พร้าวนกคุ่ม1

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโขง่

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อาเภอคลองหอยโขง่
สานกั งานส่งเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยจงั หวัดสงขลา

ช่ือวิทยาศาสตร์ : Molineria latifolia Herb. ex Kurz
ช่อื พื้นเมือง : พรา้ วนก พรา้ วนกคมุ่ (ภาคใต)้ ละโมยอ (มาลาย-ู นราธวิ าส)

ว่านพรา้ ว (ภาคเหนือ)
มีชอื่ เรียกอื่นว่า วา่ นสากเหล็ก, เชยี งเม้า เซยี งเม้า (จนี แต้จว๋ิ ),
เซยี นเหมา (จนี กลาง) เป็นต้น
ชอ่ื วงศ์ : HYPOXIDACEAE
ชื่อสามัญ Bach musale, Common Curculigo Rhizome
ชอ่ื เคร่ืองยาวา่ Rhizoma Curculiginis
ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์
ลาตน้ ไม้ล้มลุก ลักษณะคล้ายพืชพวกปาล์ม ใบ ใบเดี่ยว เรียงสลับติดกันที่โคนต้น แผ่น
ใบรูปขอบขนานแกมรปู หอก พบั เปน็ ร่อง ๆ ตามยาวคล้ายใบปาล์ม

ใบ
ใบเป็นใบเดี่ยวออกเรียงสลับหรือเรียงรอบวง ต้นหนึ่ง

จะมีใบประมาณ 3-6 ใบ ลักษณะของใบเป็นรูปหอกแคบ
ปลายแหลม ใบมีขนาดกว้างประมาณ 1-2 เซนติเมตร และ
ยาวประมาณ 10-30 เซนติเมตร แผ่นใบเป็นสีเขียว มีขนปก
คลุมทั้งด้านหน้าและด้านหลัง เส้นใบยาวตามใบ มีเส้น
ชัดเจน

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโขง่

ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอาเภอคลองหอยโขง่
สานักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั จงั หวัดสงขลา

ดอก
ออกดอกเป็นดอกเดี่ยว ลักษณะของดอกเป็นรูปทรงกระบอก ยาวประมาณ 2

เซนติเมตร แตกออกเป็นแฉก 6 แฉก มีกาบใบสีม่วงแดงห่อหุ้มอยู่ ยาวประมาณ 3-5
เซนติเมตร รูปใบแหลม ใจกลางดอกเป็นสีเหลืองจัด ส่วนด้านนอกเป็นสีเหลืองอมขาว
ปลายกลีบดอกเป็นสีขาว มีขนปกคลุม ดอกมีเกสรเพศผู้ 6 อัน ส้ัน ๆ กลีบดอกยาว
ประมาณ 8-12 มลิ ลเิ มตร ส่วนก้านดอกยาวประมาณ 1-2.5 เซนตเิ มตร อยใู่ นกาบใบ

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโข่ง

ศูนย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อาเภอคลองหอยโข่ง
สานักงานสง่ เสริมการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยจงั หวัดสงขลา

•ผล ลักษณะของผลเป็นรูปกลมรี
ยาวประมาณ 1.2 เซนตเิ มตร ภายใน
ผลมเี มลด็ สีดา ผวิ เรียบเปน็ มัน

ว่านสากเหล็กเปน็ พืชล้มลกุ ลกั ษณะคลา้ ยพชื พวกปาล์ม ใบเรยี งสลบั ติดกันทีโ่ คนต้น แผ่น
ใบเปน็ รูปขอบขนานแกมรปู หอกพับเป็นร่องๆ ตามยาวคล้ายใบปาลม์ ปลายใบเรยี วแหลมโคนใบ
สอบแคบแผก่ ว้างหุ้มลาตน้ ดอกมี 6 กลีบ สีเหลอื งดอกออกรวมกนั แนน่ เปน็ ช่อรูปทรงกระบอก
ปลายแหลม ผลแกส่ ีขาวถงึ แดง ขยายพันธ์ุ โดยการใชเ้ มลด็ พบแพรก่ ระจายในพม่า ตอนใตข้ อง
ไทย หมู่เกาะมาเลเซยี และบอร์เนยี ว
ทุกๆส่วนของต้นวา่ นพร้าวนกคมุ่ (วา่ นสากเหล็ก) สามารถนามาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย รวมท้ัง
มีฤทธ์ิทางเภสัชวิทยาท่ีสาคัญโดยเฉพาะฤทธิ์ต้านการอักเสบ รักษาแผลพุพอง หนอง ลดอาการ
เจ็บปวด บวม นอกจากนี้ยังใช้เป็นยาขัดผิว แก้ฝ้าจุดด่างดา ส่วนฤทธ์ิต้านอนุมูลอิสระนั้น ทีมวิจัย
ได้ทาการเปรียบเทียบการสกัดแยกสารจากใบและรากของว่านสากเหล็ก พบว่าการสกัดสารสกัด
หยาบด้วยน้าอุณหภูมิห้องจากส่วนใต้ดิน (ราก และ เหง้า) ให้อัตราร้อยละของผลผลิตสูงสุด
รองลงมาคือเอธานอลและสารสกัดหยาบด้วยเอธานอลจากส่วนเหนือดิน (ใบ และลาต้น) จากนั้น
นาไปศึกษาฤทธิ์การต้านอนุมูนอิสระด้วยวิธี Frap และ DPPH พบว่าสารสกัดหยาบท้ังส่วนเหนือ
ดินและใต้ดินมีฤทธ์ิการต้านอิสระสูง โดยสารสกัดหยาบด้วยน้าร้อนจากส่วนเหนือดิน ให้ฤทธ์ิการ
ต้านอนุมลู อิสระสูงท่ีสุด

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโขง่

ศูนย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอคลองหอยโข่ง
สานกั งานส่งเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยจงั หวดั สงขลา

สรรพคุณ (ราก)
ราก - รับประทานเปน็ ยาชักมดลกู เช่น คลอดบตุ รใหม่ๆ มดลกู ลอย เพราะความ

อกั เสบ เน่ืองจากความเคลอ่ื นไหวของมดลูกจากท่เี ดิมใหเ้ ป็นปกติ
วิธใี ช้ : นารากมาหน่ั บางๆ ตากแห้ง ดองกบั สรุ ารับประทานเป็นยาชกั มดลกู
สรรพคณุ (เหง้า)
1.เหง้ามรี สเผด็ ช่มุ เป็นยารอ้ นเลก็ น้อย มพี ิษเลก็ นอ้ ย ออกฤทธ์ิต่อตับและไต ใช้เป็นยาแก้กระษยั

ขับลมชืน้
2. เหง้ามีสรรพคุณชว่ ยลดไขมันในเลือด (เหง้า) ตารบั ยารักษาไขมันในเลอื ดสูง ระบใุ หใ้ ช้เหง้าว่านพรา้ ว
15 กรัม, สวีฉางชงิ 15 กรมั , อู่จอ่ื เหมาเถา 15 กรัม, เหอโซ่วอู 15 กรมั , ชงมู่ 10 กรมั ใชว้ ันละ 1 ชุด
หรอื ทาเปน็ ยาเม็ด ขนาดเม็ดละ 0.6 กรมั ใช้ครง้ั ละ 10 เมด็ วันละครัง้ 30 วนั เป็นการรักษา 1 คอรส์
โดยต้องทานต่อเน่ือง 2 คอรส์
3. เหง้าใช้เป็นยาลดระดับนา้ ตาลในเลือด
4.ใชเ้ ป็นยาแกอ้ าการปวดกระเพาะเนื่องจากกระเพาะเย็น หน้าทอ้ งและทอ้ งเย็นและปวด ถา่ ยท้อง

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโขง่

ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอคลองหอยโขง่
สานกั งานสง่ เสรมิ การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยจงั หวัดสงขลา

5.เหงา้ ใช้เป็นยาแก้ทอ้ งรว่ ง เป็นยาแกไ้ ส้เลื่อน
6.เหง้าใชเ้ ปน็ ยาขบั ปสั สาวะ ช่วยรักษาโรคชา้ รวั่ (กลน้ั ปสั สาวะไม่อยู่)
7.ชว่ ยแก้สตรตี กเลอื ด
8.ตารับยาแกส้ มรรถภาพทางเพศเสือ่ ม ระบใุ ห้ใช้เหง้าวา่ นพร้าว 6 กรมั , อม่ิ เอยี้ ขกั หรอื อ๋ินหยางฮัว่ 15
กรัม, เมด็ เกา๋ ก้ี 10 กรมั , เมลด็ ฝอยทอง 10 กรัม นามาตม้ กับนา้ รบั ประทาน
9.ใช้รักษาอาการนา้ กามเคลอื่ นไม่รตู้ ัว
10.ตารบั ยาแก้สตรวี ยั ทอง ระบุใหใ้ ชเ้ หง้าว่านพรา้ ว 6 กรัม, อิ่มเอย้ี ขกั 10 กรมั , โกฐเชยี ง 10 กรมั , ปา
เกก็ 10 กรัม, ตีบ๊อ 10 กรัม, อึ่งแปะ 10 กรมั นามาต้มกับน้ารบั ประทาน
11.เหงา้ ใชเ้ ปน็ ยาบารงุ ไต ชว่ ยทาให้ไตอบอ่นุ เสริมหยางของระบบไต แกห้ ยางของไตไมพ่ อ ธาตุไฟน้อย
(เชน่ อวยั วะเพศไมแ่ ข็งตัว น้าอสุจิเยน็ ปสั สาวะบ่อย ปัสสาวะรดท่ีนอน) เปน็ ยาแก้ไตพร่อง แกร้ ะบบไต
ออ่ นแอ ไตอกั เสบเรอ้ื รงั แกห้ ยางของม้ามและไตพร่อง
12.เหงา้ มสี รรพคุณเปน็ ยาบารุงกระดกู และเส้นเอ็น แกอ้ าการปวดเส้นเอ็นและกระดูก
13.เหง้าใช้เปน็ ยาแก้ปวดหลังปวดเอว เข่าและเอวอ่อนแรง มือเทา้ เยน็ เนอื่ งจากลมช้นื หรือการปวดและ
การชาเร้ือรงั จากความเยน็ และความชื้น มฤี ทธ์ขิ บั ความเย็นและความช้ืน
14.ตามตารายาการแพทย์แผนจีนระบุว่า "เซียงเมา้ ผัดเหลา้ " (เขา้ ใจวา่ คอื เหง้าผัดกบั เหล้า) มสี รรพคณุ
ช่วยลดพิษของสมนุ ไพร เพมิ่ ฤทธิ์ในการบารงุ หยางของไต ช่วยขับความเยน็ และความชน้ื ได้ดี เสรมิ ความ
แข็งแรงของกระดกู และเสน้ เอน็ เหมาะสาหรบั ผ้ปู ่วยที่มอี าการหย่อนสมรรถภาพทางเพศ ปัสสาวะบ่อย
และปวดกระดูกและเส้นเอน็

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโข่ง

ศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอคลองหอยโขง่
สานักงานสง่ เสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั จงั หวดั สงขลา

ขนาดและวิธีใช้ : การใช้เหง้าตาม ให้ใช้เหง้าแห้งครั้งละ 3-10 กรัม นามาต้มกับน้า
รบั ประทาน หรือใช้เข้ากับตารายาอื่นตามต้องการ ส่วนการใชต้ าม และใหใ้ ชร้ ากหรือ
เหง้าสด ประมาณ 90-120 กรัม นามาต้มกับน้า 1-2 แก้ว เคี่ยวนาน 30 นาที ใช้แบ่งดื่ม
ก่อนอาหารเชา้ และเย็น
ข้อควรระวัง : ผู้ที่ร่างกายอ่อนแอ เย็นจัด หรือมีธาตุไฟแทรก หรือมีอาการร้อนใน ห้าม
รับประทานสมุนไพรชนิดน้ี และสมุนไพรชนิดน้ีถ้ารับประทานมากเกินควรจะเป็นพิษ หาก
มอี าการผิดปกติ ใหน้ าโกฐน้าเตา้ แห้ง 1 แผน่ มาอมไวใ้ นปากจะช่วยแกพ้ ิษได้

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโข่ง

ศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอาเภอคลองหอยโข่ง
สานกั งานสง่ เสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยจงั หวดั สงขลา

คณะผจู้ ัดทา

ที่ปรึกษา

นางสาวพัชรี ไชยโรจน์ ผู้อานวยการ กศน.อาเภอคลองหอยโข่ง
นางสาวยพุ เรศ สุวรรณะ ครชู านาญการ
นางสาวอนุสรา ยาพระจนั ทร์ ครผู ้ชู ว่ ย

คณะทางานจดั ทาเอกสาร/รวบรวมขอ้ มูล
นางสาวกนั ติชา ดาอาไพ ครู กศน.ตาบล

สวนพฤกษศาสตร์ กศน.อาเภอคลองหอยโข่ง

ศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อาเภอคลองหอยโขง่
สานักงานส่งเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยจงั หวัดสงขลา