การจัดการความปวดด้วยนวัตกรรมผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็นลดอาการปวดหลังผ่าตัดตับ

8 การจัดการความปวดด้วยนวัตกรรม ผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็นลดอาการ พว. กาญจนสิริ ดิตถ์ฐามูลค์ กลุ่มงานการพยาบาลผู้ป่วยห้องผ่าตัด

9 ความปวดหลังผ่าตัดเป็นปัญหาสำคัญสำหรับผู้ป่วยหลังผ่าตัดแบบเปิดช่องท้อง ทำให้ผู้ป่วยทุกข์ทรมาน ส่งผลกระทบ ทั้งทางด้านร่างกายและจิตใจ การฟื้นฟูสภาพร่างกายไม่มีประสิทธิภาพ และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อนหลัง ผ่าตัด ทำให้ต้องสูญเสียค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลมากขึ้นและต้องอยู่ในโรงพยาบาลนานขึ้น ผู้ป่วยที่เข้ารับการรักษาด้วยการผ่าตัดแบบเปิดช่องท้องส่วนใหญ่มักจะมีอาการปวดหลังการผ่าตัด ทำให้ผู้ป่วยเกิด ความวิตกกังวลเกี่ยวกับการปฏิบัติตนในด้านต่างๆ คู่มือการจัดการความปวดหลังการผ่าตัดแบบเปิดช่องท้องด้วยนวัตกรรมผ้า รัดหน้าท้องประคบเย็นลดอาการปวดหลังผ่าตัดตับเล่มนี้ จัดทำขึ้นเพื่อให้ผู้ป่วยรับทราบข้อมูลเกี่ยวกับอาการปวดหลังการ ผ่าตัด ผลของความปวด และการปฏิบัติตนในด้านต่างๆ ผู้ป่วยจะสามารถจัดการอาการของตนเองได้อย่างถูกต้อง เหมาะสม ทำให้การฟื้นคืนสภาพร่างกายหลังผ่าตัดเร็วขึ้น ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าคู่มือเล่มนี้จะเป็นประโยชน์ และช่วยในการจัดการ พยาบาลเพื่อดูแลผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดแบบเปิดช่องท้องได้เป็นอย่างดี คำนำ พว. กาญจนสิริ ดิตถ์ฐามูลค์ ผู้จัดทำ

10 เรื่อง หน้า • บทนำ 1 • ความปวด คืออะไร 2 • ลักษณะของความปวดหลังผ่าตัด 3 • แนวทางการจัดการความเจ็บปวด Pain Management 4 • วิธีการจัดการความเจ็บปวด Pain Management 5 • การใช้ผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็น 6 • เอกสารอ้างอิง 11 สารบัญ

1 การจัดการความเจ็บปวดอย่างปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ ช่วยลดภาวะเครียดของร่างกายและจิตใจ เป็น การป้องกันและลดผลเสียที่นำไปสู่ปัญหาสุขภาพระยะยาว อาจกลายเป็นความปวดเรื้อรังและบั่นทอนคุณภาพ ชีวิต และอาจรวมถึงผลกระทบด้านการงานของผู้ป่วยส่งผลให้ออกจากงานก่อนเวลาอันควร การจัดการความ เจ็บปวดที่เหมาะสมด้วยยาระงับปวดเป็นสิ่งสำคัญในขั้นตอนการผ่าตัดรักษา และในช่วงหลังการผ่าตัด เพื่อให้ ผู้ป่วยมีความสุขสบาย ลดภาวะแทรกซ้อนต่างๆ และลดระยะเวลาที่ต้องนอนรักษาตัวในโรงพยาบาล การจัดการความเจ็บปวด (Pain Management) 1

2 ความปวด คืออะไร ความปวด (Pain) คือ ประสบการณ์เฉพาะบุคคลที่ทำให้เกิดความทุกข์ทรมาน เกิดร่วมกับการบาดเจ็บ โดยมีองค์ประกอบด้านความรู้สึก อารมณ์และสังคม โดย ความปวดแบ่งออกเป็น 2 แบบ ได้แก่ • ความปวดเฉียบพลัน (Acute pain) เป็นความปวดที่เพิ่งเกิดขึ้น มีระยะเวลา ของความปวดที่จากัด เป็นความปวดที่มีสาเหตุ เมื่อพยาธิสภาพหายไป อาการปวดก็หายไปด้วย ตัวอย่างเช่น ความปวดแผลหลังผ่าตัด หรือหลัง อุบัติเหตุ • ความปวดเรื้อรัง (Chronic pain) เป็นความปวดที่ยาวนานกว่าระยะเวลาการ สมานของเนื้อเยื่อที่ได้รับบาดเจ็บ บ่อยครั้งไม่สามารถบ่งชี้ถึงสาเหตุของความ ปวด มักมีอาการปวดอยู่นานเกินกว่า 3 เดือน 2

3 ลักษณะของความปวดหลังผ่าตัด ความปวดหลังการผ่าตัดเกิดจากเนื้อเยื่อถูกทำลายจากการผ่าตัด ทำให้มีการหลั่งของสารเคมีต่างๆ ซึ่ง สารเคมีเหล่านี้จะไปกระตุ้นตัวรับความรู้สึกที่ปลายประสาท ทำให้มีการส่งสัญญาณประสาทไปตามเส้นประสาท ขนาดเล็ก ไปสู่เส้นประสาทไขสันหลัง ขึ้นไปยังสมองและแปลผลเป็นอาการปวด ลักษณะของความปวดหลังผ่าตัดจะเกิดขึ้นในช่วงระยะเวลาไม่นาน ซึ่งจะเป็นความปวดเฉียบพลัน โดยในช่วงหลังการผ่าตัดวันที่ 1-3 ท่านอาจมีความรู้สึกปวดค่อนข้างมาก ซึ่งลักษณะความปวดอาจเป็น ความรู้สึกไม่สุขสบาย ปวดตึง ๆ เจ็บจี๊ดๆ ปวดตุ๊บ ๆ แน่น ๆ หรือปวดเมื่อย ปกติความปวดจะค่อยลดลงหลัง การผ่าตัดวันที่ 3 โดยค่อย ๆ ลดลงเรื่อย ๆ ตามระยะเวลา ซึ่งส่วนใหญ่ความปวดจะลดลงอย่างมากประมาณช่วง หลังผ่าตัดได้ 1-2 สัปดาห์ และความปวดจะหมดไปภายใน 1-2 เดือนหลังการผ่าตัด 3

4 แนวทางการจัดการความเจ็บปวด Pain Management • การจัดการความเจ็บปวดที่เหมาะสมด้วยยาระงับปวดเป็นสิ่งสำคัญในขั้นตอนการผ่าตัดรักษา และในช่วง หลังการผ่าตัดรักษา เพื่อให้สามารถจัดการกับอาการปวดได้อย่างมีประสิทธิภาพ แนวทางการจัดการความ เจ็บปวด (Pain Management) หลากหลายรูปแบบจึงได้มามีบทบาทสำคัญมาก • โดยวิธีการระงับปวดและการใช้ยาแก้ปวดที่เหมาะสม ขึ้นอยู่กับลักษณะอาการป่วยหรือแผนการผ่าตัดที่วาง ไว้ รวมถึงสภาวะและความต้องการของคนไข้ ซึ่งการผ่าตัดแต่ละชนิดก่อให้เกิดความปวดหลังผ่าตัดได้ไม่ เท่ากัน โดยแผนระงับปวดหลังผ่าตัด จะขึ้นกับชนิดของการผ่าตัด ไม่ว่าจะเป็นการผ่าตัดเล็ก กลาง หรือใหญ่ บริเวณที่ได้รับการผ่าตัด และความสอดคล้องกับเทคนิคระงับความรู้สึกที่ได้รับ อาทิ ยาชาเฉพาะที่ หรือยา ระงับความรู้สึก ดังนั้น การวางแผนป้องกันและควบคุมความปวด ตั้งแต่ก่อน ระหว่าง และหลังผ่าตัด จะ ช่วยให้การระงับปวดมีประสิทธิภาพมากขึ้น • 4

5 วิธีการจัดการความเจ็บปวด Pain Management • วิธีการจัดการความเจ็บปวดโดยใช้ยา ส่วนใหญ่มักใช้วิธีระงับปวดโดย การฉีดยาแก้ปวดกลุ่มที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDS) หรือ การฉีดยากลุ่มโอปิออยด์ (opioid) เข้าทางหลอดเลือดดำ แต่ยังมีผู้ป่วยบางรายมีข้อจำกัดใน การใช้ยาแก้ปวดกลุ่ม NSAIDS เช่น มีการแพ้ยาหรือมีโรคกระเพาะ ฯลฯ การระงับปวดด้วยการฉีดยาในกลุ่ม โอปิออยด์ (Opioid) เพียงอย่างเดียว ก็อาจไม่ได้ทำให้ผู้ป่วยหายปวด หรือลดอาการปวดได้ดีเท่าที่ควร อีกทั้งยัง มีโอกาสเกิดภาวะแทรกซ้อนจากการใช้ยาได้ เช่น มีความรู้สึกตัวลดลง เกิดกดการหายใจ มีอาการคันตาม ผิวหนัง ท้องผูก เป็นต้น • นอกจากการจัดการความปวดโดยใช้ยาแล้ว ยังมีวิธีการบรรเทาความปวดโดยไม่ใช้ยา ที่เหมาะสมกับผู้ป่วยแต่ ละโรคและแต่ละราย และระดับของความเจ็บปวด เช่น ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดด้วยการใช้ผ้ารัดหน้าท้องร่วมกับ การใช้ความเย็นบรรเทาปวด การจัดท่าหรือยกแขน ขาข้างที่ปวดสูง เพื่อลดอาการปวด บวม การนวดคลึงเบาๆ บริเวณที่ไม่มีแผลหรือสายน้ำเกลือ เป็นต้น 5

6 ผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็น พัฒนาขึ้นโดยประยุกต์และดัดแปลงมาจากผ้ารัดหน้าท้องแบบ 12 สายผูกด้วยเชือก ร่วมกับ การศึกษาการลดปวดจากการใช้ความเย็น ผู้วิจัยจึงนำแนวคิดมารวมกันแล้วออกแบบให้ผ้ารัดหน้าท้อง และถุงประคบเย็นอยู่ในผืนเดียวกัน โดยออกแบบเป็น 3 ส่วน ภาพ แสดงผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็น 6

7 ผ้าส่วนที่ 1 เป็นส่วนด้านหลังของลำตัว ตัดเย็บด้วยผ้าโทเร ขนาด 16x8 นิ้ว บุด้วยฟองน้ำ หนาประมาณ 0.5 -1 เซนติเมตร เพื่อเพิ่มความแข็งแรงและช่วยพยุงหลัง ผ้าส่วนที่ 2 เป็นด้านที่ติดกับแผลผ่าตัด (เมื่อสวมใส่) ใช้ผ้าโทเรตัดเป็น 3 สาย ขนาดกว้าง 2.5 นิ้ว ยาว 15 นิ้ว ติดตีนตุ๊กแก ด้านที่เป็นห่วง และใช้ผ้าโทเรตัดเย็บขนาด 10x8 นิ้ว เป็นกระเป๋า สำหรับใส่แผ่นเจลเย็นนำมาเย็บติดกับสายที่ 1 ลักษณะกระเป๋า เป็นถุงมีซิปด้านในบุด้วยผ้ายางเพื่อ ป้องกันไม่ให้ไอน้ำจากแผ่นเจลเย็นไหลซึมไปยังบริเวณแผลผ่าตัด เพื่อป้องกันไม่ให้แผลอับชื้น และเกิด การติดเชื้อ ผ้าส่วนที่ 3 เป็นส่วนด้านนอกสุด ใช้ผ้าโทเรตัดเย็บเป็น 3 สาย ขนาดกว้าง 2.5 นิ้ว ยาว 15 นิ้ว ติดตีนตุ๊กแกด้านที่เป็นตะขอ ผ้าส่วนนี้จะใช้ประกบกับผ้าส่วนที่ 2 สามารถปรับระดับได้ตามความ ต้องการ ภาพ แสดงส่วนประกอบของผ้ารัดหน้าท้อง ประคบเย็น 7

8 แผ่นเจลเย็น แผ่นเจลเย็นเป็นถุงที่บรรจุSilica gel หรือ Sand slurry mixture แผ่นเจลเย็นจะรักษาความ เย็นได้นาน ประมาณ 15-20 นาที ก่อนการประคบเย็นควรนำแผ่นเจล เย็นไปปรับอุณหภูมิตามความ ต้องการ ดังนี้ (จากเอกสาร กำกับเครื่องมือแพทย์ อุปกรณ์ประคบเย็นและร้อน 3 เอ็ม เน็กซ์แคร์) หากต้องการอุณหภูมิเย็นมาก (4-5 o C) ให้แช่ในช่อง ทำน้ำแข็งของตู้เย็น เป็นเวลา 2 ชั่วโมง หากต้องการอุณหภูมิเย็นปานกลาง (8-9 o C) ให้แช่ ในน้ำแข็ง เป็นเวลา 20 นาที หากต้องการอุณหภูมิเย็นน้อย (13-14 o C) ให้แช่ใน ช่องธรรมดาของตู้เย็น เป็นเวลา 4 ชั่วโมง ภาพ แสดงแผ่นเจลเย็น 3 M Nexcare ® ชนิด cold/hot pack 8

9 เทอร์โมมิเตอร์สำหรับวัดอุณหภูมิของแผ่นเจล เย็น เป็นเทอร์โมมิเตอร์ชนิดแท่ง ผลิตจากแก้ว สามารถวัดอุณหภูมิได้ตั้งแต่ 0-100 องศาเซลเซียส โดยมีแถบสีแดงแสดงระดับของอุณหภูมิ ภาพ แสดงเทอร์โมมิเตอร์ชนิดปรอท เทอร์โมมิเตอร์ชนิดปรอท 9

10 ขั้นตอนการพันผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็น 1. เตรียมอุปกรณ์ประคบเย็น โดยนำแผ่นเจลเย็นไปแช่ในช่องธรรมดาของตู้เย็น 4 ชั่วโมง จะได้แผ่น เจลเย็นที่มีอุณหภูมิ 13-14 องศาเซลเซียส (เอกสารกำกับเครื่องมือแพทย์ อุปกรณ์ประคบเย็นและร้อน 3 เอ็ม เน็กซ์แคร์) 2. นำเทอร์โมมิเตอร์ชนิดปรอทมาวัดอุณหภูมิของแผ่นเจลเย็น โดยอุณหภูมิที่ใช้ประคบเย็นควรอยู่ ระหว่าง 10-20 องศาเซลเซียส 3. จัดท่าให้ผู้ป่วยนอนหงาย ให้ผู้ป่วยยกลำตัวขึ้น สอดผ้ารัดหน้าท้องเข้าไปใต้หลังผู้ป่วย ให้ส่วนที่ 1 อยู่บริเวณหลังผู้ป่วย ตำแหน่งในการพันผ้ารัดหน้าท้องคือ ขอบบนของผ้าอยู่บริเวณใต้ชายโครง 4. นำผ้าแต่ละด้านทับกันยึดด้วยตีนตุ๊กแก เริ่มจากพันส่วนที่ 2 (ส่วนที่มีถุงซิป) พันจากด้านล่าง ก่อน และไม่พันทับบริเวณที่เป็นสายระบายเพื่อป้องกันการกดทับสายระบาย 5. นำแผ่นเจลเย็นใส่ในช่องด้านหน้าเป็นถุงที่มีซิป 6. นำผ้าส่วนที่ 3 มาพันทับส่วนที่ 2 ไม่พันทับบริเวณที่เป็นสายระบาย 7. หลังจากพันผ้ารัดท้องให้ทดสอบโดยการสอดนิ้วเข้าไปในผ้า 2 นิ้ว หากสามารถสอดนิ้วเข้าไปได้ แสดงว่าผ้าที่พันไม่แน่นและจะไม่รัดแน่นจนเกินไป การพันผ้ารัดหน้าท้องให้กระชับจะยึดความสุขสบาย ของผู้ป่วยเป็นหลัก 8. ระยะเวลาในการพันผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็น 20 นาทีในระหว่างพันผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็น สอบถามความรู้สึกของผู้ป่วยเป็นระยะ ว่ารู้สึกแน่นอึดอัดหรือไม่ รู้สึกเย็นเกินไปหรือชาหรือไม่ เพื่อ ประเมินอาการของผู้ป่วย 10

11 1. https://www.nakornthon.com/article/detail/ 2. เกศริน อินธิยศ, วัลย์ลดา ฉันท์เรืองวณิชย์, เกศศิริ วงษ์คงคำ และชินา โอฬารรัตนพันธ์. (2564). ผลของ โปรแกรมการจัดการความปวดด้วยการประคบเย็นร่วมกับการใช้ผ้ารัดหน้าท้องต่อระดับความปวดและการ เคลื่อนไหวร่างกายหลังผ่าตัดในผู้ป่วยนรีเวชที่ได้รับการผ่าตัดแบบเปิดหน้าท้อง. วารสารสภาการพยาบาล, 36(3), 83-102. 3. ศศินาภรณ์ โลหิตไทย และบุญยิ่ง ทองคุปต์. (2562). ผลของรูปแบบผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็นต่อความ ปวดแผลผ่าตัดในมารดาหลังคลอดทางหน้าท้อง. วารสารคณะพยาบาลศาสตร์มหาวิทยาลัยบูรพา, 27(1), 23-32 4. ธนิกานต์ กฤษณะ. (2022). ผลของโปรแกรมการจัดการอาการร่วมกับการใช้ผ้ารัดหน้าท้องประคบเย็นต่อ ความปวดในผู้ป่วยหลังผ่าตัดตับแบบเปิดช่องท้อง. สาขาวิชาการพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ คณะพยาบาลศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย https://digital.car.chula.ac.th/chulaetd/6178/ เอกสารอ้างอิง 11

12 การจัดการความปวดที่มีประสิทธิภาพ จะช่วย ป้องกันภาวะแทรกซ้อนต่างๆ รวมทั้งช่วยให้