ภูมิปัญญาท้องถิ่นการตีมีดม่วงหวาน

ก

ข คำนำ ภูมิปัญญาท้องถิ่น เปรียบเป็นเสมือนสมบัติของปู่ย่า ตายาย หรือมรดกที่บรรพบุรุษได้สะสมเป็น เวลายาวนานนับร้อยปี จึงควรค่าแก่การอนุรักษ์ส่งเสริมและเผยแพร่ให้กับประชาชนท้องถิ่น ให้เกิดความรู้ ความเข้าใจในเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่นนี้ กลุ่มเราจึงได้จัดทำหนังสือE-Bookภูมิปัญญาท้องถิ่นคือ ภูมิปัญญา การตีมีดของบ้านม่วงหวาน ตำบลม่วงหวาน อำเภอน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น ซึ่งได้ทำการศึกษาโดยการนำ เรื่องที่ตั้ง ประวัติชุมชน ภูมิปัญญาการตีมีด รวมไปถึงวิธีการดำเนินการตีมีดและสืบทอดการตีมีดในยุค ปัจจุบัน โดยนำข้อมูลมาไว้ในหนังสือE-Bookเล่มนี้ ผู้จัดทำ นางสาวเกศกนก ปุ่มสิม นายภูมิมินทร์ วิรุฬบุตร นางสาวสิฎฐิณิศส หาญละคร นางสาวศศิธร มานะเพียร นางพรรณษา นามปัญญา

ค สารบัญ ชื่อเรื่อง หน้า คำนำ ข สารบัญ ค ประวัติความเป็นมาของบ้านม่วงหวาน 1 ประวัติความเป็นมาของกลุ่มตีมีด 2 ประวัติสมาชิกกลุ่มตีมีด 3 อัตลักษณ์การตีมีดม่วงหวาน 15 เทคโนโลยีที่ได้รับการถ่ายทอดจากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสานวิทยาเขตขอนแก่น 16

1 ประวัติความเป็นมาของบ้านม่วงหวาน บ้านม่วงหวาน ได้มีผู้คนเริ่มเข้ามาอาศัยตั้งบ้านเรือนอยู่ตามหัวไร่ปลายนาในรามปี พ.ศ.2450 โดยมีพ่อใหญ่เคน ไม่ทราบนามสกุล ซึ่งเป็นชาวบ้านค้อ ได้พาครอบครัวมาจับ จองที่ทำกินอยู่ที่บริเวณห้วยยางและลำห้วยหินลาดต่อมาในราวปีพ.ศ. 2452ชาวบ้านค้อ อ.เมือง จ.ขอนแก่น มาจับจองพื้นที่ทำไร่ทำนาในบริเวณหมู่บ้านดังกล่าวและมีหลายครอบครัว อพยพเข้าสู่เขตบริเวณหมู่บ้านม่วงหวานนี้ด้วยต่อมาในราวปีพ.ศ.2454 นายชาตรี จันทโยธี พร้อมด้วย ญาติประมาณ 16ครอบครัวได้อพยพมาจากบ้านโนนค้อ ตำบลโนนค้อ อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัด อุบลราชธานี ใช้เวลาเดินทางประมาณ25วัน เห็นพื้นที่อันเป็นที่ตั้งของหมู่บ้าน ซึ่งมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะสมที่จะทำนา เพราะขนานไปด้วยลำห้วยที่สำคัญ คือทิศเหนือคือลำห้วยยาง ทิศใต้คือลำห้วยหิน ลาด ซึ่งอุดมไปด้วยธรรมชาติ สัตว์ป่า ปูปลา อาหารอุดมสมบูรณ์ จึงตัดสินใจบริเวณนี้สร้างที่พักอาศัยอยู่ ใต้ต้นมะม่วงป่าใหญ่ ผลมีรสหวานมาก ต่อมาจึงได้ตั้งชื่อหมู่บ้านว่า บ้านม่วงหวาน ตามถิ่นที่ตั้งซึ่งเดิมเป็น บริเวณวัด ( ปัจจุบันเป็นที่ตั้งโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพประจำตำบลม่วงหวาน )

2 ประวัติความเป็นมาของกลุ่มตีมีด ปี พ.ศ 2405 พ่อใหญ่เคน ไม่ทราบนามสกุล เป็นชาวบ้านค้อ เขตเมือง จังหวัดขอนแก่น ปี พ.ศ 2454 นาย ชาตรี จันทโยธี พร้อมญาติประมาณ16 ครอบครัว อพยพมากจาก ต. โนนค้อ อ.ม่วงสามสิบ จ.อุบลราชธานี ตั้งถิ่นฐาน ซึ่งเป็นแหล่งธรรมชาติ มีต้นมะม่วงป่าขนาด ใหญ่ 1ต้น มีผลรสหวาน จึงตั้งชื่อว่า “บ้านม่วงหวาน” ปี พ.ศ 2460 รุ่นที่ 1 นายเหล็ก แก้วขาว พร้อมญาติและลูกหลานอพยพมาบ้านม่วงหวานได้1ปี เริ่มตีมีด รุ่นที่ 2 นายดำ แก้วขาว, นายคำ แก้วขาว, นายแก้ว ภาดี และหลานๆ รุ่นที่ 3 นายอวน แก้วขาว, นายอ้วน แก้วขาว, นายสิม จุฬารมย์, นายปัน มุงคุณโคตร, นายเส็ง แสนกุล, นายสมพร เทพบุญมา, นายวีวร แก้วขาว, นายเจริญ ภาดี รุ่นที่ 4 นายเลี้ยง รักษาศรี, นายคำพันธ์ จุฬารมย์, นายคำฝั่น ยมดำ โดยถ่ายทอดให้ลูกหลานตราบจนทุกวันนี้ ปี พ.ศ 2539 รุ่นที่ 5 จัดตั้งกลุ่มตีมีด โดยมีนิคมสร้างตนเองเป็นผู้สนับสนุนมี นายวีวร แก้วขาว (ประธาน) นายเจริญ ภาดี (รองประธาน) นานสุดใจ บุบผา (เหรัญญิก) นายสมพร เทพบุญมา (กรรมการ) พัฒนาคุณภาพจนได้รับมาตรฐานเป็นสินค้า OTOP ของม่วงหวานตราบทุกวันนี้

3 ประวัติสมาชิกกลุ่มตีมีด 1. นายสมพบ แก้วขาว ชื่อเล่น โอ๊ก บ้านเลขที่ 95/3 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 17 พฤศจิกายน พ.ศ. 2498 อายุ 69 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 083-5631207 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

4 2. นายลำดวน แสนกุล ชื่อเล่น ดวน บ้านเลขที่ 38/2 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 20 พฤษภาคม พ.ศ. 2498 อายุ69 ปี จบการศึกษา กศน ม.ปลาย เบอร์โทร 089-5722580 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

5 3. นายเจริญ ภาดีชื่อเล่น เริญ บ้านเลขที่ 75 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 20 มกราคม พ.ศ. 2485 อายุ82 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 092-9358691 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

6 4. นายบุญถิ่น ชัยนิตย์ ชื่อเล่น สิงห์ บ้านเลขที่64 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 6 มกราคม พ.ศ. 2496 อายุ70 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 088-0740313 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

7 5. นายประทีบ แสนกุล ชื่อเล่น จ่อย บ้านเลขที่ 37 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 12 มีนาคม พ.ศ. 2512 อายุ53 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 6 เบอร์โทร 098-5204168 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

8 6. นายสุนันต์ แก้วขาว ชื่อเล่น นันท์ บ้านเลขที่ 270 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 10 สิงหาคม พ.ศ. 2395 อายุ71 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 089-5729054 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

9 7.นายบัวผัน แก้วขาว ชื่อเล่น ผัน บ้านเลขที่ 160 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 25 กรกฎาคม พ.ศ. 2498 อายุ69 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 087-6439235 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

10 8. นายประจักษ์ สุปัชชา ชื่อเล่น จักษ์ บ้านเลขที่ 94 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 19 ตุลาคม พ.ศ. 2512 อายุ54 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 6 เบอร์โทร – ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

11 9. นายทองพวน จุฬารมย์ชื่อเล่น ทราย บ้านเลขที่ 118 หมู่13 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 24 มีนาคม พ.ศ. 2505 อายุ62 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 062-194830 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

12 10. นายทองใบ มุงคุณโคตร ชื่อเล่น ใบ บ้านเลขที่ 198 หมู่1 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 27 สิงหาคม พ.ศ. 2498 อายุ69 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 087-2370600 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

13 11. นายประมิตร บุญใจ ชื่อเล่น มิตร บ้านเลขที่ 117 หมู่1 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2506 อายุ61 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 4 เบอร์โทร 063-7366951 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

14 12. นายชัยพร บุญเกาะ ชื่อเล่น พร บ้านเลขที่ 58/1 หมู่1 ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น เกิดวันที่ 30 เมษายน พ.ศ. 2518 อายุ48 ปี จบการศึกษาประถมศึกษาปีที่ 6 เบอร์โทร 094-5184705 ความเชี่ยวชาญรอบรู้ด้านการตีมีดรอบรู้ทุกขั้นตอนในการตีขึ้นมีดให้ทนทานและเเข็งเเรงเป็นเอกลักษณ์ ของชาวม่วงหวาน โดยการสลักชื่อม่วงหวานลงบนมีดให้รู้ว่ามีดเล่มนี้ตีขึ้นจากที่ไหน

15 อัตลักษณ์การตีมีดม่วงหวาน บ้านม่วงหวาน ต.ม่วงหวาน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น ได้มีการตั้งกลุ่มตีมีดม่วงหวาน ให้สมาชิก ร่วมกันทำมีด ซึ่งมีทั้งเตาเผา อุปกรณ์ในการตีมีด เป็นมีดอีโต้ซึ่งทุกคนถนัดและเป็นที่ต้องการได้รับการ ยอมรับจากตลาด และยังรับทำตามแบบที่ลูกค้าต้องการ โดยมีดอีโต้ที่ทำโดยกลุ่มจะมีสัญลักษณ์สลักชื่อ “ม่วงหวาน” ทุกเล่ม นายจรูญ แก้วขาว ประธานกลุ่มตีมีด บอกว่า หมู่บ้านม่วงหวานก่อตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2452 มีคนอพยพมา จากหลากหลายพื้นที่ทั้งจังหวัดนครราชสีมา อุบลราชธานี กาฬสินธุ์ มหาสารคาม และจังหวัดร้อยเอ็ด แต่ ละคนได้นำเอาวัฒนธรรม ประเพณี และอาชีพที่ถนัดติดตัวมาด้วย จนได้มีการรวมกลุ่มกันตีมีดออกขาย ตามท้องตลาด และจะสลักคำว่าม่วงหวานลงบนมีดทุกเล่มเพื่อเป็นสัญลักษณ์ สืบทอดต่อกันมานานกว่า 50 ปี

16 เทคโนโลยีที่ได้รับการถ่ายทอดจากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน วิทยาเขตขอนแก่น โครงการการพัฒนาเครื่องปรับผิวเรียบโลหะ เพื่อเพิ่มศักยภาพและลดต้นทุนการผลิตมีดม่วงหวาน วันจันทร์ที่ 26 มิถุนายน 2566 ณ วิสาหกิจชุมชน กลุ่มตีมีดม่วงหวาน อาจารย์ปริญ นาชัยสิทธิ์ รองอธิการบดีประจำวิทยาเขตขอนแก่น มอบ อาจารย์บุญกิจ อุ่นพิกุล ผู้ช่วยอธิการบดี เป็นประธานเปิด โครงการการพัฒนาเครื่องปรับผิวเรียบโลหะ เพื่อเพิ่มศักยภาพและลดต้นทุนการผลิตมีดม่วงหวาน โดยมี นายสมภพ แก้วขาว ประธานวิสาหกิจชุมชน กลุ่มตีมีดม่วงหวาน กล่าวต้อนรับและแสดงความขอบคุณ พร้อมทั้งมอบของที่ระลึกแด่คณะผู้บริหาร มทร.อีสาน วิทยาเขตขอนแก่น และ นายวิทยา สุวรรณสุข ผู้อำนวยการหน่วยปฏิบัติการเครือข่าย อว. ระดับภาค ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และคณะ โดยอาจารย์ ปริญญวัตร ทินบุตร กล่าวรายงานวัตถุประสงค์ของโครงการฯ ความเป็นมาของโครงการฯ นี้ สำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัย และ นวัตกรรม (สป.อว.) โดยกองส่งเสริมและประสาน เพื่อประโยชน์ทางวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (กปว.) ร่วมขับเคลื่อนการพัฒนาและยกระดับเศรษฐกิจและสังคมแบบบูรณาการ (ภาครัฐ - มหาวิทยาลัย - ชุมชน) และการผลักดันนโยบายการพัฒนาประเทศด้วย BCG ได้รับการจัดสรรงบประมาณโครงการ พัฒนาผลิตภัณฑ์สินค้าชุมชน ภายใต้แผนงานบูรณาการพัฒนาและส่งเสริมเศรษฐกิจฐานราก เพื่อพัฒนา และยกระดับสินค้าชุมชนด้วยวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม ให้มีคุณภาพและได้รับมาตรฐาน เพิ่มมูลค่า ผลิตภัณฑ์หรือลดต้นทุนการผลิต เพิ่มรายได้และต่อยอดเชิงพาณิชย์ มทร.อีสาน วิทยาเขตขอนแก่น ได้รับจัดสรรงบประมาณ เพื่อพัฒนาและออกแบบเครื่องจักร ภายใต้โครงการ การพัฒนาเครื่องปรับผิวเรียบโลหะ เพื่อเพิ่มศักยภาพและลดต้นทุนการผลิตมีดม่วงหวาน วิสาหกิจชุมชน กลุ่มตีมีดม่วงหวาน มีคณาจารย์นักวิจัย ประกอบด้วย อาจารย์ปริญญวัตร ทินบุตร อาจารย์ ดร.มานพ ดอนหมื่น คณะครุศาสตร์อุตสาหกรรม และ อาจารย์ ดร.ภูริพัส แสนพงษ์ คณะ วิศวกรรมศาสตร์ เป็นที่ปรึกษาโครงการฯ อีกทั้งคณาจารย์นักวิจัย ได้ลงพื้นที่เพื่อเก็บข้อมูลเชิงลึกและ ผลักดันให้มีดม่วงหวานได้รับ มผช. 82/2564 ประเภทมีดเหล็กกล้า ชนิดใช้ในการเกษตรสร้างมูลค่าทาง เศรษฐกิจได้เป็นอย่างดี และกลุ่มวิสาหกิจมีความต้องการเครื่องปรับผิวเรียบโลหะเพื่อเพิ่มศักยภาพการ ผลิต คณาจารย์นักวิจัยจึงพัฒนาเครื่องปรับผิวเรียบโลหะ โดยมีลักษณะของตัวเครื่องใช้งานง่าย สะดวก ลดระยะเวลาการตีมีด ซึ่งโดยปกติจะใช้การตะไบและหินเพื่อปรับผิวเรียบโลหะ และใช้ทักษะฝีมือช่างตี มีดที่เชี่ยวชาญ การพัฒนาเครื่องนับว่าเป็นความสำเร็จที่นำเทคโนโลยีลงสู่ชุมชนและใช้ประโยชน์จาก

17 ผลงานวิจัย เทคโนโลยีและนวัตกรรมได้ผลสำเร็จ ถือเป็นอีกความภาคภูมิใจของ มทร.อีสาน วิทยาเขต ขอนแก่น