қоры күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналды деп айтуға болады, оны қолдау қандай да бір ұйымдастыру әдісін немесе механизмін қажет етеді. Бұл механизм деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) деп аталады. Деректер қоры (ДҚ) – ұйымның ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыруға арналған логикалық байланысқан деректердің (және олардың сипаттамасының) ортақ жиынтығы. Деректер қорын басқару жүйесі (ДҚБЖ) – бұл деректерді сақтауды, басқаруды, өңдеуді және ұйымдастырылған түрде қол жеткізуді қамтамасыз ететін бағдарламалық жасақтама. Microsoft SQL Server — Microsoft әзірлеген реляциялық дерекқорды басқару жүйесі (RDBMS). Бұл ұйымдар деректерді сақтау, басқару және алу үшін пайдаланатын қуатты платформа. SQL сервері әртүрлі транзакцияларды өңдеуді, іскерлік интеллектті және аналитикалық қолданбаларды қолдайды. SQL серверін Microsoft жасаған. Бірінші нұсқасы 1987 жылы шығарылды. SQL сервері бұрыннан тек Windows деректер базасын басқару жүйесі болды, бірақ 16- нұсқадан бастап ол Linux жүйесінде де (және Docker арқылы Mac жүйесінде) қол жетімді. SQL Server шағын бір машиналық дерекқорлардан ірі кәсіпорын деңгейіндегі орнатуларға дейін масштабтауға болады. Шифрлауды, кіруді басқаруды және аудитті қоса, демалыс кезінде және тасымалдау кезінде деректерді қорғау үшін сенімді қауіпсіздік мүмкіндіктерін ұсынады. SQL сервері жоғары қолжетімділікті және апатты қалпына келтіруді қамтамасыз ету үшін ауыстырып-қосу кластері, дерекқорды көшіру және AlwaysOn қолжетімділік топтары сияқты мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді. Сұранысты қажет ететін жұмыс жүктемелері үшін жоғары өнімділікті қамтамасыз ету үшін сұрауды оңтайландыру, индекстеу және жадтағы өңдеу сияқты мүмкіндіктерді қамтиды. SQL бастапқыда 1970 жылдардың басында IBM компаниясында құрылған Дональд Д.Чемберлин мен Раймонд Ф.Бойспен жасалған. Ол бастапқыда «SEQUEL» (Structured English Query Language) деп аталды және бастапқы IBM System R квази-реляциялық дерекқорды басқару жүйесінде сақталған деректерді басқаруға арналған. 1970-ші жылдардың соңы мен 1980-ші жылдардың басында SQL-ді стандарттауға біраз күш салынды, нәтижесінде 1986 жылы алғашқы ресми SQL ANSI (Америка Ұлттық Стандарттар Институты) стандарты 1. Жұмыстың мақсаты 2. Теориялық бөлім
жарияланды. Бұл стандарттау SQL-ді кеңінен қолданылатын дерекқорды басқару тілі ретінде құруға көмектесті. 1. SQL Server Developer Edition орнату SQL Server Developer Edition-бұл әзірлеушілерге арналған Microsoft SQL Server-дің толық нұсқасы. SQL серверін https://www.microsoft.com/ru-ru/sql-server/ sql-server downloads сайтынан орнату үшін Developer Edition таңдаңыз және «Жүктеу» түймесін басыңыз. Жүктеп алғаннан кейін орнатушы автоматты түрде іске қосылады. Орнату түрін таңдаңыз – «Негізгі» (Cурет 1): Сурет 1 - Орнату түрін таңдау Келісім шарты қабылданғаннан кейін SQL серверінің мақсатты орнын көрсетіңіз. 2. SQL Server Management Studio орнату SQL Server Management Studio (SSMS) — SQL серверінен Azure SQL дерекқорларына дейінгі кез келген SQL инфрақұрылымын басқаруға арналған біріктірілген орта. SSMS SQL Server даналары мен дерекқорларын конфигурациялауға, бақылауға және басқаруға арналған құралдарды қамтамасыз етеді. SSMS көмегімен қолданбалар пайдаланатын деректер қабатының құрамдастарын орналастыруға, бақылауға және жаңартуға, сондай-ақ сұраулар мен сценарийлерді жасауға болады. 3. Практикалық бөлім
SQL Server Management Studio (SSMS) сайтынан жүктеп алыңыз: Скачивание SQL Server Management Studio (SSMS) - SQL Server Management Studio (SSMS) | Microsoft Learn 3. SQL Server Management Studio ортасын ашу ✓ SQL Server Management Studio бағдарламасын іске қосыңыз. ✓ Серверге қосылу тілқатысу терезесінде әдепкі параметрлерді растап, Қосылу түймесін басыңыз. Қосылу үшін «Сервер атауы» өрісінде SQL сервері орнатылған компьютердің атауы болуы керек. Егер «Database Engine» атаулы данасы болса, «Сервер атауы» өрісінде <компьютер аты>\<дана аты> пішіміндегі дананың атауы да болуы керек. ✓ Сервер атауын таңдаңыз (бұл жағдайда ол REM-DESKTOP). Сурет 2 - SQL серверімен байланыс 4. Деректер қорын құру Әкімші құқығы бар пайдаланушы ғана дерекқор жасай алады. «Базы данных» қалтасының контекстік мәзірінен «Создать базу данных...» командасын таңдаңыз (3-сурет).«Имя базы данных» өрісіне құрылатын деректер қорының атын енгізіңіз – «Учебная» (4-сурет). Мұнда құрылған деректер қорының сақтау жолын да өзгертуге болады. Бос дерекқор (контейнер) жасалғанын ескеріңіз.
Сурет 3 – «Дерекқорын құру» мәтінмәндік мәзір элементі Сурет 4 – Жаңа деректер қорын құру 1. SQL Server Developer Edition бағдарламасын орнатыңыз. 2. SQL Server Management Studio (SSMS) бағдарламасын орнатыңыз. 3. MS SQL-Server пайдаланушы тіркелгісін жасаңыз. 4. Жаңа деректер қорын жасаңыз. 5. Жаңа дерекқор пайдаланушысын жасаңыз. 4. Тапсырмалар
Деректер қорына және SQL тіліне кіріспе Деректер қоры түсінігімен және олардың ақпараттық жүйелердегі рөлімен, SQL тілінің негізгі командаларымен танысу Деректер қоры ақпараттық жүйелердің көрінбейтін өзегі. Ақпарат негізгі ресурсқа айналған қазіргі заманда кез келген жүйенің жұмыс істеуін сенімді қолдаусыз – деректер қорынсыз елестету қиын. Қаңқа тәрізді бұл көрінбейтін құрылым банк желісі болсын, интернет-дүкен немесе ғылыми зертхана болсын, ақпараттық жүйелердің беріктігі мен өміршеңдігін қамтамасыз етеді. Деректер қоры жай ғана ақпарат қоймасы емес, ол ақпаратты тиімді іздеуге, өңдеуге және пайдалануға мүмкіндік беретін нақты ережелер мен заңдармен реттелетін деректердің ұйымдастырылған әлемі. Үлкен қойманы елестетіп көрейік, онда барлық заттар ретсіз шашыраңқы. Белгілі бір нәрсені табу мүмкін емес. Бұл бейберекеттікте құрылым жоқ, яғни тиімді жұмысты ұйымдастырудың жолы жоқ. Енді бір қойманың ұйымдастырылғанын елестетіп көрейік. Өнімдер санаттарға бөлінген, нөмірленген және әрбір заттың өзінің бірегей белгісі бар. Енді іздеу жылдам әрі оңай болады. Деректер қоры - бұл тауарлардың орнына деректер сақталатын ұйымдастырылған қойма, ал тегтер сізге қажетті ақпаратты тез және дәл табуға мүмкіндік беретін кілттер болып табылады. Ақпараттық жүйелердегі деректер қорының рөлі жай ғана деректерді сақтаумен шектелмейді. Ол қаржылық транзакцияларды басқарудан бастап көлік қозғалысын қадағалауға дейінгі кез келген процестің ажырамас бөлігіне айналады. Деректер қоры болмаса, біз хаос пен тиімсіздік әлемінде өмір сүрер едік. Олар заманауи ақпараттық жүйелер құрылатын көзге көрінбейтін өзекке айналуда және олардың рөлі технологияның одан әрі дамуымен ғана өседі. Үлкен деректер дәуірінде деректер қорлары ғылымның, бизнестің және қоғамдық өмірдің дамуы үшін жаңа мүмкіндіктер ашатын орасан зор ақпаратты талдау мен түсінудің негізгі құралына айналуда. SQL (Structured Query Language) – реляциялық деректер қорымен әрекеттесу үшін стандартты тіл. Ол деректерді жасауға, өзгертуге, жоюға, сұрауға және басқаруға мүмкіндік береді. 1. Жұмыстың мақсаты 2. Теориялық бөлім
1. DDL (Data Definition Language - Деректерді анықтау тілі): CREATE - кестелер, индекстер, көріністер, сақталатын процедуралар және т.б. сияқты дерекқор нысандарын жасайды. CREATE TABLE - жаңа кесте жасайды. CREATE INDEX - іздеуді жылдамдату үшін индекс жасайды. CREATE VIEW - сұрау негізінде көрініс (виртуалды кесте) жасайды. ALTER - дерекқор нысандарының құрылымын өзгертеді. ALTER TABLE - кестеге баған қосады. ALTER TABLE - <кесте_атауы> DROP COLUMN - кестеден бағанды жояды. DROP - дерекқор нысандарын жояды. DROP TABLE - кестені жояды. DROP INDEX - индексті жояды. DROP VIEW - көріністі жояды. 2. DML (Data Manipulation Language - Деректерді манипуляциялау тілі): SELECT - кестелерден деректерді шығарады. SELECT DISTINCT <кесте атауы> FROM - бағандағы бірегей мәндерді ғана қайтарады. INSERT - кестелерге жаңа деректерді кірістіреді. INSERT INTO - көрсетілген мәндері бар жаңа жолды кірістіреді. UPDATE - кестелердегі бар деректерді жаңартады. DELETE - кестелерден деректерді жояды. 3. DCL (Data Control Language – деректерді басқару тілі): GRANT - дерекқор нысандарына қатынасу құқықтарын береді. REVOKE - дерекқор нысандарына қатынасу құқықтарын жояды. 4. TCL (Transaction Control Language – транзакцияны басқару тілі): COMMIT - транзакцияны аяқтайды және барлық өзгерістерді сақтайды. ROLLACK - ағымдағы транзакцияда жасалған барлық өзгерістерді кері қайтарады. SQL негіздерін үйрену реляциялық деректер қорындағы деректерді толық басқаруға мүмкіндік береді. Бұл ақпараттық жүйелермен жұмыс істейтін кез келген бағдарламашы мен талдаушы үшін қажетті құрал.
COMMIT Іздеуді жылдамдату үшін индекс жасайды. ROLLACK Кестеге баған қосады. REVOKE Транзакцияны аяқтайды және барлық өзгерістерді сақтайды UPDATE Ағымдағы транзакцияда жасалған барлық өзгерістерді кері қайтарады. ALTER TABLE Кестелердегі бар деректерді жаңартады. CREATE VIEW Жаңа кесте жасайды. ALTER TABLE Сұрау негізінде көрініс (виртуалды кесте) жасайды. CREATE INDEX Дерекқор нысандарына қатынасу құқықтарын жояды. 1. Деректер қорының ақпараттық әлемдегі рөлі қандай деп ойлайсың? 2. Деректер қоры қандай салаларда қолданылады? 3. SQL деген не? 4. DDL дегеніміз не? 5. Жаңа кесте жасау үшін қандай команда қолданылады? 6. INSERT командасының қызметі қандай? 7. Дерекқор нысандарына қатынасу құқықтарын беретін команда атауы 3. Практикалық бөлім Сәйкестендіруді орындайық Cұрақтарға жауап берейік
Деректер қорына сұраныстар жіберу SQL тілін пайдалана отырып, дерекқорларға сұрауларды құру және орындау Деректер қоры біздің өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Олар біз туралы, сатып алуларымыз, қызығушылықтарымыз және т.б. ақпаратты сақтайды. Бұл ақпаратты алу үшін арнайы командаларды – сұраныстарды қолданамыз. Деректер қорына сұраныстарды жіберу – қажетті деректерді алуға, оны өзгертуге немесе басқа операцияларды орындауға мүмкіндік беретін ақпараттық репозиториймен байланысу процесі. Дерекқорлармен сөйлейтін тіліміз – SQL (Structured Query Language). SQL - барлық дерлік реляциялық деректер қорын басқару үшін қолданылатын әмбебап тіл. Деректер қорына сұраныстарды жіберу процесін пайдаланушы мен жүйе арасындағы диалог ретінде қарастыруға болады. Пайдаланушы өз сұранысын SQL тілінде тұжырымдайды, ал жүйе оны түсіндіреді және деректермен сәйкес әрекетті орындайды. Операция нәтижесі әдетте сұралған ақпаратты қамтитын кесте түрінде пайдаланушыға қайтарылады. Деректер қорына сұраныс тек техникалық процесс емес. Бұл логикалық ойлауды және деректер құрылымын түсінуді талап ететін шығармашылық процесс. Пайдаланушыға қажетті ақпаратты дәл алу үшін сұранысты дұрыс құрастыру қажет. Деректер қорынан деректерді іріктеу үшін «SELECT» сұрауы қолданылады. Бұл таңдалған деректерді сүзуге және оны қажетті түрге түрлендіруге мүмкіндік береді. «SELECT» командасының негізгі синтаксисі: «column1, column2, ...» - деректерді шығарып алғыңыз келетін бағандар. «table_name» - деректерді шығарып алғыңыз келетін кестенің атауы. 1. Жұмыстың мақсаты 2. Теориялық бөлім SELECT column1, column2, ... FROM table_name;
SELECT сұрау элементтерін өңдеу кестеде көрсетілген ретпен орындалады: № Атауы Сипаттамасы 1 FROM Қолданылатын кестелердің атауларын анықтайды 2 WHERE Берілген шарттарға сәйкес кесте жолдарын сүзеді 3 GROUP BY Көрсетілген бағанда бірдей мәндері бар жолдарды топтастырады 4 HAVING Берілген шартқа сәйкес жол топтарын сүзеді 5 SELECT Шығыс деректерін пішімдейді 6 ORDER BY Сұрау нәтижелерін сұрыптайды Мысалы: SELECT * FROM employees WHERE department = 'Sales' ORDER BY last_name; SQL сұрауында есептелген бағандар болуы мүмкін, олардың мәндері дизайн дерекқорында сақталған деректер мәндері негізінде анықталуы мүмкін. Есептелген бағандарды AS кілт сөзі арқылы атау керек. «ASC» және «DESC» кілт сөздері SQL тілінде сұрау нәтижелерін өсу (әдепкі) немесе кему реті бойынша сұрыптау үшін қолданылады. Қолдану мысалдары: 1. Өсуі бойынша сұрыптау (ASC): SELECT * FROM employees ORDER BY salary ASC; Бұл сұрау «қызметкерлер» кестесінен барлық бағандарды таңдайды және оларды «жалақы» бағанасы бойынша өсу ретімен сұрыптайды. 2. Кему бойынша сұрыптау (DESC): SELECT * FROM products ORDER BY price DESC; Бұл сұрау «өнімдер» кестесінен барлық бағандарды таңдап, оларды «баға» бағанасы бойынша кему ретімен сұрыптайды. Сондай-ақ, «ASC» және «DESC» әр түрлі бағандармен біріктіріп, тіпті оларды «WHERE» және «GROUP BY» сияқты басқа пәрмендермен бірге пайдалануға болады. Мысалы: SELECT * FROM customers WHERE city = 'New York' ORDER BY last_name ASC;
Бұл сұрау Нью-Йорктегі барлық тұтынушыларды таңдайды және оларды тегі бойынша өсу ретімен сұрыптайды. «DISTINCT» және «ALL» кілт сөздері дерекқордың нәтижелер жиынындағы қайталанатын жолдарды қалай өңдейтінін басқару үшін пайдаланылады. DISTINCT - бұл кілт сөз дерекқорға нәтижелер жинағынан қайталанатын жолдарды жою керектігін айтады. Мысалы: SELECT DISTINCT department FROM employees; Бұл сұрау «қызметкерлер» кестесінің «бөлім» бағанынан бірегей мәндерді таңдайды. Осылайша, бір бөліммен бірнеше жазбалар болса, нәтиже жинағына тек бір бірегей бөлім мәні қосылады. ALL - бұл кілт сөз дерекқорға барлық жолдарды, соның ішінде көшірмелерді қосу керектігін айтады. Бұл жасырын, сондықтан ол көрсетілмесе, дерекқор әдепкі бойынша «ALL» болады. Мысалы: SELECT salary FROM employees WHERE department = 'Sales'; Бұл сұрау сату бөлімінен барлық жалақы мәндерін таңдайды. Егер осы бөлімде жалақылары бірдей бірнеше қызметкер болса, олардың барлығы алынған жиынтыққа қосылады. «DISTINCT» функциясын пайдалану бағаннан немесе бағандар тіркесімінен бірегей мәндерді алғыңыз келгенде пайдалы, ал «ALL» барлық жолдар, соның ішінде көшірмелерді алғыңыз келгенде пайдалы. Кесте 1- Санат ТАӘ Туған_күні Мамандық Атақ_берілген_жыл Аймақ Жанғалиұлы Жанғалиев 1913-15-08 биолог 2003 Алмаз Тұрдыметұлы Ибрагимов 1948-26-05 экономист 1998 Баймақанов Мұрат Тәжімұратұлы 1933-01-11 заңгер 1983 Бақберген Сәрсенұлы Досманбетов 1945-21-09 инженер 1995 Гауһар Дәуленқызы Зақұмбаева 1932-01-01 химик 1994 Ізбасар Рақымбайұлы Рақымбаев 1937-20-10 биолог 2003 Күләш Құнантайқызы Құнантаева 1931-03-03 педагог 2002 Қайдар Айтжанұлы Әбдірахманов 1936-10-05 геолог 2004 3. Практикалық бөлім
Мысал 1: Академиктердің тізімін шығарыңыз: Мысал 2: Барлық академиктердің аты-жөні мен мамандығын шығарыңыз: Мысал 3:Көшірмелерді алып тастау арқылы мамандықтар тізімін көрсетіңіз: Мысал 4: «Мамандық» өрісі бойынша кері алфавиттік ретпен және «Аты-жөні» өрісі бойынша алфавиттік ретпен сұрыпталған академиктер тізімін көрсетіңіз: Мысал 5: Атақ берілген жылдың ұлғаюы бойынша сұрыпталған академиктердің тізімін шығарыңыз: SELECT * FROM Санат SELECT ФИО, Мамандық FROM Санат SELECT DISTINCT Мамандық FROM Санат SELECT * FROM Санат ORDER BY Мамандық DESC, ТАӘ ASC SELECT * FROM Санат ORDER BY Атақ_берілген_жыл
1. Барлық академиктердің толық аты-жөнін, мамандығын және туған жылын көрсетіңіз. 2. Туған күні бойынша кему ретімен сұрыпталған академиктер тізімін көрсетіңіз. 3. Көшірмелерді алып тастау арқылы академиктердің аты-жөнін көрсетіңіз. 4. Атақ берілген жылдың кемуі бойынша сұрыпталған академиктердің тізімін шығарыңыз. 5. «Мамандық» өрісі бойынша алфавиттік ретпен және «Аты-жөні» өрісі бойынша кері алфавиттік ретпен сұрыпталған академиктер тізімін көрсетіңіз. 4. Тапсырмалар Сұрауларды орындайық QR код арқылы тест тапсырмаларын орындайық
Деректерді сүзу негіздері: BETWEEN, LIKE операторлары BETWEEN және LIKE операторларын қолдана отырып, SQL-де деректерді сүзудің негізгі әдістерімен танысу. Деректерді сүзгілеу деректердің үлкен көлемінен тек қажетті ақпаратты шығаруға мүмкіндік беретін деректер қорымен жұмыс істеудің негізгі элементі болып табылады. Ол үшін деректер сәйкес келетін шарттарды белгілейтін арнайы операторлар қолданылады. BETWEEN операторы BETWEEN операторы мәндер ауқымындағы деректерді сүзу үшін пайдаланылады. Ол өріс мәнінің берілген ауқымда екенін тексереді. Синтаксисі: Мысалы: SELECT * FROM Products WHERE Price BETWEEN 100-AND 500; Бұл сұрау бағасы 100 мен 500 арасындағы барлық өнімдерді таңдайды. LIKE операторы LIKE операторы берілген үлгіге сәйкес деректерді табу үшін қолданылады. Ол икемді іздеулер үшін қойылмалы таңбаларды пайдалануға мүмкіндік береді. Синтаксисі: Қойылмалы таңбалар: «%» (пайыз) - таңбалардың кез келген санына сәйкес келеді. «_» (астын сызу) - бір таңбаға сәйкес келеді. «[ ]» - шаршы жақшада көрсетілген таңба; WHERE өріс_атауы BETWEEN мән1 және мән2 WHERE өріс атауы LIKE 1. Жұмыстың мақсаты 2. Теориялық бөлім
Салыстыру операторлары № Символ Сипаттамасы 1 = Теңдік 2 <> немесе ! Теңсіздік 3 < Кіші 4 > Үлкен 5 ! < Кіші емес 6 ! > Үлкен емес 7 <= Кіші немесе тең 8 >= Үлкен немесе тең Логикалық функциялар Бұл функциялар логикалық мәндермен операцияларды орындайды (шын/жалған). Олар шарттарды тексеру, логикалық операцияларды орындау және т.б. функцияларын қамтуы мүмкін. Мысалы, IF, CASE, AND, OR. Бірнеше шарттарды бір өрнекке біріктіру үшін логикалық операторлар қолданылады. Олар: AND операторы – мұнда барлық өрнек ақиқат болуы үшін екі шарт та дұрыс болуы керек. AND операторын пайдалану SQL тілінде бірнеше шарттарды бір уақытта орындауды талап ететін дәлірек және күрделі сүзгі шарттарын жасауға мүмкіндік береді. OR операторы – мұнда барлық өрнек ақиқат болуы үшін шарттардың кем дегенде біреуі дұрыс болуы керек. OR операторын пайдалану бірнеше балама шарттарды қамтитын сүзгі шарттарын жасауға және олардың кез келгеніне негізделген деректерді таңдауға мүмкіндік береді. NOT операторы – логикалық шарттың мәнін инверсиялау үшін қолданылады, яғни ақиқат шартты жалған етеді және керісінше. NOT операторын пайдалану логикалық шарттар мәндерін инверсиялау және белгілі бір критерийлерге сәйкес келмейтін деректерді таңдау арқылы икемді және дәл сүзгі шарттарын жасауға мүмкіндік береді Бақылау сұрақтары: 1. Деректерді сүзгілеу дегеніміз не? 2. BETWEEN және LIKE операторлары не үшін пайдаланылады? 3. LIKE операторының синтаксисі қандай? 4. Қойылмалы таңбаларды ата. 5. Логикалық функциялар ата және олардың қызметі қандай?
Кесте: Елдер Атауы Астанасы Ауданы Халқы Тілі Австрия Вена 83878 8741743 Неміс Азербайджан Баку 86700 9706600 Түркі Аргентина Буэнос-Айрес 2766980 43847000 Испан Бангладеш Дакка 144100 160221011 Бенгал Бахрейн Манама 710 1397345 Араб Бельгия Брюссель 30428 13250585 Голланд Болгария София 110810 7153684 Болгар Венгрия Будапешт 93030 9830485 Венгр Венесуэла Каракас 912050 31028637 Испан Вьетнам Ханой 327660 91703300 Вьетнам Мысал 1: Аты «A» әрпінен басталатын барлық елдерді көрсетіңіз: Мысал 2: Тілінде екінші әріп "с", ал соңғысы "н" болатын елдердің тізімін көрсетіңіз": Мысал 3: Ауданы 100000 кв.км –ден 1 млн кв.км- ге дейінгі елдердің халқының санын шығарыңыз: 3. Практикалық бөлім SELECT Атауы FROM Елдер WHERE Атауы LIKE 'A%' SELECT Атауы ,Астанасы FROM Елдер WHERE Тілі LIKE '_с%н' SELECT Халық саны FROM Елдер WHERE Ауданы BETWEEN 10000 AND 1000000
Мысал 4: Халқының саны 7 млн-нан асатын немесе испан тілінде сөйлейтін елді және астанасын шығарыңыз: Мысал 5: Астанасы Вена және Баку емес елдердің атауы мен сөйлеу тілін шығарыңыз: 1. Ауданы бойынша ең үлкен бес елдің атаулары мен астаналарын шығарыңыз. 2. Атауы "В" әріпінен басталатын барлық елдерді шығарыңыз. 3. Астанасы бойынша екінші әріп "о", ал соңғысы "я" болатын елдердің тізімін көрсетіңіз 4. Халық саны 8 млн-нан асатын немесе ауданы 1млн- нан асатын елдердің атауы мен астанасын шығарыңыз. 5. Тілі вьетнам тіліне сәйкес емес және ауданы 10000-нан кем елдердің тізімін шығарыңыз. SELECT Атауы , Астанасы FROM Елдер WHERE (Халқы > 7000000) OR (Тілі = ‘Испан’) SELECT Атауы , Тілі FROM Елдер WHERE Астанасы != ‘Вена’ AND Астанасы != ‘Баку’ 4. Тапсырмалар Сұрауларды орындайық QR код арқылы тест тапсырмаларын орындайық
Деректер түрлері және кірістірілген мүмкіндіктер Деректер қорын басқару жүйесі қол жетімді деректердің әртүрлі түрлерін сипаттау және сақталатын ақпарат түріне байланысты оларды пайдалану Transact-SQL (T-SQL), SQL Server үшін көптеген деректер түрлері бар және оларды бірнеше негізгі топтарға бөлуге болады. 1. Сандық деректер түрлері: Бүтін сандар TINYINT :0-ден 255-ке дейінгі бүтін сан (1 байт). SMALLINT : -32768-ден 32767-ге дейінгі бүтін сан (2 байт). INT: -2 147 483 648-ден 2 147 483 647 аралығындағы бүтін сан (4 байт). BIGINT: -9,223,372,036,854,775,808-ден 9,223,372,036,854,775,807 аралығындағы бүтін сан (8 байт). Бөлшек сандар FLOAT: өзгермелі нүкте нөмірі (4 байт). REAL: өзгермелі нүкте нөмірі (8 байт). DECIMAL: нақтылығы мен масштабы бекітілген сан (1-ден 17 байтқа дейін). NUMERIC: нақтылығы мен масштабы бекітілген сан (1-ден 17 байтқа дейін). Ақшалай MONEY: ақшалай мәндер 4 ондық белгіге дейін дәл (8 байт). SMALLMONEY: ақшалай мәндер 4 ондық белгіге дейін дәл (4 байт). 2. Екілік деректер түрлері: BINARY Бекітілген ұзындықтағы екілік деректер (1-ден 8000 байтқа дейін). VARBINARY Айнымалы ұзындықтағы екілік деректер (1-ден 8000 байтқа дейін). IMAGE Айнымалы ұзындықтағы екілік деректер (2 ГБ дейін). 1. Жұмыстың мақсаты 2. Теориялық бөлім
3. Жолдық деректер түрлері: Бекітілген ұзындық CHAR: бекітілген ұзындық жолы (1-ден 8000 таңбаға дейін). Айнымалы ұзындық VARCHAR: айнымалы ұзындық жолы (1-ден 8000 таңбаға дейін). TEXT: мәтінді сақтайтын айнымалы ұзындық жолы (2 ГБ дейін). Юникод NCAR: Юникод таңбаларын сақтайтын тұрақты ұзындықты жол (1-ден 4000 таңбаға дейін). NVARCHAR: Юникод таңбаларын сақтайтын айнымалы ұзындықтағы жол (1-ден 4000 таңбаға дейін). NTEXT: Юникод мәтінін сақтайтын айнымалы ұзындық жолы (2 ГБ дейін). 4. Күні мен уақыты: DATE 01/01/0001-31/12/9999 аралығындағы күн. TIME 00:00:00.0000000-ден 23:59:59.9999999 дейінгі диапазондағы уақыт. DATETIME 01/01/1753 бастап 31/12/9999 аралығындағы күн мен уақыт. DATETIME2 наносекундтық дәлдікпен күн мен уақыт. SMALLDATETIME «DATETIME» дәлдігінен азырақ күн мен уақыт. SQL тіліндегі кірістірілген функциялар жеке кодты жазбай-ақ деректермен күрделі операцияларды орындауға мүмкіндік беретін қуатты құралдар болып табылады. Кірістірілген функциялардың түрлері: 1. Мәтінді өңдеу функциялары: UPPER - жолды бас әріпке түрлендіреді. LOWER - жолды кіші әріпке түрлендіреді. TRIM - жолдың басынан және аяғындағы бос орындарды жояды. LEN - жолдың ұзындығын қайтарады. SUBSTRING - ішкі жолды шығарады. REPLACE - ішкі жолды ауыстырады. 2. Сандарды өңдеу функциялары: ABS - санның абсолютті мәнін береді. ROUND - санды белгіленген ондық таңбалар санына дейін дөңгелектейді.
CEILING - санды ең жақын жоғарырақ бүтін санға дейін дөңгелектейді. FLOOR - санды ең жақын төменгі бүтін санға дейін дөңгелектейді. SQRT - санның квадрат түбірін қайтарады. POWER - санды берілген дәрежеге дейін көтереді. 3. Күн мен уақыт функциялары: GETDATE() - ағымдағы күн мен уақытты қайтарады. YEAR(күн) - күннен бастап жылды шығарады. MONTH - күннен айды шығарады. DAY - күннен күнді шығарады. DATEADD - көрсетілген аралықты күнге қосады. DATEDIFF - берілген аралықтағы екі күн арасындағы айырмашылықты қайтарады. 4. Жиынтық функциялар: COUNT - жолдар санын санайды. SUM - бағандағы мәндерді қосады. AVG - бағанның орташа мәнін есептейді. MAX - бағандағы ең үлкен мәнді қайтарады. MIN - бағандағы ең аз мәнді қайтарады. 5. Салыстыру функциялары: ISNULL(мән, ауыстыру) - NULL болмаса, мәнді қайтарады, әйтпесе берілген мәнді қайтарады. «CASE», «WHEN», «SON», «ELSE», «END» - шартты өрнектер. Бақылау сұрақтары: 6. Деректерді сүзгілеу дегеніміз не? 7. BETWEEN және LIKE операторлары не үшін пайдаланылады? 8. LIKE операторының синтаксисі қандай? 9. Қойылмалы таңбаларды ата. 10.Логикалық функциялар ата және олардың қызметі қандай?