เอกสารเผยแพร่-ร่างรัฐธรรมนูญคนจน-11-12-2564 (1)

(รา่ ง) รฐั ธรรมนูญคนจน

ความเป็ นมาของรฐั ธรรมนูญคนจน

1. กระบวนการกอ่ นโครงการคนจนเขยี นรฐั ธรรมนูญ
ในชว่ งวกิ ฤตกิ ารทางการเมอื งทนีD ํามาสรู่ ฐั ประหารปี 2557 โดยประยทุ ธ ์ จนั ทรโ์ อชา และการยกเลกิ รฐั ธรรมนูญ ปี

2550 มกี ารละเมดิ สทิ ธเิ สรภี าพของคนจน รฐั ราชการเขม้ แข็ง ไม่ฟังเสยี งชาวบา้ น การแกไ้ ขปัญหาของคนจน

ลา่ ชา้ หรอื หยดุ ชะงกั ทหารเขา้ แทรกแซงกระบวนการแกไ้ ขปัญหา ทาํ ใหค้ วามเชอืD มนDั ศรทั ธาในระบอบ

ประชาธปิ ไตยมคี วามสนDั คลอน ดงั นัXน ภายหลงั รฐั ประหาร สมชั ชาคนจน จงึ ไดจ้ ดั ใหม้ กี ารอบรมในหวั ขอ้ หลกั การ

ประชาธปิ ไตย สทิ ธิ และเสรภี าพใหก้ บั สมาชกิ เพอืD ยนื ยนั วา่ คนจนมสี ทิ ธเิ สรภี าพเสมอหนา้ เทา่ เทยี ม โดยจดั การ

อบรมตงัX แตป่ ี 2558 จนถงึ 2561

ในการอบรมก็ไดม้ กี ารวเิ คราะห ์ วพิ ากษ ์ วจิ ารณร์ า่ งรฐั ธรรมนูญทรีD ฐั บาล คสช. ยกรา่ งขนึX พรอ้ มกนั ไปดว้ ย และเห็น

วา่ รฐั ธรรมนูญของ คสช. ไม่มคี วามเป็ นประชาธปิ ไตยและไม่เป็ นประโยชนแ์ กค่ นจน จงึ ไดเ้ ขา้ รว่ มการรณรงคไ์ ม่รบั
รา่ งรฐั ธรรมนูญ และเมอืD รฐั ธรรมนูญฉบบั ปี 2560 บงั คบั ใช ้สมชั ชาคนจนก็ไดเ้ รมิD กระบวนการรณรงคเ์ พอืD แกไ้ ขหรอื
ยกรา่ งรฐั ธรรมนูญฉบบั ประชาชนขนึX ใหม่

ในปี 2562 สมชั ชาคนจนไดจ้ ดั เวทภี ายในเครอื ขา่ ยสมาชกิ เพอืD พฒั นาเอกสารขอ้ เสนอเชงิ นโยบายประชาธปิ ไตย

ในประเด็นหลกั 7 ประเด็น คอื เกษตรนิเวศและสทิ ธเิ กษตรกร สทิ ธแิ รงงาน การกระจายอาํ นาจ รฐั สวสั ดกิ าร สทิ ธิ
ดา้ นทดีD นิ สทิ ธดิ า้ นทรพั ยากรนําX และสทิ ธดิ า้ นป่ า

ในเดอื นธนั วาคม 2562 สมชั ชาคนจนไดจ้ ดั งานมหกรรมรฐั ธรรมนูญประชาชน โดยมอี งคก์ รคนจน องคก์ ร
ประชาชน และองคก์ รดา้ นประชาธปิ ไตย รว่ มนําเสนอขอ้ เสนอตอ่ รฐั ธรรมนูญประชาชนใน 10 หวั ขอ้ ไดแ้ ก่ สทิ ธิ
เกษตรกร สทิ ธแิ รงงาน สทิ ธชิ มุ ชนและการพฒั นา สทิ ธดิ า้ นทอีD ยอู่ าศยั สทิ ธดิ า้ นการศกึ ษา สทิ ธสิ าํ หรบั ชายแดนใต ้
การมสี ว่ นรว่ มของเกษตรกรในนโยบายการคา้ เสรี สทิ ธใิ นทดีD นิ สทิ ธพิ ลเมอื งและสทิ ธทิ างการเมอื ง และกลไกเพอืD
การปกป้ องสทิ ธิ การจดั กจิ กรรมนีX เป็ นจดุ ตงัX ตน้ ของโครงการยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจนในปี 2563

2. เวทภี าคเพอืD ระดมขอ้ เสนอแนะเพอืD ยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน
ในปี 2563 สมชั ชาคนจนไดจ้ ดั โครงการยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน โดยเชญิ องคก์ รเกษตรกร องคก์ รคนจนเมอื ง
องคก์ รสตรี องคก์ รของผูห้ ลากหลายทางเพศ องคก์ รเยาวชน องคก์ รเกษตรกร สหภาพแรงงาน องคก์ ร
ประชาธปิ ไตย และองคก์ รรากหญา้ อนืD ๆ เขา้ รว่ มเวทภี าคเพอืD ระดมขอ้ เสนอแนะเพอืD ยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน รวม
ทงัX สนิX 118 องคก์ ร ใน 53 จงั หวดั และ5 ภาค ดงั นีX

ภาค จาํ นวนองคก์ รเขา้ รว่ ม จาํ นวนจงั หวดั
24 13
ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ 23 8
14 6
ภาคเหนือตอนบน 25 15
32 11
ภาคเหนือตอนลา่ ง 118 53

ภาคกลาง (รวมภาคตะวนั ออกและตะวนั ตก)

ภาคใต ้

รวมทงXั สนิX

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 1

ขอ้ เสนอทไีD ดม้ าจากการระดมความเห็นในเวทภี าค ไดน้ ํามาประมวลและยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน โดยคณะทาํ งาน
ยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน ซงึD มที งXั นักวชิ าการ ทนายความ นักสทิ ธมิ นุษยชน นักกจิ กรรมทางสงั คม ผูน้ ําคนจนเมอื ง
ผูน้ ําแรงงาน และผูน้ ําเกษตรกร รา่ งรฐั ธรรมนูญคนจนรา่ งทีD 1 ไดเ้ สรจ็ เมอืD ตน้ ปี 2564

ประเด็นสาํ คญั ทเีD สนอโดยเวทภี าค
จากการจดั เวทภี าคทงXั 5 เวที พบวา่ แตล่ ะภาคมปี ระเด็นทใีD หค้ วามสาํ คญั รว่ มกนั หลายประเด็น ประเด็นรว่ มกนั นัXน
สะทอ้ นถงึ ความสนใจรว่ มและสถานการณป์ ัญหาทคีD นจนประสบอยรู่ ว่ มกนั ยกเวน้ ในภาคใต ้ ซงึD มปี ระเด็นเฉพาะของ
ภาคคอื สนั ตภิ าพ แตก่ ็เป็ นทสีD าํ คญั ทเีD ห็นพอ้ งกนั ในภาค ซงึD สรปุ ไดด้ งั ตอ่ ไปนีX

ประเด็นรว่ ม/ประเด็นสาํ คญั อสี าน เหนือ- ภาค กลาง ใต ้
บน เหนือ-
สทิ ธชิ มุ ชนและสทิ ธใิ นการพฒั นา / / ลา่ ง / /
การเขา้ ถงึ ทดีD นิ และการบรหิ ารจดั การทดีD นิ และทรพั ยากรของ / / / /
ประชาชน /
สทิ ธเิ สรภี าพของประชาชน /
รฐั สวสั ดกิ าร
การตรวจสอบการใชอ้ าํ นาจรฐั และการดาํ เนินนโยบาย / / / //
ความรบั ผดิ ชอบของภาครฐั (การเยยี วยา ฟืXนฟู ชดเชยการ
สญู เสยี จากนโยบายรฐั / / / //
สทิ ธแิ รงงาน
สทิ ธทิ างเศรฐกจิ สทิ ธใิ นการทาํ งาน สทิ ธเิ กษตรกร // //
โครงสรา้ งทางการเมอื ง สถาบนั การเมอื ง และการตอ่ ตา้ น
รฐั ประหาร // / /
การเขา้ ถงึ ความยตุ ธิ รรม
การกระจายอาํ นาจ / / //
สนั ตภิ าพ
// //

/ / //

/ / //
/ //

/

ความโดดเดน่ ของขอ้ เสนอจากเวทภี าคเพอืD ระดมขอ้ เสนอแนะเพอืD ยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน
คณะทาํ งานยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน พบวา่ จากการระดมขอ้ เสนอจากเวทภี าคทงXั 5 ภาค มขี อ้ เสนอทใีD หม่และโดด
เดน่ ซงึD ไม่เคยมกี ารเสนอในการรา่ งรฐั ธรรมนูญกอ่ นหนา้ ซงึD แสดงใหเ้ ห็นถงึ ความหวงั และความตอ้ งการของคนจน

ไดแ้ ก่
1. ความมนDั คงของประชาชนสาํ คญั กวา่ ความมนDั คงของรฐั

2. การจดั สรรอาํ นาจอธปิ ไตยในระหวา่ งสถาบนั การเมอื งตา่ งๆ

3. การป้ องกนั การรฐั ประหารและมาตรการป้ องกนั ไม่ใหผ้ ูก้ อ่ รฐั ประหารลอยนวลพน้ ผดิ
4. การยอมรบั ความแตกตา่ งและความหลากหลายของประชาชน โดยเฉพาะกลมุ่ ผูท้ มีD คี วามหลากหลายทางเพศ
5. ประเทศไทยตอ้ งเป็ นรฐั สวสั ดกิ าร มกี ารเรยี กรอ้ งอยา่ งมากทจีD ะใหม้ กี ารศกึ ษาแบบใหเ้ ปลา่ เบยีX เลยีX งระหวา่ ง

การศกึ ษา บรกิ ารดา้ นสาธารณสขุ แบบใหเ้ ปลา่ เงนิ บาํ นาญสาํ หรบั ทกุ คน รายไดพ้ นืX ฐานสาํ หรบั ทกุ คน บรกิ าร
ดา้ นการสอืD สารและการคมนาคมขนสง่

6. การปฏริ ปู สถาบนั กษตั รยิ ์

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 2

7. ความรบั ผดิ ชอบของรฐั ความรบั ผดิ และการชดเชยใหก้ บั ประชาชนตอ่ ความลม้ เหลวและความเสยี หายทเีD กดิ
จากกฎหมายและการดาํ เนินนโยบายรฐั

8. อาํ นาจอธปิ ไตยทแีD บง่ มากกวา่ 3 สว่ น คอื อาํ นาจบรหิ าร อาํ นาจตลุ าการ อาํ นาจนิตบิ ญั ญตั ิ และอาํ นาจของ
ประชาชน

9. สนั ตภิ าพชายแดนใต ้

3. ลกั ษณะทวDั ไปของรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน
รา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน ทไีD ดจ้ ากการนําขอ้ เสนอจากภาคตา่ งๆ มายกรา่ งขนึX ในรปู แบบของรา่ งรฐั ธรรมนูญนัXน ไดใ้ ช ้
รฐั ธรรมนูญฉบบั ปี 2540 ปี 2550 และปี 2560 เป็ นพนืX ฐาน และปรบั ปรงุ แกไ้ ขตามขอ้ เสนอทไีD ดร้ บั มา ในภาพรวม
แลว้ รา่ งรฐั ธรรมนูญคนจนมลี กั ษณะทวDั ไปทสีD าํ คญั คอื

• รฐั ธรรมนูญตอ้ งแกไ้ ขไดท้ งัX ฉบบั ทกุ หมวด ทกุ มาตรา
• เคารพความแตกตา่ งหลากหลายบนพนืX ฐานของความเทา่ เทยี ม
• ยนื ยนั วา่ อาํ นาจอธปิ ไตยเป็ นของปวงชนชาวไทย และการตอ่ ตา้ นรฐั ประหาร
• เปลยีD นอาํ นาจการจดั การและใชป้ ระโยชนท์ รพั ยากรทเีD คยรวมศนู ยท์ รีD ฐั มาเป็ นอาํ นาจของประชาชน ตดั คาํ

วา่ “ทงXั นีตX ามทกีD ฎหมายบญั ญตั ”ิ
• เพมิD เตมิ สทิ ธเิ สรภี าพของประชาชน โดยเฉพาะทเีD กยีD วกบั คนจน เชน่ สทิ ธเิ กษตรกร สทิ ธแิ รงงาน สทิ ธิ

ชมุ ชน รฐั สวสั ดกิ าร
• มกี ารตดั ทงิX หลายอยา่ ง โดยเฉพาะสงิD ทไีD ม่ยดึ โยงกบั ประชาชน เชน่ วฒุ สิ ภา นโยบายปฏริ ปู ประเทศ และ

หนา้ ทขีD องรฐั
• มบี ทเฉพาะกาล 3 เรอืD ง คอื การปฏริ ปู สถาบนั กษตั รยิ ์ การปฏริ ปู ทดีD นิ และสนั ตภิ าพชายแดนใต ้

บทบญั ญตั ใิ นรฐั ธรรมนูญทคีD นจนใหค้ วามสาํ คญั
ขอ้ เสนอทไีD ดจ้ ากเวทรี ะดมภาค มรี ายละเอยี ดมากในประเด็นทกีD ระทบกบั ชวี ติ ความเป็ นอยู่ และการทาํ มาหากนิ ของ
คนจน หรอื สถานการณป์ ัญหาทอีD งคก์ รคนจนเผชญิ อยู่ หรอื ประเด็นทคีD นจนใหค้ วามสาํ คญั ดงั นXัน ประเด็นดงั กลา่ ว
นีX คอื ประเด็นทคีD นจนจะตอ้ งสอืD สารใหค้ นในสงั คมไดเ้ ห็นความสาํ คญั และตอ้ งผลกั ดนั ใหเ้ ป็ นบทบญั ญตั อิ ยใู่ น
รฐั ธรรมนูญใหม่ ซงึD ไดแ้ ก่

• สทิ ธเิ สรภี าพ ความเสมอหนา้ เทา่ เทยี ม เคารพความแตกตา่ งหลากหลาย
• สทิ ธเิ กษตรกร
• สทิ ธแิ รงงาน
• รฐั สวสั ดกิ าร
• การกระจายอาํ นาจและการปกครองตนเอง
• สถาบนั การเมอื งตอ้ งยดึ โยงประชาชน
• ปฏริ ปู ทดีD นิ และทรพั ยากร
• ปฏริ ปู สถาบนั กษตั รยิ ์
• สนั ตภิ าพชายแดนใต ้

ประเด็นทยีD งั ไม่มขี อ้ เสนอมากเพยี งพอ
แมว้ า่ ในเวทรี ะดมขอ้ เสนอในภาคตา่ งๆ ไดม้ กี ารพูดถงึ ประเด็นสาํ คญั ทสีD ง่ ผลกระทบตอ่ สทิ ธเิ สรภี าพของคนจน หรอื
ประเด็นทคีD นจนไดร้ บั ความเสยี หาย แตย่ งั มอี กี หลายประเด็นทคีD นจนก็ยงั ไม่ไดเ้ สนอความเห็นมากนัก มคี วามเห็น
เพยี งครา่ วๆ ไม่มขี อ้ เสนอในรายละเอยี ด อาจจะเป็ นเพราะเป็ นประเด็นทไีD กลตวั คนจน ไม่ใชป่ ระเด็นในชวี ติ ประจาํ วนั

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 3

หรอื เป็ นประเด็นทคีD นจนไม่มขี อ้ มูลมากเพยี งพอ จาํ เป็ นตอ้ งมกี ารสนทนาแลกเปลยีD น และปรกึ ษาหารอื กบั เครอื ขา่ ย
องคก์ รอนืD ๆ ทผีD ลกั ดนั รฐั ธรรมนูญใหม่ตอ่ ไป ซงึD ไดแ้ กป่ ระเด็นดงั ตอ่ ไปนีX

• หมวดสถาบนั ทางการเมอื ง เชน่ สภาผูแ้ ทนราษฎร ศาล องคก์ รอสิ ระ รฐั บาล
• สทิ ธใิ นกระบวนการยตุ ธิ รรม
• สทิ ธเิ ลอื กตงัX
• สทิ ธแิ ละคณุ สมบตั กิ ารสมคั รรบั เลอื กตงXั

เวทนี ําเสนอรา่ งรฐั ธรรมนูญ
เมอืD คณะทาํ งานยกรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจน จดั ทาํ เอกสารเสรจ็ สนิX ในเดอื นมกราคม 2564 สมชั ชาคนจนไดน้ ํารา่ ง
รฐั ธรรมนูญ (รา่ งทีD 1) ไปนําเสนอใหก้ ลมุ่ ชมุ ชน และสมาชกิ องคก์ รคนจนและสมชั ชาคนจน จาํ นวน 19 องคก์ ร 21
จงั หวดั 33 เวที มผี ูเ้ ขา้ รว่ ม 1,109 คน เอกสารรา่ งรฐั ธรรมนูญคนจนนีไX ดร้ บั การรบั รองจากทปีD ระชมุ คณะทาํ งานฯ
จงึ ไดด้ าํ เนินการเผยแพรต่ อ่ ไป

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 4

(รา่ ง) รฐั ธรรมนูญคนจน

(ฉบบั ยอ่ สาระสาํ คญั )

คาํ ปรารภ

ปวงชนชาวไทยมคี วามเห็นพอ้ งตอ้ งกนั ทจีD ะสถาปนารฐั ธรรมนูญ แห่งราชอาณาจกั รไทย ตามหลกั การ
ประชาธปิ ไตยโดยสมบูรณ์ มพี ระมหากษตั รยิ ท์ พีD น้ ไปจากความเกยีD วขอ้ งทางการเมอื ง ใหอ้ ํานาจอธปิ ไตยเป็ นของ
ปวงชนชาวไทยโดยใชอ้ าํ นาจผ่านสถาบนั ทางการเมอื งทบีD ญั ญตั ไิ วใ้ นรฐั ธรรมนูญ เปลยีD นผ่านการรวมศนู ยอ์ าํ นาจ
ทใีD หร้ ฐั เป็ นผูจ้ ดั การและใชป้ ระโยชนจ์ ากทรพั ยากรมาสู่การใหป้ ระชาชนเป็ นเจา้ ของ และกระจายอํานาจรฐั โดย
เคารพความแตกตา่ งหลากหลาย บนพนืX ฐานของความเทา่ เทยี มในศกั ดศิ p รคี วามเป็ นมนุษย ์ เพอืD สรา้ งประโยชนส์ ขุ
ใหก้ บั ประชาชนมใิ ชเ่ ป็ นไปเพอืD ความมDนั คงของการบรหิ ารราชการแผ่นดนิ หรอื ความมDนั คงของรฐั องคก์ รของรฐั
ตามรฐั ธรรมนูญจะตอ้ งไดร้ บั ความเห็นชอบจากประชาชนและตอ้ งพรอ้ มรบั ผดิ ตอ่ การใชอ้ าํ นาจทปีD ระชาชนมอบให ้
ชดเชย เยยี วยาแกป่ ระชาชนผูเ้ สยี หายจากการกระทําของรฐั ขจดั ปัญหาความลม้ เหลวของการใชอ้ าํ นาจทไีD ดส้ รา้ ง
ความเหลอืD มลาํX ไม่เทา่ เทยี ม ทงัX ในดา้ นสงั คม วฒั นธรรม เศรษฐกจิ และการเมอื ง

ปวงชนชาวไทยจงึ ไดพ้ รอ้ มกนั ตรารฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทยนีขX นึX เป็ นหลกั การทดีD ํารงไวโ้ ดยมิ
อาจลม้ ลา้ งไปดว้ ยอํานาจนอกวถิ ที างของหลกั การประชาธปิ ไตย หรอื วธิ กี ารอนืD ใดทมีD ไิ ดบ้ ญั ญตั ไิ วใ้ นรฐั ธรรมนูญ
ฉบบั นีX

1. หมวดบททวDั ไป
1.1 อาํ นาจอธปิ ไตยเป็ นของปวงชนชาวไทย ทใีD ชอ้ าํ นาจผ่านการเลอื กตงัX และการออกเสยี งประชามติ ทงXั ทาง

รฐั สภา คณะรฐั มนตรี ศาล การปกครองสว่ นทอ้ งถนิD องคก์ รภาคประชาชน และองคก์ รอสิ ระ
1.2 ประเทศไทยเป็ นรฐั เดยีD วทจีD ดั รปู แบบการปกครองทสีD อดคลอ้ งกบั ความหลากหลายของชาตพิ นั ธุ ์ วฒั นธรรม

และทอ้ งถนิD
1.3 ศกั ดศิ p รคี วามเป็ นมนุษย ์ สทิ ธิ เสรภี าพ และความเสมอภาคของบคุ คล
1.4 บคุ คลทกุ คนยอ่ มไดร้ บั ความคมุ ้ ครองตามรฐั ธรรมนูญเสมอกนั
1.5 รฐั ธรรมนูญเป็ นกฎหมายสงู สดุ ของประเทศ กฎหมายอนืD ๆ จะขดั แยง้ กบั รฐั ธรรมนูญไม่ได ้
1.6 ถา้ ไม่มบี ทบญั ญตั ใิ นรฐั ธรรมนูญ ใหร้ ฐั สภาเป็ นผูว้ นิ ิจฉัย และรฐั สภาอาจจะเสนอใหท้ าํ ประชามตใิ นเรอืD งนัXนก็

ได ้

2. หมวดพระมหากษตั รยิ ์
2.1 ใหแ้ ยกทรพั ยส์ นิ สว่ นพระมหากษตั รยิ เ์ ป็ นทรพั ยส์ นิ ของแผ่นดนิ และทรพั ยส์ นิ สว่ นพระองค ์
2.2 รฐั สภามอี าํ นาจในการจดั สรรและตรวจสอบการใชง้ บประมาณ การใชจ้ า่ ยทรพั ยส์ นิ สว่ นพระองค ์ และมอี าํ นาจ

กาํ กบั การบรหิ ารทรพั ยส์ นิ สว่ นพระมหากษตั รยิ ์
2.3 พระมหากษตั รยิ อ์ ยใู่ นฐานะประมุขของรฐั และไดร้ บั ความคมุ ้ ครองตามรฐั ธรรมนูญเสมอดว้ ยบคุ คลทกุ คน
2.4 พระราชอาํ นาจของพระมหากษตั รยิ เ์ ป็ นไปตามทรีD ฐั ธรรมนูญระบไุ วเ้ ทา่ นXัน
2.5 พระราชดาํ รสั ตอ่ สาธารณะตอ้ งไดร้ บั ความเห็นชอบจากรฐั สภา
2.6 สว่ นราชการในพระองคใ์ หม้ เี ทา่ ทจีD าํ เป็ นเพอืD รกั ษาความปลอดภยั ยกเลกิ องคมนตรี การจดั ระเบยี บราชการ

และการบรหิ ารงานบคุ คลของราชการ ในพระองค ์ ใหเ้ ป็ นอาํ นาจหนา้ ทขีD องรฐั บาล

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 5

3. หมวดสทิ ธเิ สรภี าพของบคุ คล
3.1 สทิ ธเิ สรภี าพทวDั ไป

3.1.1 บคุ คลมสี ทิ ธใิ นการกาํ หนดเจตจาํ นงของตนเอง รวมถงึ สทิ ธใิ นการปกครองตนเองในเขตวฒั นธรรม
พเิ ศษ ซงึD จะสอดคลอ้ งกบั หมวดการปกครองตนเองตามเจตนารมณข์ องประชาชนในทอ้ งถนิD

3.1.2 ยนื ยนั ถงึ สทิ ธเิ สรภี าพของบคุ คลวา่
• นอกจากทรีD ะบไุ วใ้ นรฐั ธรรมนูญแลว้ อะไรทไีD ม่ไดห้ า้ มหรอื จาํ กดั ไว ้ บคุ คลและชมุ ชนยอ่ มมสี ทิ ธิ
เสรภี าพ และไดร้ บั ความคมุ ้ ครองตามรฐั ธรรมนูญ เทา่ ทไีD ม่ละเมดิ สทิ ธเิ สรภี าพของบคุ คลอนืD
• บคุ คลทถีD กู ละเมดิ สทิ ธเิ สรภี าพ สามารถยกบทบญั ญตั ใิ นรฐั ธรรมนูญเพอืD ใชส้ ทิ ธทิ างศาลหรอื ตอ่ สู ้

คดใี นศาลได ้
• เมอืD ไดร้ บั ความเสยี หายจากการถกู ละเมดิ สทิ ธิ ก็มสี ทิ ธไิ ดร้ บั การเยยี วยาชว่ ยเหลอื จากรฐั

• การใชส้ ทิ ธเิ สรภี าพ ยอ่ มไดร้ บั ความคมุ ้ ครอง ไม่ถกู ฟ้ องรอ้ งดาํ เนินคดเี พราะการใชส้ ทิ ธเิ สรภี าพ
นัXนๆ

• การจาํ กดั สทิ ธแิ ละเสรภี าพ ทาํ ไม่ได ้ เวน้ แตม่ กี ฎหมายกาํ หนดและตอ้ งใชบ้ งั คบั เป็ นการทวDั ไป

3.1.3 คนทกุ คนมสี ทิ ธเิ สรภี าพ ไดร้ บั ความคมุ ้ ครอง ไม่ถกู เลอื กปฏบิ ตั ิ และเขา้ ถงึ บรกิ ารของรฐั อยา่ งเทา่ เทยี ม
โดยไม่คาํ นึงถงึ ความแตกตา่ งในดา้ นถนิD กาํ เนิด เชอืX ชาติ ภาษา เพศสภาพ อายุ ความพกิ าร สภาพทาง
กายหรอื สขุ ภาพ สถานะของบคุ คล สถานะทางเศรษฐกจิ หรอื สงั คม ความเชอืD ทางศาสนา การศกึ ษา
อบรม ความคดิ เห็นทางการเมอื ง หรอื อนืD ๆ มาตรการของรฐั เพอืD ชว่ ยใหบ้ คุ คลสามารถใชส้ ทิ ธเิ สรภี าพ

ได ้ ไม่ถอื เป็ นการเลอื กปฏบิ ตั ิ
3.1.4 สทิ ธใิ นการไม่ทาํ ตามคาํ สงDั ทขีD ดั กฎหมาย ขดั กบั รฐั ธรรมนูญ หรอื ละเมดิ สทิ ธิ ของขา้ ราชการ

เจา้ หนา้ ทตีD า่ งๆ ของรฐั และสทิ ธขิ องบคุ คล และเจา้ หนา้ ทรีD ฐั ทจีD ะตอ่ ตา้ นการรฐั ประหารหรอื การยดึ

อาํ นาจ

3.1.5 สทิ ธแิ ละเสรภี าพในชวี ติ และรา่ งกาย การกาํ หนดรปู แบบการใชช้ วี ติ สทิ ธใิ นการสรา้ งครอบครวั และ

การสมรสตามความสมคั รใจและรสนิยมทางเพศ เสรภี าพในการนับถอื หรอื ไม่นับถอื ศาสนาและความ
เชอืD เสรภี าพในการเดนิ ทางและเลอื กถนิD ทอีD ยู่

3.1.6 การคน้ ตวั การทรมาน การทารณุ การลงโทษอยา่ งโหดรา้ ย การบงั คบั สญู หาย การเขา้ ไปใน

เคหสถานโดยไม่ยนิ ยอม การคน้ โดยไม่มหี มายศาล การเนรเทศ การหา้ มเขา้ ประเทศ การถอน

สญั ชาติ กระทาํ ไม่ได ้
3.1.7 สทิ ธใิ นทรพั ยส์ นิ และการสบื มรดก การเวนคนื อสงั หารมิ ทรพั ยท์ าํ ไดเ้ ฉพาะทมีD กี ฎหมายกาํ หนด ทาํ ได ้

เทา่ ทจีD าํ เป็ น มกี ารระบรุ ะยะเวลา และตอ้ งมคี า่ ทดแทนทเีD ป็ นธรรม ถา้ ไม่ไดใ้ ชป้ ระโยชนใ์ นเวลาทีD
กาํ หนดหรอื มสี ว่ นทเีD หลอื จากการใชป้ ระโยชน์ ตอ้ งคนื แกเ่ จา้ ของเดมิ
3.1.8 เสรภี าพในการแสดงความคดิ เห็น เสรภี าพดา้ นวชิ าการ เสรภี าพในการตดิ ตอ่ สอืD สารระหวา่ งกนั
3.1.9 เสรภี าพในการตงXั พรรคการเมอื งเพอืD ดาํ เนินกจิ การทางการเมอื ง

3.1.10 สทิ ธแิ ละเสรภี าพตามพนั ธกรณีระหวา่ งประเทศ ถอื วา่ ไดร้ บั การรบั รองตามรฐั ธรรมนูญ

3.2 สทิ ธเิ กษตรกร

3.2.1 เกษตรกรตอ้ งไดร้ บั การคมุ ้ ครองสทิ ธิ
3.2.2 เกษตรกรรายยอ่ ยยอ่ มมอี ธปิ ไตยทางอาหาร เขา้ ถงึ ตลาดไดเ้ สรี ไดร้ าคาทเีD ป็ นธรรม มสี ทิ ธใิ นการ

เขา้ ถงึ และถอื ครองทดีD นิ เมล็ดพนั ธุ ์ ปัจจยั การผลติ หลกั ประกนั ทางสงั คม ไม่วา่ จะเป็ นการถอื ครองใน

ฐานสทิ ธขิ องปัจเจกบคุ คลหรอื สทิ ธริ วมหมู่
3.2.3 บคุ คลมสี ทิ ธทิ จีD ะเขา้ ถงึ อาหารทผีD ลติ โดยเกษตรกรรายยอ่ ย

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 6

3.3 สทิ ธชิ มุ ชน
3.3.1 ชมุ ชนมสี ทิ ธอิ นุรกั ษ ์ ปกป้ อง หรอื ฟืXนฟูจารตี ประเพณี ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิD วฒั นธรรม
3.3.2 สทิ ธทิ จีD ะมสี ว่ นสว่ นรว่ มในการตดั สนิ และกาํ หนดทศิ ทางการพฒั นา การจดั การ การบาํ รงุ รกั ษา และ
การใชป้ ระโยชนจ์ ากทรพั ยากรธรรมชาติ ระบบนิเวศ สงิD แวดลอ้ มและความหลากหลายทางชวี ภาพ
3.3.3 มสี ทิ ธทิ จีD ะฟ้ องหน่วยราชการ หน่วยงานของรฐั รฐั วสิ าหกจิ ราชการสว่ นทอ้ งถนิD หรอื องคก์ รของรฐั
เพอืD ใหป้ ฏบิ ตั หิ นา้ ทตีD ามรฐั ธรรมนูญ และการใชส้ ทิ ธนิ ียX อ่ มไดร้ บั ความคมุ ้ ครอง
3.3.4 บคุ คลมสี ทิ ธทิ จีD ะอาศยั อยใู่ นสงิD แวดลอ้ มทดีD ี ไม่เป็ นอนั ตรายตอ่ สขุ ภาพ มสี วสั ดกิ ารหรอื คณุ ภาพชวี ติ

3.4 สทิ ธดิ า้ นการประเมนิ ผลกระทบดา้ นสงิD แวดลอ้ มและสขุ ภาพ
3.4.1 มสี ทิ ธทิ จีD ะไดร้ บั ขอ้ มูลคาํ ชแีX จงจากหน่วยงานรฐั รฐั วสิ าหกจิ หรอื ราชการสว่ นทอ้ งถนิD กอ่ นการอนุญาต
หรอื กอ่ นดาํ เนินโครงการใดๆ ทอีD าจจะมผี ลกระทบตอ่ สงิD แวดลอ้ ม สขุ ภาพอนามยั คณุ ภาพชวี ติ หรอื
สว่ นไดเ้ สยี อนืD ๆ และมสี ทิ ธทิ จีD ะแสดงความคดิ เห็น
3.4.2 มสี ทิ ธทิ จีD ะมสี ว่ นรว่ มกบั รฐั และชมุ ชนในการบํารงุ รกั ษาและใชป้ ระโยชนจ์ ากทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ
ความหลากหลายทางชวี ภาพ ในการคมุ ้ ครอง สง่ เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสงิD แวดลอ้ ม เพอืD ใหด้ าํ รงชวี ติ

ไดอ้ ยา่ งปกติ ไม่เป็ นอนั ตรายตอ่ สขุ ภาพ สวสั ดภิ าพ และคณุ ภาพชวี ติ
3.4.3 การดาํ เนินการของรฐั หรอื ทรีD ฐั ใหผ้ ูอ้ นืD ดาํ เนินการ ถา้ อาจจะเกดิ ผลกระทบตอ่ ทรพั ยากรธรรมชาติ

ความหลากหลายทางชวี ภาพ คณุ ภาพสงิD แวดลอ้ ม สขุ ภาพ อนามยั คณุ ภาพชวี ติ หรอื สว่ นไดเ้ สยี
สาํ คญั ตอ้ งมกี ารศกึ ษาและประเมนิ ผลกระทบตอ่ คณุ ภาพสงิD แวดลอ้ มและสขุ ภาพของประชาชนหรอื
ชมุ ชน ตอ้ งมกี ระบวนการรบั ฟังความคดิ เห็น และการมสี ว่ นรว่ มในการตดั สนิ ใจของประชาชน เพอืD
ประกอบการพจิ ารณาอนุญาต และตอ้ งใหอ้ งคก์ ารอสิ ระดา้ นสงิD แวดลอ้ มและสขุ ภาพใหค้ วามเห็นกอ่ น

3.5 สทิ ธขิ องธรรมชาติ (Rights of Nature)
3.5.1 สทิ ธขิ องธรรมชาติ เชน่ ภเู ขา ป่ า แม่นําX ฯลฯ ยอ่ มไดร้ บั การคมุ ้ ครองเสมอดว้ ยบคุ คล ทมีD สี ถานะตาม

กฎหมาย
3.5.2 ประชาชาชนในทอ้ งถนิD ชนพนืX เมอื งเดมิ ผูม้ วี ถิ ชี วี ติ เกยีD วขอ้ งกบั ระบบนิเวศของชมุ ชน มเี สรภี าพในการ

รวมตวั กนั เป็ นองคก์ รประชาชนเพอืD ประกาศเขตปกป้ องคมุ ้ ครองสทิ ธขิ องธรรมชาติ
3.5.3 องคก์ รตาม 3.5.2 มหี นา้ ทจีD ดั ทาํ แผน และกาํ หนดมาตรการปกป้ องคมุ ้ ครองสทิ ธขิ องธรรมชาติ

3.6 สทิ ธใิ นขอ้ มูลขา่ วสารและการรอ้ งเรยี น
3.6.1 มสี ทิ ธไิ ดร้ บั ขอ้ มูลขา่ วสารสาธารณะของหน่วยงานรฐั รฐั วสิ าหกจิ และหน่วยราชการทอ้ งถนิD เทา่ ทไีD ม่
กระทบกบั ความปลอดภยั ของประชาชน หรอื เพอืD คมุ ้ ครองบคุ คลอนืD
3.6.2 มสี ทิ ธไิ ดร้ บั ขอ้ มูลและคาํ ชแีX จงจากหน่วยงานรฐั รฐั วสิ าหกจิ และหน่วยราชการทอ้ งถนิD กอ่ นการ
อนุญาต หรอื ระหวา่ งการดาํ เนินโครงการหรอื กจิ กรรมทอีD าจจะกระทบตอ่ คณุ ภาพสงิD แวดลอ้ ม สขุ ภาพ
อนามยั คณุ ภาพชวี ติ หรอื สว่ นไดเ้ สยี สาํ คญั ตอ่ ตนเอง ชมุ ชนทอ้ งถนิD และมสี ทิ ธแิ สดงความคดิ เห็นเพอืD

ประกอบการพจิ ารณา

3.6.3 การวางแผนพฒั นาสงั คม เศรษฐกจิ การเมอื ง วฒั นธรรม การเวนคนื อสงั หารมิ ทรพั ย ์ การวางผงั เมอื ง
การใชป้ ระโยชนท์ ดีD นิ หรอื อนืD ใดทอีD าจจะกระทบกบั ประชาชน ตอ้ งมกี ารรบั ฟังความคดิ เห็นของ

ประชาชนกอ่ น

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 7

3.7 สทิ ธเิ สรภี าพในการประกอบอาชพี
3.7.1 บคุ คล ชมุ ชน ผูผ้ ลติ และผูป้ ระกอบการรายยอ่ ย มเี สรภี าพในการประกอบอาชพี และการแขง่ ขนั โดยเสรี
อยา่ งเป็ นธรรม
3.7.2 การจาํ กดั เสรภี าพทาํ ไม่ได ้ เวน้ แตเ่ พอืD คมุ ้ ครองสาธารณูปโภคใหป้ ระชาชน คมุ ้ ครองผูบ้ รโิ ภค รกั ษา
ทรพั ยากรธรรมชาตหิ รอื สงิD แวดลอ้ ม สวสั ดภิ าพของประชาชน และเพอืD ป้ องกนั การผูกขาดหรอื ขจดั
ความไม่เป็ นธรรมในการแขง่ ขนั

3.8 เสรภี าพในการชมุ นุมและการสมาคม
3.8.1 เสรภี าพในการวมตวั เป็ นสมาคม สหกรณ์ สหภาพ องคก์ ร ชมุ ชน หรอื หมู่คณะอนืD
3.8.2 เสรภี าพในการชมุ นุมโดยสงบและปราศจากอาวธุ
3.8.3 ลกู จา้ งมเี สรภี าพในการชมุ นุมโดยสงบและปราศจากอาวธุ ในสถานประกอบกจิ การของนายจา้ ง

3.9 รฐั สวสั ดกิ าร
3.9.1 การสาธารณสขุ การศกึ ษา ระบบบาํ นาญ การขนสง่ สาธารณะเป็ นสทิ ธพิ นืX ฐานทรีD ฐั ตอ้ งจดั ใหเ้ ทา่ เทยี ม
ทวDั ถงึ และเป็ นธรรม
3.9.2 การสาธารณสขุ
• สทิ ธใิ นการรบั บรกิ ารสาธารณสขุ ทไีD ดม้ าตรฐาน การรกั ษาพยาบาลจากสถานบรกิ ารสาธารณสขุ
ของรฐั โดยไม่เสยี คา่ ใชจ้ า่ ย
• การบรกิ ารสาธารณสขุ ของรฐั ตอ้ งทวDั ถงึ มปี ระสทิ ธภิ าพ และสง่ เสรมิ ใหอ้ งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิD
และเอกชนมสี ว่ นรว่ ม
• การป้ องกนั และขจดั โรคตดิ ตอ่ อนั ตราย รฐั ตอ้ งจดั ใหโ้ ดยไม่คดิ มูลคา่ และทนั ตอ่ เหตกุ ารณ์
3.9.3 การศกึ ษา
• สทิ ธใิ นการรบั การศกึ ษาหรอื การฝึ กอบรมอาชพี จนถงึ ระดบั อดุ มศกึ ษาหรอื เทยี บเทา่ อยา่ งทวDั ถงึ มี
คณุ ภาพ และไม่เสยี คา่ ใชจ้ า่ ย
• รฐั ตอ้ งสนับสนุนคา่ ครองชพี ในระหวา่ งการศกึ ษา
• ผูพ้ กิ ารหรอื ผูอ้ ยใู่ นสภาวะยากลาํ บากตอ้ งไดร้ บั สทิ ธแิ ละการสนับสนุนอยา่ งเทา่ เทยี ม
• รฐั ตอ้ งคมุ ้ ครองและสง่ เสรมิ การจดั การศกึ ษาขององคก์ รวชิ าชพี หรอื เอกชน การศกึ ษาทางเลอื ก
การเรยี นรดู ้ ว้ ยตนเอง และการเรยี นรตู ้ ลอดชวี ติ
3.9.4 คา่ ครองชพี
• มสี ทิ ธไิ ดร้ บั คา่ ครองชพี จากรฐั ใหเ้ พยี งพอตอ่ การดาํ รงชพี และการพฒั นาตนเองตามชว่ งวยั ตงัX แต่
แรกเกดิ
• มารดามสี ทิ ธใิ นชว่ งระหวา่ งกอ่ นและหลงั การคลอดบตุ รทจีD ะไดร้ บั การคมุ ้ ครองและชว่ ยเหลอื จากรฐั
3.9.5 การขนสง่ สาธารณะ
• มสี ทิ ธไิ ดร้ บั การบรกิ ารขนสง่ สาธารณะทมีD ปี ระสทิ ธภิ าพ ทวDั ถงึ ปลอดภยั ในราคาทเีD ป็ นธรรม
3.9.6 ทอีD ยอู่ าศยั
• สทิ ธเิ ขา้ ถงึ ทอีD ยอู่ าศยั ในราคาทเีD หมาะสมและเป็ นธรรม
• รฐั ตอ้ งจาํ กดั การถอื ครองทอีD ยอู่ าศยั และกระจายการถอื ครองทอีD ยอู่ าศยั ทสีD อดคลอ้ งกบั วถิ ชี วี ติ และ
วฒั นธรรม
• การทาํ กจิ การบา้ นจดั สรร อาคารชดุ ตอ้ งไม่แยง่ ทรพั ยากรจนเกดิ ผลกระทบกบั ชมุ ชนเดมิ

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 8

3.10 สทิ ธใิ นทดีD นิ
3.10.1 ตอ้ งมกี ารจดั สรรทดีD นิ อยา่ งเป็ นธรรม มหี น่วยงานปฏริ ปู ทดีD นิ ทงัX ประเทศ เพอืD จาํ กดั การถอื ครองและ
การกระจายทดีD นิ อยา่ งเหมาะสม ทงัX ในรปู แบบทดีD นิ เอกชน ชมุ ชน ทสีD าธารณประโยชน์ และทดีD นิ ของ

รฐั ชนเผ่าพนืX เมอื งมสี ทิ ธใิ นทดีD นิ
3.10.2 ทดีD นิ เอกชนมเี อกสารแสดงกรรมสทิ ธใิ นทดีD นิ เพยี งชนิดเดยี ว
3.10.3 เกษตรกรรายยอ่ ยตอ้ งไดร้ บั การชว่ ยเหลอื ใหม้ ที ดีD นิ เป็ นกรรมสทิ ธิ p

ภายในเขตวฒั นธรรมพเิ ศษของตนเอง
3.10.4 การปฏริ ปู ทดีD นิ ตอ้ งกระจายอาํ นาจใหช้ มุ ชนและทอ้ งถนิD มกี ารจดั ทาํ ฐานขอ้ มูลทดีD นิ ทกุ ประเภทใหเ้ ป็ น

ระบบเดยี วกนั และปรบั ใหเ้ ป็ นปัจจบุ นั
3.10.5 หน่วยงานรฐั ถอื ครองทดีD นิ ตามความจาํ เป็ น การจดั หาทดีD นิ เพอืD สรา้ งหน่วยงานใหม่ของรฐั ตอ้ งจดั ซอืX

จากเอกชนตามจาํ เป็ น
3.10.6 การเวนคนื ทดีD นิ การใหส้ มั ปทาน การอนุญาตใหใ้ ชท้ ดีD นิ การทาํ ผงั เมอื ง การจดั รปู ทดีD นิ การประเมนิ

ราคาทดีD นิ หรอื อนืD ๆ ทสีD ง่ ผลกระทบตอ่ ชมุ ชนดา้ นทดีD นิ ตอ้ งไดร้ บั ความเห็นชอบจากชมุ ชน
3.10.7 เขตแดนรอยตอ่ ระหวา่ งชมุ ชน ตอ้ งมกี ารจดั การรว่ มกนั เพอืD ใหเ้ กดิ การใชท้ รพั ยากรรว่ มกนั อยา่ ง

ยงDั ยนื เป็ นธรรม และไม่ขดั แยง้ กนั

3.11 สทิ ธแิ รงงาน
3.11.1 ผูป้ ระกอบอาชพี อสิ ระทกุ ประเภท ลกู จา้ งทกุ ประเภททงัX ในภาคเอกชน ภาคเกษตร ภาครฐั วสิ าหกจิ

และภาครฐั ยอ่ มไดร้ บั สทิ ธแิ ละความคมุ ้ ครองโดยเทา่ เทยี ม เป็ นธรรม และไม่เลอื กปฏบิ ตั ิ
3.11.2 มสี ทิ ธใิ นการทาํ งาน สทิ ธดิ า้ นคา่ จา้ งทเีD ป็ นธรรม สามารถดาํ รงชพี ไดอ้ ยา่ งมคี ณุ ภาพ มคี วาม

ปลอดภยั จากการทาํ งาน มหี ลกั ประกนั ความมนDั คงในการทาํ งานโดยไม่จาํ กดั ถนิD กาํ เนิด เชอืX ชาติ

ภาษา เพศสภาพ อายุ ความพกิ าร สภาพทางกายหรอื สขุ ภาพ สถานะของบคุ คล ฐานะทางเศรษฐกจิ
หรอื สงั คม ความเชอืD ทางศาสนา การศกึ ษาอบรม หรอื ความคดิ เห็นทางการเมอื ง

3.11.3 นักศกึ ษาฝึ กงานมสี ทิ ธไิ ดร้ บั คา่ ตอบแทนในการทาํ งาน ความคมุ ้ ครองความปลอดภยั และการ

รกั ษาพยาบาล
3.11.4 มสี ทิ ธไิ ดร้ บั คา่ ชดเชยจากการทาํ งานททีD าํ ใหเ้ กดิ อนั ตรายตอ่ สขุ ภาพในภายหลงั เมอืD พน้ จากการ

ทาํ งานแลว้
3.11.5 เมอืD เกษยี ณอายุ ตอ้ งมหี ลกั ประกนั ความมนDั คงในการดาํ รงชพี
3.11.6 มสี ทิ ธเิ ลอื กตงXั ในเขตตามทะเบยี นราษฎร ์ถนิD ทอีD ยู่ หรอื ภมู ลิ าํ เนาอยา่ งใดอยา่ งหนึDง

3.11.7 มสี ทิ ธใิ นการรวมตวั เป็ นสหภาพ สหพนั ธ ์ สหกรณโ์ ดยเสรี และไม่จาํ กดั นายจา้ งหรอื ประเภทกจิ การ

3.11.8 สทิ ธใิ นการเขา้ ถงึ กระบวนการยตุ ธิ รรมอยา่ งประหยดั เทา่ เทยี ม และเป็ นธรรม และมสี ว่ นรว่ มใน
กระบวนการยตุ ธิ รรมโดยผ่านการเลอื กตงXั ทางตรงของแรงงานเอง

3.11.9 แรงงานไทยในตา่ งประเทศมสี ทิ ธไิ ดร้ บั ความคมุ ้ ครองจากรฐั

3.12 สทิ ธขิ องผูบ้ รโิ ภค

3.12.1 สทิ ธขิ องผูบ้ รโิ ภคยอ่ มไดร้ บั ความคมุ ้ ครอง
3.12.2 บคุ คลมสี ทิ ธริ วมกนั จดั ตงัX องคก์ รของผูบ้ รโิ ภค เพอืD คมุ ้ ครองสทิ ธขิ องผูบ้ รโิ ภค
3.12.3 องคก์ รของผูบ้ รโิ ภคมสี ทิ ธริ วมตวั จดั ตงัX เป็ นองคก์ รทมีD คี วามเป็ นอสิ ระเพอืD คมุ ้ ครองสทิ ธขิ องผูบ้ รโิ ภค

และไดร้ บั การสนับสนุนจากรฐั

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 9

4. หมวดสภาผูแ้ ทนราษฎร
4.1 คณุ สมบตั ผิ ูม้ สี ทิ ธเิ ลอื กตงXั

• อายไุ ม่ตาDํ กวา่ 18 ปี
• มชี อืD ในทะเบยี นบา้ น ในสถานศกึ ษา บรษิ ทั หรอื สถานประกอบการทจีD ดทะเบยี น หรอื มถี นิD ทอีD ยอู่ ยา่ งหนึDง

อยา่ งใดในเขตเลอื กตงัX ไม่นอ้ ยวา่ 90 วนั
4.2 คณุ สมบตั ผิ ูม้ สี ทิ ธสิ มคั ร สส.

• อายไุ ม่ตาDํ กวา่ 20 ปี
• หา้ มมใิ หต้ ดั สทิ ธกิ ารลงสมคั รรบั เลอื กตงัX ของผูท้ มีD สี ทิ ธสิ มคั รรบั เลอื กตงXั ไม่วา่ ในกรณีใดๆ
4.3 คณุ สมบตั ผิ ูม้ สี ทิ ธสิ มคั ร สส. แบบแบง่ เขตเลอื กตงXั
• มชี อืD ในทะเบยี นบา้ น ในสถานศกึ ษา บรษิ ทั หรอื สถานประกอบการทจีD ดทะเบยี น ในจงั หวดั ทสีD มคั รรบั

เลอื กตงXั ไม่นอ้ ยกวา่ 1 ปี

5. หมวดคณะรฐั มนตรี
• นายกรฐั มนตรตี อ้ งไดร้ บั การแตง่ ตงัX จากสมาชกิ สภาผูแ้ ทนราษฎร หรอื ผูเ้ คยเป็ นสมาชกิ สภาผูแ้ ทนราษฎรแตพ่ น้

จากสมาชกิ ภาพเนืDองจากไดร้ บั การแตง่ ตงัX เป็ นรฐั มนตรี หรอื นายกรฐั มนตรี ในอายขุ องสภาผูแ้ ทนราษฎรชดุ
เดยี วกนั

6. หมวดศาล
6.1 ศาลยตุ ธิ รรม

6.1.1 การพจิ ารณาคดขี องผูพ้ พิ ากษาและตลุ าการ ไม่อยภู่ ายใตก้ ารบงั คบั บญั ชาตามลาํ ดบั ชนXั และจะเรยี ก
คนื สาํ นวนคดี หรอื โอนสาํ นวนคดจี ะทาํ ไม่ได ้ เวน้ แตก่ รณีทกีD ระทบกระเทอื นตอ่ ความยตุ ธิ รรม

6.1.2 ผูพ้ พิ ากษาและตลุ าการตอ้ งไม่เป็ นขา้ ราชการการเมอื งหรอื ผูด้ าํ รงตาํ แหน่งทางการเมอื ง
6.1.3 ประธานศาลฎกี ามาจากการคดั เลอื กของสภาผูแ้ ทนราษฎรตามรายชอืD ทคีD ณะกรรมการตลุ าการเสนอ
6.1.4 การบรหิ ารงานบคุ คลเกยีD วกบั ผูพ้ พิ ากษาศาลยตุ ธิ รรมตอ้ งมคี วามเป็ นอสิ ระและดาํ เนินการโดย

คณะกรรมการตลุ าการศาลยตุ ธิ รรม
6.1.5 การโยกยา้ ยโดยไม่ยนิ ยอมทาํ ไม่ได ้ การแตง่ ตงัX และการใหพ้ น้ จากตาํ แหน่ง การเลอืD นตาํ แหน่ง การเลอืD น

เงนิ เดอื น การลงโทษผูพ้ พิ ากษาตอ้ งไดร้ บั ความเห็นชอบจากคณะกรรมการตลุ าการศาลยตุ ธิ รรม
6.1.6 คณะกรรมการศาลยตุ ธิ รรม ประกอบดว้ ยประธานศาลฎกี าเป็ นประธาน กรรมการผูท้ รงคณุ วฒุ ซิ งึD เป็ น

ขา้ ราชการตลุ าการและผูท้ รงคณุ วฒุ ทิ ไีD ม่เป็ นขา้ ราชการตลุ าการทเีD ลอื กโดยสภาผูแ้ ทนราษฎร

6.2 ศาลปกครอง
• ประธานศาลปกครองสงู สดุ มาจากการคดั เลอื กของสภาผูแ้ ทนราษฎร ตามรายชอืD ทคีD ณะกรรมการตลุ า
การศาลปกครองเสนอ

6.3 ศาลทหาร
6.3.1 ศาลทหารมอี าํ นาจพจิ ารณาพพิ ากษาคดวี นิ ัยทหาร จะดาํ เนินคดพี ลเรอื นในศาลทหารไม่ได ้
6.3.2 การจดั ตงัX วธิ พี จิ ารณาคดี การดาํ เนินงาน การแตง่ ตงัX และการใหต้ ลุ าการศาลทหารพน้ จากตาํ แหน่ง ให ้
เป็ นไปตามทกีD ฎหมายบญั ญตั ิ

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 10

6.4 ศาลรฐั ธรรมนูญ
6.4.1 ศาลรฐั ธรรมนูญประกอบดว้ ยตลุ าการรฐั ธรรมนูญ 9 คน เลอื กโดยสภาผูแ้ ทนราษฎร จากรายชอืD ทีD
เสนอโดยประธานสภา คณะรฐั มนตรี ทปีD ระชมุ ใหญศ่ าลฎกี า และทปีD ระชมุ ใหญศ่ าลปกครอง
6.4.2 การพจิ ารณาคดตี อ้ งกระทาํ โดยเปิ ดเผย
6.4.3 ศาลรฐั ธรรมนูญมอี าํ นาจหนา้ ทใีD นการ
• พจิ ารณาวนิ ิจฉัยความชอบดว้ ยรฐั ธรรมนูญของกฎหมายหรอื รา่ งกฎหมาย
• พจิ ารณาวนิ ิจฉัยปัญหาเกยีD วกบั หนา้ ทแีD ละอาํ นาจของสภาผูแ้ ทนราษฎร คณะรฐั มนตรี หรอื องคก์ ร
อสิ ระ

7. หมวดองคก์ รอสิ ระและการตรวจสอบการใชอ้ าํ นาจรฐั
7.1 คณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชนแหง่ ชาติ

7.1.1 ประธานและกรรมการในคณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชนแหง่ ชาติ มาจากการคดั เลอื กของสภาผูแ้ ทน
ราษฎร โดยคาํ นึงถงึ การมสี ว่ นรว่ มของผูแ้ ทนองคก์ รเอกชนดา้ นสทิ ธมิ นุษยชน

7.1.2 คณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชน มวี าระการดาํ รงตาํ แหน่ง 5 ปี และดาํ รงตาํ แหน่งไดว้ าระเดยี ว
7.1.3 มคี ณะกรรมการสรรหา 11 คน มาจาก 4 กลมุ่ คอื

• ประธานศาลฎกี า ประธานศาลปกครองสงู สดุ ตวั แทนสภาทนายความ คดั เลอื กกนั เอง 1 คน
• ผูแ้ ทนองคก์ รเอกชนดา้ นสทิ ธมิ นุษยชน คดั เลอื กกนั เอง 5 คน
• ผูแ้ ทนสอืD มวลชน คดั เลอื กกนั เอง 2 คน
• ผูแ้ ทนองคก์ รนิสติ นักศกึ ษาและเยาวชน คดั เลอื กกนั เอง 1 คน
• ผูแ้ ทนผูร้ อ้ งเรยี นการถกู ละเมดิ สทิ ธติ อ่ คณะกรรมการสทิ ธมิ นุษยชน คดั เลอื กกนั เอง 1 คน
• เลขาธกิ ารคณะกรรมการสทิ ธฯิ เป็ นเลขานุการ
7.1.4 คณะกรรมการสรรหาจดั ทาํ รายชอืD ผูท้ เีD หมาะสม โดยคาํ นึงถงึ การมสี ว่ นรว่ มของทงXั หญงิ และชายเสนอ
ตอ่ ประธานสภาผูแ้ ทนราษฎร

8. หมวดการพทิ กั ษป์ ระชาธปิ ไตยและคมุ ้ ครองความปลอดภยั แกป่ ระชาชน
8.1 การควบคมุ และจาํ กดั บทบาทของทหารไม่ใหแ้ ทรกแซงการบรหิ าร ไม่ใหท้ าํ รฐั ประหาร หรอื เป็ นปฏปิ ักษต์ อ่

ประชาธปิ ไตย
8.2 การเคลอืD นยา้ ยกาํ ลงั พลและอาวธุ จะตอ้ งไดร้ บั ความเห็นชอบจากคณะรฐั มนตรี
8.3 การประกาศพระราชกาํ หนดในสถานการณฉ์ ุกเฉิน หรอื กฎอยั การศกึ ตอ้ งผ่านความเห็นชอบจากสภา

ผูแ้ ทนราษฎร

9. หมวดการปกครองตนเองตามเจตนารมณข์ องประชาชนในทอ้ งถนิD
9.1 หลกั ประกนั ความเป็ นอสิ ระแกท่ อ้ งถนิD ตามหลกั แหง่ การปกครองตนเองตามเจตนารมณข์ องประชาชนใน

ทอ้ งถนิD และตอ้ งกระจายอาํ นาจใหท้ อ้ งถนิD จดั การตนเอง ตดั สนิ ใจในกจิ การทอ้ งถนิD ไดเ้ อง พฒั นาเศรษฐกจิ
ทอ้ งถนิD และระบบสาธารณูปโภคและสาธารณูปการ ตลอดทงัX โครงสรา้ งพนืX ฐาน ระบบสารสนเทศในทอ้ งถนิD ให ้
ทวDั ถงึ และเทา่ เทยี มกนั ทวDั ประเทศ
9.2 ทอ้ งถนิD ทมีD ลี กั ษณะทจีD ะปกครองตนเองได ้ มสี ทิ ธจิ ดั ตงัX เป็ นองคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD จงั หวดั ทมีD คี วาม
พรอ้ มและมลี กั ษณะทจีD ะปกครองตนเองได ้ มสี ทิ ธจิ ดั ตงXั เป็ นจงั หวดั ปกครองตนเอง และถอื วา่ ยกเลกิ การบรหิ าร
ราชการภมู ภิ าคในจงั หวดั นัXน
9.3 รปู แบบการปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD นอกเหนือจากจงั หวดั ปกครองตนเองใหเ้ ป็ นไปตามทกีD ฎหมายบญั ญตั ิ
9.4 อาํ นาจหนา้ ทขีD ององคก์ รปกครองตนเองสว่ นถนิD

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 11

• การจดั ทาํ บรกิ ารสาธารณะ
• รกั ษาความสงบ คมุ ้ ครองชวี ติ และทรพั ยส์ นิ ของประชาชนในทอ้ งถนิD
• บาํ รงุ รกั ษาศลิ ปะ จารตี ประเพณี ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิD และวฒั นธรรมของทอ้ งถนิD
• การพาณิชยห์ รอื การหาประโยชนจ์ ากทรพั ยส์ นิ และทรพั ยากรในพนืX ทีD
• การจดั การศกึ ษาอบรมและการฝึ กอาชพี หรอื บรกิ ารสาธารณะอนืD ๆ

• ยกเวน้ บรกิ ารสาธารณะดา้ นการตา่ งประเทศ ดา้ นการป้ องกนั ประเทศ การดแู ลความสงบเรยี บรอ้ ยของ

สงั คมโดยภาพรวม การบรหิ ารเศรษฐกจิ มหภาค ดา้ นการศาล ดา้ นการคลงั และระบบเงนิ ตราของรฐั
9.5 การกาํ หนดอาํ นาจและหนา้ ทรีD ะหวา่ งรฐั กบั องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD และระหวา่ งองคก์ รปกครอง

ตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ดว้ ยกนั เอง ใหเ้ ป็ นไปตามทกีD ฎหมายบญั ญตั ิ โดยคาํ นึงถงึ การกระจายอาํ นาจเพมิD ขนึX ใหแ้ ก่
ทอ้ งถนิD
9.6 องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD มคี วามเป็ นอสิ ระในการกาํ หนดนโยบาย การบรหิ าร การจดั บรกิ าร
สาธารณะ การบรหิ ารงานบคุ คล การเงนิ การคลงั และงบประมาณ รวมทงXั มอี าํ นาจหนา้ ทใีD นการจดั การ การ
บาํ รงุ รกั ษา และการใชป้ ระโยชนจ์ ากทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิD แวดลอ้ ม ภมู ปิ ัญญาทอ้ งถนิD ความหลากหลาย

ทางชวี ภาพ โดยคาํ นึงถงึ สทิ ธชิ มุ ชน
9.7 การกาํ กบั ดแู ลองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิD ตอ้ งทาํ เทา่ ทจีD าํ เป็ น และมหี ลกั เกณฑ ์ วธิ กี าร และเงอืD นไขทชีD ดั เจน

สอดคลอ้ งและเหมาะสม เพอืD คมุ ้ ครองประโยชนข์ องประชาชนในทอ้ งถนิD หรอื ประโยชนข์ องประเทศ และตอ้ งไม่
กระทบถงึ สาระสาํ คญั แหง่ หลกั การปกครองตนเองตามเจตนารมณข์ องประชาชนในทอ้ งถนิD
9.8 รฐั ตอ้ งใหก้ ารสนับสนุนการจดั ทาํ บรกิ ารสาธารณะขององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิD เพอืD ใหม้ บี รกิ ารสาธารณะ
ขนXั ตาDํ อยา่ งเทา่ เทยี มกนั และอดุ หนุนงบประมาณแกอ่ งคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ทจีD ดั เก็บรายไดไ้ ดน้ อ้ ย
เพอืD ใหส้ ามารถจดั ทาํ บรกิ ารสาธารณะได ้
9.9 การจดั ระบบภาษแี ละจดั สรรสดั สว่ นภาษแี ละอากรระหวา่ งรฐั กบั องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ใหค้ าํ นึงถงึ
ภาระหนา้ ทขีD องรฐั กบั องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD และระหวา่ งองคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ดว้ ยกนั
เอง การบรหิ ารงานไดโ้ ดยอสิ ระ และตอบสนองตอ่ ความตอ้ งการของประชาชนในทอ้ งถนิD และจดั บรกิ าร

สาธารณะไดโ้ ดยครบถว้ น
9.10 หลกั ประกนั ขนXั ตาDํ ในการจดั ระบบภาษแี ละจดั สรรภาษแี ละอากรระหวา่ งรฐั กบั องคก์ รปกครองตนเองสว่ น

ทอ้ งถนิD ดงั นีX
9.10.1 ภาษที ใีD ชฐ้ านรว่ มระหวา่ งรฐั กบั องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD หรอื ภาษอี นืD ทมีD ใิ ชภ่ าษที อ้ งถนิD ให ้

เก็บไวเ้ ป็ นรายไดข้ ององคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ไม่นอ้ ยกวา่ รอ้ ยละเจ็ดสบิ ของรายได ้
ทงXั หมด และใหน้ ําสง่ รายไดไ้ ม่นอ้ ยกวา่ รอ้ ยละสามสบิ เป็ นรายไดข้ องแผ่นดนิ
9.10.2 ภาษที อ้ งถนิD เป็ นรายไดข้ ององคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ทงXั หมด
9.11 องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ประกอบดว้ ยผูบ้ รหิ ารทอ้ งถนิD หรอื คณะผูบ้ รหิ ารทอ้ งถนิD และสมาชกิ สภา
องคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ทมีD าจากการเลอื กตงัX โดยตรงของประชาชน
9.12 ประชาชนในทอ้ งถนิD มสี ทิ ธมิ สี ว่ นรว่ มในการบรหิ ารกจิ การขององคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD
9.13 ใหม้ สี ภาพลเมอื งในองคก์ รปกครองตนเองสว่ นทอ้ งถนิD ในทกุ ระดบั เพอืD สง่ เสรมิ และสนับสนุนใหป้ ระชาชนมี

สว่ นรว่ มในการกาํ หนดนโยบายและวางแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คม ในการตดั สนิ ใจทางการเมอื ง การ
จดั ทาํ บรกิ ารสาธารณะ และการตรวจสอบการใชอ้ าํ นาจขององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิD

9.14 สมาชกิ สภาพลเมอื งอยา่ งนอ้ ยตอ้ งประกอบดว้ ย บคุ คลผูม้ คี วามรคู ้ วามสามารถและประสบการณจ์ ากองคก์ ร
ภาคชมุ ชน ภาคประชาสงั คม ภาควชิ าชพี ภาควชิ าการ และภาคสว่ นอนืD ทเีD ป็ นประโยชนใ์ นการดาํ เนินงาน

ของสภาพลเมอื ง
9.15 ประชาชนมสี ทิ ธยิ นืD คาํ รอ้ งตอ่ ศาลรฐั ธรรมนูญหรอื ศาลปกครองสงู สดุ ผ่านผูต้ รวจการแผ่นดนิ เพอืD พจิ ารณา

วา่ กฎหมายหรอื กฎฉบบั ใด ขดั หรอื แยง้ ตอ่ หลกั การปกครองตนเองหรอื ไม่

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 12

9.16 ถา้ ผูต้ รวจการแผ่นดนิ ไม่ดาํ เนินการใด ๆ ภายใน 30 วนั ประชาชนผูย้ นืD คาํ รอ้ งมสี ทิ ธยิ นืD คาํ รอ้ งดงั กลา่ วตอ่
ศาลรฐั ธรรมนูญหรอื ศาลปกครองสงู สดุ ไดโ้ ดยตรง

บทเฉพาะกาล
1. การปฏริ ปู สถาบนั พระมหากษตั รยิ ์
1.1 ใหร้ ฐั สภาเป็ นหน่วยงานแบง่ แยกทรพั ยส์ นิ สว่ นพระมหากษตั รยิ ์ และทรพั ยส์ นิ สว่ นพระองคอ์ อกจากกนั และ

กาํ หนดการใชป้ ระโยชน์
1.2 ใหต้ งัX คณะกรรมการประเมนิ ผลสาํ เรจ็ ของโครงการพระราชดาํ ริ ใหย้ กเลกิ โครงการทไีD ม่ประสบความสาํ เรจ็

และสง่ ตอ่ โครงการทเีD ป็ นประโยชนใ์ หห้ น่วยงานรฐั ดแู ล

2. การปฏริ ปู ทดีD นิ
2.1 สภาผูแ้ ทนตงัX คณะทาํ งานเพอืD การปฏริ ปู ทดีD นิ ทงัX ประเทศ ตอ้ งดาํ เนินการใหเ้ สรจ็ ภายใน 10 ปี
2.2 ใหม้ เี อกสารกรรมสทิ ธชิ p นิดเดยี วคอื โฉนดทดีD นิ
2.3 จดั ทาํ แผนททีD ดีD นิ โดยการสาํ รวจในพนืX ทจีD รงิ
2.4 จาํ กดั การถอื ครองทดีD นิ และกระจายการถอื ครองทดีD นิ อยา่ งเป็ นธรรม
2.5 ปรบั ปรงุ กฎหมายทเีD กยีD วขอ้ งกบั ทดีD นิ ป่ าไมท้ งXั หมด ใหเ้ ป็ นประมวลกฎหมายเพยี งฉบบั เดยี ว
2.6 รวบรวมหน่วยงานทมีD หี นา้ ทดีD แู ลรกั ษาใชป้ ระโยชนใ์ นทดีD นิ ใหอ้ ยใู่ นกระทรวงทดีD นิ เพยี งกระทรวงเดยี ว

3. สนั ตภิ าพชายแดนใต ้
3.1 เรง่ รดั กระบวนการเจรจาสนั ตภิ าพ อยา่ งมสี ว่ นรว่ มและตอ่ เนืDอง โดยคาํ นึงถงึ สทิ ธมิ นุษยชน และใชก้ ารเมอื งนํา

การทหาร
3.2 ตงXั องคก์ รอสิ ระทมีD อี าํ นาจในการดาํ เนินการดงั กลา่ ว
3.3 ทมีD าของคณะกรรมการองคก์ รอสิ ระ อาํ นาจหนา้ ทีD และโครงสรา้ งในการทาํ งาน ตอ้ งผ่านความเห็นชอบของ

ประชาชนในจงั หวดั ชายแดนภาคใตแ้ ลว้
3.4 กาํ หนดเป็ นวาระเรง่ ดว่ นแหง่ ชาตใิ หแ้ ลว้ เสรจ็ ภายใน 6 ปี

สมชั ชาคนจน
11/12/2564

(รา่ ง)รฐั ธรรมนูญคนจน-สมชั ชาคนจน (11/12/3564) หนา้ 13