TOP ONE SEJARAH TG1

T O P TOP ONE KBSM/KSSM – Sumber IC091060 PELANGI




bahan latihan berkualiti ke arah prestasi
N SEJARAH unggul dalam peperiksaan sekolah dan T T O P

PT3. Termuat dengan ciri-ciri menarik
serta pelbagai inisiatif digital ke arah
Tingkatan
E KSSM pembelajaran abad ke-21. O N
1
P

O
N


Judul-judul dalam siri ini: TINGKATAN E SEJARAH
Ciri-ciri Istimewa: TOP ONE KBSM/KSSM 1 2 3 4 5 E

Bahasa Melayu
English Nadira Yusop
Nota SMART Bahasa Cina

Mathematics / Matematik
Praktis Pengukuhan Additional Mathematics / Matematik Tambahan

Praktis PT3 Biology / Biologi
Physics / Fizik SEJARAH Tingkatan
Cabaran KBAT Chemistry / Kimia

Sudut PAK-21 Science / Sains
Geografi Praktis
Panduan Tugasan Sejarah KBAT

Pentaksiran Akhir Pendidikan Islam Topikal 1
Tahun Ekonomi
Prinsip Perakaunan
Jawapan Lengkap Perniagaan

Kurikulum KSSM Baharu
PAK-21 Praktis KSSM
PT3

TINGKATAN 1

www.PelangiBooks.com

• Kedai Buku Online • Perpustakaan Online •



W.M: RM8.35 / E.M: RM8.65
IC091060
ISBN: 978-967-2353-85-0 FORMAT TERKINI
,!7IJ6H2-dfdifa! INFO PT3 2019

PELANGI Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. (89120-H)





04.indd 1 01/11/2019 3:55 PM

T O P









N








E SEJARAH





Nadira Yusop






Tingkatan




1









© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 2020
Hak cipta terpelihara. Tiada bahagian daripada terbitan ini boleh
diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran, atau ditukarkan dalam KSSM
apa-apa bentuk atau dengan alat apa jua pun, sama ada dengan cara
elektronik, sawat, gambar, rakaman atau sebagainya, tanpa kebenaran
daripada Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. terlebih dahulu.


ISBN: 978-967-2353-85-0
Cetakan Pertama 2020


Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. (89120-H)
Lot 8, Jalan P10/10, Kawasan Perusahaan Bangi,
Bandar Baru Bangi, 43650 Bangi, Selangor Darul Ehsan, Malaysia.
Tel: 03-8922 3993 Faks: 03-8926 1223 / 8920 2366 E-mel: [email protected]
Pertanyaan: [email protected]

Dicetak di Malaysia oleh Percetakan Jiwabaru Sdn. Bhd.
No. 2, Jalan P/8, Kawasan Miel Fasa 2, Bandar Baru Bangi, 43650 Bangi, Selangor Darul Ehsan.
Sila layari www.ePelangi.com/errata untuk mendapatkan pengemaskinian bagi buku ini (sekiranya ada).








T_pages.indd 1 30/10/2019 2:03 PM

Kandungan





BAB 3.1 Maksud Zaman Prasejarah .......................... 26
1 Mengenali Sejarah 1 3.2 Lokasi Zaman Prasejarah di Dunia ........... 27

3.3 Ciri-ciri Kehidupan Manusia Zaman
Nota SMART .................................................................... 1 Prasejarah .......................................................... 28
1.1 Pengertian Sejarah ........................................... 3 3.4 Kesinambungan Sumbangan Zaman
1.2 Pengertian Sejarah Mengikut Pandangan Prasejarah kepada Kemajuan Kehidupan
Sejarawan ............................................................ 3 Manusia .............................................................. 29
1.3 Masa Silam dan Ruang dalam Sejarah ...... 4 3.5 Zaman Prasejarah di Malaysia .................... 30
1.4 Sumber Sejarah .................................................. 4 Praktis PT3 .......................................................................32
1.5 Penyelidikan dalam Sejarah .......................... 5 Praktis i-Think, QQ 35
1.6 Tafsiran dalam Sejarah .................................... 6 Sudut PAK-21 ................................................................36
1.7 Kepentingan Mempelajari Sejarah ............. 6
Praktis PT3 ..........................................................................7
Praktis i-Think, QQ 11 BAB
Sudut PAK-21 ................................................................12 4 Mengenali Tamadun 37

BAB Nota SMART ...................................................................37
2 Zaman Air Batu 13 4.1 Maksud Tamadun ............................................ 39

4.2 Konsep Tamadun ............................................. 39
Nota SMART ...................................................................13 4.3 Ciri-ciri Tamadun Awal Dunia ..................... 40
2.1 Dunia Kita ........................................................... 15 Praktis PT3 ...................................................................... 41
2.2 Zaman Air Batu ................................................ 16 Praktis i-Think, QQ 43
2.3 Garis Masa Zaman Air Batu ......................... 16 Sudut PAK-21 ............................................................... 44
2.4 Ciri-ciri Zaman Air Batu Akhir ..................... 17
2.5 Perubahan Zaman Air Batu Akhir ............. 17
2.6 Kesan Perubahan Zaman Air Batu BAB
di Asia Tenggara .............................................. 18 5 Tamadun Awal Dunia 45
Praktis PT3 .......................................................................19
Praktis i-Think, QQ 21 Nota SMART .................................................................. 45
Sudut PAK-21 ................................................................22
5.1 Empat Lokasi Tamadun Awal Dunia ........ 48
5.2 Perbandingan Sumbangan Tamadun
BAB Awal ..................................................................... 50
3 Zaman Prasejarah 23 Praktis PT3 .......................................................................52

Praktis i-Think, QQ 55
Nota SMART ...................................................................23 Sudut PAK-21 ................................................................56




ii






000KAND TOP 1 SEJ TG1.indd 2 10/25/19 3:49 PM

BAB BAB
6 Peningkatan Tamadun 57 8 Tamadun Islam dan 78
Sumbangannya
Yunani dan Rom

Nota SMART ...................................................................57 Nota SMART ...................................................................78
6.1 Tamadun Yunani .............................................. 59 8.1 Latar Belakang Masyarakat Arab
6.2 Peningkatan Pemerintahan dan Sebelum Kedatangan Islam ........................ 80
Pentadbiran Tamadun Yunani .................... 60 8.2 Kemunculan dan Perkembangan
6.3 Tamadun Rom .................................................. 61 Tamadun Islam ................................................. 81
6.4 Peningkatan Seni Bina dalam 8.3 Ketokohan Nabi Muhammad SAW
Tamadun Rom .................................................. 61 sebagai Pemimpin .......................................... 82
Praktis PT3 .......................................................................63 8.4 Sumbangan Tamadun Islam kepada
Praktis i-Think, QQ 66 Dunia ................................................................... 83
Sudut PAK-21 ................................................................67 8.5 Sumbangan Tamadun Islam dalam
Bidang Seni Bina ............................................. 84
Praktis PT3 ...................................................................... 85
BAB Praktis i-Think, QQ 88
7 Peningkatan Tamadun 68 Sudut PAK-21 ............................................................... 89
India dan China

Nota SMART ...................................................................68
7.1 Tamadun India .................................................. 70 Panduan Tugasan 90
7.2 Tamadun China ................................................ 72
Praktis PT3 .......................................................................74 Pentaksiran Akhir Tahun 92
Praktis i-Think, QQ 76
Sudut PAK-21 ................................................................77 Jawapan J1 – J18
































iii






000KAND TOP 1 SEJ TG1.indd 3 10/25/19 3:49 PM

FORMAT INSTRUMEN PT3 MULAI TAHUN 2019

MATA PELAJARAN SEJARAH (21)





BIL. PERKARA KETERANGAN


1 Jenis Ujian Bertulis Kerja Kursus
Instrumen (Sekolah)


2 Jenis Item Objektif Aneka Pilihan (OAP)
Subjektif Respons Terhad Tugasan
Subjektif Respons Terbuka


3 Bilangan Bahagian A: Bahagian B: Bahagian C:
Soalan
20 soalan 4 soalan 4 soalan
OAP subjektif subjektif
Satu tugasan
(Jawab (Jawab (Jawab 2
semua semua soalan)
soalan) soalan)


20 markah 40 markah 40 markah
Jumlah
4 100 markah
Markah
Jumlah: 100 markah


5 Wajaran 80% 20%

6 Tempoh
Ujian 2 jam Tingkatan 3


7 Konstruk • Mengingat
• Memahami
• Mengaplikasi
• Menganalisis
• Menilai
• Menjana idea


Kaedah • Dikotomus
8 Rubrik Penskoran
Penskoran • Analitik


iv






00 FORMAT.indd 4 10/25/19 3:49 PM

BAB 2 Zaman Air Batu Sejarah Kita dan Dunia












Nota SMART



Dunia Kita
Pembentukan fizikal bumi:

390 juta tahun dahulu 195 juta tahun dahulu
650 juta tahun dahulu Air laut masih tawar dan Zaman Jurasik dan hidupan
Bumi tiada hidupan.
wujud ikan dan amfibia. utama ialah dinosaur.






94 juta tahun dahulu 18 000 tahun dahulu Pada hari ini
Dinosaur mula pupus dan Anjing, kucing, badak Bumi pada hari ini terdiri
rupa bentuk benua mula sumbu, dan kuda telah wujud. daripada daratan dan
kelihatan. Paras air laut meningkat. lautan.

Zaman Air Batu
• Zaman Air Batu merupakan garis masa geologi yang menunjukkan suhu bumi menurun pada tahap membeku
dalam jangka masa yang lama.
• Air batu tebal yang dikenali sebagai lapisan ais menutupi Kutub Utara dan Kutub Selatan. Lapisan ais ini
menyebabkan kawasan air batu menjadi luas di kawasan kutub dan pergunungan.
• Pada akhir Zaman Air Batu, bumi mengalami proses pengglasieran (kecairan air batu).
• Terdapat tiga tahap berlakunya glasier, iaitu tahap pertama (900 – 600 juta tahun dahulu), tahap kedua
(250 – 80 000 juta tahun), dan tahap ketiga (10 000 tahun).
• Zaman Air Batu berakhir apabila iklim dunia berubah kepada suhu panas.

Garis Masa Zaman Air Batu
Zaman Miosen
• 23 juta – 5 juta tahun dahulu
– Gunung-ganang yang wujud pada hari ini telah terbentuk secara fizikal. Wujud mamalia, hidupan di laut,
dan di air. Suhu dunia panas dan kering.
Zaman Pliosen
• 5.3 juta – 2.6 juta tahun dahulu
– Berlaku penyejukan global Zaman Miosen yang lebih panas. Penyejukan dan pengeringan alam sekitar
global pada masa itu menyumbang kepada penyebaran padang rumput dan savana. Terbentuk jambatan
darat Panama antara Amerika Utara dan Amerika Selatan yang mendorong penghijrahan tumbuhan dan
haiwan ke habitat baharu. Terbentuk dataran tinggi seperti di Colorado, Amerika Syarikat yang dikenali
sebagai Grand Canyon.
Zaman Pleistosen
• 2.5 juta – 10 000 tahun dahulu
– Berlaku glasier utama sebanyak 11 kali. Manusia mengetahui cara membuat api. Kebanyakan binatang
ketika itu masih kekal hingga kini. Manusia telah sampai ke Australia melalui jalan darat dari Asia Tenggara
(Pentas Sunda) sekitar 50 000 tahun dahulu.




13 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 13 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Zaman Holosen
• 10 000 tahun dahulu – masa kini
– Berlaku kemajuan dalam kehidupan manusia. Manusia mengetahui cara mendapatkan makanan melalui
kegiatan pertanian. Roda dan tulisan kunieform dicipta kira-kira 5 500 tahun dahulu. Tamadun manusia
terus berkembang dalam bidang penddikan, pentadbiran, keagamaan, dan undang-undang.
Ciri-ciri Zaman Air Batu Akhir
• Aras laut – Permukaan air laut membeku. Paras air laut rendah. Pulau-pulau bersambung dengan tanah besar.
Memudahkan manusia dan binatang bermigrasi.
• Ciri fizikal bumi – Permukaan air laut membeku menyebabkan sebahagian besar bumi dilitupi salji.
• Binatang – Mamot berbulu, badak, kuda, dan singa tinggal di kawasan tanah pamah yang sejuk.
• Tumbuhan – Tumbuhan utama ialah rumput dan tumbuhan renek yang menjalar.
• Suhu – Suhu dunia terlalu sejuk. Dunia dilitupi salji terutama di kawasan kutub dan benua Eropah.
• Kehidupan manusia – Terdapat manusia yang tinggal kawasan tanah pamah yang sejuk. Mereka memburu
binatang dan hidup secara nomad.

Perubahan Zaman Air Batu Akhir
• Glasier telah mengubah bentuk fizikal bumi. Air batu yang cair
dari tanah tinggi dan gunung akan membawa batu dan tanah
semasa menuruni tanah tinggi. Lebihan air yang dibawa akan
melimpahi ke kawasan laut. Kesannya berlaku perubahan paras
air laut dengan kedalaman 100 meter.
• Kecairan air batu membentuk tasik air tawar seperti Tasik Dayang
Bunting di Malaysia dan Great Lakes di Kanada. Bentuk saliran
sungai turut berubah kepada bentuk yang wujud pada hari ini.
• Kepupusan bintang yang hidup pada Zaman Pleistosen seperti
mamot, sloth, dan harimau bertaring.
• Manusia perlu menyesuaikan aktiviti harian dengan perubahan
iklim. Mereka berhijrah dari benua Afrika ke benua Asia dan Glasier
benua Eropah. Penghijrahan ini disebabkan suhu di benua Asia dan benua Eropah tidak lagi terlalu sejuk.
• Iklim bumi berubah daripada terlalu sejuk kepada sederhana sejuk. Kegiatan radiasi bumi yang berlaku
daripada sinaran matahari menjadi penyebab utama peningkatan suhu bumi.

Kesan Perubahan Zaman Air Batu di Asia Tenggara
• Kesan perkembangan Zaman Air Batu Akhir ialah kenaikan paras air laut di Pentas Sunda dan pergerakan
manusia di sekitarnya.
• Sejak 17 000 – 20 000 tahun dahulu, paras air laut naik antara 100 hingga 120 meter.
• Ketika itu, Pentas Sunda merupakan daratan yang mempunyai kawasan tanah rendah di antara pulau-pulau
yang wujud pada hari ini.
• Pada 10 000 tahun dahulu, Asia Tenggara merupakan kawasan
tanah luas terbentang yang menghubungkan daratan dengan
kepulauan dikenali sebagai Pentas Sunda.
• Kepulauan Sumatera, Jawa, dan Borneo terletak di atas Pentas
Sunda. Kawasan yang dihubungkan melalui daratan menyatukan
Burma (Myanmar), Thailand, Laos, Kemboja, Vietnam,
Semenanjung Tanah Melayu, Borneo, dan Singapura.
• Kecairan air batu pada akhir Zaman Holosen menyebabkan
terbentuknya sungai dan tasik di Asia Tenggara. Perkembangan ini
telah membentuk Selat Melaka, Teluk Siam, dan Laut Jawa.
• Perubahan pada akhir Zaman Holosen di Asia Tenggara telah
memberi kesan kepada bentuk fizikal dan hidupan di Asia Tenggara. Pentas Sunda




© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 14






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 14 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Praktis Pengukuhan



Buku Teks
2.1 Dunia Kita m.s. 26 – 28


1. Tandakan (✓) pada jawapan yang betul. TP 1
(a) Ahli sains menjangkakan bahawa usia bumi melebihi

10.5 bilion tahun. 4.6 bilion tahun.

(b) Bumi pada 650 juta tahun dahulu,

tiada hidupan. hidupan utama ialah dinosaur.

(c) Iklim telah mempengaruhi perubahan fizikal bumi menjadi


selat dan tasik. lautan dan daratan.

(d) Lautan terdiri daripada laut,

selat dan teluk. gunung dan bukit.


(e) Negara Malaysia terletak di dalam benua
Zaman
Asia. Eropah. Air Batu
INFO
2. Padankan ciri-ciri fizikal bumi pada tempoh masa berikut. TP 2


Tempoh masa Ciri-ciri fizikal



(a) 650 juta tahun dahulu Hidupan utama ialah dinosaur. A


Paras air laut meningkat, wujud
(b) 390 juta tahun dahulu B
kuda, badak, anjing dan kucing.


(c) 195 juta tahun dahulu Tiada hidupan di muka bumi. C


Air laut masih tawar, wujud ikan
(d) 94 juta tahun dahulu D
dan amfibia.


Dinosaur mula pupus dan bentuk
(e) 18 000 tahun dahulu E
benua mula kelihatan.


15 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 15 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Buku Teks
2.2 Zaman Air Batu m.s. 30 – 31

3. Berdasarkan ciri berikut, nyatakan Zaman Air Batu yang betul. TP 4

Ciri Tahap Zaman Air Batu


(a) Berlaku glasier utama sebanyak 11 kali.



(b) Wujud mamalia dan hidupan di laut dan di air.

(c) Terbentuk jambatan darat Panama antara Amerika Utara dan
Amerika Selatan.
(d) Manusia telah mengetahui cara mendapatkan makanan melalui
aktiviti pertanian.




Buku Teks
2.3 Garis Masa Zaman Air Batu m.s. 32 – 31

4. Namakan haiwan berikut dengan betul. TP 2


Dipterus Stegosaurus Diatryma Eurypterids Hyracotherium Deinotherium















(a) (b) (c)















(d) (e) (f)




© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 16






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 16 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Buku Teks
2.4 Ciri-ciri Zaman Air Batu Akhir m.s. 34 – 35

5. Gariskan jawapan yang betul. TP 2

(a) Permukaan air laut membeku dan paras air laut (tinggi / rendah).
(b) Pulau-pulau bersambung dengan tanah besar dan hal ini memudahkan manusia dan binatang
(bermigrasi / menetap).
(c) Permukaan air laut membeku menyebabkan sebahagian besar bumi dilitupi (salji / awan).

(d) Binatang seperti mamot berbulu, kuda, dan singa tinggal di kawasan (tanah pamah / tanah tinggi)
yang sejuk.

(e) Tumbuhan utama ialah tumbuhan renek yang menjalar dan (kaktus / rumput).
(f) Suhu dunia terlalu sejuk, dunia dilitupi salji terutama di kutub dan benua (Eropah / Asia).




Buku Teks
2.5 Perubahan Zaman Air Batu Akhir m.s. 36 – 37

6. Lengkapkan ayat di bawah dengan pilihan jawapan yang diberi. TP 2


tanah tinggi sungai kepupusan laut


air tawar iklim Eropah Glasier



(a) telah mengubah bentuk fizikal bumi. Air batu yang cair dari tanah

tinggi dan gunung akan membawa batu dan tanah semasa menuruni (b) .
Lebihan air yang dibawa akan melimpah ke kawasan (c) menyebabkan

berlaku perubahan paras air laut dengan kedalaman 100 meter. Kecairan air batu membentuk
tasik (d) seperti Tasik Dayang Bunting di Malaysia dan Great Lakes di

Kanada. Bentuk saliran (e) turut berubah kepada bentuk yang wujud
pada hari ini. Pada zaman ini juga, berlaku (f) binatang yang hidup pada

Zaman Pleistosen seperti mamot, sloth, dan harimau bertaring. Manusia perlu menyesuaikan
aktiviti harian dengan perubahan (g) . Mereka bergerak dari benua Afrika

secara beransur-ansur mendiami benua Asia dan benua (h) disebabkan
suhu di benua Asia dan benua Eropah tidak lagi terlalu sejuk. Iklim bumi berubah daripada

terlalu sejuk kepada sederhana sejuk.




17 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 17 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Buku Teks
2.6 Kesan Perubahan Zaman Air Batu di Asia Tenggara m.s. 38 – 43

7. Jawab soalan berikut dengan tepat dan ringkas. TP 3


Soalan Jawapan
(a) Berikan dua kesan perubahan Zaman Air (i)
Batu di Asia Tenggara. (ii)



(b) Namakan empat kawasan yang terletak di (i)
atas Pentas Sunda. (ii)
(iii)
(iv)

(c) Buktikan manusia yang tinggal di kawasan
Pentas Sunda berkongsi tamadun yang
sama.

(d) Namakan tiga perairan di Asia Tenggara. (i)
(ii)
(iii)

(e) Namakan dua binatang Zaman Air Batu (i)
yang telah pupus. (ii)


(f) Apakah iktibar yang boleh diambil daripada
kehidupan Zaman Air Batu? KBAT Menilai





8. Jelaskan usaha ke arah memelihara dan memulihara alam sekitar. KBAT Mencipta TP 3





(a)






(b)






(c)






© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 18






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 18 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Praktis PT3



Bahagian A

Pilih jawapan yang paling tepat.
1. Bidang ilmu yang mengkaji pembentukan bumi 6. Senarai berikut merujuk kepada tahap dalam
dipanggil Zaman Air Batu.
A geologi C paleografi
B epigrafi D paleontologi • Terbentuk jambatan darat Panama antara
Amerika Utara dan Amerika Selatan.
2. Senarai berikut merujuk kepada pembentukan • Terbentuk dataran tinggi di Colorado,
fizikal bumi. Amerika Syarikat yang dikenali sebagai
Grand Canyon.
• Bumi 195 juta tahun dahulu.
• Dikenali sebagai Zaman Jurasik Apakah tahap tersebut?
A Miosen C Pliosen
Apakah hidupan utama pada zaman tersebut? B Holosen D Pleistosen
A Ikan C Dinosaur
B Mamot D Badak sumbu 7. Bagaimanakah kehidupan manusia pada
Zaman Air Batu Akhir?
3. Antara berikut, yang manakah merupakan A Memburu binatang
lautan? B Hidup secara tetap
A Hindi C Oceania C Tinggal di pesisir sungai
B Eropah D Antartika D Menternak dan bercucuk tanam

4. Australia terletak di benua 8. Kecairan air batu pada Zaman Air Batu
A Asia Akhir menyebabkan kawasan tanah rendah
B Afrika ditenggelami air dan membentuk
C Oceania A tasik
D Amerika Utara B benua
C lautan
5. Rajah berikut menunjukkan kewujudan D daratan
hidupan mengikut garis masa.
9. Apakah kesan perubahan iklim kepada
500 juta tahun 25 juta tahun kehidupan manusia?
I Kekal menetap
II Tinggal di tanah tinggi
III Berhijrah ke tempat baharu
IV Menyesuaikan dengan aktiviti harian
A I dan II C II dan III
Trilobite Eurypterids Crinoid Stone- X B I dan IV D III dan IV
lily
10. Apakah ciri istimewa manusia yang tinggal di
Apakah X? rantau Asia Tenggara khususnya di Pentas Sunda?
A Sloth A Berbeza budaya
B Dipterus B Berasal dari benua Eropah
C Diatryma C Berkongsi bahasa yang sama
D Stegosaurus D Berubah menjadi masyarakat baharu


19 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 19 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Bahagian B

1. Maklumat berikut tentang bumi.

Bumi pada hari ini telah melalui pelbagai perubahan yang memberikan kesan terhadap rupa
bentuk fizikal, iklim, cuaca, hidupan yang ada dan kedalaman lautan.

(a) Apakah ilmu pengetahuan yang membantu kita membuat penyelidikan tentang perubahan yang
berlaku kepada bumi?




[2 markah]
(b) Nyatakan binatang yang telah wujud di bumi pada 18 000 tahun dahulu.
(i)

(ii)
(iii)
(iv)
[4 markah]
(c) Hari Bumi disambut pada 22 April setiap tahun. Berikan cadangan aktiviti untuk sambutan Hari
Bumi.
(i)

(ii)
(iii)
(iv)
[4 markah]
2. Zaman Air Batu merupakan garis masa geologi yang menunjukkan suhu bumi menurun pada tahap
membeku dalam jangka masa yang lama.
(a) Nyatakan tahap Zaman Air Batu.
(i)
(ii)
(iii)

(iv)
[4 markah]
(b) Senaraikan tiga ciri-ciri Zaman Miosen.
(i)
(ii)
(iii)
[3 markah]
(c) Berikan cadangan anda untuk menjaga alam sekitar.




[3 markah]
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 20






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 20 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu

Bahagian C

1. (a) Terangkan pembentukan fizikal bumi dalam tempoh berikut:
(i) 390 juta tahun dahulu [2 markah]
(ii) 195 juta tahun dahulu [2 markah]
(iii) 94 juta tahun dahulu [2 markah]

(b) Berdasarkan peta berikut, terangkan kawasan benua dan lautan di dunia.

















[6 markah]

(c) Berikan cadangan anda untuk mengelakkan pencemaran laut. [8 markah]

2. (a) Jelaskan ciri-ciri Zaman Holosen. [6 markah]
(b) Berdasarkan gambar berikut, terangkan ciri-ciri Zaman Air Batu Akhir.













[6 markah]
(c) Jelaskan iktibar yang boleh diambil daripada pengetahuan Zaman Air Batu. [8 markah]


Cabaran KBAT



Tonton filem Ice Age yang memaparkan kisah pada Zaman Air Batu. Hasilkan sebuah karangan
tentang kehidupan pada Zaman Air Batu.




Praktis i-THINK
https://bit.ly/33RIUtl




21 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






02 TOP 1 SEJ TG1.indd 21 10/25/19 3:51 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Bab 2 Zaman Air Batu



SUDUT PAK–21







Pengurusan Grafik


Bab 2 Zaman Air Batu


Subtopik 2.2 Zaman Air Batu


Hasil Di akhir pelajaran, murid-murid dapat menjelaskan garis masa, ciri-ciri dan
Pembelajaran hidupan Zaman Air Batu.


Untuk mencungkil nilai kreatif dan meningkatkan pemahaman tentang Zaman
Objektif
Air Batu dengan lebih mendalam.


Prosedur guru:
1. Murid dibahagikan kepada empat kumpulan.
2. Setiap kumpulan akan mengadakan perbincangan tentang tahap Zaman
Air Batu berikut:
• Zaman Miosen
• Zaman Pliosen
• Zaman Pleistosen
• Zaman Holosen
3. Hasil maklumat dipersembahkan dalam bentuk carta, rajah dan gambar
yang sesuai. Antara isi maklumat:
• Ciri-ciri kehidupan
• Hidupan dan binatang yang wujud
Aktiviti 4. Seorang ketua akan dipilih untuk membentangkan hasil kerja di hadapan
kelas.

BINATANG PADA ZAMAN PLEISTOSEN











Harimau bertaring Woolly Mammoth Sloth






22
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. 22
©
Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.



02 TOP 1 SEJ TG1.indd 22 10/25/19 3:51 PM

Jawapan




BAB 1 Mengenali Sejarah (c) perpaduan
(d) membangunkan
10. (a) Mengambil iktibar
(b) Memupuk patriotisme
Praktis Pengukuhan (c) Mengukuhkan perpaduan
(d) Mengaplikasikan kemahiran pemikiran sejarah
1. (a) Sejarah berasal daripada perkataan Arab, 11. (i) Kejatuhan Kesultanan Melayu Melaka
syajaratun bermaksud pokok, salasilah, riwayat, (ii) Penjajahan kuasa Barat di negara kita
keturunan, dan asal usul.
(b) Sejarah ialah history yang bermaksud cerita (iii) Peristiwa 13 Mei 1969
tentang seseorang. Perkataan ini berasal
daripada perkataan Yunani, iaitu historia yang Praktis PT3
bermaksud penyelidikan.
2. (a) Herodotus Bahagian A
(b) Khoo Kay Kim
(c) Ibn Khaldun 1. B 2. B 3. B 4. D 5. B
(d) Muhd Yusof Ibrahim 6. B 7. C 8. A 9. C 10. A
(e) E.H.Carr 11. B 12. B 13. D 14. B 15. B
3. (a) Dekad
(b) Abad Bahagian B
(c) Zaman Masihi 1. (a) Sejarah ialah asal usul (keturunan), salasilah.
(d) Alaf Peristiwa yang benar-benar berlaku pada
4. Sumber primer waktu yang lampau, kisah, dan tambo (riwayat
(a) Belum diolah atau diterbitkan dahulu kala). Sejarah merupakan kajian atau
(b) Bersifat asli pengetahuan tentang peristiwa yang telah lalu.
(c) Belum ditafsir (b) (i) E.H. Carr
Sumber sekunder (ii) Herodotus
(a) Bahan yang telah diolah (iii) Ibn Khaldun
(b) Bahan yang telah diterbitkan (iv) Khoo Kay Kim
(c) Bahan yang tersebar kepada umum (v) Muhd Yusof Ibrahim
5. (a) Sumber sekunder (c) (i) Melawat muzium, memorial atau arkib negara.
(b) Sumber primer (ii) Membuat buku skrap tentang peristiwa atau
(c) Sumber primer tokoh sejarah.
6. (a) Kaedah lisan (iii) Menghayati peristiwa sejarah negara dan
mengambil iktibar.
(i) temu bual (iv) Membaca surat khabar dan mengambil tahu
(ii) orang sumber, pengalaman tentang isu semasa.
(b) Kaedah bertulis 2. (a) (i) Fosil
(i) ditulis (ii) Tembikar
(ii) dinding gua, fail kerajaan (iii) Bahan logam
(c) Kaedah arkeologi (b) Membuat perancangan grid, iaitu penandaan
(i) saintifik kawasan di tapak arkeologi sebelum kerja
(ii) ekskavasi, tembikar eskavasi. Setiap petak diberikan nombor rujukan.
7. (a) Kaedah lisan Menandakan kawasan berdasarkan pelan.
(b) Kaedah lisan Melakukan ekskavasi, iaitu proses mengumpulkan
(c) Kaedah bertulis data dengan mencatatkan semua penemuan.
(d) Kaedah arkeologi (c) (i) Menghasilkan kajian yang mempunyai bukti
(e) Kaedah arkeologi bawah air yang kukuh.
8. Sejarawan Barat – Rentap dianggap lanun dan (ii) Mengelakkan daripada memberi maklumat
yang salah dan kurang tepat.
pemberontak. (iii) Mendorong kita berfikiran terbuka dan kritis
Sejarawan tempatan – Rentap dianggap perwira dan dalam mengkaji peristiwa sejarah.
pejuang bangsa. (iv) Menilai sesuatu peristiwa sejarah yang sama
. 9. (a) asal usul tetapi dilihat dari sudut yang berbeza.

(b) patriotik
J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 1 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
3. (a) Sebab wujudnya perbezaan tafsiran dalam • Peristiwa sejarah akan ditafsir kurang tepat
sejarah ialah pemilihan sumber yang pelbagai, dan dipengaruhi unsur lain seperti berat
perbezaan pandangan, perbezaan ideologi, dan sebelah, dongeng dan mitos.
tujuan penulisan. • Masyarakat tidak mendapat maklumat
(b) Kepentingan tafsiran dalam sejarah ialah peristiwa sejarah dengan tepat dan benar
menggalakkan kita menggunakan pelbagai serta kemungkinan akan berlaku salah
sumber dalam menghasilkan penulisan sejarah tafsiran.
dengan bukti yang kukuh. Mendorong kita • Masyarakat tidak dapat mengambil iktibar dan
berfikiran terbuka dan kritis dalam mengkaji pengajaran daripada peristiwa sejarah.
peristiwa sejarah dengan menggunakan pelbagai • Peristiwa sejarah akan dilupakan kerana
sumber sejarah. Mengajak kita menilai sesuatu tiada warisan yang dapat ditinggalkan untuk
peristiwa sejarah yang sama tetapi dilihat dari tatapan generasi akan datang.
sudut yang berbeza. 2. (a) (i) Sumber ini bersifat asli, belum ditafsir,
(c) Sejarawan hendaklah menjalankan kajian secara belum diolah, atau diterbitkan. Contoh, fosil,
menyeluruh menggunakan pelbagai sumber. artifak, fail rasmi jabatan, surat peribadi, diari,
Sejarawan haruslah jujur dan bertanggungjawab. manuskrip, batu bersurat, dokumen rasmi,
Sejarawan harus mematuhi etika penulisan yang dan keterangan lisan. Sumber primer perlu
tidak menyebelahi mana-mana pihak. Sejarawan dikaji untuk mencari maklumat dan bukti
hendaklah melaporkan fakta yang benar dan sahih tentang sesuatu peristiwa.
tidak menyembunyikan fakta demi menjaga (ii) Bahan yang telah diolah, diterbitkan
kepentingan diri atau pihak lain. dan tersebar kepada umum. Contoh,
risalah, akhbar, buku, majalah, jurnal, dan
Bahagian C ensiklopedia. Sumber sekunder membantu
untuk mencari maklumat dan membuat
1. (a) (i) Sejarah ialah penceritaan tentang tindakan perbandingan dapatan penyelidikan sejarah
manusia yang penting dan mengagumkan yang telah diterbitkan.
serta sebab berlakunya sesuatu peristiwa. (b) • Mengenal pasti sumber tentang peristiwa,
(ii) Sejarah merujuk kepada apa-apa yang pernah tokoh atau institusi.
atau sudah berlaku. Sejarah mendorong kita • Mendapat dan mengesahkan sumber bertulis
lebih memahami apa-apa yang berlaku pada tersebut. Pengkaji akan ke muzium atau arkib
masa kini, di samping menjamin kesilapan untuk mendapatkan sumber bertulis tersebut
yang sama tidak berulang. Sejarah ialah ibu atau mendapatkan bantuan ahli paleografi.
kepada semua bidang. • Mengumpul dan menyimpan sumber yang
(b) • Artifak merupakan peralatan ciptaan manusia diperoleh. Sumber rujukan yang diperoleh
diperbuat daripada batu, kaca, atau logam dikumpul di suatu tempat, dicatat, dan
yang digunakan untuk perburuan, pertanian, disimpan bagi memudahkan pengkaji
dan perdagangan. Penemuan artifak loceng membuat rujukan semula kelak.
gangsa di Kampung Pencu, Muar, Johor • Penggunaan komputer untuk menganalisis
menjadi sumber primer untuk mengkaji data dan sumber, menyunting penulisan,
hubungan perdagangan dengan kerajaan menyusun bibliografi, dan membuat statistik.
Funan. Loceng ini dihasilkan kira-kira 150 • Pengkaji akan menganalisis maklumat yang
tahun Masihi bersamaan dengan peluasan diperoleh dan memberikan perspektif baharu
kuasa kerajaan Funan. terhadap sesuatu peristiwa sejarah dengan
• Bukan artifak merupakan data arkeologi mengupas dan menjelaskan pertentangan
berkaitan budaya manusia di bawah tanah yang wujud pada kajian sebelumnya.
atau di atas permukaan tanah seperti dinding • Hasil dapatan tersebut akan disebarkan
gua, dinding kota, dan struktur binaan. bagi mengukuhkan teori, pemahaman, dan
Penemuan candi Lembah Bujang menjadi penghayatan terhadap peristiwa sejarah.
sumber primer untuk mengkaji pengaruh (c) Kepentingan memelihara warisan sejarah negara:
Hindu-Buddha dan hubungan perdagangan • Mengukuhkan jati diri rakyat.
antara Kedah dengan India. • Mengambil iktibar dan pengajaran.
(c) Kesan jika tiada sumber sejarah: • Menghargai warisan tamadun negara.
• Sejarawan tidak dapat membuat penyelidikan • Mencontohi nilai murni masyarakat zaman
sejarah. dahulu.
• Penulisan sejarah tidak dapat dilakukan oleh • Memudahkan sejarawan membuat penyelidikan.
sejarawan. • Menjadi bukti berlakunya sesuatu peristwa
• Peristiwa sejarah tidak dapat dibuktikan benar sejarah.
dan sahih. • Menjadi tatapan generasi masa kini dan masa
• Sejarawan tidak dapat mencari maklumat hadapan.
sejarah dan membuat perbandingan dengan • Menjadi sumber tarikan pelancong tempatan
kajian sebelumnya. dan luar negara.


© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 2 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
7. (a) (i) Kenaikan paras air laut di Pentas Sunda
Cabaran KBAT (ii) Pergerakan manusia di sekitarnya
(b) (i) Myanmar
Sebab kerajaan Malaysia mewajibkan mata pelajaran (ii) Thailand
Sejarah sebagai subjek wajib lulus: (iii) Kemboja
– Memupuk semangat cinta akan negara. (iv) Vietnam
– Menghargai kemerdekaan dan kedaulatan negara. (v) Semenanjung Tanah Melayu
– Memperoleh pengetahuan tentang sejarah negara (vi) Borneo
sendiri. (vii) Singapura
– Mengambil iktibar dan pengajaran daripada peristiwa (Mana-mana empat)
masa silam. (c) Mengamalkan kepercayaan, bahasa dan budaya
– Menghargai jasa dan sumbangan pemimpin masa lalu yang sama serta berasal daripada asal usul
terhadap bangsa dan negara. keturunan yang sama.
(Mana-mana jawapan yang munasabah)
(d) (i) Laut Jawa

(ii) Selat Melaka
BAB 2 (iii) Teluk Siam
(e) (i) Stegodon
Zaman Air Batu
(ii) Pachycrocuta
(f) Meningkatkan pemahaman kita tentang perkara
Praktis Pengukuhan yang berlaku kepada bumi dan hidupan serta
memupuk sikap sayang akan alam sektar dan
1. (a) 4.6 bilion tahun memelihara bumi.
(b) tiada hidupan 8. (a) Tidak membuang sampah merata-rata.
(c) lautan dan daratan (b) Menjaga kebersihan sungai.
(d) selat dan teluk (c) Mengamalkan kitar semula.
(e) Asia
2. (a) C Praktis PT3
(b) D
(c) A Bahagian A
(d) E 1. A 2. C 3. A 4. C 5. B
(e) B
6. C 7. A 8. A 9. D 10. C
3. (a) Zaman Pleistosen
(b) Zaman Miosen Bahagian B
(c) Zaman Pliosen 1. (a) (i) Pengetahuan dalam bidang kimia, arkeologi,
(d) Zaman Holosen
geologi, fizik, dan paleontologi membantu kita
4. (a) Diatryma membuat penyelidikan tentang perubahan
(b) Hyracotherium yang berlaku kepada bumi.
(c) Deinotherium (b) (i) Kuda
(d) Stegosaurus (ii) Anjing
(e) Eurypterids (iii) Kucing
(f) Dipterus (iv) Badak sumbu
(c) (i) Menanam pokok-pokok hijau.
5. (a) rendah (ii) Mengadakan kempen kitar semula.
(b) bermigrasi (iii) Mengadakan gotong-royong membersihkan
(c) salji pantai.
(d) tanah pamah (iv) Pertandingan melukis poster, sajak atau kuiz
(e) rumput tentang alam sekitar.
(f) Eropah 2. (a) (i) Zaman Miosen
6. (a) Glasier (ii) Zaman Pliosen
(b) tanah tinggi (iii) Zaman Pleistosen
(c) laut (iv) Zaman Holosen
(d) air tawar (b) (i) Berlaku 23 juta – 5 juta tahun dahulu.
(e) sungai (ii) Gunung-ganang terbentuk secara fizikal.
(f) kepupusan (iii) Wujud mamalia, hidupan di laut dan di air.
(g) iklim (iv) Suhu dunia panas dan kering.
(h) Eropah (Mana-mana tiga)




J3 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 3 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(c) (i) Mengamalkan kitar semula. • Paras air laut rendah. Pulau-pulau
(ii) Tidak membuang sampah merata-rata. bersambung dengan tanah besar.
(iii) Mengurangkan penggunaan beg plastik. • Memudahkan manusia dan binatang
(iv) Menggunakan air dan elektrik dengan bermigrasi.
berhemah. • Binatang seperti mamot berbulu, badak, kuda,
(Mana-mana tiga) dan singa tinggal di kawasan tanah pamah
yang sejuk.
Bahagian C • Tumbuhan utama ialah rumput dan tumbuhan
renek yang menjalar.
1. (a) (i) Air laut masih tawar. Terdapat hidupan seperti • Terdapat manusia yang tinggal di kawasan
ikan dan amfibia. tanah pamah yang sejuk dan hidup secara
(ii) Dipanggil Zaman Jurasik. Hidupan utama nomad dan memburu binatang.
ialah dinosaur.
(iii) Dinosaur mula pupus dan rupa bentuk benua (c) • Mengetahui sejarah bumi.
•
Bersyukur dengan keunikan bumi.

mula kelihatan.
(b) • Benua merupakan daratan yang luas. • Mengekalkan kelestarian alam sekitar.

Memupuk sikap sayang akan alam sekitar.
•
• Bahagian tengahnya kering kerana tidak • Mempelajari cara menangani perubahan iklim.
mendapat pengaruh angin laut yang basah • Memupuk nilai-nilai murni dalam kehidupan
dan lembab.
• Benua dikelilingi oleh lautan yang luas. • harian.
Menjaga bumi daripada pencemaran dan
• Terdapat tujuh benua di dunia, iaitu Benua kemusnahan.
Asia, Benua Afrika, Benua Amerika Utara, • Membantu manusia menghadapi cabaran
Benua Amerika Selatan, Benua Antartika, pada masa depan.
Benua Eropah, dan Benua Oceania.
• Benua Asia merupakan benua yang paling
luas dan benua terkecil ialah Benua Oceania. Cabaran KBAT
• Lautan merupakan kawasan air masin yang
meliputi 71 peratus bentuk muka bumi. Kehidupan pada Zaman Air Batu:
• Terdapat lima lautan di dunia, iaitu Lautan – Suhu terlalu sejuk.
Pasifik, Lautan Atlantik, Lautan Hindi, Lautan – Bumi dilitupi salji.
Selatan, dan Lautan Artik. – Binatang berbulu tebal.
(c) Cara mengelakkan pencemaran laut: – Kesukaran mendapatkan makanan.
• Tidak membuang sampah ke laut. – Berlaku pergerakan glasier yang mengubah rupa
• Menjaga kebersihan sungai dan pantai. bentuk fizikal bumi.
• Mengelakkan pembuangan sisa kumbahan (Mana-mana jawapan yang munasabah)
ke laut.
• Mengadakan kempen cinta akan sungai dan
laut.
• Membuat benteng untuk mencegah hakisan BAB 3 Zaman Prasejarah
tanah.
• Mengadakan gotong-royong membersihkan
pantai. Praktis Pengukuhan
• Menjatuhkan denda berat ke atas kapal yang
membuang sisa minyak hitam. 1. (a) tulisan
• Membuat aduan kepada pihak berkuasa jika (b) Zaman Batu
ternampak ada pihak yang membuang sisa (c) kehidupan
toksid ke laut. (d) Zaman Mesolitik
2. (a) • Berlaku 10 000 tahun dahulu hingga kini. (e) gangsa
• Menunjukkan kemajuan dalam kehidupan (f) pertukaran
manusia. 2. (a) Zaman Paleolitik
• Manusia mengetahui cara mendapatkan (b) Zaman Mesolitik
makanan melalui kegiatan pertanian. (c) Zaman Neolitik
• Roda dan tulisan kunieform dicipta kira-kira (d) Zaman Logam
5 500 tahun dahulu.
• Perkembangan tamadun manusia dalam 3. (a) • •
bidang pendidikan, pentadbiran, keagamaan, (b) • •
dan undang-undang.
(b) • Suhu dunia terlalu sejuk. (c) • •
• Dunia dilitupi salji terutama di kawasan kutub (d) • •
dan Benua Eropah.
• Permukaan air laut membeku menyebabkan (e) • •
sebahagian besar bumi dilitupi salji.
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J4






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 4 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
4. (a) Lenggong 8. (a) Zaman Paleolitik
(b) Sa Hyun Tingkayu, Lembah Mansuli (Sabah), Gua Niah
(c) Ban Chiang (Sarawak), dan Kota Tampan (Perak).
(d) Gua Padah-lin (Mana-mana dua)
(e) Gua Tabon (b) Zaman Mesolitik
(f) Gua Liang Bua Gua Madai (Sabah), Gua Cha (Ulu Kelantan),
5. Zaman Paleolitik Jenderam Hilir (Selangor), dan Bukit Tegun
Lembu (Perlis).
(a) Di dalam gua, lubang bawah tanah, dan di bawah
pokok. Tempat berlindung diperbuat daripada (Mana-mana dua)
(c) Zaman Neolitik
ranting kayu. Sungai Tembeling, Gua Kecil (Pahang), Jenderam
(b) Peralatan daripada batu, kayu dan tulang haiwan. Hilir (Selangor), Gua Tapadong (Sabah), dan
Dalam bentuk sedia ada, ringkas dan kasar Lubang Angin (Sarawak).
pembuatannya.
(c) Kegiatan mengumpulkan makanan merupakan (Mana-mana dua)
(d) Zaman Logam
aktiviti utama untuk mendapatkan makanan selain Lembah Bernam (Selangor) dan Sungai Tembeling
memburu binatang. Mengumpul buah-buahan, (Pahang).
cendawan, bijiran, dan pucuk tumbuhan yang
tumbuh liar di dalam hutan. 9. (a) Kota Tampan, Perak dan Tingkayu, Sabah
(d) Aktiviti ekonomi bersifat sara diri. Bergantung (b) Gua Niah, Sarawak
kepada sumber alam semula jadi. Hidup secara (c) Klang, Selangor
(d) Kelabit Highlands, Sarawak
nomad untuk mencari makanan dan dikongsi (e) Lembah Bernam, Selangor
bersama. (f) Pengkalan Kempas, Negeri Sembilan
Zaman Neolitik (g) Kuala Selinsing, Perak
(a) Tinggal menetap di lembah sungai, pesisiran 10. (a) Kreatif (e) Bersatu hati
pantai, dan tanah tinggi. Membina rumah (b) Inovatif (f) Bekerjasama
daripada batu, tanah liat, dan kayu. (c) Gigih (g) Tidak berputus asa
(b) Peralatan lebih kemas dan halus. Mencipta (d) Berdikari (h) Bijaksana
pelbagai peralatan seperti alat menggali dan
roda.
(c) Perkembangan aktiviti pertanian dan penternakan Praktis PT3
menyebabkan aktiviti pengumpulan makanan
semakin berkurangan. Ini disebabkan bekalan Bahagian A
makanan dipenuhi dan mencukupi.
(d) Menghasilkan makanan melalui kegiatan 1. D 2. B 3. D 4. A 5. C
pertanian dan penternakan. Aktiviti perdagangan 6. D 7. A 8. A 9. B 10. D
dengan menggunakan sistem barter. Bermula
amalan pengkhususan kerja. Bahagian B
6. (a) Zaman Paleolitik 1. (a) (i) Zaman Paleolitik
(b) Zaman Logam (ii) Zaman Mesolitik
(c) Zaman Neolitik (iii) Zaman Neolitik
(d) Zaman Logam (iv) Zaman Logam
(e) Zaman Mesolitik (b) (i) Bhimbetka
(f) Zaman Mesolitik (ii) Zhoukoudian
7. (a) Manusia Zaman Prasejarah menjalankan kegiatan (iii) Stonehenge
pertanian untuk sara diri dan menggunakan (iv) Altamira
tenaga fizikal. Kini, kegiatan pertanian dijalankan (v) Shahr-i-Sokhta
secara berskala besar serta menggunakan mesin (vi) Gobekli Tepe

(vii) Gua Chauvet
dan teknologi moden. (viii) Catal Huyuk
(b) Manusia Zaman Prasejarah memburu binatang (Mana-mana Tiga)
menggunakan lembing atau sumpit. Manusia (c) (i) Mewartakan lokasi Zaman Prasejarah.
zaman kini menggunakan senjata seperti (ii) Membina galeri dan muzium arkeologi.
senapang untuk memburu binatang. (iii) Membuat dokumentari tentang lokasi Zaman
(c) Pada Zaman Prasejarah, mayat dikebumikan Prasejarah.
dengan pelbagai peralatan atau bahan makanan. (iv) Menjadikan lokasi Zaman Prasejarah
Pada masa kini, manusia masih mengamalkan sebagai tempat pelancongan.
penghormatan terhadap mayat mengikut 2. (a) (i) Di dalam gua
kepercayaan dan agama masing-masing. (ii) Lubang bawah tanah
Contohnya dikebumikan di tanah perkuburan. (iii) Di bawah pokok


J5 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 5 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(b) (i) Tingkayu (c) Kesan jika tapak lokasi Zaman Prasejarah
(ii) Gua Niah dimusnahkan:
(iii) Kota Tampan • Mengikis jati diri rakyat.
(iv) Lembah Mansuli • Warisan sejarah negara akan hilang.
(c) Nilai yang boleh kita contohi daripada manusia • Menghapuskan tamadun bangsa yang
Zaman Prasejarah ialah kreatif, inovatif, berdikari sepatutnya dipulihara.
dan bijak memanfaatkan sumber alam. • Kita tidak dapat mengambil iktibar daripada
3. (a) (i) Kegiatan pertanian manusia Zaman Prasejarah.
(ii) Memburu binatang • Generasi masa kini tidak dapat mengetahui
(iii) Menternak binatang kehidupan manusia masa silam.
(iv) Membuat tembikar • Kita tidak dapat mengetahui perubahan dan
(v) Penciptaan peralatan pencapaian dalam kehidupan manusia.
(vi) Membina monumen • Penyelidik tidak mendapat bukti kukuh untuk
(Mana-mana tiga) membuat kajian tentang Zaman Prasejarah.
(b) Manusia Prasejarah menghasilkan yembikar • Rakyat mengagungkan budaya dari luar
untuk dijadikan bekas makanan, peralatan kerana tidak mengetahui dan menghargai
memasak, dan upacara ritual. Tembikar Dinasti warisan sejarah negara sendiri.
Ming dan buatan Vietnam menjadi barang 2. (a) (i) Peralatan diperbuat daripada tembaga,
dagangan yang utama pada abad ke-14 dan gangsa dan besi. Perkembangan teknologi
ke-15 Masihi. Pembuatan tembikar masih kekal peleburan serta pembuatan acuan. Tahap
hingga kini. Contohnya, industri labu sayong di kehidupan yang lebih tinggi berbanding
Kuala Kangsar, Perak. zaman batu.
(c) Iktibar daripada kehidupan manusia Zaman (ii) Kehidupan lebih tersusun. Pemimpin
Prasejarah: bertanggungjawab menyelesaikan masalah.
(i) Bijak menyesuaikan kehidupan dengan Membentuk aturan hidup untuk dipatuhi
persekitaran. oleh setiap anggota masyarakat. Membawa
(ii) Tidak mudah berputus asa walaupun hidup kepada pembentukan sistem pentadbiran.
serba kekurangan. (b) Aktiviti pertanian pada Zaman Prasejarah:
(iii) Bersyukur untuk memanfaat sumber alam • Kegiatan pertanian mula dijalankan pada
semula jadi ciptaan Tuhan. Zaman Neolitik.
(iv) Kreatif dan inovatif menghasilkan pelbagai • Tanaman yang ditanam ialah padi, gandum,
peralatan untuk kelangsungan hidup. dan barli.
• Aktiviti pertanian menjadi sumber makanan
Bahagian C dan menyebabkan mereka tinggal secara
menetap dan akhirnya menjadi pekerjaan
1. (a) (i) Merujuk kepada penggunaan teknologi batu utama.
dalam kehidupan harian manusia. Tahap • Aktiviti pertanian dijalankan secara kecil-
Zaman Batu terbahagi kepada tiga tahap. kecilan untuk memenuhi keperluan sendiri.
Zaman Paleolitik (Zaman Batu Lama), Zaman Aktiviti pertanian pada hari ini:
Mesolitik (Zaman Batu Pertengahan) dan • Dilakukan secara besar-besaran.
Zaman Neolitik (Zaman Batu Baru). • Berbentuk kebun atau ladang.
(ii) Merujuk kepada penggunaan teknologi • Menggunakan peralatan moden.
gangsa dan besi. Pada zaman ini, manusia • Tanaman pelbagai jenis.
melakukan inovasi logam besi dan gangsa • Memenuhi keperluan masyarakat.
dalam peralatan. Mereka melakukan aktiviti • Hasil lebihan dieksport dan menjadi sumber
pelayaran, menjalankan aktiviti pertukaran pendapatan negara.
barangan, berburu dan bertani.
(b) Ban Chiang, Thailand (c) Cabaran yang dihadapi oleh masyarakat Zaman
• Merupakan tapak Zaman Neolitik dan Zaman Prasejarah:
Logam. • Hidup serba kekurangan.
• Berusia 3 600 – 500 SM. • Terpaksa bergantung kepada alam semula
jadi.
• Menjalankan kegiatan menternak binatang,
pertanian, pembuatan logam, tekstil, dan • Penggunaan peralatan harian yang sedia ada
tembikar tanah. dan ringkas.
Lenggong, Malaysia • Ancaman cuaca dan binatang buas.

Hidup berpindah-randah untuk mencari
•
• Merupakan tapak Zaman Prasejarah makanan.
terpenting di Asia Tenggara.
• Membuktikan kehidupan manusia merentas • Sumber makanan yang terhad.
Zaman Paleolitik, Hoabinhian, dan Neolitik. Langkah menghadapi cabaran tersebut:
• Penemuan rangka Perak Man berusia • Berusaha menyesuaikan diri dengan
persekitaran.
11 000 – 10 000 SM menjadi bukti kehidupan • Memanfaatkan sumber alam dengan bijak.
manusia Zaman Prasejarah di Malaysia.
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J6





00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 6 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
• Mencipta pelbagai peralatan untuk Bahagian B
memudahkan kehidupan.
• Bekerjasama mengekalkan keamanan dan 1. (a) Perkataan tamadun diambil daripada perkataan
menyelesaikan masalah. civitas bermaksud bandar atau kota. Tahap
kemajuan yang dicapai dalam bidang kebudayaan,
Cabaran KBAT sains, industri, dan sistem kerajaan.
(b) Mudun, Madain, Madana yang merujuk kepada
Galeri Arkeologi Lenggong mempamerkan pelbagai tinggi budi bahasa dan pembukaan bandar.
artifak yang dijumpai di Lenggong. Pemilihan lokasi Perkataan lain ialah Hadharah bermaksud
pembangunan muzium ini adalah disebabkan oleh kawasan, daerah, kota, bandar, kampung,
penemuan Kota Tampan sebagai tapak Zaman Paleolitik dan kawasan yang digunakan untuk bercucuk
yang telah wujud lebih 74 000 tahun dahulu. Galeri ini tanam. Hadari bermaksud tanah atau rumah yang
bertujuan memelihara, memulihara, membaik pulih, dan didiami oleh masyarakat, tahap kemajuan, dan
melindungi artifak Zaman Prasejah yang ditemui serta memperoleh kekayaan.
menjadi warisan sejarah negara untuk dijadikan tatapan (c) (i) Buta huruf
generasi masa kini dan masa depan. (ii) Tidak berperikemanusiaan
(iii) Suka berperang dan sanggup membunuh

BAB 4 (iv) Tidak bermoral dan terlibat dengan gejala
sosial
Mengenali Tamadun
2. (a) (i) Sistem pemerintahan / Pembentukan bandar
/ Sistem pemerintahan
Praktis Pengukuhan (ii) Tulisan dan penyimpanan rekod / Agama dan
kepercayaan / Pertanian dan perdagangan
1. (a) Bahasa Arab (iii) Organisasi sosial / Kesenian dan
(b) Bahasa Yunani kesusasteraan / Pengkhususan pekerjaan
(c) Bahasa Arab (Mana-mana dua)
(d) Bahasa Inggeris (b) Kemajuan yang dicapai dalam kegiatan pertanian
(e) Bahasa Arab ialah pembinaan saliran, penciptaan kincir air,
(f) Bahasa Arab pembinaan teres di tanah tinggi, dan penciptaan
2. (a) Cara hidup mengikut pandangan Islam. pelbagai peralatan.
(b) Mengandungi prinsip-prinsip nilai meliputi aspek (c) (i) Daya kreatif dan inovatif.
akidah, syarak, akhlak, falsafah, kebudayaan, dan (ii) Kemampuan manusia menggunakan
peradaban. pemikiran mereka.
(c) Menjurus kepada aspek kebendaan dalam (iii) Menggunakan sepenuhnya alam persekitaran.
kehidupan dan bersifat umum kepada semua (iv) Berusaha membentuk kehidupan yang lebih
manusia. maju dan selesa daripada yang sebelumnya.
3. (a) Tamadun ialah keadaan kehidupan insan
bermasyarakat yang mencapai taraf kehalusan Bahagian C
tatasusila dan kebudayaan yang luhur bagi 1. (a) (i) Dalam bahasa Inggeris, tamadun disebut
seluruh masyarakatnya. civilisation, iaitu tahap pembangunan manusia
(b) Tamadun merujuk kepada suatu sistem dan organisasi yang paling maju. Merangkumi
masyarakat yang memperkasakan sistem politik, pengetahuan, seni, kepercayaan, moral,
ekonomi, sosial, kesenian, dan kebudayaan. undang-undang, adat, dan kebolehan
4. (a) Pembentukan bandar manusia atau organisasi.
(b) Sistem pemerintahan (ii) Dalam bahasa Melayu, tamadun bermaksud
(c) Pertanian dan perdagangan suatu peradaban, iaitu pencapaian kemajuan
(d) Kesenian dan kesusasteraan masyarakat dari segi kebendaan dan
(e) Agama dan kepercayaan perkembangan pemikiran meliputi bidang
(f) Organisasi sosial sosial, politik, budaya dan lain-lain yang tinggi.
(g) Pengkhususan pekerjaan Tamadun penting bagi membina kemajuan
(h) Tulisan dan penyimpanan rekod dan kemodenan kehidupan manusia yang
(i) Teknologi teratur dalam sesebuah sistem masyarakat.
(b) • Memperkenalkan konsep tamadun, iaitu
Praktis PT3 umran dan hadharah.
• Digunakan dalam bukunya bertajuk
Bahagian A Muqqadimah.
1. B 2. A 3. C 4. A 5. C • Hadharah mengandungi prinsip nilai meliputi
6. C 7. D 8. B 9. A 10. D aspek akidah, syarak, akhlak, falsafah,
kebudayaan, dan peradaban.


J7 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 7 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
• Madaniyyah merupakan aspek kebendaan
dalam kehidupan dan bersifat umum kepada Cabaran KBAT
semua manusia.
• Kedua-duanya bermaksud perbandaran dan Ya, masyarakat Malaysia merupakan masyarakat
tamadun. bertamadun kerana memenuhi ciri-ciri seperti pembentukan
• Istilah hadharah dan madaniyyah menepati bandar, pembentukan kerajaan, kewujudan bahasa,
konsep tamadun dalam Islam dan berpusat tulisan, kepercayaan, dan organisasi sosial.
kepada wahyu.
(c) Kesan jika manusia hanya mementingkan aspek AB
lahiriah: B 5 Tamadun Awal Dunia
• Lahir manusia yang memiliki akhlak yang
buruk.
• Manusia tidak mempunyai pedoman hidup. Praktis Pengukuhan
• Manusia akan mementingkan diri sendiri.
• Manusia mudah terpengaruh dan terlibat 1. (a) Tamadun Mesopotamia
dengan gejala sosial. (b) Tamadun Mesir Purba
• Manusia tidak mengamalkan nilai murni (c) Tamadun Indus
dalam kehidupan. (d) Tamadun Huang He
• Melahirkan masyarakat yang kucar-kacir. 2. (a) • •
• Mewujudkan pemerintah yang mengamalkan
rasuah. (b) • •
• Menjejaskan kestabilan politik dan sosial (c) • •
negara. (d) • •
2. (a) • Kerajaan telah dibentuk untuk menguruskan
pemerintahan di kota. 3. (a) Menjadi alat perhubungan
• Kota berkembang pesat hasil daripada (b) Menjadi kawasan petempatan
pembentukan bandar. (c) Membekalkan air bagi tanaman
• Pada peringkat awal, pendeta mengetuai (d) Merupakan kawasan subur untuk pertanian
pemerintahan. 4. (a) (i) terawal
• Kemudiannya diganti oleh raja sebagai (ii) Tigris
pemerintah negara-kota. (iii) Babylon
• Raja dibantu oleh golongan bangsawan dan (iv) Bulan Sabit Subur
pendeta.
• Sistem undang-undang dibentuk untuk (v) bandar
melicinkan dan melancarkan pentadbiran (b) (i) Sungai Nil
negara. (ii) Herodotus
(b) • Masyarakat tamadun awal mempercayai (iii) lumpur hitam
banyak tuhan. (iv) negara-kota
• Mereka menyembah tuhan bulan, matahari, (v) purba
ibu, dan sungai. (c) (i) Sungai Indus
• Institusi agama diwujudkan untuk (ii) Gujerat
menguruskan upacara ritual. (iii) nomad
• Seperti korban binatang atau memberi (iv) bandar
makanan kepada kuasa roh. (v) Harappa
• Rumah ibadat dibina bagi menghormati tuhan. (d) (i) Huang He
• Masyarakat Mesir Purba mempercayai (ii) pertanian
kehidupan selepas mati. (iii) berdagang
• Mereka akan menanam mayat dengan (iv) Anyang
barangan kelengkapan harian. (v) Shang
(c) Iktibar daripada kehidupan masyarakat tamadun 5. (a) Raja memerintah negara-kota. Negara-kota
awal dunia: bersatu membentuk empayar yang pertama.
• Mewujudkan kestabilan politik. Lahirnya Kod Hammurabi yang yang diperkenalkan
• Meningkatkan ilmu pengetahuan. oleh Raja Hammurabi yang mengandungi 282
• Membina bandar yang sistematik.
• Menyediakan pelbagai kemudahan. perkara merangkumi hal perdagangan, kecurian,
• Mementingkan agama dalam kehidupan. denda, dan hukuman. Raja Hammurabi membina
• Menggubal dan mematuhi undang-undang. bangunan, memperbaiki sistem pungutan cukai,
• Mempunyai organisasi sosial yang tersusun. dan menggalakkan kegiatan perdagangan. Usaha
• Meningkatkan ekonomi pertanian dan beliau telah membawa kemakmuran kepada
perdagangan. Empayar Babylon.


© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J8






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 8 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(b) Firaun berkuasa mutlak dan memerintah negara Perkembangan pesat dalam bidang astronomi
seperti kuasa tuhan. Firaun berperanan menjaga dan matematik seperti pengenalan kalendar 12
keamanan dan kemakmuran ekonomi. Firaun bulan, membahagikan masa kepada 60 minit,
mempercayai konsep kehidupan selepas mati pengenalan sistem nombor berasaskan 60,
dan menghormati mayat dengan menanam membahagikan bulatan kepada 360 darjah,
bersama pelbagai peralatan. mencerap pergerakan bulan, planet, dan
(c) Pendeta mengetuai pemerintahan dan binatang, dan mencipta formula bagi mengira
mempunyai pengaruh besar dalam pentadbiran pelbagai bentuk geometri.
dan keagamaan. Kajian arkeologi menunjukkan (b) Pembinaan terusan dan pengairan. Pengenalan
tiada bukti wujudnya pemerintahan beraja di sistem kalendar 365 hari. Perkembangan pesat
Lembah Sungai Indus. dalam bidang perubatan. Kemajuan matematik,
(d) Sistem politik berasaskan negara-kota. Raja geometri, dan astronomi. Penghasilan kertas
berkuasa dalam ekonomi, politik, dan agama. yang dipanggil papirus dan penciptaan dakwat
Menurut kepercayaan masyarakat China, raja hitam. Pengenalan tulisan hieroglif untuk menulis
mendapat mandat dari tuhan atau kuasa dari teks agama, peristiwa, dan dokumen penting.
syurga untuk memerintah. Pembahagian kelas (c) Membina terusan. Mencipta benang sutera,
sosial dan sistem permerintahan berasaskan wang syiling, dan kompas magnetik. Mencipta
dinasti. Masyarakat dan keluarga merupakan tulisan daripada lukisan. Mencipta alat pertanian
unsur penting. daripada kayu dan besi. Kemajuan dalam
6. (a) (i) Pertanian merupakan kegiatan utama. pengangkutan jalan.
(ii) Diusahakan oleh petani yang membayar sewa (d) Penciptaan kertas. 365 hari dalam setahun.
tanah kepada raja. Penciptaan tembaga, gangsa, dan timah.
(b) (i) Tanaman utama ialah gandum, kacang, dan barli. Pembinaan kota mengikud grid yang tepat.
(ii) Menternak lembu dan kambing. Penciptaan sistem menyukat berat dan sukatan.
(c) (i) Menanam sekoi, padi, gandum, dan barli. Pembinaan sistem perparitan dan pembentungan.
(ii) Membina terusan, memperkenalkan teknologi Pembinaan batu-bata mengikut ukuran saiz yang
pembajakan, serta mencipta cangkul dan sabit. tepat. Pembinaan bandar terancang Mohenjo-
7. Tamadun Mesir Purba Daro yang sistematik. Kebolehan mengukur
(a) Firaun berkuasa mutlak dan memerintah negara sukatan panjang dan masa dengan tepat.
seperti kuasa tuhan. Firaun berperanan menjaga
keamanan dan kemakmuran ekonomi. Praktis PT3
(b) Terdapat lukisan di dinding bangunan dan kuil.
Melakar hasil seni di tembok batu sebagai lukisan Bahagian A
dinding dan di kawasan perkuburan. 1. B 2. B 3. D 4. B 5. C
(c) Pembinaan Sfinks dan rumah ibadat. Pembinaan 6. A 7. C 8. A 9. C 10. C
piramid yang menjadi kawasan perkuburan firaun.
Tamadun Indus Bahagian B
(a) Pendeta mengetuai pemerintahan dan 1. (a) (i) Tamadun Mesir Purba
mempunyai pengaruh besar dalam pentadbiran (ii) Tamadun Indus
dan keagamaan. Kajian arkeologi menunjukkan (iii) Tamadun Huang He
tiada bukti wujudnya pemerintahan beraja di (b) (i) Sungai Tigris dan Sungai Euphrates
Lembah Sungai Indus. (ii) Sungai Nil
(b) Pengenalan tulisan piktograf. Menghasilkan (iii) Sungai Indus

(iv) Sungai Huang He
balang yang mempunyai ukiran geometri dan motif (c) (i) Tidak membuang sampah ke dalam sungai
alam. Menghasilkan kerja logam seperti tembaga, (ii) Menyokong kempen Cintai Sungai Kita
gangsa, dan batu permata. Menghasilkan patung (iii) Membuat aduan kepada pihak berkuasa
daripada batu dan logam. 2. (a) (i) Tamadun Indus terletak di Lembah Sungai
(c) Pembinaan kolam mandi besar. Pembinaan kota Indus, di barat laut dan utara India. Kawasan
mengikut grid yang tepat. Pembinaan dewan ini dikelilingi Banjaran Makran, pergunungan
perhimpunan dan jelapang. Pembinaan sistem Baluchistan, Punjab dan Rajasthan di
paip dan pembentungan. Air mandian disalirkan bahagian timur, serta Kathiawar dan Gujerat
ke dalam longkang batu-bata di bawah jalan raya. di bahagian tenggara.
8. (a) Pembinaan sistem tali air. Penciptaan tulisan (b) (i) Sistem paip dan pembentungan yang canggih.
kuneiform. Penciptaan roda, sauh, dan bajak. (ii) Kota dikelilingi dinding bata tebal bagi
Mencipta kertas daripada papirus. Mencipta mengelakkan banjir.
emas dan rekaan berasaskan gangsa. (iii) Di dalam kota dibina benteng bagi melindungi
keluarga diraja.

J9 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 9 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(c) (i) Berlaku banjir kilat. (b) Sumbangan tamadun Mesir Purba dalam seni
(ii) Berlaku hakisan dan tanah runtuh. bina:
(iii) Penyakit mudah merebak seperti denggi. • Pembinaan Sfinks dan rumah ibadat.
(iv) Berlaku kesesakan lalu lintas. • Pembinaan piramid yang menjadi kawasan
perkuburan firaun.
Bahagian C Sumbangan tamadun Mesir Purba dalam
1. (a) (i) Tamadun Mesopotamia merupakan tamadun teknologi:
terawal dunia yang teletak di barat daya Asia. • Pembinaan terusan dan pengairan.
Mesopotamia bermaksud tanah di antara • Pengenalan sistem kalendar 365 hari.
dua sungai, iaitu Sungai Tigris dan Sungai • Perkembangan pesat dalam bidang perubatan.
Euphrates yang mengalir dari kawasan • Kemajuan matematik, geometri, dan
pergunungan Turki sehingga tanah pamah astronomi.
di Iraq. • Penghasilan kertas yang dipanggil papirus
(ii) Tamadun Huang He terletak di dua dan penciptaan dakwat hitam.
sungai utama yang mengalir dari kawasan • Pengenalan tulisan hieroglif untuk menulis
pergunungan di sebelah barat ke Lautan teks agama, peristiwa, dan dokumen penting.
Pasifik. Sungai Huang He di utara China (c) Iktibar daripada sejarah tamadun awal dunia:
manakala Sungai Yangtze di tengah China • Memajukan ekonomi.
mengalir ke timur ke Laut Kuning. • Menghargai sungai dan sumber alam.
(b) • Merupakan pusat perdagangan dan • Meningkatkan ilmu pengetahuan.
pelabuhan. • Menguasai kemahiran dan teknologi terkini.
• Bandar dipenuhi dengan rumah dan kedai. • Berfikiran kreatif dan inovatif.
• Dinding dibina tinggi untuk melindungi • Mengekalkan keamanan.
serangan luar. • Mengelakkan persengketaan.
• Kuil besar dibina untuk tuhan bulan Nanna • Menghormati pemerintah.
dan isterinya, Ningal.
• Terdapat terusan dan pelabuhan besar di Cabaran KBAT
dalam bandar untuk memudahkan pedagang
luar berdagang dengan pedagang Ur. Nilai yang boleh kita contohi daripada masyarakat tamadun
• Di luar kota, petani menanam gandum dan awal ialah kreatif, inovatif, rajin berusaha, tidak berputus
barli. asa, mementingkan keamanan, serta menguasai sains
• Terusan dibina untuk menghubungkan Ur dan teknologi.
dengan Sungai Euphrates.
(c) Langkah menjadikan bandar aman dan damai:
• Mengukuhkan perpaduan. BAB 6
• Kadar jenayah yang rendah. Peningkatan Tamadun Yunani dan Rom
• Ditanam dengan pokok-pokok hijau.
• Mengadakan aktiviti kemasyarakatan.
• Mempunyai sistem saliran dan parit yang Praktis Pengukuhan
teratur. 1. (a) Greece
• Bebas daripada pencemaran alam sekitar. (b) bersukan
• Dilengkapi pelbagai kemudahan dan (c) laut
perkhidmatan awam. (d) negara-kota
• Kerjasama erat antara agensi kerajaan dan (e) ibu kota
pihak swasta. (f) istana
2. (a) • Menurut Herodotus, Mesir dianggap (g) agora
sebagai Hadiah Sungai Nil kerana Sungai (h) penternakan
Nil membanjiri kawasan sekitarnya setiap
tahun. 2. (a) Pusat komuniti yang dilindungi oleh kubu.
• Membawa lumpur hitam yang subur untuk (b) Penduduk berhampiran terlibat dalam pentadbiran
pertanian. negara.
• Kawasan lembah terbesar di dunia ini menjadi (c) Lokasi paling strategik dari segi keselamatan,
kawasan subur. pentadbiran, dan komunikasi.
• Berkembang menjadi negara-kota. (d) Dilengkapi rumah ibadat, bangunan kerajaan,
• Sungai Nil menjadi sumber perhubungan dan istana, dan rumah bangsawan.
pengangkutan. (e) Terdapat kawasan lapang, iaitu agora yang
• Sungai Nil membekalkan sumber makanan menjadi pasar awam dan tempat pertemuan
seperti ikan. masyarakat.
• Sungai Nil mempengaruhi perkembangan (f) Di luar acropolis, terdapat kampung yang
kawasan petempatan. menjalankan pertanian dan penternakan.


© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J10






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 10 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
3. (a) • • 8. (a) Colosseum
(b) • • (b) Pantheon
(c) • • (c) Amfiteater
(d) • • (d) Akueduk
(e) • • (e) Tembok Hadrian
(f) Tempat mandi awam
4. Majlis
(a) Melaksanakan keputusan Dewan Perhimpunan.
Bertanggungjawab mengendalikan jabatan- Praktis PT3
jabatan kerajaan. Kuasa Majlis tidak mengatasi
kuasa Dewan Perhimpunan. Bahagian A
(b) Dilantik oleh Dewan Perhimpunan. Keahlian 1. A 2. B 3. A 4. C 5. D
selama dua tahun. Terdiri daripada 500 orang 6. D 7. A 8. B 9. D 10. D
dengan dipecahkan kepada 10 jawatankuasa
(Prytany) yang setiap satunya dianggotai oleh Bahagian B
50 orang. Pengerusi akan dipilih pada setiap kali 1. (a) (i) Athens
persidangan diadakan. (ii) Sparta
Majistret (iii) Corinth
(b) (i) Pusat komuniti yang dilindungi oleh kubu.
(a) Merupakan kakitangan kerajaan. Melaksanakan (ii) Lokasi paling strategik dari segi keselamatan,
dasar-dasar yang diputuskan oleh Majlis. pentadbiran, dan komunikasi.
Mengurus hal pendidikan, percukaian, dan (iii) Dilengkapi rumah ibadat, bangunan kerajaan,
sebagainya. istana, dan rumah bangsawan.
(b) Terdiri daripada warganegara Athens. Dianggotai (c) (i) Cinta dan setia kepada negara.
oleh 6 000 orang ahli. 200 – 500 orang merupakan (ii) Mengamalkan pemikiran terbuka.
hakim. 10 orang jeneral tentera menganggotai (iii) Mengekalkan keamanan dan keharmonian.
badan ini. (iv) Sanggup mempertahankan kedaulatan negara.
Juri 2. (a) (i) Menghubungkan bandar-bandar utama.

(ii) Memudahkan pergerakan tentera.

(a) Juri menjadi pemutus kepada sesuatu kes. (iii) Menjadi sistem pangangkutan utama.
Pesalah akan merayu terus kepada warganegara. (b) (i) Dibina secara berlapis-lapis menggunakan
Kuasa pengadilan terletak pada warganegara batu besar, batu kecil, dan batu kerikil.
Athens. (ii) Tahan dan kuat untuk menahan beban dan
(b) Dianggotai oleh 101 – 1001 orang berdasarkan pergerakan pasukan tentera.
tahap serius kes yang dibicarakan. Perbicaraan (iii) Luasnya kira-kira empat kaki (1.3 meter) tebal
akan diketuai oleh Pengerusi. dan 20 kaki (6.7 meter) lebar.
5. (a) Mediterranean (iv) Terdapat batu tanda bagi menunjukkan jarak
(b) Sungai Tiber satu kawasan dengan kawasan lain.
(c) pertanian (Mana-mana tiga)
(d) sumber air (c) • Tidak menjadi pembuli jalan raya.
Mematuhi peraturan jalan raya.
•

(e) Zaman Empayar • Memandu dengan berhati-hati.
(f) Pax Romana • Bertolak ansur dengan pengguna lain.
(g) Asia • Tidak memandu melebihi had laju.
(h) Plebian • Memastikan kenderaan diselenggara dengan
6. (a) Dasar pemerintahan baik.
(b) Tenaga buruh • Tidak menggunakan telefon bimbit semasa
(c) Kepakaran memandu.
(d) Kewangan • Mengamalkan nilai sabar, bertanggungjawab,
(e) Teknologi dan prihatin.
(f) Pendidikan (Mana-mana empat)
7. (a) Penggunaan siling. Bahagian C
(b) Tiang gaya Yunani.
(c) Penggunaan marmar. 1. (a) (i) Sistem beraja berasaskan keturunan. Raja
(d) Saiz binaan yang besar. dibantu oleh Konsul yang terdiri daripada
(e) Kubah berbentuk bulat. golongan bijak pandai.
(f) Batu dilepa dengan simen. (ii) Pemerintahan yang dikuasai oleh sebahagian
kecil golongan yang memiliki kuasa.
(g) Hiasan dalaman yang menarik. (iii) Pemerintahan yang dikuasai oleh golongan
(h) Bumbung dengan struktur melengkung. bangsawan.
(Mana-mana enam)


J11 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 11 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(b) Fungsi Dewan Perhimpunan: • Memberikan bantuan pinjaman melanjutkan
Melantik Ahli Majlis. Berfungsi sebagai mahkamah pengajian dalam bidang seni bina.
orang awam. Menggubal undang-undang. • Menggalakkan kerjasama syarikat pembinaan
Menerima duta dari negara asing. Mengeluarkan swasta tempatan dan antarabangsa.
deklarasi peperangan. Menjalin perjanjian dengan
negara lain. Membincangkan hal kewangan dan Cabaran KBAT
percukaian.
Keanggotaan Dewan Perhimpunan: Kelebihan sistem demokrasi berbanding sistem
Terdiri daripada warganegara lelaki Athens. pemerintahan yang lain ialah penglibatan rakyat dalam
Memegang jawatan selama enam bulan hingga hal ehwal negara. Sistem demokrasi mengamalkan
setahun. Bersidang sekurang-kurangnya tiga kali kebebasan bersuara dan berpolitik. Hal ini menjamin
rasa kebersamaan dan mengelakkan perasaan tidak puas
dalam sebulan. Semua warganegara dibenarkan hati rakyat.
menghadiri perhimpunan. Boleh mengemukakan
pandangan tentang dasar pentadbiran.
(c) Menyuarakan pendapat pada saluran yang betul. BAB
Menganggotai mana-mana parti politik. Mendaftar 7 Peningkatan Tamadun India dan China
sebagai pemilih. Mengundi dalam pilihan raya.
Menjadi calon pilihan raya. Bertanding atas
parti atau calon bebas. Memilih pemimpin yang Praktis Pengukuhan
bertanggungjawab. Tidak menyertai demonstrasi
haram. Tidak menganggotai pertubuhan haram. 1. (a) A

(b) B
Menghormati kaum lain. Patuh pada undang- (c) B
undang negara. Mengekalkan perpaduan. (d) A
2. (a) • Dasar pemerintahan – Marcus Visanius (e) B
Agrippa menggalakkan perkembangan seni
bina. 2. (a) Peluasan kuasa memerlukan pembiayaan yang
• Pendidikan – Pendidikan praktikal melahirkan kukuh daripada perbendaharaan kerajaan.
warganegara yang mahir dalam bidang seni (b) Sumber manusia yang cukup menjamin kerajaan
bina. dapat ditadbir dengan baik dan berkesan.
• Kepakaran – Arkitek seperti Marco Vitruvius (c) Pemerintahan yang diketuai oleh raja menentukan
mengarang buku On Architecture pada 46 dasar peluasan kuasa sesuatu kerajaan.
SM. (d) Pasukan tentera yang kuat diperlukan untuk
• Kewangan – Kerajaan Rom memberi bantuan mempertahankan negara daripada serangan
kewangan agar projek seni bina berjalan musuh.
lancar. (e) Pemerintah yang bijak tidak hanya menggunakan
• Teknologi – Penggunaan simen, penekanan kekuatan tentera sebaliknya turut mementingkan
aspek ketahanan dan nilai estetika. aspek keagamaan dan kemanusiaan dalam
• Sumber alam dan buruh – Golongan hamba memperluaskan kuasa dan pengaruh kerajaan.
menjadi buruh dalam bidang pembinaan.
(b) • Penggunaan siling. 3. (a) B
• Tiang gaya Yunani. (b) A
• Penggunaan marmar. (c) E
• Saiz binaan yang besar. (d) C
• Kubah berbentuk bulat. (e) D
• Batu dilepa dengan simen. 4. (a) Kesan daripada Perang Kalinga, Asoka menyedari
• Hiasan dalaman yang menarik. bahawa peluasan kuasa secara fizikal membawa
• Bumbung dengan struktur melengkung. kepada kehilangan nyawa dan harta benda serta
(c) • Memperkasakan kursus seni bina di institusi memberi penderitaan kepada rakyat.
pengajian tinggi. (b) Mengukir peraturan dan undang-undang untuk
• Mengadakan kursus berkembar dengan dibaca oleh rakyat dan mengukuhkan pembinaan
universiti bertaraf dunia. negara.
• Menggalakkan rakyat terlibat dalam bidang (c) Mementingkan keamanan, menghargai nyawa,
rekaan seni bina.
• Memperbanyakkan kursus seni bina di mengamalkan diplomasi, mengutamakan
peringkat sekolah. kesejahteraan rakyat, dan tidak mementingkan
• Menawarkan kursus seni bina di sekolah diri sendiri.
teknik dan vokasional. 5. (a) ✓ (d) ✓
• Menggalakkan penyertaan arkitek tempatan (b) ✗ (e) ✗
ke pertandingan seni bina peringkat dunia. (c) ✗ (f) ✓


© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J12






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 12 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
6. (a) Dinasti Zhou (b) • Dasar pemerintahan – Raja yang mengetuai
(b) Konfusius kerajaan mengamalkan dasar peluasan
(c) perundangan kuasa.
(d) ketegasan • Kewangan – Peluasan kuasa memerlukan
(e) tulisan pembiayaan yang kukuh daripada
(f) tinggi perbendaharaan kerajaan.
(g) sekolah • Sumber manusia – Sumber manusia yang
(h) kertas cukup menjamin kerajaan dapat ditadbir
dengan baik dan berkesan.
7. (a) perkhidmatan awam • Kekuatan ketenteraan – Pasukan tentera
(b) Konfusianisme yang kuat diperlukan untuk mempertahankan
(c) rakyat negara daripada serangan musuh.
(d) pegawai kerajaan • Diplomasi keagamaan – Pemerintah yang
(e) etika bijak tidak hanya menggunakan kekuatan
8. (a) Tahap pertama tentera sebaliknya turut mementingkan aspek
(b) Tahap ketiga keagamaan dan kemanusiaan.
(c) Tahap kedua (c) Cara mengelakkan berlakunya peperangan:
(d) Tahap kedua • Menghargai nyawa.
(e) Tahap ketiga • Mematuhi Piagam PBB.
• Menjaga hak asasi manusia.
Praktis PT3 • Mengekalkan keamanan sejagat.

•
Menghormati kedaulatan negara lain.
Bahagian A • Mengelakkan kemusnahan harta benda.
• Tidak terlibat dalam persaingan senjata.
1. A 2. A 3. A 4. D 5. B • Tidak menyebelahi mana-mana kuasa besar.
6. D 7. B 8. A 9. B 10. D 2. (a) (i) Menghafal tulisan dan buku suci tanpa
memahami maknanya.
Bahagian B (ii) Menulis karangan dan sajak.
1. (a) (i) Dinasti Nanda (iii) Menterjemah dan mengintepretasikan buku
(ii) Dinasti Maurya suci serta mempelajari etika, upacara, adat
(iii) Dinasti Gupta istiadat, dan tanggungjawab rakyat kepada
(b) (i) Kavalri raja dan negara.
(ii) Infantri (b) • Peperiksaan yang kompetitif dan mencabar.
(iii) Tentera bergajah • Hanya lelaki dibenarkan menduduki
(c) (i) Mudah dijajah peperiksaan tanpa mengira status sosial dan
(ii) Negara kucar-kacir latar belakang.
(iii) Menjejaskan kestabilan politik • Melarang sebarang bentuk perubahan demi
(iv) Mengancam kemajuan ekonomi mengekalkan keaslian tradisi China.
2. (a) (i) Dinasti Qin • Mengekalkan tradisi dan budaya China
(ii) Dinasti Han khususnya ajaran Konfusianisme.
(iii) Dinasti Shang • Dijalankan dengan ketat, calon akan dikurung
(b) (i) Menyatukan China sebelum peperiksaan berlangsung.
(ii) Mencapai kestabilan politik • Mereka yang meniru akan dikenakan
(iii) Meningkatkan ekonomi dan sosial hukuman.
(c) (i) Mementingkan pendidikan • Mereka yang lulus dengan cemerlang akan
(ii) Berusaha meningkatkan taraf hidup diserapkan dalam sistem perkhidmatan
(iii) Mengharumkan nama diri dan keluarga kerajaan.
(iv) Memajukan bidang ekonomi dan sosial (c) Cadangan untuk mencapai kecemerlangan dalam
peperiksaan:
Bahagian C • Menghadiri kelas tambahan.
• Membuat kumpulan perbincangan.
1. (a) Kerajaan Magadha di timur laut India menjadi
kuasa yang kuat antara tahun 540 – 490 SM. • Rajin membuat kerja sekolah dan latihan.
Faktor kekuatan kerajaan Magadha dikaitkan • Segera bertanyakan guru jika tidak faham.
dengan lokasi strategik di Lembah Ganges. • Membuat jadual aktiviti dengan sistematik.
Membolehkannya mengawal laluan perdagangan • Rajin dan sentiasa mengulang kaji pelajaran.
di Sungai Ganges. Memainkan peranan penting • Terus berusaha dan tidak berputus asa
dalam tahap perubahan sistem politik di India walaupun gagal.
melalui peluasan kuasa. Menjadi asas kewujudan • Menumpukan perhatian kepada pengajaran
Dinasti Nanda, Maurya, dan Gupta. guru di kelas.


J13 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 13 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan

Cabaran KBAT (e) perkahwinan
(f) wahyu
Sistem peperiksaan masih diamalkan sehingga kini untuk (g) al-Mudassir
menilai pencapaian pelajar, menggalakkan persaingan, (h) Pesuruh Allah
menjadi motivasi untuk mencapai kejayaan, dan (i) Bukit Safa
memperbaiki kelemahan. (j) Madinah
(k) negara Islam
BAB 8 4. (a) Kerajaan Khulafa al-Rasyidin
(l) fatanah
Tamadun Islam dan Sumbangannya
(b) Kerajaan Bani Umaiyah
(c) Kerajaan Bani Abbasiyah
Praktis Pengukuhan (d) Kerajaan Turki Uthmaniyah
5. (a) berdakwah
1. (a) berbeza (b) perdagangan
(b) padang pasir (c) kesaksamaan
(c) Makkah (d) wilayah baharu
(d) perdagangan 6. (a) Pemimpin masyarakat
(e) ekonomi (b) Pembangun ekonomi
(f) kegelapan (c) Pemimpin tentera
2. (a) Terbahagi kepada kaum Hadhari dan Badwi. (d) Pemimpin antarabangsa
Kaum Hadhari menetap di kota, menjalankan (e) Pemimpin tempatan
perniagaan, dan memiliki binatang ternakan. Kaum 7. (a) Ekonomi
Badwi hidup secara nomad dengan memelihara (b) Politik
binatang ternakan. Mereka mengamalkan (c) Politik
sistem kabilah yang diketuai oleh seorang (d) Ekonomi
syeikh. Syeikh yang dilantik mestilah disukai ahli (e) Politik
kabilah, berani, matang, pandai berpidato, dan (f) Sosial
sanggup mempertahankan puaknya. Penyatuan (g) Sosial
masyarakat berkabilah adalah berdasarkan (h) Politik
keturunan yang digelar semangat assabiyah. 8. (a) Tokoh sains dan kimia. Menghasilkan 80
Mereka bermegah dan taksub dengan kabilah karya tentang perubatan dan kimia. Himpunan
masing-masing dan sering berperang untuk hasil penulisan dikenali sebagai Korpus Jabir.
merebut pengaruh, kuasa, dan harta. Di Makkah, Karyanya banyak diterjemah ke dalam bahasa
terdapat kaum Arab Quraisy yang mentadbir dan Latin.
memajukan kegiatan perdagangan. Pentadbiran (b) Tokoh perubatan dan ahli falsafah. Menghasilkan
di Makkah diuruskan oleh jabatan dengan tugas buku al-Qanun fi al-Tib. Hasil karyanya telah
tertentu seperti Darun-Nadwah. mempengaruhi ahli falsafah Barat, iaitu Albert the
(b) Masyarakat Jahilah menjalankan kegiatan Great.
ekonomi yang berbeza. Kegiatan utama adalah (c) Tokoh astronomi dan ahli falak. Memperkenalkan
dalam bidang pertanian dan perdagangan. asas ilmu trigonometri, menghasilkan buku
Kegiatan ekonomi kaum Badwi ialah menternak astronomi, dan mencipta alat ukuran masa.
binatang seperti unta, biri-biri, dan kambing. (d) Tokoh geografi. Mengkaji bidang kartografi (peta)
Mereka menternak secara nomad (berpindah- dan geografi. Pelayar Eropah menggunakan peta
randah) untuk mendapatkan rumput dan air bagi hasil karya beliau.
binatang ternakan. Mereka mengamalkan sistem (e) Tokoh pelayaran. Pernah belayar sampai ke India
tukar barang dengan menukarkan binatang dan dan Alam Melayu. Hasil penulisan beliau menjadi
hasil ternakan dengan barangan keperluan seperti rujukan pelayar lain.
kurma dan pakaian. Kaum Hadhari berdagang
secara kafilah, iaitu membawa barang dagangan 9. (a) Mihrab
merentasi padang pasir. Perniagaan yang (b) Mimbar
dijalankan hanya mementingkan keuntungan, (c) Menara
mengamalkan riba, dan menipu timbangan. 10. (a) Binaan kukuh, selamat, dan tahan lama.
3. (a) Tahun Gajah (b) Berunsurkan luahan perasaan, aman, dan
(b) Aminah binti Wahab damai.
(c) Abu Talib (c) Terdapat ruangan yang memisahkan lelaki dan
(d) Syam wanita.



© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J14






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 14 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(d) Mempunyai ruang cahaya untuk keselesaan binti Abu Bakar as-Sidiq merupakan wanita yang
beribadat. luas ilmunya sehingga menjadi periwayat hadis
(e) Menyesuaikan reka bentuk dengan budaya dan dan rujukan kaum wanita dan para sahabat
iklim setempat. tentang masalah hukum agama. Shafiah binti
(f) Pembinaan menara, mihrab, mimbar, kubah, dan Abdul Muthalib merupakan wanita yang berani
pintu gerbang. kerana keluar berperang bersama kaum wanita
(g) Menggalakkan perhiasan yang indah dengan Madinah untuk memberi minuman dan merawat
ukiran dan seni khat. tentera yang cedera dalam Perang Uhud.
(h) Menghasilkan keunikan reka bentuk dan (c) Menghasilkan karya ilmiah, membuat kajian dan
mempunyai elemen estetika. penyelidikan, mencipta peralatan dan menulis
(Mana-mana empat) pengalaman untuk tatapan generasi akan datang.
Bahagian C
Praktis PT3 1. (a) (i) Nabi Muhammad SAW menerima wahyu
pertama pada hari Isnin, 17 Ramadan
Bahagian A bersamaan 6 Ogos 610 Masihi di Gua Hira’.
Wahyu pertama daripada Surah al-Alaq (ayat
1. B 2. A 3. C 4. D 5. B 1 – 5). Bermula dengan perkataan Iqra’
6. A 7. A 8. A 9. D 10. D (bacalah). Membaca dan menulis merupakan
asas ilmu pengetahuan untuk melahirkan
Bahagian B tamadun. Melalui semangat Iqra’, maka
lahirlah tamadun Islam yang berkembang
1. (a) (i) Makkah dan maju.
(ii) Madinah (ii) Wahyu kedua diturunkan kepada Nabi
(iii) Taif Muhammad SAW ialah Surah al-Mudassir
(b) Jahiliah berasal daripada perkataan Arab, (ayat 1 – 7). Merupakan pengisytiharan
iaitu jahala bermaksud jahil. Kejahilan mereka Nabi Muhammad SAW sebagai Pesuruh
berpunca daripada ketiadaan nabi dan kitab suci Allah atau Rasulullah. Baginda diwajibkan
sebagai petunjuk. menyampaikan ajaran Islam kepada seluruh
(c) (i) Mematuhi suruhan agama. manusia.
(ii) Mengelak daripada terlibat dengan gejala (b) Secara rahsia
sosial. Selama tiga tahun. Siti Khadijah, Ali bin Abi
(iii) Mengamalkan nilai-nilai murni dalam Talib, Zaid bin Harithah, dan Abu Bakar al-Siddiq
kehidupan. memeluk Islam. Dakwah Islam dijalankan melalui
(iv) Meningkatkan ilmu pengetahuan dan sahabat baginda dan di rumah al-Arqam bin Abi
kemahiran. al-Arqam.
2. (a) (i) Mengetuai peperangan al-Riddah, iaitu
memerangi golongan murtad kerana enggan Secara terang-terangan
membayar zakat. Tentera Islam mencapai Dilakukan dengan menjalankan dakwah kepada
kemenangan dan semakin ramai yang kaum keluarga baginda melalui pertemuan di
memeluk Islam. Bukit Safa. Mendapat tentangan bapa saudara
(ii) Menghantar golongan peneroka untuk baginda, iaitu Abu Lahab. Baginda tabah
membuka wilayah baharu di utara menghadapi tentangan daripada orang Arab
Semenanjung Tanah Arab seperti Iraq, Mesir, Quraisy yang enggan menerima Islam pada
dan Syam (Syria). Pembahagian wilayah awalnya.
Islam yang luas kepada beberapa bahagian (c) Ciri-ciri kepimpinan Islam:
untuk memudahkan pentadbiran. • Toleransi
(b) (i) Kerajaan Bani Umaiyah • Berwawasan
(ii) Kerajaan Bani Abbasiyah • Adil dan saksama
(iii) Kerajaan Turki Uthmaniyah • Bertanggungjawab
(c) (i) Berperilaku buruk. • Mengamalkan musyawarah
(ii) Terlibat dengan jenayah. • Mengutamakan kesejahteraan rakyat
(iii) Mudah terpengaruh dengan gejala sosial dan • Mementingkan keamanan dan kehamonian
maksiat.
3. (a) Sistem syura, konsep ummah, kehidupan • Menjalin hubungan baik dengan kuasa asing
bernegara serta pemerintahan dan cara hidup 2. (a) (i) Tempat imam membaca khutbah atau
berteraskan keadilan. memberi ceramah. Kedudukannya tinggi
(b) Islam memuliakan dan mengangkat martabat untuk membolehkan imam mengadap jemaah.
wanita. Wanita diberi peluang mendapatkan (ii) Elemen penting dalam sesebuah masjid.
pendidikan dan menghadiri majlis ilmu. Siti Aisyah Berfungsi sebagai penanda arah kiblat.


J15 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 15 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
(iii) Dibina berbentuk tirus dan memuncak (c) Kesan jika sumber sejarah negara terbiar dan
tinggi. Bertujuan memastikan laungan azan musnah ialah kaedah penyelidikan tidak boleh
didengari dari jarak yang jauh. dilakukan oleh sejarawan. Penulisan sejarah tidak
(b) • Pembinaan kubah sebagai struktur utama dapat dilakukan dengan tepat kerana sejarawan
bumbung. tidak dapat mencari maklumat sejarah. Perisiwa
• Ruang solat utama ditutupi kubah setengah sejarah tidak dapat dibuktikan kesahihannya.
lingkaran. Peristiwa sejarah akan ditafsir kurang tepat dan
• Banyak menara di sekeliling masjid. dipengaruhi unsur lain seperti dongeng dan mitos.
• Berfungsi menjamin keselamatan dengan Peristiwa sejarah akan dilupakan kerana tiada
memperkukuh strukturnya yang lebar. warisan yang dapat ditinggalkan untuk tatapan
• Binaan bangunan dihiasi dengan ukiran generasi akan datang.
arabes, motif kaligrafi, geometeri, dan 2. (a) (i) Kerajaan Sumeria
cakerawala. (ii) Kerajaan Asyria
• Berfungsi memberikan ketenangan dan (iii) Kerajaan Babylon
keselesaan. (iv) Kerajaan Akkad
(c) Iktibar daripada kegemilangan tamadun Islam: (v) Kerajaan Chaldea
• Mencintai ilmu pengetahuan. (Mana-mana dua)
• Mengamalkan akhlak mulia. (b) Pembinaan sistem tali air. Penciptaan tulisan
• Mengamalkan syura dan bermuafakat. kuneiform. Penciptaan roda, sauh, dan bajak.
• Mengukuhkan perpaduan. Mencipta kertas daripada papirus. Mencipta emas
• Mementingkan keadilan dan toleransi. dan rekaan berasaskan gangsa.
• Menjalin hubungan baik dengan kuasa asing. (c) Cara mengekalkan kegemilangan ialah
• Mewujudkan masyarakat yang harmoni. memajukan ekonomi, mengukuhkan perpaduan,
• Meninggalkan seni bina yang menjadi warisan mengekalkan keamanan dan keharmonian,
dunia. menjalin hubungan baik dengan kuasa luar serta
meningkatkan ilmu, kemahiran, dan teknologi.
Cabaran KBAT 3. (a) (i) Patrician – golongan atasan
(ii) Plebian – petani, artisan, dan peniaga
Cabaran yang dihadapi ialah penularan budaya asing, (iii) Golongan hamba
masalah keruntuhan akhlak, kehancuran institusi keluarga, (b) Tamadun Rom mencapai kegemilangan pada era
masalah kemiskinan, kadar jenayah yang tinggi, dan Pax Romana. Era Pax Romana penting kerana
teknologi yang melalaikan. Langkah untuk mengatasi selama 200 tahun keamanan wujud dalam tamadun
ialah program bina semangat, mengukuhkan nilai agama, Rom. Tamadun Rom berkembang meliputi tiga
mengeratkan hubungan kekeluargaan, dan penerapan nilai buah benua, iaitu Asia, Afrika, dan Eropah.
murni dalam pengajaran-pembelajaran. (c) Faktor keruntuhan kerajaan ialah berlaku gempa
bumi, banjir besar, serangan tentera luar,
peluasan kuasa asing, kelemahan pemerintah,
PT3 Pentaksiran Akhir Tahun pemberontakan rakyat dan perebutan kuasa.
Bahagian A 4. (a) (i) Dinasti Nanda

(ii) Dinasti Maurya

1. A 2. C 3. D 4. B 5. D (iii) Dinasti Gupta
6. A 7. D 8. B 9. B 10. D (Mana-mana dua)
11. A 12. D 13. D 14. D 15. A (b) Dasar pemerintahan – Raja yang mengetuai
16. A 17. D 18. A 19. C 20. B kerajaan mengamalkan dasar peluasan kuasa.
Kewangan – Peluasan kuasa memerlukan
Bahagian B pembiayaan yang kukuh daripada perbendaharaan
1. (a) (i) Bersifat asli kerajaan. Sumber manusia – Sumber manusia
(ii) Belum ditafsir yang cukup menjamin kerajaan dapat ditadbir
(iii) Belum diolah dengan baik dan berkesan. Kekuatan ketenteraan
(b) Terdapat tiga kaedah penyelidikan dalam sejarah, – Pasukan tentera yang kuat diperlukan untuk
iaitu kaedah bertulis, kaedah lisan dan kaedah mempertahankan negara daripada serangan
arkeologi. Kaedah bertulis merupakan kajian musuh.
Diplomasi keagamaan – Pemerintah yang bijak
terhadap sesuatu peristiwa daripada maklumat tidak hanya menggunakan kekuatan tentera
pada sumber yang ditulis, dipahat, dan dilakar. sebaliknya turut mementingkan aspek keagamaan
Kaedah lisan ialah proses mendapatkan maklumat dan kemanusiaan.
melalui temu bual. Kaedah arkeologi merupakan (c) Kesan buruk peluasan kuasa secara fizikal ialah
kajian secara saintifik untuk mencari maklumat berlaku kematian, kecederaan, penderitaan,
daripada bahan tinggalan sejarah menggunakan kemusnahan harta benda serta menjejaskan
kaedah gali cari atau ekskavasi. kestabilan politik dan ekonomi.


© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J16






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 16 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
Bahagian C • Peralatan moden seperti mesin dan jentera
5. (a) (i) Daratan terdiri daripada gunung, banjaran, mula digunakan untuk memudahkan
kehidupan manusia.
bukit, tanah pamah, lembah, dan sungai.
(ii) Lautan merupakan kawasan air masin yang • Aktiviti memotong dan menghiris daging tidak
lagi menggunakan peralatan batu atau besi,
meliputi 71% bentuk muka bumi. Terdiri
daripada laut, selat, dan teluk. sebaliknya menggunakan mesin terutama
(b) • Kesan perkembangan Zaman Air Batu Akhir dalam aktiviti komersial.
ialah kenaikan paras air laut di Pentas Sunda (c) Iktibar daripada kehidupan manusia Zaman
dan pergerakan manusia di sekitarnya. Prasejarah:
• Sejak 17,000 – 20, 000 tahun dahulu, paras • Memupuk sikap kreatif dan inovatif.
air laut naik antara 100 hingga 120 meter. • Berdikari dan tidak mudah berputus asa.
• Pada 10 000 tahun dahulu, Asia Tenggara • Berusaha meningkatkan keselesaan hidup.
merupakan kawasan tanah luas terbentang • Memanfaatkan sumber alam ciptaan Tuhan.
yang menghubungkan daratan dengan • Bersyukur walaupun hidup serba kekurangan.
kepulauan dikenali sebagai Pentas Sunda. • Cekal dan tabah menghadapi cabaran dan
• Pentas Sunda menjadi tunjang kebenuaan dugaan.
di Asia Tenggara. Ketika itu, Pentas Sunda • Berpegang teguh kepada adat, agama dan
merupakan daratan yang mempunyai kepercayaan.
kawasan tanah rendah di antara pulau-pulau • Bangga dengan sejarah, tradisi dan budaya
yang wujud pada hari ini. sendiri.
• Kecairan air batu pada akhir Zaman Holosen 7. (a) (i) Perkataan tamadun diambil daripada
menyebabkan terbentuknya sungai dan tasik perkataan civitas bermaksud bandar atau
di Asia Tenggara. Sungai mengalirkan air ke kota. Tahap kemajuan yang dicapai dalam
dalam tasik dan laut. bidang kebudayaan, sains, industri, dan
• Aliran sungai yang mengalir telah sistem kerajaan.
menenggelamkan kawasan tanah rendah (ii) Perkataan civilisation, iaitu tahap
di sepanjang tepi pantai. Perkembangan ini pembangunan manusia dan organisasi yang
telah membentuk Selat Melaka, Teluk Siam, paling maju. Merangkumi pengetahuan, seni,
dan Laut Jawa. kepercayaan, moral, undang-undang, adat,
(c) Tindakan yang menunjukkkan sayang akan alam dan kebolehan manusia atau organisasi.
sekitar: (b) Sudut pandangan Islam
• Menanam pokok hijau. • Dibina atas kerangka Islam sebagai al-Din
• Mengamalkan kitar semula. (cara hidup).
• Menjaga kebersihan sungai dan laut. • Merangkumi pembangunan lahiriah dan
• Tidak membuang sampah merata-rata. rohaniah.
• Tidak melakukan pembakaran terbuka. • Berasaskan nilai dalam pendidikan seperti
• Mengurangkan penggunaan beg plastik. yang disarankan dalam al-Quran, hadis, dan
• Menggunakan air dan elektrik dengan ajaran Nabi Muhammad SAW.
berhemah. Sudut pandangan Barat
• Membuat aduan jika mengetahui ada pihak • Menggunakan istilah civilisation bagi
yang membuang sisa toksik. menggambarkan tahap sesuatu masyarakat
6. (a) (i) • Peralatan lebih kemas dan halus. atau budaya yang kompleks.
• Mencipta pelbagai peralatan. • Masyarakat bertamadun diukur melalui
• Seperti alat menggali dan roda. pencapaian ilmu dan teknologi, ekonomi,
(ii) • Hidup menetap dan sistem sosial lebih struktur politik, kemasyarakatan, dan
baik.
• Terdapat ketua yang dipilih daripada • petempatan di bandar.
Dikaitkan dengan pembangunan lahiriah
kalangan mereka.
• Bermulanya pembahagian sosial, iaitu dalam bidang kebudayaan seperti kesenian,
penulisan, undang-undang, dan perbandaran.
wujud kelas atasan dan kelas bawahan.
• Kemunculan organisasi sosial membentuk (c) Kepentingan agama dalam kehidupan manusia:
kehidupan yang lebih baik. • Agama menjadi pendorong dan membimbing
(b) • Manusia Zaman Prasejarah menggunakan manusia ke jalan kebenaran.
peralatan daripada batu, kayu, dan tulang • Suruhan dalam agama melahirkan insan yang
haiwan dalam kehidupan mereka. berpekerti mulia.
• Peralatan gangsa dan besi dicipta apabila • Larangan dalam ajaran agama mampu
mereka mengetahui tentang campuran membendung tingkah laku negatif.
logam, acuan, dan suhu pembakaran. • Agama menjadi penenang dan memberi
• Pedang, parang, cangkul, keris, kapak, dan keseimbangan dalam kehidupan manusia.
tombak merupakan peralatan besi yang • Agama mengajar manusia tentang nilai moral
masih digunakan hingga kini. dan nilai murni dalam kehidupan.


J17 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 17 10/25/19 3:56 PM

Sejarah Ting. 1 KSSM Jawapan
• Agama melahirkan manusia yang mampu • Menggalakkan kegiatan perdagangan
memanfaatkan sumber alam dengan mengikut hukum syarak seperti mengeluarkan
bijaksana. zakat dan menjaga kebajikan masyarakat.
• Agama mengajar manusia saling menghormati • Menggalakkan pengeluaran produk bermutu
dan saling menyayangi. dan menjalankan penyelidikan dalam
• Agama mengajar manusia menilai perkara membangunkan ekonomi.
yang baik dan buruk. • Menghulurkan bantuan, memberi sedekah,
8. (a) (i) Syura ialah mesyuarat yang diadakan untuk dan mengamalkan sikap berjimat cermat.
mencapai keputusan mengikut suara ahli (c) Sumber Baitulmal:
yang terbanyak (suara majoriti) dan secara • Zakat masyarakat terdiri daripada zakat
muafakat. Diamalkan sejak zaman Nabi fitrah, zakat harta, zakat ternakan, zakat
Muhammad SAW dan diteruskan oleh pertanian, zakat emas, zakat perak, zakat
pemerintah Islam selepasnya. wang simpanan, dan zakat barang dagangan.
(ii) Tamadun Islam memperkenalkan konsep • Harta negara seperti cukai perdagangan,
masyarakat dikenali sebagai ummah. cukai harta, sumber kekayaan alam, dan
Melalui konsep ummah, masyarakat disatukan harta tanpa waris.
tanpa mengira keturunan dan agama. • Harta hak milik umat Islam yang tidak jelas
Setiap anggota masyarakat bertanggungjawab penggunaannya seperti sedekah, wakaf, dan
untuk bekerjasama demi memajukan negara. wasiat.
(b) • Memperkenalkan sistem zakat dan sistem • Pelaburan dan saham yang dijual kepada
wakaf untuk pembangunan umat Islam. umat Islam melalui institusi yang ditubuhkan
• Mengadakan sistem mata wang dirham dan oleh Baitulmal.
perak dalam aktiviti ekonomi. • Segala harta warisan yang tidak dapat
• Mewujudkan sistem cukai, iaitu bayaran dihabiskan oleh waris atau tidak mempunyai
(wang) oleh individu atau syarikat kepada waris.
kerajaan atau negara bagi tujuan membiayai • Harta daripada peperangan seperti jizyah,
keperluan negara. ghanimah, dan kharaj.
• Sistem cukai yang pernah dilaksanakan
di negara Islam ialah cukai tanah (Al-
Kharaj), cukai perdagangan ( Al-Usyr), cukai
perlindungan (Suh al-Jizyah), dan cukai diri Contoh Jawapan Tugasan
(Jizyah al-Ru’us). https://bit.ly/33JaYiw
• Melarang amalan riba yang boleh
menghapuskan konsep keadilan dalam
masyarakat.
• Mencegah penindasan dan penipuan semasa
berniaga seperi menipu timbangan, boros, Jawapan i-Think
kedekut, membazir, rasuah, dan mengaut https://bit.ly/2MRrgPy
keuntungan berlipat ganda.




























© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J18






00 JAW TopKSSM Sejarah TG1.indd 18 10/25/19 3:56 PM

T O P TOP ONE KBSM/KSSM – Sumber IC091060 PELANGI



bahan latihan berkualiti ke arah prestasi
N SEJARAH unggul dalam peperiksaan sekolah dan T T O P
PT3. Termuat dengan ciri-ciri menarik
serta pelbagai inisiatif digital ke arah
Tingkatan
E KSSM pembelajaran abad ke-21. O N
1

P
O
N

Judul-judul dalam siri ini: TINGKATAN E SEJARAH
Ciri-ciri Istimewa: TOP ONE KBSM/KSSM 1 2 3 4 5 E

Bahasa Melayu
English Nadira Yusop
Nota SMART Bahasa Cina
Mathematics / Matematik
Praktis Pengukuhan Additional Mathematics / Matematik Tambahan

Praktis PT3 Biology / Biologi
Physics / Fizik SEJARAH Tingkatan
Cabaran KBAT Chemistry / Kimia

Sudut PAK-21 Science / Sains
Geografi Praktis
Panduan Tugasan Sejarah KBAT

Pentaksiran Akhir Pendidikan Islam Topikal 1
Tahun Ekonomi
Prinsip Perakaunan
Jawapan Lengkap Perniagaan

Kurikulum KSSM Baharu
PAK-21 Praktis KSSM
PT3

TINGKATAN 1

www.PelangiBooks.com

• Kedai Buku Online • Perpustakaan Online •



W.M: RM8.35 / E.M: RM8.65
IC091060
ISBN: 978-967-2353-85-0 FORMAT TERKINI
,!7IJ6H2-dfdifa! INFO PT3 2019


PELANGI Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. (89120-H)




04.indd 1 01/11/2019 3:55 PM