งานสกุลช่างเมืองเพชร

งานตอกกระดาษเป็นศิลปะงานช่างสกุลหน่ึงของเมืองเพชร โดยตอกกระดาษให้เป็นลวดลาย

ซ่ึงมีท้ังลายไทย รูปสัตว์ในวรรณคดีสิบสองนักษัตร หรือลายประดิษฐ์อย่างอื่นตามต้องการ ใช้สาหรับ
ประดบั หรือตกแต่งสถานท่ี หรอื เคร่อื งมือเครอ่ื งใชใ้ หเ้ กดิ ความสวยงาม

กระดาษที่นามาตอกลายน้ันขึ้นอยู่กับวัตถุประสงค์ของการใช้งาน ถ้าเป็นการตอกกระดาษเพ่ือ

ประดบั งาน เช่น ทาธงราว หรอื ทาพวงมโหตร มักใช้กระดาษว่าวสีสันต่าง ๆ และลายท่ีตอกมักเป็นลาย
ไทย รปู สตั ว์ในวรรณคดี หรือสบิ สองนกั ษตั ร แต่ถ้าใช้ประดบั เคร่ืองมอื เคร่ืองมือใช้ เช่น การตอกกระดาษ

ปิดลกู โกศบรรจุกระดกู คนตาย ในงานเผาศพมักเป็นกระดาษอังกฤษท่ีมีสีแวววาว ลายที่ตอกมักเป็นลาย
ไทย

งานตอกกระดาษ จะต้องเริ่มดว้ ยการเตรียมกระดาษกอ่ น ซ่งึ จะต้องคานึงถึงชิ้นงานที่จะทา หาก

ช้นิ งานเป็นธงราวกจ็ ะนยิ มใช้กระดาษว่าว ซึ่งหาซ้ือได้ทว่ั ไปตามทอ้ งตลาด หากเป็นงานประดับลูกโกศจะ
ใช้กระดาษฉาบ ซ่ึงจะตอ้ งผา่ นกรรมวธิ ที เี่ รยี กว่า “การฉาบกระดาษ” เพอื่ ให้กระดาษมีความแข็งกว่าปกติ

นอกจากนี้ ช่างจะตอ้ งเตรียมลวดลายให้เหมาะสมกับชิ้นงาน ลวดลายท่ีนิยมใช้ในการตอกกระดาษจะใช้
ลายไทยโบราณเป็นลายมาตรฐาน ปัจจบุ นั กย็ ังใช้ลายไทยแบบดั้งเดมิ อยู่ อาจจะมีการประยุกต์ลายขึ้นใหม่
บ้าง แต่กย็ งั ใชล้ ายไทยเปน็ ลายพน้ื ฐาน หรอื เปน็ หลกั ในการตอกกระดาษเสมอ

กระดาษสี สิว่
เขียง ค้อนไม้



งานจาหลักหนังใหญเ่ ปน็ มหรสพเกา่ แก่ ได้รับการยอมรับว่าเป็นศิลปะการละเล่นสูง
ของไทย เพราะเป็นการรวมเอาศิลปะหลายอย่างเข้าไว้ด้วยกัน กล่าวคือเป็นการผสมผสาน

งานจติ รกรรม งานแกะสลกั วรรณกรรม ดนตรี และนาฏศิลป์ เข้าไว้ด้วยกนั
งานจาหลักหนังใหญ่เป็นการฉลุลายบนหนังวัว หรือหนังควายและแบ่งตัวหนังใหญ่

ออกเปน็ ๓ ประเภทใหญ่ ๆ คือ

หนังเด่ียว ได้แก่ หนังคเนจร หนังเฝ้า หนังง่า เป็นหนังตัวเดียวโดด ๆ เช่น
เสนา ลิง ยักษ์

หนังจับ ได้แก่ ตัวหนังทั้งตัวท่ีอยู่ในท่าจับ ขณะสู้รบ เช่น หนุมานกาลังจับ
นางมัจฉา

หนังพิเศษ ไดแ้ ก่ หนังท้ังผนื ทารูปเมอื ง ปราสาท ทรงราชรถ

นอกจากนก้ี ย็ งั มหี นงั อีกพวกหนง่ึ เรียกวา่ หนังเจ้า หรือหนังครู มีอยู่ ๓ ตัว
คือ ฤาษี และรูปพระแผลงศร ได้แก่ พระลักษมณ์ และพระรามหรือพระอิศวร

และพระนารายณ์

หนงั ววั หรอื หนงั ควาย ตุ๊ดตู่

เขยี งไม้หยี มดี แกะหนัง



งานศิลปะปูนป้นั ของเพชรบุรีนับเป็นสกุลช่างสาขาหนึ่งของเพชรบุรีท่ีสืบทอดกันมานับต้ังแต่คร้ัง
กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี โดยงานปูนป้ันส่วนใหญ่มีความเกี่ยวข้องเนื่องในพุทธศาสนา
เช่น ปูนปั้นพระพุทธรูป ปูนป้ันท่ีนามาใช้เป็นเคร่ืองตกแต่งประดับอาคารส่ิงก่อสร้างทาง
สถาปัตยกรรม ซึ่งมีท้ังท่ีเป็นลวดลายรูปคน รูปสัตว์ต่างๆ โดยสาหรับงานสกุลช่างเมืองเพชรยัง
สามารถแบ่งออกเป็นกลมุ่ ของสานักช่างตามวัดต่าง ๆ ของเพชรบุรี อาทิ กลุ่มช่างวัดใหญ่สุวรรณ
ราม กลมุ่ ช่างวดั เกาะ(วดั เกาะแก้วสธุ าราม) กล่มุ ชา่ งวดั พระทรง กล่มุ ช่างวัดยาง ฯลฯ

ปนู ปั้นเปน็ ทนี่ ิยมอยา่ งมากในเพชรบรุ ี เนอื่ งจากสามารถปัน้ เป็นลวดลายต่าง ๆ ให้มีความ
อ่อนช้อยไดด้ ังใจนึก และเมือ่ แหง้ แล้วจะแข็งตัว ทนแดด ทนฝน ได้ดีโดยวิธีการทาปูนป้ันของช่าง
เมืองเพชรจะมีเอกลักษณ์เฉพาะตน ต้ังแต่กรรมวิธีการผลิตปูน ความพิถีพิถันในการสร้างงาน
การออกแบบลวดลายให้พล้ิวไหว มีการนาความคิดของช่างปั้นลงไปในผลงาน ประกอบกับแรง
บนั ดาลใจจากงานปนู ปนั้ ช้ันครูท่ีถือว่าเปน็ เสมือนเพชรน้างามของเมืองเพชร ซง่ึ ขั้นตอนการปั้นปูน
ของสกุลชา่ งเมืองเพชรส่วนใหญจ่ ะมีกรรมวิธีคลา้ ย ๆ กัน โดยทาตามอย่างท่ีครูของแต่ละสานักสั่ง
สอนมา แตอ่ าจมชี ่างปน้ั บางกลุ่มทมี่ ีกรรมวธิ ีแตกตา่ งกันไป

ปนู ตา เกรียง

ถงุ มือ น้ายาประสานคอนกรตี

หรดาล

งานลายรดน้า เป็นการตกแต่ง เครื่องใช้ เคร่ืองประดับ โดยการเขียนลวดลายและรูปภาพ
ด้วยวิธีการปิดทองรดน้า การเขียนลวดลายและรูปภาพด้วยวิธีการปิดทองรดน้า หรือลายรดน้า

เป็นวิธีออกแบบตกแต่งเคร่ืองใช้ และเครื่องประดับซ่ึงช่างเขียนไทยได้ทามาเป็นเวลาช้านานแล้ว
การเขียนลายรดน้าเดิมจะเขียนเป็นรูปลายไทย ลายกนก ลายเทพเทวดา หรือสัตว์ในวรรณคดี
แต่ในปัจจุบันได้มีการประยุกต์ลวดลายของการเขียนลายรดน้าให้มีความร่วมสมัยมากข้ึน

มกี ารผสมผสานระหวา่ งลายไทยกับลวดลายจากธรรมชาติ แม้ในปัจจุบันจะมีศิลปะประเภทประณีต
ศิลป์ทใี่ ชว้ สั ดใุ หม่ ๆ ทนั สมยั นามาประดษิ ฐ์เปน็ เครื่องใช้หรือเคร่ืองประดับตกแต่ง แต่ความงามของ

จิตรกรรมลายรดน้าก็มิได้ลดคุณค่าลง ยังคงใช้วัสดุอุปกรณ์ตามแบบสมัยโบราณมาเป็นส่วนผสมใน
การเขียน และมีการนาศิลปะลายรดน้าทาเป็นเครื่องใช้ประดับบ้านเรือนบ้าง ผิดกับในสมัยก่อน
ซึ่งมีความเช่ือวา่ รดน้าเปน็ ศิลปะชนั้ สงู สมควรอยู่เฉพาะในวัด และในวังเทา่ นน้ั งานเขียนลายรดน้าก็

ยังได้รับความนิยมใช้ลายรดน้า ไดแ้ ก่ ตู้พระไตรปิฎก ตู้พระธรรม บานประตู หน้าต่าง บางแห่งนิยม
ทาเป็นภาพติดประดับบนฝาผนัง นอกจากน้ี เสาศาลาการเปรียญ และเสาภายในพระอุโบสถ

วัดใหญ่สุวรรณารามวรวิหาร เป็นตัวอย่างลายรดน้าโบราณสมัยกรุงศรีอยุธยา ซ่ึงปัจจุบันยังมีความ
งดงาม ลวดลายคมเดน่ ชัด

กาวกระถนิ ทองคาเปลว

หรดาล ดินสอพอง



งานแทงหยวก เปน็ หนึง่ ในงานชา่ งสิบหมู่ ประเภทงานสลกั ของอ่อน ซึง่ สาหรบั ศิลปะการแทงหยวก

ของจังหวัดเพชรบุรี นับเป็นภูมิปัญญาท้องถ่ินที่คนสมัยโบราณได้นาเอ าหยวกกล้วย
ซึ่งเปน็ วัสดทุ มี่ อี ยใู่ นท้องถ่นิ มาใช้ใหเ้ กิดประโยชน์ มักใช้ตกแตง่ ในงานมงคลและงานอวมงคลต่าง ๆ
แม้ว่าทามาจากวัสดทุ ่ไี ม่คงทนถาวร แต่สามารถรงั สรรค์ให้เกิดเป็นผลงานศิลปะท่ีงดงามได้ ในอดีต

การแทงหยวกเปน็ งานทคี่ นในท้องถ่ินได้มาร่วมแรงร่วมใจทาด้วยแรงศรัทธาต่อผู้ที่เป็นเจ้าของงาน
หรือเป็นการระลึกถงึ บุญคณุ ของผู้วายชนม์ ซึง่ สว่ นมากเปน็ พระภกิ ษทุ ผ่ี ู้คนให้เคารพนับถือ ดังนั้นผู้

ที่แทงหยวกจึงสร้างสรรค์กันอย่างเต็มที่และสุดฝีมือ ผู้ท่ีทาก็มีความสุขในการทา ผู้ที่ได้ชมก็
ประทับใจกับฝีมือที่ประณีตงดงาม ปัจจุบันไม่ปรากฏหลักฐานการสืบทอดงานช่างประเภทแทง
หยวก โดยลวดลายแทงหยวกท่ีพบเป็นส่วนใหญ่ ได้แก่ 1. การแทงลายฟันหน่ึง 2. การแทงหยวก

ฟันสามและฟันห้า 3. การแทงลายน่องสิงห์หรือแข้งสิงห์ 4. การแทงลายเครือวัลย์หรือลายกนก
5. การแรลายหรอื การแลสี

หยวกกล้วย มีดแทงหยวก

ตอก กระดาษสี



งานปั้นหัวสัตว์ เป็นงานศิลปะอีกแขนงหนึ่งท่ีน่าสนใจ โดยนาเอาส่วนท่ีเป็นเขาของวัว
ควาย เก้ง หรอื กวางทเ่ี สียชวี ติ แล้วมาติดเข้ากับหัวทป่ี ั้นข้ึน ทาเป็นเครื่องตกแต่งประดับฝา
ผนังบนวัดอาคารบ้านเรือนหรือทาขึ้นเพ่ือระลึกถึงหรือแสดงความผูกพันท่ีมีต่อสัตว์เลี้ยง
งานปั้นหัวสัตว์สามารถพบเหน็ ได้ทัว่ ไปตามวดั เกือบทุกวัดในจังหวัดเพชรบุรี ปัจจุบันมีการ
ประยุกตง์ านปั้นสตั ว์เปน็ ป้นั สัตว์ทง้ั ตัวเสมือนจรงิ เพราะติดเขาจริง ซึง่ ทาให้ดูคล้ายสัตว์จริง
และมีความสวยงามมากยิ่งข้ึน

กระดาษปน่ั ซ่ีหวี

ขนเมน่ ลวด