BUKU GURU SUNDA KLS 1

9. Naon anu kudu dicaritakeun ku murid ngeunaan pangalaman anu kungsi
karandapan ku dirina, dicukangan ku dalapan pertanyaan. Sakur murid
sina ngajawab sacara lisan, dibagilirkeun saurang-saurang. Anu séjénna sina
ngabarandungan.
1. harita hidep nyaba ka mana
(murid sina nyebutkeun ngaran lokasi anu dijugjugna)
2. di mana éta téh tempatna
(murid sina nyebutkeun wewengkonna aya di kabupatén mana)
3. jeung saha hidep inditna
(murid sina nyebutkeun saha waé anu indit bareng jeung manéhna)
4. kumaha ari kaayaan di jalanna
(murid sina nyaritakeun kaayaan anu katempo di jalanna)
5. aya naon waé di tempat anu dituju
(murid sina nyaritakeun rupa-rupa obyek di tempat anu dijugjug)
6. naon waé anu nyababkeun hidep ngarasa resep
(murid sina nyebutkeun alesan pangna resep ka tempat anu
dijugjugna)
7. meunang oléh-oléh naon hidep ti tempat nyaba
(murid sina nataan oléh-oléh naon waé ti tempat anu dijugjugna)
8. naha hidep hayang deui nyaba ka éta tempat
(murid sina nyebutkeun minat nyaba ka tempat anu dijugjugna)

10. Kamampuh murid dina nyaritakeun pangalaman dirina kudu dipeunteun.
Aspék nu dipeunteunna di antarana ngawengku: sikep dina nyarita, kamampuh
lancar henteuna nyarita, jeung matéri anu dicaritakeunana.

D. NYARITAKEUN GAMBAR

No. Kagiatan

11. Anu dimaksud gambar di dieu téh saenyana potrét. Pangna milih potrét téh
sangkan leuwih auténtik dina nyaritakeun kaayaan anu diébréhkeun dina éta
potrét.

12. Guru némbongkeun/nuduhkeun potrét sakumaha anu aya dina buku
pangajaran. Kahiji, potrét di kebon binatang. Kadua, potrét di sisi basisir.

Bab 2 Pituduh Husus 43

13. Guru nyaritakeun pangalaman Wéndi jeung Yunita patali jeung éta potrét.
Wéndi piknik ka kebon binatang, diajakan ku lanceukna. Loba sasatoan anu
asalna Wéndi teu nyaho. Geuning mani rupa-rupa pisan. Kaasup sasatoan anu
geus langka. Di kebon binatang téh aya maung, gajah, banténg, biruang, uncal,
jeung rupa-rupa sato lianna.AriYunita mah piknikna ka basisir. Pamandangan
di sisi laut kacida éndahna. Yunita diajakan tumpak parahu. Saméméh balik
Yunita meuli heula barang karajinan tina kerang keur oléh-oléh. Pangalaman
Wéndi jeungYunita bisa dititénan dina gambar. Kumaha ari kaayaan di kebon
binatang, jeung kumaha ari pamandangan di sisi laut.

14. Sajeroning nyaritakeun pangalaman Wéndi jeung Yunita téh ku guru bari
dituduhkeun potrétna. Murid sina saregep ngabandungan.

15. Saterusna guru méré tugas ka murid sangkan nyaritakeun deui pangalaman
Wéndi jeung Yunita dumasar kana potrétna. Prak-prakanana mah bagilir waé
saurang-saurang.

16. Dina waktu salah saurang murid keur nyarita, anu séjénna sina
ngabarandungan.

E. NGAGALANTANGKEUN KALIMAH PANANYA

No. Kagiatan

17. Ieu pangajaran téh pikeun ngalatih murid dina ngalisankeun kalimah pananya.
Kahiji dina lentong atawa intonasina. Kadua, sangkan murid bisa ngagunakeun
kecap pananya kalawan merenah.

18. Aya dua kecap pananya anu diajarkeun, nyaéta “saha” jeung “naon”. Ku guru
diterangkeun gunana éta kecap pananya. Saha digunakeun pikeun nanyakeun
jalma. Ari naon digunakeun pikeun nanyakeun barang atawa hiji kajadian nu
patali jeung barang.

19. Mimitina dipidangkeun heula kalimah wawaran, terus disambung ku kalimah
pananyana. Ku cara kieu dipiharep murid meunang gambaran anu jelas dina
ngagunakeun kalimah pananya.

20. Boh kalimah wawaranana boh kalimah pananyana, ku guru dibaca heula, terus
sina diturutan ku murid dina ngalantangkeunana. Saterusna mah bisa waé sina
langsung dibaca ku murid.

21. Sakabéh murid kudu meunang giliran ngagalantangkeun kalimah pananya.
Kudu diperhatikeun kumaha kamampuh murid dina ngalisankeunana,utamana
nu patali jeung lentong atawa intonasi.

44 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

F. NGALENGKEPAN KALIMAH KU KECAP PANANYA

No. Kagiatan

22. Pangajaran ngeunaan kalimah pananya dilegaan deui ku ditambahna kecap
pananya séjénné, nyaéta “iraha”, “kumaha”, “sabaraha”, “di mana”, jeung “ti
iraha”.

23. Ku guru diterangkeun heula gunana éta kecap pananya.Iraha pikeun nanyakeun
hal-hal anu patali jeung waktu, kumaha pikeun nanyakeun hal-hal nu patali
jeung cara atawa prak-prakan migawé pagawéan, sabaraha pikeun nanyakeun
hal-hal anu patali jeung jumlah, jeung di mana pikeun nanyakeun hal-hal anu
patali jeung tempat.

24. Dina ieu pangajaran, murid dibéré tugas ngalengkepan kalimah pananya ku
kecap pananya anu geus disayagikeun. Sina dipigawé dina buku tugas masing-
masing.

25. Hasil pagawéan murid kudu dipariksa, terus dipeunteun.

G. NYUSUN KECAP JADI KALIMAH

No. Kagiatan

26. Ieu pangajaran pikeun ngukur kamampuh murid dina nyusun kalimah.Alusna
ieu tugas sina dipigawé di imah masing-masing waé. Minggu hareupna ku
guru dipariksa.

27. Kalimah anu kudu disusun téh aya anu diwangun ku opat kecap, jeung aya anu
lima kecap. Pikeun nuyun murid dina migawéna, dina buku geus ditulis kecap
anu mimiti. Jadi murid mah ngan kari nuluykeun.

28. Ku guru dicontoan heula cara migawéna:
sapéda – mardani – boga – mini
disusun jadi kalimah:
mardani boga sapéda mini

29. Hasil pagawéan murid dina minggu hareupna ku guru dipenteun. Pikeun
padoman dina meunteunna, bisa dititénan ieu di handap:
1. juara – jadi – penca - ibrahim
ibrahim jadi juara penca
2. ngaji – keur – nurjanah - diajar
nurjanah keur diajar ngaji

Bab 2 Pituduh Husus 45

3. balik – déwi – olahraga – kakara
déwi kakara balik olahraga

4. rék – kostaman – ménbal - latihan
kostaman rék latihan ménbal

5. sedepmalem – melak – tangkal - ria
ria melak tangkal sedepmalem

6. bénsin – iskandar – dititah – dagang
iskandar dititah dagang bénsin

7. tukang – lukman – di buruan – sasapu
lukman sasapu di buruan tukang

8. kuda – balap – resep – héryanti – lalajo
héryanti resep lalajo balap kuda

9. carita – dina – pantun – purbasari – aya
purbasari aya dina carita pantun

10. getol – sunat – puasa – jamaludin – pisan
jamaludin getol pisan puas sunat

H. MIKAWANOH ISTILAH TEMPAT

No. Kagiatan

30. Dina téks anu nyaritakeun Tisna nyaba ka Panyirapan disabit-sabit sawatara
istilah tempat. Saterusna murid diwanohkeun kana istilah tempat lianna anu
dianggap mindeng kapanggih dina kahirupan sapopoé.

31 Istilah tempat nu kudu diwanohkeun téh nyaéta kota, kampung, taman, lapang,
gunung, walungan, sawah, kebon, jurang, jeung talaga. Éta iétilah dilarapkeun
dina kalimah sangkan leuwih babari kahartina ku murid. Hadéna mah ku guru
diterangkeun saliwat, tur mun nyampak mah bari ditémbongkeun gambarna.

32. Dina prakna diajar, bisa waé sakur kalimah anu ngandung istilah tempat téh
sina dibaca ku murid, dibagilirkeun.

46 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

I. NGALENGKEPAN KALIMAH KU ISTILAH TEMPAT

No. Kagiatan

33. Nyambung jeung pangajaran di luhur, saterusna murid dibéré pancén
ngalengkepan kalimah ku istilah tempat anu geus disayagikeun. Pikeun
ngalengkepanana, murid ngan kari milih.

34 Ku guru dicontoan heula cara migawéna. Cukup sanomer atawa dua nomer
waé tina sapuluh kalimah anu kudu dipigawé.

35. Ieu tugas sina dipigawé di imah masing-masing. Minggu hareupna terus
dibahas babarengan, jeung dipeunteun.

36. Kalimah anu geus dilengkepan téh kieu unina:
1. paré di sawah téréh dipanén
2. sakitu halodo gé sumur teu saat
3. cai di walungan palidna ka hilir
4. hawa di luhur gunung tiris pisan
5. di talaga ciremis loba wisatawan
6. barudak latihan maénbal di lapang
7. kamari aya mobil ragrag ka jurang
8. kendaraan di jalan raya mani tararik
9. pamayang ngala lauk di tengah laut
10. teu kudu éra najan imah di kampung

J. NEMBANGKEUN PUPUH

No. Kagiatan

38. Pangajaran 5 dipungkas ku nembangkeun pupuh magatru. Eusina nyaritakeun
sasatoan anu aya di kebon binatang.

39 Rumpaka ieu pupuh mimitina sina dibaraca heula ku murid dina jero haté,
sangkan maranéhna meunang gambaran ngeunaan eusina.

40. Guru nyontoan nembangkeunana, murid sina ngabarandungan. Dina prak-
prakanana, nyontoan téh sapadalisan-sapadalisan heula, terus murid sina nurutan
nembangkeunana. Geus kitu kakara ditingkatkeun jadi gembleng sapada.

41.. Murid sina nembangkeun éta pupuh babarengan, terus dipentés saurang-
saurang, anu séjénna sina ngabarandungan.

Bab 2 Pituduh Husus 47

PANGAJARAN 6

Tema : Lingkungan Sabudeureun
Bahan : Téks jeung gambar
Waktu : 4 minggu

KAGIATAN DIAJAR NGAJAR

Téma dina Pangajaran 6 téh pikeun nyukangan tumuwuhna kaweruh ngeunaan
alam jeung sikep positif murid dina miara alam. Murid sina wanoheun kana kaayaan di
sabudeureun dirina, kaasup hal-hal nu patali jeung cuaca. Dina lebah tumuwuhna sikep,
dipiharep murid kajurung pikeun babarengan miara alam di sabudeureun dirina.

Dina Pangajaran 6, murid diwanohkeun kana fonem konsonan rangkep. Kumaha
macana, jeung kumaha nuliskeunana

A. MACA BEDAS

No. Kagiatan

1. Téks anu kudu dibaca téh judulna “Mimiti Usum Hujan”. Eusina nyaritakeun
kaayaan di hiji tempat dina rék mimiti nincak usum hujan. Ku maca ieu téks
dipiharep kaweruh murid ngeunaan kaayaan lingkungan alam katut eusina
bisa nambahan, utamana anu patali jeung iklim.

2. Guru méré conto ku maca sawatara kalimah dina téks, sina dibarandungan ku
murid, terus sina nurutan.

3. Murid dititah maca téks, dibedaskeun, bagilir saurang-saurang, anu séjénna
ngabarandungan. Mimitina macana téh cukup sakalimah-sakalimah waé, ti
dinya terus ditingkatkeun jadi dua kalimah, dua kalimah.

4. Sakabéh murid kudu kabagian giliran, sangkan kanyahoan saha-sahana anu
macana geus lancar, jeung saha-sahana anu tacan lancar. Murid anu tacan
lancar macana kudu diperhatikeun sacara husus, jeung terus dilatih.

5. Saréngséna maca, eusi téks ku guru diterangkeun saliwat, utamana matéri nu
patali jeung kaayaan alam dina usum hlodo jeung usum hujan. Ngeunaan hal
ieu nyambung jeung bakal dipedar leuwih lega dina pangajaran saterusna.

48 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

B. NGABANDUNGAN PEDARAN MIARA LINGKUNGAN

No. Kagiatan

6. Dina ieu bagian aya pedaran anu kudu dibaca ku guru, sina dibarandungan
ku murid.Wacanana ditulis dina wangun prosa déskripsi. Eusina nyaritakeun
kaayaan alam, jeung kumaha kuduna dina lebah miarana sangkan teu
ngadatangkeun mamala.

7. Ku guru dibaca masing antaré. Malah alusna mah tepi ka dua balikan, sangkan
eusina enya-enya kacangkem ku murid.

8. Saréngséna dibaca terus diterangkeun. Bakal leuwih alus mun guru bisa
némbongkeun sawatara gambar anu patali jeung miara alam.

9. diajak paguneman ngeunaan matéri anu bieu diterangkeun, upamana waé ku
ngasongkeun pertanyaan anu patali jeung kaayaan di sabudeureun murid:
1) Lamun keur usum halodo, naha di tempat hidep sok hésé cai?
2) Lamun keur usm hujan, naha di tempat hidep sok banjir?
3) Naha di tempat hidep aya tempat pamiceunan runtah?
4) Ari runtahna sok terus dikumahakeun?

C. NGANGGEUSKEUN KALIMAH

No. Kagiatan

10. Satutasna ngabandungan pedaran miara lingkungan,murid sina nganggeuskeun
kalimah. Murid ngan kari ngeusian bagian anu dikosongkeun. Eusina mah
cukup ku sakecap waé.

11. Ieutugastéhpikeunngukurkamampuhmuriddinanyangkempedarannuditepikeun
ku guru. Lian ti éta, pikeun ngukur katapis murid dina nuliskeun kalimah.

12. Hasil pagawéan murid dibahas babarengan, terus ku guru dipeunteun. Pikeun
padoman dina meunteun, bisa dititénan ieu di handap:
1. dina usum hujan langit mindeng ceudeum
2. ari rék turun hujan hawa robah jadi panas
3. turunna hujan téh jadi rahmat pikeun kahirupan
4. dina usum hujan sumur sok pinuh deui caina
5. cai hujan kudu sina gancang nyerep kana taneuh
6. solokan jeung walungan teu ngalir lantaran kapengpet
7. tangkal kai anu rungkad matak bahaya lamun ninggang
8. ceuk dina aturan urang entong miceun runtah ka solokan

Bab 2 Pituduh Husus 49

D. DIAJAR MACA

No. Kagiatan

13. Guru némbongkeun/nuduhkeun gambar jangkrik,angklung,semprong,jeung
congkrang. Guru nanya ka murid, ari ieu gambar naon waé?

14. Dina pangajaran diajar maca ayeuna murid diwanohkeun kana fonem konsonan
rangkep, nyaéta kr, kl, jeung pr. Ku kituna, dina ngéjhna ogé balik deui kana
métodeu SAS.

15. Guru nyontoan ngéjah aksara, murid ngabarandungan, terus babarengan sina
nurutan. Geus kitu dipentés saurang-saurang.

E. NGUCAPKEUN KALIMAH

No. Kagiatan

16. Patali jeung fonem konsonan rangkep sakumaha anu diéjah dina diajar maca,
saterusna murid dilatih ngucapkeunana dina kalimah.

17. Aya lima kalimah nu kecapna ngandung fonem konsonn rangkep, nyaéta tr
(dina mantri jeung listrik), cr (dina kancra), kr (dina jangkrik), jeung bl (dina
jemblung).

18. Kalimahna dibaca heula ku guru, murid sina ngabarandungan. Geus kitu
maranéhna sina nurutan ngucapkeunana babarengan.

19. Murid dipentés ngucapkeun kalimah saurang-saurang, anu séjénna sina
ngabarandungan. Ku guru kudu enya-enya diperhatiken bisi dina ngucapkeun
fonem konsonan rangkapna tacan jéntré.

F. NYALIN KALIMAH

No. Kagiatan

20. Pangajaran nyalin kalimah di dieu patali jeung katapis murid dina nyieun
tulisan. Anu dimaksud tapis di dieu nyaéta bener-henteuna dina nyalin
kalimah. Kadua, pikeun ngukur karapih dina nyieun tulisan, pangpangna mah
bisa dibaca.

50 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

21. Guru nyontoan heula prak-prakan nyalin kalimah.Anu kudu disalin téh kalimah anu
kecapna ngandung fonem konsonan rangkep. Dilegaan deui ku diwanohkeunana
fonem konsonan rangkep dr (dina sandra) jeung pl (dina jempling).

22. Ieu tugas nyalin kalimah téh sina dipigawé di imah masing-masing. Minggu
hareupna dibahas babarengan, sarta terus dipeunteun.

G. NGALENGKEPAN KALIMAH

No. Kagiatan

23. Ieu pangajaran ngalengkepan kalimah téh bisa waé dilaksnakeunana patali jeung
aspék nyarita, nyaéta ngalatih murid dina ngunikeun kecap jeung kalimah.

24. Aya bagian kalimah anu kosong, engkéna sina dieusian ku kecap anu geus
disayagikeun. Cindekna, murid mah ngan kari ngalarapkeun waé.

25. Éta kalimah nu kudu dieusikeun téh mangrupa kecap rajékan dwiréka anu
di jerona aya aya fonem konsonan rangkap, nyaéta bra-bru, plak-pluk, bruy-
bray, plu-plos, pras-pris, krang-kring, crung-créng, blung-blong, trong-trang,
jeung jlung-jleng. Tangtu waé ari perkara téori dina élmu basana mah teu
kudu diterangkeun. Murid cukup sina weruh wungkul yén aya kecap anu
dirajék kawas kitu.

26. Kalimah anu kudu dilengkepan ku murid téh pikeun nambahan kaweruh
maranéhna, utamana dina nyangkem kamahéran ngagunakeun basa.

27. Ku guru dicontoan heula prak-prakan migawéna.Mimiti kecapna dieusikeun
kana bagian anu kosong, terus dibaca/dikedalkeun.

28. Murid dipentés saurang-saurang pikeun ngucapkeun kalimah anu geus
dilengkepan, dibarandungan ku anu séjén.

H. NGABANDUNGAN CARITA

No. Kagiatan

29. Mateéti pangajaran dina ieu bagian téh pikeun ngalatih kamampuh murid dina
ngabandungan carita winangun wacana lengkep. Engkéna bakal nyambung
jeung pangajaran dina bagian séjénna anu patali jeung aspék nyarita.

Bab 2 Pituduh Husus 51

30. Wacana anu kudu dibandungan téh judulna “Kerja Bakti di Jadaria”, eusina
nyaritakeun sikep masarakat anu sauyunan dina miara lingkungan sabudeureun
(patali jeung téma). Anu dicaritakeun dina wacana téh enggoning nambahan
kaweruh murid, tur dipiharep bisa numuwuhkeun sikep sauyunan dina
kahirupan masarakat.

31. Ieu wacana dibaca ku guru, sina dibarandungan ku murid. Dibaca tepi ka
dua balikan, sangkan eusina bisa enya-enya kacangkem ku murid.

32 Tina kagiatan ngabandungan, saterusna murid diperedih mampuh migawé
tugas anu patali jeung eusi éta wacana.

I. NYARITAKEUN KERJA BAKTI

No. Kagiatan

33. Murid dipiharep bisa nyaritakeun deui eusi wacana anu geus dibandungan
ku maranéhna. Pikeun ngahontal hal éta dicukangan heula ku tugas ngajawab
pertanyaan.Anu kudu dijawab téh kabéhna aya sapuluh sual.

34. Pertanyaan anu kudu dijawab ku murid téh bisa dibaca langsung ku maranéhna,
lamun sakirana geus mampuh maca.Tapi lamun tacan mampuh mah bisa deuih
pertanyanana dibaca ku guru, murid sina ngajarawab.

35. Pertanyaan sina dijawab ku murid,saurang-saurang,terus dibahas babarengan.
Pikeun padomanana bisa dititénan ieu di handap:
1. iraha urang jadaria ngayakeun kerja baktina
jawabanana: dina poé ahad
2. naon waé anu dipigawé dina kerja bakti téh
jawabanana: meresihan lingkungan sabudeur
3. naon sababna tatangkalan anu hieum ditutuhan
jawabanana:
4. saha waé anu sok miluan kana kerja bakti téh
jawabanana: sangkan jadi caraang
5. naon waé pakakas anu sok dibawana
jawabanana: pacul singkup parang arit jeung spu nyéré
6. naon sababna saluran cai kudu dibebener
jawabanana: sangkan lajuna cai jadi lancar

52 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

7. kumaha lamun dahan anu peunggas ninggang
jawabanana: matak bahaya
8. kudu kumaha mun aya jalan anu legok jeung leueur
jawabanana: kudu disaeur
9. ti tabuh sabaraha mimiti kerja baktina téh
jawabanana: ti saméméh haneut moyan
10. naon waé konsumsi dina kerja bakti téh
jawabanana: leupeut goréngan goréng ulén papais jeung bandrék

J. NITÉNAN GUNANA PAKAKAS

No. Kagiatan

36. Guru némbongkeun/nuduhkeun rupa-rupa gambar pakakas sakumaha anu
aya dina buku pangjaran, kabéhna aya dalapan rupa, nyaéta arit, pacul, singkup,
lori, hapé, kaméra, komputer, jeung blénder. Kabeh ogé dianggap pakakas anu
geus ilahar kapanggih dina kahirupan sapopoé, di antarana aya pakakas anu
kagolongkeun modéren.

37. Ku guru diterangkeun gunana éta pakakas. Guna anu énténg tur basajan waé,
anu sakirana kahontal ku pamikiran murid kelas I, nyaéta:
1) arit pikeun ngala atawa ngababad jukut
2) pacul pikeun ngali taneuh
3) singkup pikeun nyodokan taneuh atawa runtah
4) lori pikeun ngakutan barang
5) hapé pikeun nelepon atawa ngirim SMS
6) kaméra pikeun motrét
7) komputer pikeun nulis atawa nyieun gambar
8) blénder pikeun nyieun jus bungbuahan atawa ngalemeskeun bungbu

38. Murid dipentés sina nerangkeun deui gunana éta sakur pakakas. Bisa waé
anu dicaritakeun ku murid téh aya di saluareun anu diterangkeun ku guru.
Aya alusna mun bisa kitu téh, sabab éta hartina aya kaweruh lianna anu
dipiboga ku murid.

Bab 2 Pituduh Husus 53

K. NGALENGKEPAN KALIMAH KU KECAP BARANG

No. Kagiatan
39. Pangajaran dina ieu bagian aya patalina jeung pedran dina pangajaran

saméméhna, nyaéta perkara gunana pakakas.
40. Murid dipentés sina ngalengkepan kalimah ku ngaran pakakas atawa barang.

Ieu tugas sina dipigawé di imah masing-masing. Minggu hareupna terus
dibahas babarengan, sarta dipeunteun.
41. Ku guru dicontoan heula cara migawéna, bari diterangkeun naon maksudna.
Kecap pikeun ngalengkepan éta kalimah téh bisa waé henteu sarupa.
42. Anu dipigawé ku murid téh sagemblengna kieu:
1. héni nyiksikan bawang maké péso
2. ageng nyeukeutan patlot maké uril
3. néngsih ngaréndos bungbu maké mutu
4. dudi ngarapet langlayangan maké elém
5. mang dadan meulahan papan maké ragaji
6. bibi sumarni nyeuseuhan baju maké sabun
7. rustono keur nyodokan runtah maké pengki
8. édi ngajulan jambu tina tangkal maké gantar
9. karmila meresihan kaca jandéla maké elap
10. déwi motongan lawon bahan baju maké gunting

54 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

PANGAJARAN 7

Tema : Miara barang jeung mikanyaah sasatoan katut tatangkalan
Bahan : Téks jeung gambar
Waktu : 4 minggu

KAGIATAN DIAJAR NGAJAR

Téma anu ditangtukeun dina Pangjaran 7 diwadahan dina téks pupuh kinanti. Murid
sina dialajar nembangkeun éta pupuh. Piken nambahan kaweruh murid, eusi éta pupuh
téh dipedar ku guru dina basa lancaran. Dipiharep dina diri murid tumuwuh sikep positif
dina miara barang, jeung dina mikanyaah sasatoan katut tatangkalan.

Din bagian séjénna murid dibéré tugas sina ngedalkeun omongan anu patali jeung
sasatoan katut tatangkalan

A. NGAREGEPKEUN TEMBANG

No. Kagiatan

1. Dina ngaregepkeun tembang, anu baris diajarkeun téh pupuh kinanti, kabéhna
téh aya opat pada. Eusina nyaritakeun kudu kumaha dina ngurus barang
sangkan henteu téréh ruksak.

2. Saméméh ditembangkeun, éta téks pupuh kinanti téh dibaca heula,
dibedaskeun. Alusna mah anu macana téh murid, dibagilirkeun, anu séjénna
sina ngabarandungan.

3. Guru nembangkeun pupuh kinanti, sapada heula, murid sina ngabarandungan.
Guru nerangkeun yén éta téh pupuh kinanti.

4. Guru nyontoan nembangkeun, sina diturutan ku kabéh murid. Mimitina
sapadalisan-sapadalisan. Lamun sakirana murid dianggap geus mampuh
nurutan, terus ditingkatkeun jadi nembangkeun sapada.

5. Murid sina nembang babarengan, henteu dituyun ku guru. Geus kitu terus
dipentés saurang-saurang, anu séjénna sina ngabarandungan. Saban murid
cukup nembangkeun sapada waé.

Bab 2 Pituduh Husus 55

B. NGABANDUNGAN PEDARAN EUSI TEMBANG

No. Kagiatan

6. Guru medar eusi pupuh kinanti anu bieu ditembangkeun. Dina hal ieu
ulah waka nerangkeun aturan pupuh anu kawengku ku guru lagu jeung
guru wilangan. Cukup ku disebutkeun yén pupuh kinanti téh diwangun ku
genep jajar. Pikeun murid kelas I, ku bisa nembangkeun pupuh hasil tina
ngaregepkeun ogé dianggap geus cukup.

7. Pedaran anu ditepikeun ku guru téh geus disayagikeun dina buku pangajaran.
Jadi ngan kari maca waé.Tapi tangtu bakal leuwih alus mun pedaran guru téh
dilegaan. Anu penting mah kudu nerangkeun yén barang bakal awét jeung
lila kapakéna lamun urangna apik. Ulah kana barang nu hargana mahal waé
apik téh, nya. Kana barang anu hargana murah ogé sarua waé kudu apik.Apan
sanajan murah gé angger loba gunana. Contona patlot. Enya ari hargana mah
kaitung murah, tapi apan loba gunana. Pék geura lamun urang teu boga patlot,
tangtu moal bisa migawé tugas ti Ibu/Bapa Guru. Enya, rék kumaha nulisna
lamun patlotna mah euweuh mah. Éta cenah bisa diganti ku pulpén, tapi apan
béda deui.

8. Anu dimaksud apik di dieu téh nyaéta apik dina makéna, apik dina ngurusna,
jeung apik dina nundana. Urang ulah sok neundeun barang di mana waé
sokna, tapi kudu dina tempatna. Lamun ditunda di mana waé, urang bisa poho.
Atuh lamun arék maké téh kudu ditéangan heula.

9. Saterusna guru nerangkeun yén barang dipakéna kudu saluyu jeung gunana.
Patlot gunana pikeun nulis. Tah ku sabab éta nya kudu digunakeun pikeun
nulis. Baju paranti sakola, apan digunakeunana téh mun urang sakola. Jadi di
mana geus balik ti sakola, upamana hidep rék ulin, kudu diganti ku baju séjén
anu biasa paranti ulin.
Lamun baju geus kalotor, ku urang kudu gancang diseuseuh.Teu hadé lamun
baju nu geus kotor tapi ku urang terus dipapaké. Kitu deui sapatu, lamun
geus kotor téh kudu gancang dikumbah, terus dipoékeun. Lamun sapatu kulit,
sangkan awét téh kudu disemir.

10. Lamun urang bener dina maké, ngurus, jeung nunda hiji barang, tangtu moal
gancang ruksak atawa leungit.Lamun hiji barang ruksak atawa leungit,apan urang
téh kudu meuli deui. Duitna ménta ka kolot.Tuh pan matak hambur duit.
Komo kana barang meunang nginjeum mah kudu leuwih apik. Lamun
barangna ruksak ku urang, apan matak éra dina mulangkeun deui téh. Jeung
ku batur ogé di mana urang butuh terus rék nginjeum deui, moal dibéré
nginjeum, da kapokeun. Komo mun barang meunang nginjeum tepi ka
leungit mah, ku urang kudu digantian.

56 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

11. Saterusna diterangkeun étika dina nginjeum barang batur. Lamun urang
nginjeum barang batur, kudu gancang dipulangkeun deui ka anu bogana. Ulah
terus dikeukeuweuk. Dina mulangkeunana, urang kadé poho nyebut nuhun.

12. Pedaran guru anu dibarandungan ku murid téh bakal kasampeur deui dina
bagian saterusna, nyaéta waktu murid dibéré tugas ngalengkepan kalimah.

C. NGALENGKEPAN KALIMAH

No. Kagiatan

13. Satutas ngabandungan pedaran guru, murid dipentés kamampuhna, sina
ngalengkepan kalimah, patali jeung eusi pedaran.

14. Aya dalapan kalimah anu kudu dipigawé ku murid. Eusina cukup ku sakecap
waé. Ieu tugas ngalengkepan kalimah téh sina dipigawé dina buku tugas
masing-masing.

15. Ku guru dicontoan heula cara migawéna, tur diterangkeun yén kecap anu
kudu dieusikeun téh aya dina pedaran dina pangajaran saméméhna.

16. Hasil pagawéan murid dibahas babarengan, terus dipeunteun.
17. Pikeun padoman dina meunteunna, bisa dititénan ieu di handap:

1. barang anu tadina alus ahirna mah bakal ruksak
2. lamun barang hayang awét urang kudu apik
3. barang anu geus ruksak moal payu kana duit
4. lamun apik ngurusna umur barang bisa panjang
5. kudu leuwih apik mun nginjeum barang ti batur
6. lamun barang batur leungit ku urang kudu digantian
7. urang moal dibéré deui nginjeum da batur kapokeun
8. dina mulangkeun barang batur kudu nyebut nuhun

D. NYUSUN KALIMAH

No. Kagiatan

18. Ieu pangajaran pikeun ngukur kamampuh murid dina ngagunakeun basa
sacara tinulis. Murid dibéré tugas nyusun kalimah ngagunakeun kecap anu
geus disayagikeun. Anu kudu disusun pikeun saban kalimah téh lobana lima
kecap.

Bab 2 Pituduh Husus 57

19. Minangka pikeun nuyun murid dina migawéna, kecap awal dina kalimah geus
disadiakeun. Jadi murid mah ngan kari neruskeun waé. Anu kudu disusun ku
murid téh aya sapuluh kalimah.

20. Guru méré heula conto, kumaha prak-prakan nyusun kalimahna. Saméméhna
titénan heula, anu geus disadiakeun téh kecap naon waé.

21. Ieu tugas sina dipigawé di imah masing-masing. Minggu hareupna terus
dibahas babarengan, sarta dipenteun.

22. Pikeun padoman dina meunteunna, bisa dititénan ieu di handap:
1. entong – kahadé –baju – kotor – maké
kahadé entong maké baju kotor

2. séhat – maké – henteu – kotor - baju
maké baju kotor henteu séhat

3. tacan – awét – tangtu – mahal – barang
barang mahal tacan tangtu awét

4. hartina – barang – kana – hémat – apik
apik hartina hémat kana barang

5. batur – bébéja – kudu – maké – barang
maké barang batur kudu bébéja

6. henteu – ngaku – batur – hadé – barang
ngaku barang batur henteu hadé

7. kawajiban – kana – apik – jadi – barang
apik kana barang jadi kawajiban

8. kudu – sangkan – sapatu – awét - disemir
sangkan awét sapatu kudu disemir

9. baju – maksakeun – ulah – maké – baseuh
ulah maksakeun maké baju baseuh

10. dipakéna – beresih – baju – genah – matak
baju beresih dipakéna matak genah

E. NEMBANGKEUN PUPUH KINANTI

No. Kagiatan

23. Bagian dina ieu pangajaran téh raket patalina jeung bagian saméméhna, nyaéta
nembangkeun pupuh kinanti.

58 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

24. Najan ukur tina ngaregepkeun, sakumaha anu diajarkeun dina Pangajaran 1,
tapi murid dipiharep geus bisa nembangkeunana, sabab pupuhna sarua jeung
nu aya dina ieu pangajaran. Bédana téh ukur dina eusina wungkul. Dina pupuh
anu ayeuna, eusina nyaritakeun mikanyaah sasatoan jeung tatangkalan. Hal ieu
saluyu jeung kompeténsi dasar anu nyampak dina kurikulum.

25. Guru nyontoan nembangkeun, sina diturutan ku kabéh murid. Mimitina
sapadalisan-sapadalisan. Lamun sakirana murid dianggap geus mampuh
nurutan, terus ditingkatkeun jadi nembangkeun sapada.

26. Murid sina nembang babarengan, henteu dituyun ku guru. Geus kitu terus
dipentés saurang-saurang, anu séjénna sina ngabarandungan. Saban murid
cukup nembangkeun sapada waé.

F. NGEDALKEUN OMONGAN

No. Kagiatan

27. Pangajaran dina ieu bagian pikeun nambahan kaweruh murid ngeunaan
sasatoan jeung tatangkalan.Salian ti éta,murid dipentés sina sonagar ngedalkeun
omongan, dumasar kana kaweruh anu dipiboga ku masing-masing.

28. Patali jeung sasatoan, anu kudu diterangkeun ku guru téh ngeunaan rupa-
rupa sasatoan. Upamana waé ku nyaritakeun yén anu ilahar dikukut upamana
domba, hayam, jeung japati. Sato anu galak pikasieuneun nyaéta maung. Cing
sebutkeun, di mana hidep kungsi nempo maung? Kumaha ari warna buluna?
Naon ari kabeukina? Maung téh ayana misalna waé di kebon binatang. Ari
warna buluna belang coréléng, disebutna maung lodya. Aya deuih mung
anu bulun totol-totol, disebutna maung tutul. Ari nu warna buluna hideung
disebutna maung kumbang. Maung téh kabeukina daging.

29. Ti dinya murid terus sina ngucapkeun pamanggihna ngeunaan sasatoan. Pikeun
ngahontal ka dinya, dina buku pangajaran geus dicukangan ku sapuluh pertanyaan.

30. Jawaban anu diasongkeun ku murid teu matok kudu sarupa, tapi bisa waé aya
variasi, apan tujuanana ogé pikeun ngukur kaweruh murid.

31. Hiji pertanyaan bisa waé sina dijawab ku sababaraha murid. Nya lebah dieu
engkéna bakal aya variasi jawaban téh.

32. Pikeun padoman guru dina ngajén jawaban murid, bisa dititénan ieu di handap:

1. kumaha ari hayam jago disadana 59
jawabanana: kongkorongok

2. kumaha ari cakcak jeung toké disadana
jawabanana: cak-cak-cak, toké-toké-toké

Bab 2 Pituduh Husus

3. kumaha ari jangkrik disadana
jawabanana: krik-krik-krik-ker

4. sato naon waé anu sok diarah tanagana
jawabanana: kuda, munding, sapi

5. sato naon waé anu kabeukina jukut jeung dangdaunan
jawabanana: kelenci, domba, embé, sapi, munding

6. sato naon waé anu hirupna di cai
jawabanana: lauk, buruy, utek-utek

7. sato naon waé anu bogaeun tanduk
jawabanana: domba, embé, sapi, munding

8. sato naon waé anu biseun hiber
jawabanana: manuk, kukupu, papatong

33. Patali jeung tatangkalan upamana bisa diterangkeun kieu yén tatangkalan mun
seug bener ngurusna bakal ngadatangkeun hasil.Aya nu diala buahna, daunna,
kembangna, atawa kaina. Kadaharan urang sapopoé loba anu sumberna
tina tatangkalan. Kadaharan poko kayaning sangu atawa roti apan hasil tina
tatangkalan.

34. Ti dinya murid terus sina ngucapkeun pamanggihna ngeunaan sasatoan.
Pikeun ngahontal ka dinya, dina buku pangajaran geus dicukangan ku sapuluh
pertanyaan.

35. Jawaban anu diasongkeun ku murid teu matok kudu sarupa, tapi bisa waé aya
variasi, apan tujuanana ogé pikeun ngukur kaweruh murid.

36. Hiji pertanyaan bisa waé sina dijawab ku sababaraha murid. Nya lebah dieu
engkéna bakal aya variasi jawaban téh.

37. Pikeun padoman guru dina ngajén jawaban murid, bisa dititénan ieu di
handap:

1. tangkal naon waé anu biasa dipelak di taman
jawabanana: tangkal kembang, palem, kaktus

2. tangkal naon waé anu biasa dipelak di kebon
jawabanana: tangkal jagong, sampeu, hui, taleus

3. tangkal naon waé nu sok diarah buahna
jawabanana: buah, alpuket, nangka, dukuh, rambutan

4. tangkal naon waé nu sok diarah beutina
jawabanana: sampeu, hui, taleus

5. tangkal naon waé nu sok diarah kembangna
jawabanana: angkrék, eros, sedep malem

60 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

6. tangkal naon waé nu euweuh dahanan
jawabanana: tangkal kalapa, jambé, palem, kawung
7. naon waé anu sok jadi hama tatangkalan
jawabanana: hileud, beurit, bangbung, kungkang
8. kadaharan naon waé anu bahanna tina bungbuahan
jawabanana: salé, manisan

G. MACA BEDAS

No. Kagiatan

38. Anu kudu dibaca ku murid téh mangrupa kalimah. Ku maca ieu kalimah
dipiharep kaweruh murid ngeunaan sasatoan bisa nambahan, utamana
ngeunaan hal-hal anu patali jeung pasipatan atawa kabiasaanana.

39. Guru méré conto maca kalimah, sina dibarandungan ku murid, terus sina nurutan.
40. Murid dititah maca kalimah, dibedaskeun, bagilir saurang-saurang, anu séjénna

ngabarandungan.
41. Saréngséna maca, maksud anu dikandung dina kalimah ku guru diterangkeun

saliwat. Ngeunaan hal ieu nyambung jeung bakal dipedar leuwih lega dina
pangajaran saterusna.

H. NERANGKEUN GAMBAR

No. Kagiatan

42. Guru némbongkeun/nuduhkeun gambar pagupon, ranggap, korang, sentég,
kurung, jeung karangkéng.

43. Guru nerangkeun rupa-rupa hal anu patali jeung gambar anu keur diajarkeun.
Saterusna murid sina ngalengkepan kalimah dumasar kana katerangan guru.

44 Pagawéan murid sagemblengna téh kieu:
1. anu disebut pagupon nyaéta kandang japati
2. sato anu ditunda dina ranggap nyaéta hayam
3. ari korang nyaéta paranti ngawadahan lauk
4. ari anu disebut sentég paranti ngala beurit
5. sato anu ditunda dina kurung nyaéta manuk
6. sato anu ditunda dina karangkéng nyaéta maung
Bab 2 Pituduh Husus 61

I. NYALIN PUPUH KANA AKSARA TULIS
No. Kagiatan
45. Pangajaran dina ieu bagian pikeun ngalatih murid dina nyalin ku aksara tulis.
Lian ti éta pikeun leuwih ngantebkeun kaweruhna ngeunaan pupuh kinanti.
46 Guru nyontoan kumaha prak-prakan nyalin éta pupuh ku aksara tulis.
47 Murid sina migawéna dina buku tugas masing-masing. Lamun geus bérés, ku guru
dipariksa, terus dipeunteun.
48. Bakal leuwih alus lamun éta pupuh kinanti anu eusina nyaritakeun sasatoan
téh téh terus ditembangkeun babarengan.

62 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

PANGAJARAN 8

Tema : Kajadian Alam
Bahan : Téks jeung gambar
Waktu : 4 minggu

KAGIATAN DIAJAR NGAJAR

Pangajaran 8 jadi panutup ieu buku jilid I. Téma anu kudu dipidangkeun dina ieu
pangajaran nyaéta ngeunaan kajadian atawa peristiwa alam. Dipiharep murid wanoh kana
sakur peristiwa alam anu lumangsung di sabudeureun maranéhna.

Pikeun ngukur kamampuh murid dina nyangkem matéri pangajaran, aya sawatara
tugas anu kudu dipigawé ku maranéhna. Hasil pagawéan murid dibahas babarengan,
terus ku guru dipeunteun.

A. MACA BEDAS

No. Kagiatan

1. Téks anu kudu dibaca téh judulna “Katumbiri”. Saluyu njeung téma anu
ditangtukeun dina KI-KD, eusi ieu téks téh ngeunaan peristiwa alam, anu
dina hal ieu katumbiri. Ku maca ieu téks dipiharep kaweruh murid ngeunaan
kajadian alam anu lumangsung di sabudeureunana bisa nambahan.

2. Kajadian alam anu dipidangeun pikeun nedunan téma pangajaran téh dwadahan
dina hiji wacana anu nyaritakeun kaayaan pasosoré. Harita loba barudak keur
arulin di buruan.

3. Guru méré conto ku maca sawatara kalimah dina téks, sina dibarandungan ku
murid, terus sina nurutan.

4. Murid dititah maca téks, dibedaskeun, bagilir saurang-saurang, anu séjénna
ngabarandungan. Mimitina macana téh cukup sakalimah-sakalimah waé, ti
dinya terus ditingkatkeun jadi dua kalimah, dua kalimah.

5. Sakabéh murid kudu kabagian giliran, sangkan kanyahoan saha-sahana anu
macana geus lancar, jeung saha-sahana anu tacan lancar. Murid anu tacan
lancar macana kudu diperhatikeun sacara husus, jeung terus dilatih.

Bab 2 Pituduh Husus 63

6. Saréngséna maca, eusi téks ku guru diterangkeun saliwat, utamana matéri nu
patali jeung kajadian alam. Ngeunaan hal ieu nyambung jeung bakal dipedar
leuwih lega dina pangajaran saterusna.

B. NGABANDUNGAN PEDARAN NGEUNAAN KAJADIAN ALAM

No. Kagiatan

7. Dina ieu bagian, guru nerangkeun anu dimaksud kajadian alam.Tangtuna ogé
anu ilahar kapanggih sapopoé waé, upamana guru tumanya heula, “Saha anu
kungsi nempo katumbiri? Pastina gé kungsi, nya. Lain hal anu anéh katumbiri
téh. Di langit melengkung warna-warni. Kabéhna téh aya tujuh rupa, nyaéta
beureum, oranyeu, koneng, héjo, biru, nila, jeung wungu.
Katumbiri témbong di langit lamun tas aya hujan poyan. Hidep apal nu
dimaksud hujan poyan? Hujan poyan téh nyaéta ongkoh hujan, tapi angger
aya cahaya panonpoé. Tah timbulna katumbiri téh lantaran cai hujan anu
kasorot ku cahaya panonpoé. Témbongna katumbiri téh tara lila. Lamun
hujanna geus euweuh mah, katumbirina ogé leungit. Jadi saenyana katumbiri
téh teu ngawujud barang, da éta mah beunang disebutkeun ukur kalangkang
cai hujan.”

8. Guru nerangkeun ruparupa kajadian alam séjénna anu umumna karandapan
ku murid dina kahirupan sapopoéna, upamana ngeunaan panonpoé. Isuk-isuk
panonpoé mucunghul ti beulah wétan, dunya jadi caang. Di lemah cai urang
mah caang téh kurang leuwih salila dua welas jam. Panonpoé tilem di beulah
kulon, dunya jadi poék, nyaéta nu disebut datangna peuting. Ieu gé sarua
kurang leuwih dua welas jam. Dina wanci peuting urang sok reureuh, sangkan
isukna karasa seger.

9. Saterusna guru medar ngeunaan ayana usum halodo jeung usum hujan. Aya
usum halodo, jeung aya usum hujan. Lamun keur usam halodo, loba tempat
anu hésé cai. Sok aya kahuruan deuih lamun keur usum halodo téh.Anu matak
hidep ulah sok nyoo seuneu. Sumur, balong, jeung walungan loba nu saat.
Sabalikna ari keur dina usum hujan mah sumur, balong, jeung walungan téh
parinuh deui ku cai.Tapi usum hujan téh bisa nyababkeun caah deuih. Imah
jeung wawangunan lianna kakeueum. Kitu deui jalan tepi ka kendaraan teu
barisa maju. Turunna hujan ogé rupa-rupa. Aya hujan ngegbrét dibarung ku
dor-dar gelap. Aya anu dibarung ku tarikna angin, disebutna hujan angin. Aya
nu disebut hujan poyan. Lamun hujanna henteu gedé disebut hujan miripis
atawa girimis.Tah, mun hujan murupuy mah leuwih leutik ti girimis.

64 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

10. Naon ari lini? Sanajan ieu kajadian alam téh tara lumangsung saban poé,
tapi bisa jadi murid kungsi ngadéngé atawa ngarandapan kajadian dina keur
aya lini. Lamun taneuh karasa ngarieg éta téh aya lini. Lamun linina gedé
sakapeung bisa nyababkeun wawangunan runtuh. Éta téh sok nimbulkeun
korban. Datangna lini téh sakapeung lantaran aya gunung bitu.

11. Kitu deui ngeunaan samagaha anu kaasup kana peristiwa alam. Lamun
pabeubeurang dina keur panas poé ngadadak jadi poék éta téh lantaran aya
samagaha. Henteu ngan beurang wungkul samagaha téh, da dina keur caang
bulan gé sakapeung sok aya samagaha.

12. Guru bisa tumanya ka murid, upamana saha waé anu kungsi nempo katumbiri,
saha anu kungsi ngarasa aya lini, atawa saha anu kungsi nyaksian aya samagaha,
boh beurang boh peuting. Ieu téh pikeun nyukangan kana pangajaran saterusna,
waktu murid dibéré pancén nyaritakeun pangalaman anu karandapan ku dirina.

C. NGEDALKEUN OMONGAN NU PATALI JEUNG PERISTIWA ALAM

No. Kagiatan

13. Pikeun ngukur kamampuh murid dina nangkep pedaran guru, maranéhna
sina ngedalkeun omongan anu patali jeung peristiwa alam. Anu dikedalkeun
ku murid téh dicukangan heula ku sawatara pertanyaan.

14. Aya 15 pertanyaan anu kudu dijawab ku murid sacara lisan. Pertanyaanana
dibaca ku guru, terus murid sina ngajarawab. Hiji pertanyaan bisa waé dijawab
ku sababaraha murid. Jawaban murid terus dibahas babarengan.

15. Pikeun padomman dina ngukur kaweruh murid, sagemblengna pertanyaan
katut jawabanana bisa dititénan ieu di handap.
1. lamun langit ceudeum biasana bakal aya naon
jawabanana: bakal aya hujan

2. naon anu karasa ku hidep mun keur usum halodo
jawabanana: hawa karasa nyongkab matak jadi hareudang

3. kumaha kaayaan lamun keur hujan angin
jawabanana: matak keueung

4. naon anu karasa ku hidep lamun keur aya lini
jawabanana: taneuh oyag atawa karasa ngarieg

5. kumaha karasana dina wanci tengah poé
jawabanana: panas jeung hareudang

Bab 2 Pituduh Husus 65

6. kumaha karasana mun aya angin ngahiliwir
jawabanana: matak seger kana badan
7. naon anu karasa ku hidep lamun aya samagaha
jawabanana: matak keueung sabab alam jadi poék
8. ari keur aya hujan sakapeung sok kadéngé sora naon
jawabanana: sora guludug atawa sora gelap
9. di mana témpatna anu biasa sok aya ombak
jawabanana: di laut
10. naon anu ku hidep katempo mun keur aya angin puyuh
jawabanana: anu katebak angin jadi muter
11. naon anu nyababkeun langlayangan bisa ngapung
jawabanana: sabab aya angin
12. lamun dilétak kumaha ari rasana cai laut
jawabanana: rasana asin
13. kumaha ari kaayaan panonpoé dina wanci magrib
jawabanana: panonpoé geus surup di kulon
14. lamun peuting naon anu sok caang di langit
jawabanana: bulan jeung béntang
15. bakal kumaha lamun panonpoé kahalangan méga
jawabanana: jadi karasa iuh

D. MACA DINA JERO HATÉ

No. Kagiatan

16. Dina ieu bagian, murid diwanohkeun kana wacana anu patali jeung peristiwa
alam. Sina dibaraca dina jero haté tepi mka eusina bisa kacangkem.

17. Ku guru diterangkeun deui, kumaha carana ari maca dina jero haté. Lantaran
ieu téh pangajaran nutupkeun di kelas I, murid dianggap geus lancar macana.

18. Murid dibéré waktu kurang leuwih 20 menit pikeun maca téks dina jero haté.
Sajeroning maraca, ku guru kudu dititénan bisi aya murid anu tacan enya-enya
macana.

66 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

19. Dina ieu téks dipidangkeun robah-robahna kaayaan alam anu umumna mah
lantaran kalakuan manusa. Suburna lahan jeung hérangna cai walungan, kiwari
mah loba anu geus robah. Ku sabab kitu dina diri murid dipiharep tumuwuh
rasa nyaah ka alam sabudeureunana.

20. Kamampuh murid dina nyangkem eusi téks bakal dipentés dina bagian
saterusna, nyaéta sina ngalengkepan kalimah dumasar kana eusi bacaan.

E. NGALENGKEPAN KALIMAH

No. Kagiatan

21. Tugas ngalengkepan kalimah téh sina dipigawé di imah masing-masing waé.
Dina minggu hareupna terus dibahas babarengan, jeung dipeunteun.

22. Saméméhna, guru nerangkeun heula prak-prakan migawé éta tugas, bari
dicontoan. Diterangkeun deuih yén bagian kalimah anu dikosongkeun téh
aya anu kudu dieusian ku jawaban dumasar kana eusi téks. Lian ti éta, aya anu
jawabanana kudu néangan sorangan. Carana mah bisa nanyakeun ka inddung,
ka bapa, ka lanceuk, atawa ka saha waé.

23. Pikeun padoman guru dina mariksa jeung meunteun hasil pagawéan murid,
bisa dititénan ieu di handap.
1. panonpoé téréh bijil langit katempo hibar
2. panonpoé mucunghul dipapag ku sora manuk
3. nyeuseup hawa seger matak genah kana bayah
4. jaman kiwari kaayaan alam téh geus loba robah
5. walungan geus teu ngagenyas hérang tapi kiruh
6. runtah jeung kokotor nu ngahunyud ditapuk laleur
7. mémérés alam lingkungan jadi tanggung jawab urang saréréa
8. mun lingkungan alam ruksak urang saréréa bakal rugi
9. hirup urang bakal sangsara manjang tepi ka mangsa jaga
10. sumber kahirupan anu nyésa ka urang moal méré mangpaat

Bab 2 Pituduh Husus 67

F. NYUSUN KALIMAH

No. Kagiatan

24. Ieu pangajaran pikeun ngukur kamampuh murid dina nyusun kalimah. Ari
matérina ngeunaan peristiwa alam.

25. Kalimah anu kudu disusun téh aya anu diwangun ku lima kecap. Pikeun nuyun
murid dina migawéna, dina buku geus ditulis kecap anu mimiti. Jadi murid
mah ngan kari nuluykeun.

26. Mimiti dicoba, guru teu méré conto, tapi ukur nerangkeun carana wungkul.
Ari sababna, murid kudu dianggap geus paham kana nyusun kalimah.

27. Hasil pagawéan murid dibahas babarengan, ku guru dipenteun. Pikeun
padoman dina meunteunna, bisa dititénan ieu di handap:
1. jareblog – dina – buruan – hujan - usum
dina usum hujan buruan jareblog
2. hujan – bayeungyang – arék – hawa – lantaran
hawa bayeungyang lantaran arék hujan
3. rubuh – puyuh – anténeu – angin – nyababkeun
angin puyuh nyababkeun anténeu rubuh
4. karang – laut – neumbagan – ngajelegur – ombak
ombak laut ngajelegur neumbagan karang
5. matak – sora – katorékan – tingjelegér – gelap
sora gelap tingjelegér matak katorékan

G. NGAGALANTANGKEUN KALIMAH

No. Kagiatan

28. Ieu pangajaran téh pikeun ngalatih murid dina ngucapkeun kalimah anu
ngandung foném konsonan rangkep. Hal ieu mimiti diwanohkeun dina
pangajaran maca dina jero haté, nyaéta ku ngasupkeun kecap “bismillah”.

29. Kecap-kecap anu ngandung foném konsonan rangkep dina ieu pangajaran téh
mangrupa kecap seserepan tina basa Arab, kayaning sunatulloh, alhamdulillah,
assalamualaikum, subhanalloh, insa alloh, allohu akbar, astagpirulloh, asma alloh,
jeung rosululloh.

68 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

30. Ku guru dicontoan heula cara ngucapkeunana,terus murid sina nurutan.Geus kitu
guru nyontoan ngucapkeun éta kecap dina kalimah lengkep, murid sina nurutan.

31. Saban murid kudu dipentés ngucapkeun sakalimah séwang, anu séjénna sina
ngabarandungan.

H. NGAPALKEUN KAAYAAN ALAM

No. Kagiatan
32. Matéri pangajara dina ieu bagian patali jeung téma ngeunaan kajadian atawa

peristiwa alam. Murid dina maca bedas terus sina ngapalkeun kaayaan anu
patali alam.
33. Anu kudu diapalkeun ku murid téh hal-hal ngeunaan lahan urug, hujan
ngagebrét, seuneu ngabebela, angin ngagelebug, cai ngagulidag, ombak
ngajelegur, taneuh ngarieg, curug ngaguruh, gelap ngajelegér, jeung kilat
ngabaranyay.
34. Cindekna ieu pangajaran téh pikeun nambahan kaweruh murid dina hal
kajembaran basa Sunda anu nerangkeun peristiwa alam.

I. METAKEUN PAGUNEMAN

No. Kagiatan
35. Dina metakeun paguneman, prak-prakanana murid dituyun ku guru. Tokoh

anu paguneman dina téks téh nyaéta Ahmad, Galih, Hérlin, jeung Wening.
36. Mimitina téksna sina dibaraca heula dina jero haté. Geus kitu terus sina dibaca

bedas. Maksudna mah sangkan murid bisa neuleuman eusina.
37. Ku guru ditangtukeun heula, saha anu molahkeun Ahmad, Galih, Hérlin, jeung

Wening. Ngahaja sina aya dua budak lalaki, jeung dua budak awéwé.
38. Guru nyontoan prak-prakanana. Murid sina merhatikeun, terus opatan-opatan

sina molahkeun di hareupeun babaturanana. Sajeroning kitu, anu séjénna sina
ngabarandungan.

Bab 2 Pituduh Husus 69

J. NEMBANGKEUN PUPUH
No. Kagiatan
39. Pangajaran 8 dipungkas ku nembangkeun pupuh kinanti. Eusina nyaritakeun
yén ieu buku pangajaran téh geus tamat, sarta engké bakal disambung deui ku
pangajaran saterusna lamun murid geus baék ka kelas II.
40. Rumpaka ieu pupuh mimitina sina dibaraca heula ku murid dina jero haté,
sangkan maranéhna meunang gambaran ngeunaan eusina.
41. Guru nyontoan nembangkeunana, murid sina ngabarandungan. Dina prak-
prakanana, nyontoan téh sapadalisan-sapadalisan heula, terus murid sina nurutan
nembangkeunana. Geus kitu kakara ditingkatkeun jadi gembleng sapada.
42. Murid sina nembangkeun éta pupuh babarengan, terus dipentés saurang-
saurang, anu séjénna sina ngabarandungan.

70 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

3Bab

Pituduh
Meunteun

A. Kritéria Meunteun Katutasan Minimal (KKM)

1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur tiap-tiap murid.
2. Jumlah komponén anu dipeunteun béda-béda guantung kana jumlah

komonén dina unggal pangajaran.
3. Komponén anu dipeunteun dicontréng geus tutas acanna.
4. Conto rubrik KKM Pangajaran 9

Kritéria Katutasan Minimal (KKM)

Kritéria Meunteun Katerangan Tutas

A. MACA JERO HATE Enggeus Encan
B. MAHAM EUSI PEDARAN
C. NYEBUTAN ISTILAH KADAHARAN
D. NGALARAPKEUN KECAP
KANA KALIMAH
E. NYAWALAKEUN KADAHARAN
F. MIDANGKEUN HASIL SAWALA
G. MIGAWÉ LATIHAN
H. MIGAWÉ PANCÉN DI IMAH


B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)

Kritéria ALus Pisan (3) Cukup (2) Latihan Deui (1)
Ngaregepkeun Saregep Kurang saregep Api lain
Komunikasi non- Api lain
verbal Ngaréspon Kurang réspon Cicingeun
Ilubiung
AKtif, silihéledan Kurang aktif Cicingeun
Omongan Nepikeun Nepikeun
pamadegan pamadegan kurang
ngaruntuy ngaruntuy

72 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

Katerangan:
1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspék nu dipeunteun.

2. Cara meunteun : Total peunteun
____________ x 10
12

3. Contona : 2 + 3 + 1 + 2 8

____________ x 10 = ____ = 6,7

12 12

C. Rubrik Meunteun Sikep

No. Sikep Encan Mimiti Mimiti Dibiasakeun Kat.
écés écés Mekar
1. Taliti
2. Tanggung jawab
3. Disiplin
4. Jujur
5. Santun
6. Peduli
7. Percaya diri

D. Rubrik Meunteun Latihan

1. Latihan dipeunteun luyu jeung lobana soal katut hésé banggana.
2. Lamun aya soal latihan 5, tiap soal dibéré peunteun 2, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (5) X bobot peunteun (2) = 10.
3. Lamun aya soal latihan 10, tiap soal dibéré peuteun 1, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (10) x booto peunteun (1) = 10.

Bab 3 Pituduh Meunteun 73

E. Rubrik Meunteun Maca

1. Rubrik Meunteun Maca Jero Haté

No. Aspék Nu Dipeunteun Jumlah

1. Pemahaman Literal: Kaweruh tina bacaan 10 -- 20

2. Pemahaman Inferensial: Kacindekan Eusi bacaan 10 -- 20

3. Pemahaman Evaluasi: Ngajén Eusi bacaan 10 -- 20

4. Pemahaman Apresiasi: Neuleuman eusi bacaan 10 -- 20

Jumlah 40 -- 100


2. Rubrik Meunteun Maca Bedas

Kaasup pikeun meunteun maca bedas sajak atawa déklamasi. Jumlah


No. Aspék Nu Dipeunteun

1. Basa: Diksi, struktur, jeung Artikulasi/intonasi 10 – 35

2. Eusi: Kasaluyuan topik jeung eusi, isi, pemahaman eusi 10 – 35

3. Tagog: Gestur, gaya maca 10 – 30

Jumlah 30 -- 100


F. Rubrik Meunteun Nembang

No. Aspék Nu Dipeunteun Jumlah
1. Titilaras (pageuh kana nada, henteu sumbang) 10 – 35
2. Wirahma (Pedotan, Ipis-kandel, anca-gancang) 10 – 35
3. Kedaling (Neuleuman, Miharti eusi rumpaka pupuh) 10 – 30
30 -- 100
Jumlah

G. Rubrik Meunteun Biantara

Biantara bakal mucekil hasilna lamun urang YAKIN (Bisa, Mampuh, Hasil, tur
Suksés). Urang kudu ngararasakeun proses biantara (Diajar, Latihan, jeung Nyoba).

74 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

Pikeun meunteun biantara bisa dipake sawatara aspek ieu di handap.



No. Aspék Bobot Jumlah Nilai

1. Aspek Bahasa 35
a. Pilihan kata, gaya bahasa,
tatakrama bahasa
b. Struktur bahasa (bentukan
kata dan kalimat) yang benar
c. Pelafalan dan intonasi

2. Pemahaman Isi 35
a. Penguasaan Isi
b. Penghayatan dan penjiwaan (imaji)
c. Organisasi dan sistematika penyampaian isi

3. Penampilan (Ekspresi) 30
a. Gestur (mimik dan gerak)
b. Kreasi dan gaya bicara

Jumlah 100

* Rentang nilai 60 - 100

H. Daftar Peunteun Murid

(Kaweruh jeung Kaparigelan)

No. Ngaran 1 Rata-rata Peunteun Tiap Pangajaran 9 M
Murid 2345678

1.

2.

3.

4.

jst.


Bab 3 Pituduh Meunteun 75

I. Refleksi Guru

Réfléksi mangrupa eunteung tina kagiatan diajar ngajar geus hasil acanna. Ku kituna,
guru kudu ngajawab pananya ieu di handap.
1. Kumaha prakna pangajaran? Pangajaran mana nu geus éféktif?

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
2. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
3. Bahan mana nu geus dikawas ku murid?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Naha aya bahan nu héséeun keur murid?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
5. Kumaha rarancang ngoméan pangajaran keur minggu hareup?
Kumaha léngkah-léngkahna?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

76 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

Glosarium

aksara = lambang ucapan
beukah = mimiti ngagedéan, kembung
canémbrang = ngagenclang
digunasika = diganggu
dipigandrung = pikaresep, dipitineung
diriksa = dipiara
hanaang a= hayang nginum
hasiat = kagunaan
hirup rukun = hirup sauyunan
kacanduan = katagihan, deudeuieun
kacapit = kacekel saeutik
kakayon = kakayuan, kai-kaian
leuwi = bagian walungan anu jerona
mancawura = awur-awuran ka saban juru
metot = medol, narik; kabetot = katarik, kabedol
ngabuburit = ngadagoan waktu magrib
ngangon = nungguan ingon-ingon titah nyatuan kana jukut
nyékaskeun = ngébréhkeun
pacekel-cekel = silih cekel, silih puntangan
paciweuh = rarépot, loba gawé
pahatu = teu boga indung, pahatu lalis = teu boga indung bapa
pananda sora (rarangkén aksara)

pamaéh (ø) gunana pikeun ngaleungitkeun sora /a/ dina aksara ngalagena.
pamepet gunana pikeun nambahan sora /e/ luhureun aksara ngalagena.
pamingkal gunana pikeun nambahan sora /y/ dina aksara ngalagena.
panéléng gunana pikeun nambahan sora /é/ hareupeun aksara ngalagena.
paneuleung gunana pikeun nambahan sora /eu/ luhureun aksara ngalagena.
panghulu gunana pikeun nambahan sora /i/ luhureun aksara ngalagena.
panglayar gunana pikeun nambahan sora konsonan /r/ luhureun aksara …
pangwisad gunana pikeun nambahan sora /h/ tungtung aksara ngalagena.
panolong gunana pikeun nambahan sora /o/ tukangeun aksara ngalagena.
panyakra gunana pikeun nambahan sora /-r/ handapeun aksara ngalagena.
panyecek gunana pikeun nambahan sora /ng/ luhureun aksara ngalagena.
panyiku gunana pikeun nambahan sora /l/ handapeun aksara ngalagena.
panyuku gunana pikeun nambahan sora /u/ handapeun aksara ngalagena.

Glosarium 77

pupujaning = nu dipuja-puja
raruntag = rarungkad, raruntuh
rembet = pinuh ku areuy-areuyan
rempug jukung = sauyunan
runtag = runtuh, rungkad
sagara = lautan, jaladri
suwung = kosong
tatanén = pertanian
teuleum = ngalelepkeun kabéh awak nepi ka sirah kana cai
wangun sastra = rupa-rupa sastra saperti prosa, puisi, jeung drama
wastana = ngaranna

78 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I

DAPTAR PUSTAKA

Danabrata, R.A. 2009. Kamus Basa Sunda. Bandung: KIblat.
Hadi,Ahmad, Spk. 2011. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
LBSS. 2007. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Rusyana,Yus. 1997. Panyungsi Sastra. Bandung: Rahmat Cijulang.
Sudaryat,Yayat. 1993. Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Sudaryat,Yayat Spk. 2007. Tatabasa Sunda Kiwari. Bandung:Yrama Widya.
Suryani NS, Elis. 2010. Badingkut. Bandung: Danan Jaya.
Tim Unicode Aksara Sunda. 2008. Aksara Sunda untuk Unicode. Bandung: Disdik Provinsi

Jawa Barat.
Wibisana,Wahyu Spk. 2000. Lima Abad Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Widaniawati, Wiwin. 2011. Ajén-ajén Etnopédagogi dina Dongéng di Kota Tasikmalaya.

Bandung: SPs UPI.

Daftar Pustaka 79

CATATAN :

_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________

80 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas I