เครื่องแต่งกายโขน - ละคร

การพัฒนาการเรียนการสอน เรื่อง เครื่องแต่งกายโขน - ละคร โดยใช้โปรแกรม E-book

เครื่องแต่งกายโขน - ละคร

สำหรับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๔

จัดทำโดย

นาย อนุสรณ์ ประจันบาล
รหัสประจำตัว 3104621004




นางสาวทรรศวรรณ สิ งห์บุตรดี
รหัสประจำตัว 3104621009



นางสาวกันทิตา แก้วเวียน
รหัสประจำตัว 3104621016

นางสาว สุรัชนาวี ชงขุนทด
รหัสประจำตัว 3104621021



นาย วายุ คันที
รหัสประจำตัว 3104621025

สารบัญ

เครื่องแต่งกายโขน-ละคร

พัตราภรณ์

ศิราภรณ์

ถนิมพิมพาภรณ์

เครื่องแต่งกายโขน เครื่องแต่งกายสำหรับใช้ในการแสดง
โขน ใช้การแต่งกายแบบยืนเครื่อง ซึ่งเป็นการ
แต่งกายจำลองเลียนแบบจากเครื่องทรงต้น
ของพระมหากษัตริย์แบบโบราณที่มีความ
สวยงามวิจิตรตระการตา แบ่งเป็น 3 ฝ่ายคือ
ฝ่ายมนุษย์ เทวดา พระ นาง ฝ่ายยักษ์และฝ่าย
ลิง สำหรับบ่งบอกถึงยศถาบรรดาศักดิ์และ
ตำแหน่ง นอกจากนั้นตัวละครอื่น ๆ จะแต่งกาย
ตามแต่ลักษณะของตัวละครนั้น ๆ เช่น ฤๅษี กา
ช้าง ม้า วัว ควาย ฯลฯ สวมหัวโขนซึ่งมีการ
กำหนดลักษณะและสี ไว้อย่างเป็นระบบและ
แบบแผน ใช้สำหรับกำหนดให้ใช้เฉพาะกับตัว
ละคร สี ของเสื้ อเป็นการบ่งบอกถึงสี ผิวกายของ
ตัวละครนั้น ๆ เช่น พระรามกายสี เขียวมรกต
พระลักษมณ์กายสี เหลืองบุษราคัม ทศกัณฐ์กาย
สี เขียวมรกต หนุมานกายสี ขาวมุกดา สุครีพกาย
สี แดงโกเมน เป็นต้น

ศิราภรณ์

ศิราภรณ์หรือเครื่องประดับ มาจากคำว่า "ศีรษะ"
และ "อาภรณ์" หมายความถึงเครื่องประดับสำหรับใช้สวม
ใส่ ศีรษะเช่น ชฎามงกุฎ ซึ่งเป็นชื่อเรียกเครื่องประดับศีรษะละ
ครตัวพระ ที่มีวิวัฒนาการมาจากการโพกผ้าของพวกชฏิล

ชฏาที่ใช้ในการแสดงโขนละครในปัจจุบัน ช่างผู้
ชำนาญงานมักจะนิยมทำเป็นแบบมีเกี้ยว 2 ชั้น มีกรอบหน้า
กรรเจียกจร ติดดอกไม้ทัด ดอกไม้ร้าน ประดับตามชั้นเชิง
บาตร

นอกจากชฏามงกุฏแล้ว ยังมีชฎายอดชัยที่เป็นชฏา
มียอดแหลมตรง มีลูกแก้ว 2 ชั้นประดับ เป็นชฏาที่
นิยมใช้กันอย่างแพร่หลายในการแสดงโขนและ
ละคร ซึ่งที่มาของชฏายอดชัยนั้น สั นนิษฐานว่า
เป็นการสร้างเลียนแบบพระชฏายอดชัยที่เป็น
เครื่องทรงต้น ในรูปแบบและทรวดทรง มีความ
แตกต่างกันที่วัสดุและรายละเอียดในการตกแต่ง
เท่านั้น รัดเกล้ายอด รัดเกล้าเปลว กรอบพักตร์หรือ
กระบังหน้า ปันจุเหร็จ หรือแม้แต่หัวโขน ก็จัดอยู่ใน
ประเภทเครื่องศิราภรณ์เช่นกัน

พัตรภรณ์

พัสตราภรณ์หรือเสื้ อผ้าเครื่องนุ่งห่มเช่น เสื้ อหรือฉลอง
องค์ ในสมัยโบราณการแสดงโขนจะใช้เสื้ อคอกลมผ่าด้าน
หน้าตลอด มีการต่อแขนเสื้ อแบบต่อตรงและเสริมเป้า
สี่ เหลี่ยมตรงบริเวณใต้รักแร้ แต่ปัจจุบันได้มีการปรับเปลี่ยน
ให้ทันตามยุคสมัย เป็นเสื้ อคอกลมสำเร็จรูป มี 2 แบบคือ
แบบเสื้ อแขนสั้นและแขนยาว เว้าวงแขน สี เสื้ อและสี แขน
เสื้ อแตกต่างกัน ปักลวดลาย

สำหรับตัวนางจะมีผ้าห่มนาง
โดยเฉพาะลักษณะเป็นผ้าสไบแถบ
ปักลวดลายตามความยาวของสไบ
เช่น ลายพุ่ม ลายกรวยเชิง ฯลฯ
ห่มโอบจากทางด้านหลังให้ชาย
สไบทั้งสองข้างเสมอกัน การห่ม
ผ้าในการแสดงโขนมีวิธีการห่มที่
แตกต่างกัน สำหรับตัวนางที่เป็น
นางกษัตริย์และตัวนางที่เป็นยักษ์
ตัวนางที่เป็นนางกษัตริย์ จะห่มผ้า
แบบเพลาะไขว้ติดกันไว้ที่ด้านหลัง
ทิ้งช่วงบริเวณหน้าอกคว้าน
บริเวณช่วงลำคอเหมือนกับการ
ห่มแบบสองชายและสำหรับ
ตัวนางที่เป็นนางยักษ์จะห่มแบบ
ผ้าห่มผืนใหญ่ปักลายพุ่มข้าว
บิณฑ์ที่มีลักษณะลวดลายเป็นสั ตว์
ต่าง ๆ

ถนิมพิมพาภรณ์

ถนิมพิมพาภรณ์หรือเครื่องประดับต่าง ๆ
ตามแต่ฐานะของตัวละคร คำว่าถนิมพิมพาภรณ์
มาจากคำว่า "พิมพา" และ "อาภรณ์" หมายถึง
เครื่องประดับตกแต่งตามร่างกาย ส่ วนใหญ่เป็น
เครื่องประดับที่ถมและลงยาเช่น ทับทรวง ซึ่งเป็น
โลหะประกอบกัน 3 ชิ้น ชุบเงิน ประดับเพชรตรง
กลาง ฝังพลอยสี แดง ลักษณะของสายเป็นเพชร
จำนวน 2 แถว มีความยาวประมาณ 28 นิ้ว เข็มขัด
หรือปั้ นเหน่ง สั งวาล ตาบหน้า ตาบทิศ ตาบหลัง
สะอิ้ง พาหุรัด กำไลเท้า เป็นต้น

ถนิมพิมพาภรณ์

การแต่งกายโขนตัวพระ

การแต่งกายยืนเครื่องโขนตัวพระ

ผู้แสดงตัวพระจะสวมเสื้ อแขนยาวปักดิ้นและเลื่อม ประดับ
ด้วยปะวะหล่ำ มีอินธนูที่ไหล่และพาหุรัด สวมกรองศอทับด้วย
ทับทรวง สั งวาลและตาบทิศ ส่ วนล่างสวมสนับเพลาไว้ข้างใน นุ่ง
ผ้านุ่งยกจีบโจงไว้หางหงส์ ทับสนับเพลา ด้านหน้ามีชายไหวและ
ชายแครงห้อยอยู่ ประดับด้วยสุวรรณประกอบ รัดเอวด้วยรัด
พัสตร์ คาดปั้ นเหน่ง ศีรษะสวมชฎา ประดับด้วยดอกไม้เพชรที่
ด้านซ้าย ดอกไม้ทัดที่ด้านขวา มีอุบะ ตามตัวสวมเครื่องประดับ
ต่าง ๆ ประกอบด้วยกำไลเท้า ธำมงรค์ แหวนรอบ กรรเจียกและ
ทองกร แต่เดิมตัวพระจะสวมหัวโขนในการแสดง แต่ภายหลังไม่
เป็นที่นิยม เพียงแต่แต่งหน้าและสวมชฎาแบบละครในเท่านั้น

กำไลเท้า

สนับเพลา

พระภูษา

ห้อยข้าง

ฉลององค์

ห้อยหน้า

รัดสะเอว

รัดองค์รัดพัตร์

สุวรรณกระถอบ

ปั้ นเหน่ง

กรองคอ

ทับทรวง

อินทรธนู

สั งวาล

ตาบทิศ

ชฎา

ธำมรงค์

แหวนรอบ

ปะวะหล่ำ

กำไลแผงหรือทองกร

การแต่งกายโขนตัวนาง

การแต่งกายยืนเครื่องโขนตัวนาง

ผู้แสดงตัวนางจะสวมเสื้ อในนางแขนสั้นเป็นชั้นใน มี
พาหุรัดแล้วห่มสไบทับ ทิ้งชายไปด้านหลังยาวลงไปถึงน่อง
ประดับด้วยปะวะหล่ำ สวมกรองศอ สะอิ้งและจี้นาง ส่ วนล่างนุ่ง
ผ้านุ่งยกจีบหน้า คาดปั้ นเหน่ง ศีรษะสวมมงกุฎ รัดเกล้ายอด
รัดเกล้าเปลวหรือกระบังหน้าตามแต่ฐานะของตัวละคร ประดับ
ด้วยดอกไม้ทัดที่ด้านซ้าย ดอกไม้ทัดที่ด้านขวา มีอุบะ ตามตัวสวม
เครื่องประดับต่าง ๆ ประกอบด้วยธำมงรค์ กำไลเท้า แหวนรอบ
กำไลตะขาบ กรรเจียกและทองกร แต่เดิมตัวนางที่เป็นตัวยักษ์
เช่น นางสำมนักขา นางกากนาสูร จะสวมหัวโขน แต่ภายหลังมี
การแต่งหน้าไปตามลักษณะของตัวละครนั้น ๆ โดยไม่สวมหัวโขน

กำไลเท้า

เสื้ อในนาง

พระภูษา

เข็มขัด

สะอิ้ง

ผ้าห่มนาง กรองคอ

จี้นาง

แหวนรอบ

ปะวะหล่ำ

กำไลแผงหรือทองกร

ธำมรงค์

มงกุฎ
อุบะ-ดอกไม้ทัด

การแต่งกายโขนตัวยักษ์

การแต่งกายยืนเครื่องโขนตัวยักษ์

ผู้แสดงตัวยักษ์นั้น เครื่องแต่งกายส่ วนใหญ่คล้ายกับตัวพระ จะแตก
ต่างกันที่การนุ่งผ้าเท่านั้น ตัวยักษ์จะนุ่งผ้าไม่มีหางหงส์ แต่มีผ้าปิดก้น
ลงมาจากเอว ส่ วนศีรษะสวมหัวโขนตามลักษณะของตัวละครซึ่งมีอยู่
ประมาณร้อยชนิด การแต่งกายของตัวยักษ์คือทศกัณฐ์ ซึ่งเป็นพญา
ยักษ์ตัวสำคัญที่สุดในการแสดงโขน สวมเสื้ อแขนยาวปักดิ้นและเลื่อม
ซึ่งในวรรณคดีสมมุติเป็นเกราะ ประดับด้วยแหวนรอบ ปะวะหล่ำ มีอิน
ธนูที่ไหล่ สวมกรองศอทับด้วยทับทรวง พวงประคำคอ สั งวาลและ
ตาบทิศ ส่ วนล่างสวมสนับเพลาไว้ข้างใน นุ่งผ้านุ่งยก ด้านหน้ามี
ชายไหวและชายแครงห้อยอยู่ ผ้าปิดก้นอยู่เบื้องหลัง รัดอกด้วยพระ
อุระ รัดเอวด้วยรัดพัสตร์ คาดปั้ นเหน่ง ศีรษะสวมหัวโขนหัวทศกัณฐ์
ตามตัวสวมเครื่องประดับต่าง ๆ ประกอบด้วยกำไลเท้า ธำมงรค์
กรรเจียกและทองกร ถืออาวุธคือคันศร

กำไลเท้า

สนับเพลา