The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by secretariaat, 2019-01-09 08:39:15

PEILER09_JAN2019_lowres (1)

PEILER09_JAN2019_lowres (1)

WOONZORGCENTRA Driemaandelijks tijdschrift van w.e.m.m.e.l. __ expertisecentrum ‘Waardig Levenseinde’, v.u. Wim Distelmans over palliatieve zorg en het levenseinde
afzendadres: J. Vander Vekenstraat 158, 1780 Wemmel __ jaargang 3 __ nr.9 __ jan-feb-maa 2019
“Behandel mij niet als een kind,
ook al gedraag ik me kinds.”© guy puttemans

___ L u k D e K o n i n c k

PB-PP I B-10744

BELGIË(N) - BELGIQUE

P508816
afgiftekantoor
9300 Aalst 1

is het tijdschrift van w.e.m.m.e.l. FONDS
expertisecentrum ‘Waardig Levenseinde’ ZUSTER
en verschijnt 4 keer per jaar LEONTINE

Redactieadres maken deel uit van en
J. Vander Vekenstraat 158
1780 Wemmel www.forumpalliatievezorg.be www.leif.be www.waardiglevenseinde.eu

Hoofdredactie www.dagcentrum-topaz.be www.ulteam.be www.vzwomega.be
Wim Distelmans
2
Eindredactie • nr. 9 • jan-feb-maa 2019
Peter Cremers, Désirée De Poot

Coördinatie
Inge De Hertogh

Redactie
Sabien Bauwens, Franky Bussche,
Sten Delvaux, Paul Destrooper,
Eva Jacobs, Frank Schweitser, Linde
Vande Casteele, Hannie Van den Bilcke,
Vicky Van de Velde

Werkten mee aan dit nummer
Luk De Koninck, Elisabeth Honinx,
Pascale Platel, Michaël Vandamme,
Kris Van de Gaer

Huiscartoonist
Kamagurka

Fotograaf
Guy Puttemans

Vormgeving en druk
blowfish-eventsolutions.com

Verantwoordelijke uitgever
Wim Distelmans
J. Vander Vekenstraat 158
1780 Wemmel

Lezers die graag op een artikel reageren
of een bijdrage willen leveren, kunnen
terecht op de redactie via
[email protected]

Giften
Wie het wenst, kan ons door een vrijwillige
bijdrage helpen om de palliatieve zorg
verder uit te bouwen, op rekeningnummer
BE22 9799 4585 1247 van Forum Palliatieve
Zorg vzw. Voor bijdragen van 40 euro en
meer wordt een fiscaal attest uitgereikt.

kan ook online gelezen
worden op www.wemmel.center

© marco mertens edito opvang wél goed kan worden geregeld
mét respect voor de individuele
u de drukste feestdagen noden en op mensenmaat. Het feit dat
het pensioen van veel mensen niet
Nvoorbij zijn, kunnen we volstaat voor hun verblijfskosten
rustiger terugblikken op en verzorging in een WZC is ook niet
2018 waarin heel wat is echt bevorderlijk voor het imago.
gebeurd voor een waardig Bovendien is het globaal budget voor
levenseinde. Er werd niet de zogenaamde ‘palliatieve functie’ in
alleen het 30-jarig jubileum van de de WZC ontoereikend. Daar kun je geen
palliatieve zorg in België gevierd, het degelijke palliatieve zorgcultuur mee
was ook het jaar dat LEIF al 15 jaar uitbouwen, waardoor veel bewoners
zijn activiteiten ten dienste stelde van nog nodeloos lijden en zelfs op het
de bevolking, de vrijwilligers en de einde van hun leven zinloos naar een
professionele zorgverleners. In 2018 ziekenhuis worden overgebracht. Een
heeft Vlaams minister palliatieve zorgcultuur impliceert niet
Jo Vandeurzen eveneens de alleen overleg en aandacht voor de
hervorming van de eerstelijnszorg huidige zorg mét respect voor de wil
opgestart. Een zware denkoefening van de bewoner, maar ook voldoende
waarvan vorig jaar in februari goodwill en kennis van voorafgaande
de eerste neerslag bekend werd zorgplanning om de toekomstige
gemaakt tijdens de lang verwachte wensen van de residenten te kunnen
eerstelijnsconferentie die zeker honoreren.
nog verder verfijnd zal worden. Aangezien de huidige subsidiëring
Tegelijk werden zowat alle palliatieve van palliatieve zorg niet volstaat,
zorgvoorzieningen via de zesde riskeert ze vaak in de ‘algemene
staatshervorming van federale materie pot’ van het WZC terecht te komen
in de gewesten ‘ingekanteld’, wat zeker om zo mee het globale deficit op te
nog veel discussies zal opleveren. vullen. Een voldoende betoelaging
Palliatieve zorg in de woonzorgcentra is dus zeker aangewezen, gekoppeld
(WZC) blijft een heikel punt. Uit aan een zinnige evaluatie, en niet
bevraging en onderzoek blijken die aan de zoveelste bureaucratisch
voorzieningen bovendien weinig opgestelde afvinklijsten die niemand
populair bij de bevolking. Dit laatste achteraf nog bekijkt. Daarnaast valt
toevluchtsoord is voor velen eerder het wellicht te overwegen om het
een noodzakelijk kwaad. Sommigen voorziene budget van de palliatieve
beweren zelfs euthanasie te prefereren zorgnoden in de WZC beter (partieel?)
boven daar te moeten eindigen. De ter beschikking te stellen van de
institutionele ouderenzorg zit dus multidisciplinaire begeleidingsequipes
met een perceptieprobleem, hoewel (MBE’s). Die gespecialiseerde palliatieve
o.a. het Tubbe-model aantoont hoe die thuisequipes hebben hun waarde in de
WZC al uitvoerig bewezen en ze zijn het
bovendien gewend om tijdens de zorg
aan huis met diverse huisartsen samen
te werken.

___ Wim Distelmans

3
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

actua

Minister Maggie De Block wil voorafgaande

zorgplanning stimuleren
Duidelijke afspraken helpen bij
de begeleiding van patiënten in te krijgen. Hierbij is het noodzakelijk vertegenwoordiger mag zijn. Dat kan
de laatste fase van hun leven. dat de patiënt inzicht heeft in zijn eventueel leiden tot de opmaak van
Zo worden de wensen van gezondheidstoestand, prognose en wilsverklaringen. Het resultaat van
therapiemogelijkheden. Het is van de voorafgaande zorgplanning wordt
opgenomen in het medisch dossier.
de patiënt bespreekbaar en belang dat alle patiënten die dat wensen Die gesprekken met de arts worden
binnenkort terugbetaald voor palliatieve
vermijd je moeilijke situaties voor de zo’n gesprek kunnen hebben met hun patiënten. Daar maakt minister De Block
meer dan 6 miljoen euro voor vrij.
patiënt, zijn familie en zorgverleners. arts. Door een specifiek honorarium Het RIZIV zal nu de modaliteiten van die
terugbetaling verder uitwerken.
“Door op voorhand over ons levenseinde te voorzien, stimuleren we de artsen
Uit persbericht van 20 november 2018
te praten, kunnen we veel verdriet om deze moeilijke gesprekken te

en ellende vermijden. Het gaat hier hebben met palliatieve patiënten in het

over de vrijheid en autonomie van elk bijzonder”, verduidelijkt De Block.

individu om te allen tijde te kunnen De arts bespreekt de zorgdoelen met de

beslissen over de zorg die je nog wenst patiënt, en wie zijn of haar wettelijke

Lisette Custermans is laureaat van
de LEIFtime Achievement Award 2018

In 2018 bestond de palliatieve zorg in België Brussels health Campus van de Vrije Universiteit Ik zal nooit
dertig jaar. Een unieke gebeurtenis die we Brussel in Jette en stond daarmee aan de wieg oud zijn.
danken aan Lisette Custermans. Zij initieerde in van de palliatieve zorg. Omega is ook de moeder Voor mij is
1988 de palliatieve thuiszorg vzw Omega op de van andere VUB-levenseinde-initiatieven: ouderdom
altijd 15 jaar
het dagcentrum TOPAZ, ouder dan ik.
het Forum Palliatieve
Zorg, het LevensEinde ___ Francis Bacon
InformatieForum (LEIF),
ULteam en de Leerstoel (1561-1626)
‘Waardig Levenseinde’ van
deMens.nu. Op 24 november
2018 kreeg dit jubileum
bijzondere aandacht op
een symposium in Brussel.
Onder een staande ovatie
kreeg Lisette Custermans
de LEIFtime Achievement
Award 2018 uit handen
van Vlaams minister
Jo Vandeurzen en het
eerste exemplaar van het
boek ‘Voor altijd thuis’
(Houtekiet).

___ Wim Distelmans

4
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

actua

29% __ VOOR U GELEZEN

van de Vlamingen ‘Hart op slot’
overlijdt in een __ Emy Geyskens en Elien Craenhals
woonzorgcentrum
Het einde van het jaar baadt
In 2001 was dit 20% altijd een beetje in een
vreemde sfeer. Allerheiligen en
(Bron: Zorg en gezondheid, 2001-2016) Allerzielen - met Halloween als
zoet voorgerecht - doen daar
Koninklijk besluit veel aan. Misschien is het ook
met de criteria om daarom dat net in die tijd veel
een palliatieve boeken over doodgaan en rouwen verschijnen. Opvallend voor
patiënt te definiëren het einde van vorig jaar is het feit dat er veel boeken zijn
verschenen over kinderen en verlies. Zo is er ‘Hart op slot’
Op 20 november 2018 werd het KB van van Emy Geyskens en Elien Craenhals. Dit prentenboek bestaat
21 oktober gepubliceerd ‘tot vaststelling uit twee delen. Het eerste deel gaat over Senne. Zijn opa is
van de criteria om een palliatieve patiënt te gestorven en Senne heeft heel veel verdriet. Hij gaat op zoek
definiëren’. De criteria baseren zich op een naar een groot slot opdat hij niets meer zou voelen. Alleen
identificatieschaal van de palliatieve patiënt vindt hij dat niet. Maar gelukkig is er buurmeisje Fien. Het
waarbij de arts initieel inschat dat de patiënt tweede deel is een non-fictieluik dat op een zeer eenvoudige
wellicht nog maximaal 12 maanden te leven manier antwoord geeft op veel vragen van kinderen over de
heeft. Volgens sommigen biedt deze evaluatie dood en alles wat daarmee te maken heeft. Elke vraag wordt
een ruimere omschrijving van wie een kort, maar zeer duidelijk, beantwoord.
palliatieve patiënt is, waardoor die dus betere Vragen als: ‘wat gebeurt er met het lichaam na de dood?’ maar
zorg kan worden toegewezen. Volgens anderen ook thema’s zoals euthanasie en hoe andere culturen kijken
bestendigt deze manier van inschatting het naar de dood komen aan bod. De auteurs spelen bovendien in
stigma dat palliatieve zorg enkel gelijk is op de fantasie van kinderen en verwerken die in een aantal
aan terminale zorg (laatste 12 maanden), vragen. Het boek sluit af met een rist tips die verder gaan
terwijl palliatieve zorg een veel ruimer dan ‘maak een tekening’. Er is een lijst van kindvriendelijke
toepassingsgebied zou moeten kennen. liedjes die over verdriet en afscheid gaan en een hoofdstuk
gaat over gevoelens… Als lezer merk je meteen dat de auteurs
zeer veel voeling hebben met kinderen. Het verraste ons dan
ook niet dat Emy Geyskens en Elien Craenhals beiden een
onderwijsachtergrond hebben.
‘Een hart op slot’ is met stip de meest volledige actuele
wegwijzer voor rouwverwerking bij kinderen. Bovendien is
het, dankzij de illustraties van Annelies Vandenbosch, een
prachtig prentenboek waardoor je het ook zomaar kunt (voor)
lezen. Vooral niet wachten tot iemand overlijdt!

____ Désirée De Poot

• ‘Hart op slot’, Emy Geyskens en Elien Craenhals
• Davidsfonds Infodok
• ISBN 978 9059 089 38 9
•19,99 euro

5

• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

wzc

Debat: ‘Kwaliteitsvolle palliatieve zorg in WZC’

“ Er moet aan een palliatieve cultuur
gewerkt worden”

Dat het verlenen van kwaliteitsvolle palliatieve zorg diverse aspecten omvat, is
misschien wel de belangrijkste conclusie die uit dit panelgesprek getrokken kan
worden. Taboeloos werden diverse thema's aangesneden. Het relaas van enkele
hoogtepunten van het boeiend middaggesprek.

Nadenken over wat “Het is een discussie die wel vaker En dus waken we er de laatste jaren
kwaliteitsvolle palliatieve terugkeert – en terecht”, merkt Mieke over de kwestie voldoende vroeg aan
zorg in een Woon- en Ceuppens op. “Vaak komen mensen met te kaarten. We spreken met de familie,
Zorgcentrum (WZC) precies een hoge zorggraad bij ons aan, maar herhalen ook wat we zeggen, maar
omvat, bouwt eigenlijk kan je die onmiddellijk als palliatief schuwen vooral het woord palliatief
voort op de vraag wat palliatieve bestempelen? De realiteit leert dat niet. Tal van eufemismen werden er
zorg überhaupt voor een WZC zoiets niet goed aankomt, zeker niet bij al bedacht, maar iedereen moet goed
betekent? Moderator Wim Distelmans de onmiddellijke familie. Maar je kan beseffen waar het op staat. Je moet als
gooide bij wijze van intro de stok dat moment ook niet voor je uit blijven WZC ook goed beseffen dat je er niet
in het hoenderhok. Want is met duwen. Te vaak hebben we moeten alleen voor staat. Er zijn partners op wie
een gemiddelde verblijfsduur van vaststellen, en ik denk dat we allemaal een beroep kan worden gedaan.”
anderhalf jaar elke zorg in een WZC de hand in eigen boezem moeten
niet palliatief? durven steken, dat dit te laat gebeurde. “Die timing waar Mieke het over heeft,
is zonder meer cruciaal”, vindt ook
Patrick Simons. “Als arts moeten wij een
document invullen bij een palliatieve
patiënt. Dat dit op het moment van de
opname niet mogelijk is, valt vanuit
menselijk oogpunt best te begrijpen.
Maar na enkele weken zetten we wel
stappen. Per slot van rekening moeten
we goed beseffen dat zorg een stapje
hoger staat dan gewone integrale
zorg en een grotere werklast op de
schouders van de verpleegkundigen legt.
Misschien kan wat meer dwang van de
overheid helpen? Wist u dat in landen
als Duitsland of Nederland een huisarts
de plicht heeft, zodra de patiënt de kaap
van de 70 overschrijdt, een gesprek te
hebben over zijn verdere levensverloop?
Het zou tevens geen overbodige luxe
zijn als elk WZC over een psycholoog zou
beschikken.”

6
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

wzc

Robert Geeraert Namen deel aan het debat
Bestuurslid Forum
Palliatieve Zorg Moderator: Wim Distelmans
en LEIF vzw en
oprichter eerste Mieke Ceuppens Patrick Simons
Palliatief Support Hoofdverpleegkundige Teamarts Omega
Team in een WZC WZC Releghem vzw, huisarts en CRA
Senorie De Maretak
Bernadette Van den Heuvel
Raadgever Ouderenzorg
Kabinet Jo Vandeurzen

© guy puttemans

Partnerschappen daarom niet minder belangrijk.” “Vaak moet je hem overtuigen dat de
“De taak van een MBE overstijgt patiënt een bepaald punt bereikt heeft
Mieke Ceuppens liet het even vallen: en de fase van de palliatieve zorg
WZC’s beschikken over partners ook het zuiver technische”, pikt intreedt.”
die hen bijstaan in de omgang met Mieke Ceuppens in. “Soms kan het ook
palliatieve patiënten. “De rol van de gewoon handig zijn om een beroep te “Wij hebben een overeenkomst met
Multidisciplinaire Begeleidingsequipes kunnen doen op een neutraal iemand de huisarts dat we op een bepaald
(MBE) blijft groot”, aldus Robert met een onbevooroordeelde kijk op moment Omega mogen inschakelen”,
Geeraert. “Veel hangt af of er expertise de situatie. Zoiets levert dan ook een vult Mieke Ceuppens aan. “Onze
rond palliatieve zorg in huis aanwezig psychologische meerwaarde op voor de CRA gaat vaak ook praten met zijn
is. Is dat het geval, dan zal de rol van de onmiddellijke entourage.” confrater. Toch kan je niet vermijden
MBE’s beperkter zijn. En toch moeten dat er gevallen zijn waarin hij op een
ze altijd paraat staan. Er kunnen zich Relatie met huisarts resoluut njet botst.”
immers acute noodgevallen voordoen
en dan is het ontzettend handig om Ook de huisarts is een belangrijke Informeren en dialogeren is ook voor
over een directe lijn te beschikken. schakel in het palliatieve verhaal. Patrick Simons, zelf CRA, cruciaal. “Wat
Je hoort wel eens zeggen dat MBE’s Alleen, zo blijkt al snel uit het gesprek, huisartsen betreft, is het speelveld
op termijn gedoemd zijn om te wordt de rol die hij of zij speelt (of sowieso beperkt”, waarschuwt hij.
verdwijnen. Dat is alvast niet mijn net niet speelt) vaak als problematisch “Op het terrein zie je dat sommigen
overtuiging. Misschien krijgen ze een ervaren. “Dialoog is essentieel om dat ontzettend goed doen. Ze zijn
andere rol toebedeeld, maar die is de huisarts in het hele traject te zich bewust van de situatie en zijn
betrekken”, meent Robert Geeraert.
>>>er intensief mee begaan. Anderzijds

7
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

wzc

>>> zijn er ook huisartsen die wat de enigszins provocatief. “Schaf de op het terrein voelen”, onderstreept
andere richting opkijken, er soms absolute vrije keuze af in een WZC en Mieke Ceuppens. “Neem nu het volgen
wat van weg lopen, waardoor familie het gros van de problemen zijn van de van opleidingen, specifiek afgestemd
en verpleegkundigen aan hun lot baan. Toch op dat vlak. Vandaag bevindt op palliatieve zorg. De interesse bij
overgelaten worden. Je mag ook de CRA zich vaak in een lastig parket onze mensen is er, maar de tijd en
niet vergeten dat de behandelende met al bij al weinig instrumenten om ruimte ontbreekt gewoonweg omdat we
arts zijn autonomie behoudt. Maar dingen af te dwingen.” ze niet kunnen missen. Het blijft een
als CRA benader ik de dingen meer werkpunt.”
in de breedte. We voorzien intern in Ontoereikende middelen
voldoende ruimte voor opleidingen. “Je mag het financiële luik van het
Over alle aspecten van palliatieve zorg Zijn meer middelen noodzakelijk? verhaal niet als een geïsoleerd iets
trouwens, met inbegrip van de ethische De vraag klinkt niet alleen retorisch, beschouwen”, besluit Van den Heuvel.
dimensie.” ze is het ook. “Er moet zeker een “In het wetgevend werk dat thans
“En misschien is sleutelen aan betere financiering van WZC komen, verricht wordt, krijgt palliatieve zorg
de vrije keuze van huisarts wel de dat is een objectief gegeven”, meent een meer prominente plaats. Zo wordt
oplossing, ook al besef ik dat dit Bernadette Van den Heuvel. “Voor mij ze ook een kwaliteitsindicator bij de
praktisch gesproken onhaalbaar is”, is het essentieel dat er een groeiplan beoordeling van een WZC.”
repliceert Bernadette Van den Heuvel uitgetekend wordt.”
____ Michaël Vandamme
“De schaarse middelen laten zich

Geplukt uit het vragenmoment… >>> ‘ Een essentieel kenmerk van
palliatieve zorg is zorg op maat
>>> ‘Nog steeds hangt er >>> ‘ Ongeveer ¾ van de mensen geven. Maar hoe kan je dat in de
een taboesfeer rond het laat verstaan thuis te willen routine van een WZC doen passen?’
levenseinde. Welke sterven. Hoe spring je daar als
informatieve taak is er voor WZC mee om? Of anders gezegd: “Beide verzoenen is sowieso geen
een WZC weggelegd?’ hoe kan je dat huiselijke gevoel makkelijke opgave, alleen is dit geen
verschaffen?’ exclusief palliatief verhaal”, meent Mieke
“Sensibiliseren is een gezamelijke Ceuppens. “Wat doe je met een bewoner
opdracht waar verschillende partijen “Nog te veel zijn WZC’s grote fabrieken die niet meer in bad wil? Dergelijke
een rol in te spelen hebben”, stelt met lange gangen en één grote refter”, gevallen doen zich wel vaker voor. En
Robert Geeraert. “WZC’s natuurlijk, zegt Patrick Simons. “Toch zie je op het ook hier zal je een gulden middenweg
maar ook scholen, palliatieve terrein voorbeelden van hoe het anders moeten vinden. Je schrijft sowieso altijd
netwerken, noem maar op. Samen moet én beter kan. Kleinere wooneenheden, een verhaal van wederzijdse toegevingen.
aan een cultuur gewerkt worden.” een huiselijke sfeer en een omgeving Daar is ook niets mis mee, voor zover
“Ik denk dat heel wat WZC’s die rol die overzichtelijk blijft.” “De oudere van alles in een sfeer van wederzijds respect
spelen hoor”, aldus Mieke Ceuppens. morgen heeft aparte wensen, het is een gebeurt.” “Ik zou zelfs nog een stapje
“Het begint al bij de medewerkers die ontwikkeling die we nu al ontwaren”, verder durven gaan dan Mieke”, pikt
vragen voorgeschoteld krijgen. Als aldus Robert Geeraert. “De hele sector Robert Geeraert in. “Als WZC moet je
men mij aanspreekt, zal ik helpen zal zich moeten aanpassen aan een trachten zoveel mogelijk tegemoet te
waar ik kan. Maar je hebt ook meer hele generatie bewoners die op een komen aan de wensen van een klant. Er
gestructureerde initiatieven zoals de veel mondigere manier hun desiderata zijn natuurlijk grenzen. Het kan niet de
dementiecafés.” kenbaar maken.” bedoeling zijn dat mensen verwaarloosd
worden omdat ze geen zin meer hebben
in welke behandeling dan ook.”

8
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

column wzc

Een filosofische beschouwing Een nieuw
model voor een
over het levenseinde ‘woonzorgcentrum’?

Volgens filosoof David Hume gooit niemand Personeel én bewoners vormen
een leven weg dat het waard is om te samen het dagelijks bestuur.
behouden. Wat het leven voor iemand
waardevol maakt, vult iedereen op een Het woonzorgcentrum als een
persoonlijke manier in. Filosoof Kagan aantrekkelijke en aangename plaats
vergelijkt het leven met een container om je laatste levensjaren door te
die gevuld kan worden en waarbij je door een brengen, waar je je leven ten volle kan
weloverwogen afweging van de positieve en negatieve leven. Dat beoogt het Relational Model,
zaken de kwaliteit van je leven evalueert. of met zijn roepnaam Tubbe-model, naar een
Voor de ene is die container - het woonzorgcentrum nabij het Zweedse Göteborg.
in leven zijn op zich - zo
waardevol, dat de balans In een verzorgingshuis op het Zweedse eilandje
altijd positief is Tjörn gaat het er net even iets anders aan toe
ongeacht de inhoud. dan in een standaard zorginstelling. In het
Voor de andere voegt Tubberödshus worden ouderen en personeel als
het in leven zijn op gelijken beschouwd en zo behouden de ouderen
zich een positieve een groot deel van hun eigen regie. 
maar eindige waarde
toe en wordt die Als je gaat verhuizen naar het Tubberödshus
mee afgewogen met wordt je meteen gevraagd of je deel uit wil maken
de inhoud. In specifieke van het dagelijks bestuur van het huis. Juist door
situaties, bijvoorbeeld de eigen regie niet geheel uit handen te geven
in een terminale fase van is er een sterk gevoel van gelijkwaardigheid en
een ernstige en ongeneeslijke waardering voor elkaar.
aandoening, kunnen negatieve zaken, zoals ondraaglijke
en aanhoudende pijn, of lijden veroorzaakt doordat Eigen regie
capaciteiten wegvallen om dingen te doen die het leven
waardevol maken, zwaarder doorwegen dan de positieve Kunnen meebeslissen over de activiteiten, de
zaken. Op het moment dat de balans onomkeerbaar inrichting, de boodschappen en financiën maar ook
negatief wordt, kan een zelfgekozen levenseinde een het mogen bijwonen van sollicitatiegesprekken
rationele keuze zijn. Voorlopig is de balans van wat mijn voor nieuw personeel geeft een groot gevoel van
leven nog te bieden heeft met grote waarschijnlijkheid welzijn en eigen regie.
positief en dus zou het voor mij, op dit moment, geen
rationele keuze zijn om niet meer te kiezen voor mijn Zelf beslissen wat je wilt eten, hoe laat dat
leven. Maar ik ben dankbaar dat ik, als het moment ongeveer zal zijn en met wie; eigen regie houdt
komt, net zoals jij het ethisch voorrecht heb te leven in ook een stukje eigenwaarde vast.
België, waardoor ik over de mogelijkheid beschik een
beroep te kunnen doen op de euthanasiewet zodat ik niet Participatie en bewegen
onnodig hoef te lijden en op een menswaardige manier
kan sterven. Naast inspraak zijn participatie en meer
bewegen ook belangrijke peilers van het
___ Sten Delvaux
Klinisch psycholoog >>>‘Tubbemodel’. Helpen in de moestuin, in de keuken

9
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

wzc DNR en de negatieve
wilsverklaring
>>> (al is het maar een komkommer
snijden), meedoen aan Dankzij de vooruitgang die geboekt werd op
dansavondjes, kleine wandelingen, het vlak van diagnoses en behandelingen, samen met
... En dan moe maar voldaan lekker maatschappelijke veranderingen zoals een gezonde
gaan slapen en opstaan wanneer levenswijze, werd de levensverwachting sinds
je wilt: er staat tot ca 10:30uur een de Tweede Wereldoorlog opmerkelijk verlengd.
ontbijtbuffet klaar. Parallel hieraan is er de evolutie van het sterven
dat vroeger vaak thuis gebeurde, naar een situatie
Personeel zonder uniform waarbij een meerderheid van de bevolking overlijdt
in een ziekenhuis of een andere zorginstelling.
Het personeel draagt geen
uniform en neemt pauzes samen Al in de jaren 1940-1960 werden opstarten van een medisch
met de ouderen. De afstand tussen artsen geconfronteerd met nutteloze behandeling te regelen,
personeel en bewoners wordt op patiënten die na reanimatie en zodoende therapeutische
deze manier verkleind; dat is niet voldoende vitale functies hardnekkigheid te voorkomen.
alleen prettig voor de bewoners behielden, maar geen enkele
maar ook voor het personeel. hersenactiviteit meer vertoonden. Bij Die therapiebeperkingscodes
deze patiënten werd voor het eerst een dragen weliswaar nog vaak de
Toekomstmodel? ‘DNR’-beslissing (‘Do Not Resuscitate’ naam ‘DNR’, hoewel de inhoud veel
of ‘Do Not Reanimate’) genomen in de ruimer geworden is dan uitsluitend
Sinds de oprichting van het primaire zin van het woord, namelijk de beslissing om niet meer te
verzorgingshuis op Tjörn in onthouding van reanimatie in geval reanimeren (vandaar dat in sommige
2009 is het Tubbemodel een van hart- of ademhalingstilstand. instellingen de voorkeur gegeven
succes. De levenskwaliteit van de wordt aan de term ‘CBT’ - Code
bewoners is er op vooruitgegaan, Deze houding bood echter geen Beperking Therapie).
het personeelsverloop in dit oplossing voor alle situaties, en
huis is zeer laag en de kosten heel wat patiënten ‘overleefden’ in Om dit alles praktisch haalbaar
zijn vergelijkbaar met andere permanente wilsonbekwame toestand te houden en om in gelijklopende
Zweedse zorginstellingen. Met ‘met hulp van’ zware behandelingen situaties bij verschillende patiënten
hulp van de Zweedse overheid en met een schrijnend gebrek aan tot uniforme beslissingen te
is het de bedoeling dat het comfort voor henzelf en groot mentaal komen, wordt er gewerkt met
model op meerdere plekken in leed voor hun naasten. standaardformulieren. Dat document
Zweden uitgezet gaat worden. past een vorm van codering toe
De zorgsector gaat veranderen In de jaren ’70 werd het idee en wordt dan toegevoegd aan het
van organisatiegericht naar geïntroduceerd om patiënten te dossier van de betrokken patiënt.
bewonersgericht. Eigenlijk heel rangschikken in categorieën en
logisch toch?  hen afhankelijk daarvan bepaalde Het formulier identificeert de
zorg toe te dienen, dan wel te behandelende arts, en preciseert
Het Tubbe-model wordt onthouden. De term DNR kreeg datum en uur van de beslissing,
thans met steun van de Koning geleidelijk aan een bredere vermeldt de mate waarin
Boudewijnstichting in ons betekenis: de meeste ziekenhuizen patiënt, vertegenwoordiger en
land toegepast in zes WZC’s, als en verzorgingsinstellingen werkten andere behandelend artsen
proefproject om uit te zoeken ‘codes’ uit om het staken of niet geïnformeerd zijn en voorziet in
welke meerwaarde het bij ons kan een onmiddellijke mogelijkheid
bieden.

___ Wim Distelmans

https://www.kbs-frb.be/nl/Newsroom/
Stories/20180608ND

10
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

tot aanpassing van de bestaande ‘DNR’ patiënt een open communicatie aan te als een volwaardige negatieve
maatregel. gaan (of omgekeerd). Dat biedt de patiënt wilsverklaring beschouwd kan
de mogelijkheid om goed geïnformeerd worden en de overdracht van
De progressieve beperking kan er als een wilsverklaring neer te schrijven informatie tussen thuissituatie,
volgt uitzien: en desgewenst een vertegenwoordiger ziekenhuis of woonzorgcentrum
• code 0: geen beperking van therapie aan te duiden waardoor het eenzijdig alleen maar transparanter kan
• code 1: ‘niet reanimeren’ opstellen van DNR-codes overbodig wordt. maken.
• code 2: ‘therapie niet uitbreiden’ met
DNR Negatieve wilsverklaring
de uitdrukkelijke vermelding
van die therapieën waarmee Initiatief Behandelend arts Wilsbekwame patiënt
niet gestart mag worden Het weigeren van een
• code 3: ‘therapie afbouwen’ met Doel Het staken of niet opstarten van medische behandeling waarvan
opnieuw vermelding van een medische behandeling waarvan de patiënt van oordeel is
de behandelingen die een arts van oordeel is dat ze niet dat ze niet in diens belang is.
gestopt moeten worden. De in het belang is van de patiënt. Alle zorgverleners
afbouw van therapieën ligt
bijzonder gevoelig omdat Van toepassing op De arts en verpleegkundigen Blijft van toepassing tot wanneer
het stervensproces van de die tijdens opname in een de verzoeker de wilsverklaring
patiënt erdoor bespoedigd zorginstelling deel uitmaken van herroept.
kan worden, zeker als er een het behandelend team.
‘sedatie’ aan toegevoegd wordt
om het comfort te vrijwaren. Toepassing Stopt bij ontslag van de patiënt of
bij overdracht aan een andere arts.

In principe stopt het DNR-order  DNR-beslissing als negatieve Maar weet wel dat heel wat
– in tegenstelling tot de negatieve wilsverklaring (en omgekeerd) DNR-beslissingen in urgente
wilsverklaring - bij ontslag van de situaties genomen moeten
patiënt of bij overdracht aan een Een niet te verwaarlozen groep worden, vaak zonder kans tot
andere arts. patiënten heeft geen gebruik kunnen overleg met de patiënt. In een
(of willen) maken van hun recht om dergelijke situatie dient de arts
De wet betreffende patiëntenrechten een dergelijke wilsverklaring op te de vertegenwoordiger(s) van de
(2002) en de negatieve wilsverklaring stellen en voor die patiëntengroep patiënt te informeren over zijn
biedt het DNR-beleid alsnog een uitweg. beslissing, maar echt inspraak
Vóór deze wet was het onthouden van hebben ze niet. Er kan alleen maar
zorgverlening aan een patiënt met zeer Opdat de patiënt ten volle zijn sprake van inspraak zijn wanneer de
ernstige symptomen een beslissing die zelfbeschikkingsrecht zou kunnen vertegenwoordiger zich kan beroepen
toekwam aan de arts. uitoefenen, is het aangewezen om het op een negatieve wilsverklaring.
DNR-beleid onder diens aandacht te
Sinds 2002 daarentegen bepaalt brengen. De informatieverplichting ___ Kris Van de Gaer
de wet dat de patiënt tegenover die ook deel uitmaakt van de
de zorgverlener recht heeft op patiëntenrechtenwet houdt immers Bronnen: ‘De negatieve voorafgaande
kwaliteitsvolle dienstverstrekking, in dat de arts de patiënt op de hoogte wilsverklaring in de Patiëntenrechten-
maar eveneens het recht heeft die te dient te brengen van het feit dat er in wet - De wil van de patiënt is wet:
weigeren. De patiënt kan weigeren de instelling gebruik wordt gemaakt fictie of realiteit?’ - Masterproef van
door zich duidelijk uit te spreken, van DNR-protocollen. de opleiding “Master in de Rechten”
of hij kan het recht ook laten gelden ingediend door Ide Sophie; Faculteit
met een voorafgaande negatieve Zo kan de arts in overleg met zijn Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent.
wilsverklaring.    patiënt een document opstellen dat Academiejaar 2008-2009 
dan niet langer de beperkte waarde
Vandaar dat het aangewezen is voor van een DNR-document heeft, maar
artsen om te gepasten tijde met de

11
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

getuigenis Luk De Koninck

Mijn moeder was de laatste oorspronkelijke leven, zonder warmte. Zonder de
bewoonster van de Dielegemdreef. De dreef was weg aanwezigheid van mijn vader, haar
want de bomen waren weg, de kasseien, het voetbalveld, man.
mijn jeugd. Een of andere moedwillige, smakeloze God
had er kasten van villa’s neergekwakt. Het moest niet We hebben het hele traject doorlopen,
charmant zijn, maar groots. De percelen waren zo klein tot er uiteindelijk, en sorry dat het zo
dat elke villa in de schaduw stond van de andere. koud klinkt, een “go” kwam. Op naar
euthanasie, naar de zachte dood, want
En daar zat ze dan, mijn ons in, tot haar geest niet meer wou, het leven was uitzichtloos.
moeder, steeds kleiner en ook haar lichaam het begaf. Ik werd
wordend in een huis dat daar opstandig van: je leven begint in Mijn moeder was een adept van
steeds groter en leger leek. de luiers, je leven eindigt in de luiers. Jean-Luc Dehaene: problemen pak je
Al vaak had ik gesuggereerd: aan als ze zich aandienen.
zou je niet beter af zijn in een Woonzorgcentrum: het woord alleen
rusthuis? Geen sprake van, oude al. Het klinkt voor mij een beetje zoals: Je moet wel even checken hoe
bomen verplant je niet. Daar hielp tering. Tering wordt tuberculose, het woonzorgcentrum tegenover
geen lievemoederen aan, dat had je te wordt tbc, wordt tb. Façade, met euthanasie staat, natuurlijk. Dat was
respecteren, punt. daarachter miserie. Vroeger, veel meteen duidelijk: die kamer is het
vroeger dan, had je het over een privédomein van uw moeder, we
Tot ze zelf het besluit nam: zo gaat gesticht voor “ouw peekes”. Beschaafder respecteren haar keuze, ze hoeft niet
het niet meer. klonk rusthuis, home. Home is thuis in ergens anders naartoe voor haar einde.
het Nederlands, maar dat is het niet:
En dan ging het snel: mijn licht het is een eindstation, wie niet in de En dat einde was heftig voor mij,
opgestoken bij het O.C.M.W van Jette mist verdwijnt van alzheimer, weet dat voor ons, maar schoon. Zelfbeschikking
en een gouden tip gekregen. Een maar al te goed. Maar je duwt dat weg, staat hoog in mijn vaandel, in ons
gloednieuw, helder en luxueus WZC. hoe zou je zelf zijn? Maar wat als je vaandel. Ik kan daar van alles bij
En betaalbaar, voor ons dan toch. steeds minder jezelf bent, het lichaam voelen: spijt, allesoverspoelend
Mijn ouders hadden zuinig geleefd, niet meer meewil, je geest stroever verdriet, machteloosheid. . .
zonder grote verlangens. Rustig wordt, de tijd je aan het inhalen is?
voortboerend onder de kerktoren, Maar het is haar leven, het is haar
zeg maar. Zover stond mijn moeder dus, de dood. Toen ze weggleed, was er nog
verzorging respecteerde haar wens: een ultiem troostend gebaar: met haar
Daar dan op verkenning, in dat laat mij maar alleen op dit kamertje, hand krulletjes maken in het haar
nagelnieuwe woonzorgcentrum. Alles ik hoef geen gezamenlijke maaltijden, van haar zoon. Ze bracht me op de
was goed, haar zoon zou wel alles geen activiteiten. Het wachten was wereld, en met dat éne gebaar gaf ze
regelen, haar enige voorwaarde: zo begonnen. mij liefde mee, daar kan ik mee verder.
hoog mogelijk zitten. Geen behoefte Liefde is wat blijft als al het andere
aan kijken naar de passage op straat, En weer kwam ze tot het besluit: zo onbelangrijk blijkt.
nee nee, zij alleen in een kamer, het kan het niet meer. En op een dag haalde
radiootje vastgeroest op Radio 2, “de zij een lang bewaard krantenknipseltje Ik moet verder, ik kàn verder. Nu is
madammen” was haar venster op de boven: “Neem eens contact op, daar in het aan mij. Hoe wil ik leven, hoe wil ik
wereld. Wemmel.” En toen is het snel gegaan, gaan?
als je het vergelijkt met haar leven
De tijden waren veranderd, dat tot dan, en het lange vagevuur van Je hebt het niet in de hand
zag mijn moeder ook wel in. Mijn het alleen wonen in een huis zonder natuurlijk, het kan plots voorbij zijn.
grootvader woonde bij ons in, tot hij Maar in de mate van het mogelijke
verongelukte. Mijn meter woonde bij wil ik waardig verder leven, waardig
mogen sterven. Mijn LEIFkaart heb ik
alvast altijd bij me.

Waarom we leven is zo een

12
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

uitzichtloze vraag, ik vraag me liever moeder zei altijd: je staat er voor, je ik: al die lichamen die het bestaan, het
af: hoe leven we? moet er door, bedenk ik net.) En ook zijn aan het overleven zijn. Verwacht
een gezicht mogen zijn voor LEIF. het ergste, hoop op het beste, en
Voor mij is dat, eindelijk, glashelder: aanvaard wat komt. Makkelijker gezegd
de zin van het leven is zin geven aan En mij inzetten voor anderen, bij dan gedaan. Dat heet dan gelukkig zijn,
dat leven, en, uiteindelijk zin geven ‘Torens van de Dijle’, ik hou kerken zeker, zoals in het liedje? Of is Geluk
aan het einde. Ik ben acteur, ik ben niet open in Mechelen, je kan het zo te hooggegrepen, overroepen? Kunnen
met pensioen, ik trék een pensioen, en gek niet bedenken. Soms haal ik de we gewoon content zijn met content te
doe rustig voort met acteren, met taal, sleutel van de kerkpoort op in een zijn, met wat is, met wat nog is? Zolang
spelen is mijn verdomde plicht. (Mijn woonzorgcentrum vlakbij, en dan denk er goesting is, levensdrift, ook met
beperkingen kan er dan verder geleefd
worden, de kleine dingen beleven,
zo klein als een witte praline van
Leonidas.

Mogelijk slijt ik mijn allerlaatste
dagen in een rusthuis. Rusten.

O.k.: in een woonzorgcentrum dan.
Alles bij de hand om te wonen, alles
bij de hand om verzorgd te worden.
Ik citeer Herman De Coninck uit het
blote hoofd: er is niet veel nodig om te
wonen, iemand die hier zegt tegen het
oneindige...

Natuurlijk is er onzekerheid, angst
zelfs, en dan denk ik aan Vieillir van
Jacques Brel:

Mourir cela n’est rien
Mourir la belle affaire
Mais vieillir...
Ô vieillir

Maar mag ik er dan op rekenen dat je
mij niet als een kind behandelt, ook al
gedraag ik me kinds? En wil je dan de
Beatles draaien, en de Rolling Stones,
en niet “daar bij die molen”?

En is er ook een park in de buurt
waar ik wat kan rondstruinen en
struikelen desnoods? En er is toch een
sauna, een zwembad, een bioscoopje en
een theaterclubje?

En lekker eten en drinken en een
witte praline van Leonidas?

___ Luk De Koninck

13
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

wetenschap

Een overzicht op basis van recente onderzoeksgegevens

Hoe ver staat het met palliatieve zorg
in onze woonzorgcentra?

Een stijgend aantal mensen overlijdt op hoge leeftijd, vaak na een langere periode
van chronische ziektes en invaliditeit, in combinatie met complexe zorgnoden aan het
levenseinde. De nood aan goede palliatieve zorg is dan ook sterk toegenomen. Zeker in
de woonzorgcentra is er behoefte aan goede ondersteuning van de laatste levensjaren,
maanden en dagen van bewoners. Meer dan 60% van de bewoners sterft met dementie,
en de verblijven worden steeds korter. We kunnen op basis van ons recent onderzoek
vaststellen dat er nog steeds heel wat ruimte is voor verbetering. We leggen uit waarom.

Om de kwaliteit en toegang tot Recente studies tonen aan dat enkel succesvol zijn als mensen bereid
palliatieve zorg te monitoren symptoomlast en pijn nog steeds zijn om open en proactief na te denken
en te verbeteren, voeren we worden onderschat, dat er vaak een over hoe ze hun resterende tijd kunnen
momenteel het PACE-project risico is op overbehandeling (i.e. doorbrengen met zoveel mogelijk
(‘Palliative Care for older levensverlengende behandelingen levenskwaliteit. Een shift in attitude
people in care and nursing homes zonder rekening te houden met de bij zorgverleners, bewoners, familie -
in Europe’) uit. De eerste studie van individuele wensen van de bewoner) en in bredere zin de samenleving - is
dit project brengt de kwaliteit van en dat bewoners in de laatste dagen nog dus essentieel voor het succes van
palliatieve zorg en kwaliteit van steeds te vaak overgebracht worden palliatieve zorg en het aanbieden van
sterven in woonzorgcentra (WZC) in naar een ziekenhuis. Daarnaast wordt VZP, waarin waarden en voorkeuren
kaart, en dat in verschillende Europese palliatieve zorg nog steeds te vaak geëxpliciteerd worden, en toekomstige
landen. De tweede studie onderzoekt beschouwd als terminale zorg, ondanks zorgdoelen of -beslissingen rond het
of de integratie van palliatieve zorg studies die aantonen dat er reeds levenseinde worden besproken en/
in WZC via een educatief programma vroeger – in het geval van kanker of gepland. Veel WZC hebben intussen
ook werkelijk verbetering met zich zelfs al vanaf diagnose – palliatieve wel een eerste beleid omtrent VZP
meebrengt. Om de implementatie van zorgbehoeften zijn. Vanuit de WHO en en proberen bij bewoners kort na
specifiek voorafgaande zorgplanning de European Association for Palliative opname reeds een gesprek aan te
(VZP) te verbeteren, voeren we Care (EAPC) wordt er de laatste jaren knopen met de bewoner zelf en/of zijn
daarnaast ook het VZP+ project uit sterk gepleit voor een vroegere opstart naaste. Alleen blijft het gesprek vaak
in verschillende Vlaamse WZC. Via dit van palliatieve zorg. eenmalig of beperkt tot het invullen van
project evalueren we de implementatie documenten, terwijl VZP pas echt vorm
van een educatief programma over VZP We moeten meer en vroeger praten kan krijgen als ze regelmatig besproken
in de dagelijkse zorg; hoe doe je dat, over het levenseinde kan worden en als het gesprek kan gaan
met wie en waarom? over wat mensen belangrijk vinden
Zorgverleners zijn vaak in het plannen van hun zorg, inclusief
Palliatieve zorg is nog steeds erg terughoudend om palliatieve zorg maar niet beperkt tot levenseindezorg
geassocieerd met terminale zorg met de bewoner en de familie te en medische beslissingen.
bespreken. Maar palliatieve zorg kan

14
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

wetenschap

Zorgverleners hebben over het onderzoeksteam het ‘PACE Steps in een WZC van veel meer afhankelijk
algemeen weinig kennis over to Success’ programma, dat erop is dan enkel een training aan het
palliatieve zorg gericht is palliatieve zorg in WZC in zorgpersoneel en het voorzien van
Europa te verbeteren. Dit programma een gestandaardiseerd document of
Via onze PACE studies, zien we dat vergemakkelijkt de organisatorische een ‘zorgcode’. Het vereist niet alleen
de kennis over palliatieve zorg van verandering en begeleidt het personeel een fundamentele verandering in de
het zorgpersoneel in WZC vaak voor bij de ontwikkeling van hun rollen, attitude van personeel én bewoners
verbetering vatbaar is, vooral op het kennis en kunde in de palliatieve zorg. en hun naasten om het levenseinde te
vlak van pijnbestrijding, aanpak van Het programma bestaat uit zes stappen: bespreken, maar ook de betrokkenheid
gewichtsverlies en het gebruik van van gesprekken met de bewoner en/of van leidinggevenden om hun personeel
voedingstubes. Hoewel we over het de familie tot maandelijkse reflectieve hierin te ondersteunen en hen
algemeen beter scoren dan andere de-briefings voor het personeel na een daarvoor de juiste structuur te bieden.
Europese landen, is er ook in overlijden. Dit trainingsprogramma Cruciaal binnen het VZP+ programma
Vlaanderen ruimte voor verbetering, werd van 2014 tot 2018 getest in 72 WZC is een top-down ondersteuning
bijv. aangaande kennis over fysieke en in 7 landen. De resultaten worden in van leidinggevenden en ‘VZP-
psychologische factoren die tot pijn 2019 bekend gemaakt via de website referentiepersonen’, naast een bottom-
kunnen leiden. Er bestaan vandaag en publicaties. De ondersteunende up verantwoordelijkheid van alle
al verschillende initiatieven op
zowel nationaal als regionaal niveau ___ “ Palliatieve zorg kan enkel succesvol
om palliatieve zorg in de WZC te zijn als mensen bereid zijn om open en
verbeteren en er zijn reeds heel wat proactief na te denken over hoe ze hun
centra die palliatieve zorg aanbieden resterende tijd kunnen doorbrengen met
aan hun bewoners, maar dit kan zoveel mogelijk levenskwaliteit.”
nog sterk verbeterd worden. Naast
het opleidingsniveau kan de kennis materialen voor implementatie van personeelsleden en vrijwilligers. Het
van het personeel ook beïnvloed palliatieve zorg worden via het EAPC spreken over de zorg, wensen, noden
worden door de beschikbaarheid en via een online trainingspakket ter en behoeften van de bewoner is niet de
van palliatieve zorgdiensten en beschikking gesteld. verantwoordelijkheid van één persoon
initiatieven in de WZC alsook door in het WZC.
nationale beleidsmaatregelen en Via het VZP+ programma naar
investeringen. Landen verschillen sterk betere implementatie van VZP ___ Elisabeth Honinx,
in waar de hiaten in de kennis precies Joni Gilissen, Tinne Smets &
liggen. Dit suggereert dat elk land Het VZP+ programma beoogt
trainingsprogramma’s moet aanpassen specifiek VZP in de dagelijkse zorg Lieve Van den Block
aan de elementen waar er een specifiek van de WZC te integreren via een
tekort aan kennis is. In alle landen zal gestructureerd kader. Het VZP+ Meer informatie :
het echter van belang zijn te werken programma wordt ingevoerd over Neem een kijkje op de website (www.eupace.eu), op
aan het verbeteren van de cultuur een tijdsspanne van 8 maanden bij de Twitter @fp7PACE of @EoLResearch, of contacteer
van alle zorgverleners in WZC, van helft van de 14 deelnemende WZC en een van de onderzoekers via www.endoflifecare.be.
vrijwilligers, management, huisartsen, liep in december 2018 ten einde. De De ondersteunende materialen voor implementatie
en mogelijks zelfs ziekenhuizen in de algemene visie binnen dit programma van palliatieve zorg kun je terugvinden op
eigen regio’s. is dat het praktisch inzetten van VZP www.eapcnet.eu.

Op naar verbetering : via het PACE Referenties: https://sites.google.com/view/
Steps to Success programma naar referentiesonderzoek.
betere integratie van palliatieve zorg

Binnen de tweede studie van
het PACE-project ontwikkelde het

15
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

br.e.l.

zet Brussel

Op bezoek in eenin de kijker

Palliatieve zorg in België vond haar

oorsprong in Brussel. Reden genoeg

dus om dieper in te gaan op personen De schuifdeur gaat open en ik begeef me in de wereld
of organisaties die ons kunnen
van het Anne Sylvie Mouzon woonzorgcentrum in
inspireren om ons verder in
Sint-Joost-ten-Node. Een kleurrijk bord in de patio

te zetten voor ons unieke verwelkomt me en enthousiaste onthaalmedewerkers wijzen

levenseindemodel. me verder op weg. Onderweg naar de lift hoor ik een mengeling

van talen. Het OCMW woonzorgcentrum ontvangt 147 bewoners en

gaat ‘er prat op’ dat iedereen in zowel het Nederlands als in

het Frans verzorgd kan worden en er worden duidelijk nog heel wat

meer talen gesproken onder de bewoners.

Het woonzorgcentrum heeft In de visie van het woonzorg­ En ja, soms discussiëren de bewoners
verschillende opvangvormen, centrum staan waarden als open onder elkaar. Dan laten we dat
maar vandaag ben ik huis, menselijkheid en autonomie gewoon zijn. We gaan ze daarom niet
bijzonder geïnteresseerd in opgesomd. Hoe reflecteert zich dat behandelen als schoolkinderen die
twee eenheden die samen in de praktijk? niet in de rij willen staan. Wie zijn
35 bewoners met dementie ontvangen. wij? We letten er natuurlijk op dat
Na een blik op de tuin waar een dozijn Voor ons is elke bewoner een niemand elkaar pijn doet en proberen
kippen rondscharrelen, begeef ik beslisser over zijn leven, tot de laatste dan soms wel eens de aandacht af
me naar de 5de verdieping waar ik fase. Ook iemand met een hele lage te leiden. Maar we laten hen in hun
de ruimtes zal bezoeken die speciaal score op een test om dementie te waardigheid en respecteren hun
zijn aangepast aan de noden van die classificeren, kan nog zeggen wat hij intimiteit. Ze betalen huur, elektriciteit,
bewoners. Onderweg gaat de liftdeur wil en niet wil. We ondersteunen de etc. wij zijn bij hen, niet andersom. Ik
even open op de 3de verdieping. Een familie en collega zorgverleners in dat hoor soms over mensen met dementie
persoon die net de lift binnenkomt, besef, maar ook externen die hier op die wegloopgedrag vertonen in hun
moet mijn verbaasde gezicht gezien bezoek komen zoals buurtbewoners instelling. Wel, bij ons komt dat niet
hebben bij de luide discomuziek, want of scholen. Zo kwam er vorige week voor. Mensen zijn op hun gemak in hun
zegt meteen in een sappig Brussels een groep lagere-schoolkinderen kamer, in de living en voelen de drang
dialect (waarvan ik jullie hier de langs waaraan de juffen hadden niet om te vluchten.
vertaling serveer): “Het is hier elke uitgelegd dat de bewoners een ziekte
week van dat, ze zijn de verjaardagen hebben waardoor ze zich gedragen Hoe trachten jullie de overgang zo
aan het vieren”. als kinderen. Nee, dat klopt natuurlijk vlot mogelijk te maken voor jullie
niet en dat heb ik uitgelegd. Kinderen nieuwe bewoners?
Op de 5de verdieping ga ik in gesprek staan nog maar aan het begin, deze
met hoofdverpleegkundige Carine en personen hebben een heel leven De start van een opname begint
zorgkundige Nicole, twee dames met achter zich en hebben nu gewoon een altijd met een bezoek van onze sociaal
een indrukwekkende staat van dienst andere manier van zich uit te drukken. assistente in de thuisomgeving,
en veel ervaring in het uitbouwen van Hen behandelen als kinderen zou waarbij ze de toekomstige bewoner
de palliatieve zorg in hun wzc. mensonwaardig zijn. zo goed mogelijk tracht te leren

16
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

br.e.l.

Brussels woonzorgcentrum

En dat is niet enkel nodig bij bewoners
van islamitische origine, laat daar
zeker geen misverstand over bestaan.

Hoe ondersteunen jullie (nieuwe)
collega’s?

Dat is een goeie vraag. Constante
ondersteuning is heel belangrijk.
We geven bij de start meerdaagse
vormingen, niet enkel over de
technische kant; minstens even
belangrijk is het personeel te laten
stilstaan bij zichzelf. Wat heb ik nodig
als ik een nieuwe kamer binnenga na

kennen. Zijn gezondheidstoestand komt ___ “Ik hoor soms over mensen met dementie
uiteraard aan bod, maar minstens die wegloopgedrag vertonen in hun
even belangrijk is het peilen naar zijn instelling. Wel, bij ons komt dat niet voor.
hobby’s, leefgewoontes, relaties, etc. Mensen zijn hier op hun gemak en
Aan de familie vragen we expliciet om voelen de drang niet om te vluchten.”
de kamer helemaal in te richten met
eigen spulletjes voordat de bewoner maken een soort van levensverhaal een moeilijke verzorging om weer
hier komt. De eerste dag maken we op, ook met de informatie die de rustig te worden? Hoe sta ik tegenover
iemand van het personeel vrij die er sociaal assistente heeft verzameld. Dat het levenseinde? Wanneer moet ik
dan helemaal kan zijn voor de nieuwe levensverhaal is belangrijk, want de extra hulp inschakelen?
bewoner. En nadat de eerste dagen, waarden die belangrijk waren tijdens
weken zijn verstreken, koppelen het leven zijn dat ook nog bij het Het gaat soms over kleine zaken.
we aan elke bewoner een peter of overlijden. Pas daarna stellen we het Uitleggen dat het in het begin van
meter. Dat kan een verpleegkundige zorgplan op met concrete informatie een opname normaal is dat sommige
zijn, maar evengoed iemand van het over hoe iemand zijn laatste dagen wil bewoners boos zijn, angstig zijn.
poetspersoneel en zelfs onze conciërge doorbrengen en de periode nadien. Normaliseer dat. Leer ze dat ze met
is daar al voor ingeschakeld. We doen Het gesprek loopt dan ook veel vlotter. de bewoner kunnen gaan praten en
dat niet van de eerste dag omdat het Over de fase na de dood zijn ze vaak erkenning kunnen geven. “Ik ben
belangrijk is dat er een soort klik is vanaf het begin zeer communicatief. heel blij je hier te ontvangen, maar
tussen de peter/meter en de bewoner, Hoe ze willen begraven worden, welke ik begrijp dat het niet gemakkelijk
en dat weet je natuurlijk niet meteen. liedjes gespeeld moeten worden. Maar voor je is”. Leg uit aan je collega’s dat
de fase vooraf ligt veel moeilijker. Toch het normaal is dat bewoners slecht
De eerste maanden zijn heel belangrijk moet je dat gesprek aangaan bv. over slapen de eerste nachten en er dus niet
om (opnieuw) een veilig gevoel te creëren, morfine en de misverstanden errond. meteen slaapmedicatie nodig is.
de kans dat het dan ook vlotter verloopt
bij het levenseinde is veel groter. In die >>>Maar ook voor de terminale fase
eerste periode trachten we veel in
gesprek te gaan over het leven en we

17
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

cultuurtip br.e.l.

Wat (Niet) Weg Is >>> is ondersteuning niet aan aangepast. En de bewoner goed
leren kennen als er een taalbarrière
__ Fien Leysen en vorming nodig. is, is natuurlijk ook niet altijd evident.
Een inktwisser. Een stempelkussen. Vroeger verhuisden Daar ligt dan wel weer het voordeel in
Printpapier. de bewoners op het de diversiteit aan personeel. Ook het
Dat was het vertrekpunt voor de laatst nog naar het inschakelen van levensbeschouwelijke
voorstelling Wat (Niet) Weg Is. Een ziekenhuis, maar nu vertegenwoordigers helpt enorm, al
voorstelling over gemis, het menselijke laten we hen bewust moeten we toegeven dat het niet altijd
geheugen, en wat er overblijft van de hier. We schakelen dan vanzelfsprekend is iemand te vinden.
dingen die voorbijgaan. wel een palliatieve Als collega zorgverlener is het ook
In een brief aan de heer Jef Colruyt equipe in als het belangrijk alert te zijn voor culturele
wordt op een speelse manier gezocht nodig is, maar het is verschillen in het omgaan met de
naar antwoorden op onbeantwoordbare ook belangrijk om dood. Niet voor elke zorgverlener
vragen. Hoe ga je als persoon en als elke zorgverlener is het ‘normaal’ om een dode aan te
maatschappij het best om met verlies? te leren dat de dood raken. Als we daar geen aandacht aan
Hoe lang mag missen duren? Heeft deel uitmaakt van besteden, riskeert de patiënt alleen
het zin om alles bij te houden en te het leven en dat hoe te sterven en dat willen we te allen
onthouden? Kan je je leven in tekst en comfortabeler ze zich koste vermijden. Die mensen moet je
beeld vastleggen? En wat gebeurt er met ermee voelen, hoe beter begeleiden. Geleidelijk aan. En daar kan
ons wanneer we sterven?  de zorg zal gaan. de referent een belangrijke coachende
Wat (Niet) Weg Is is een zoektocht naar rol in opnemen. Enorme dankbaarheid
troost en antwoorden, langs wetenschap De dood was vroeger dan ook voor dergelijke collega’s die
en persoonlijke anekdotes, in de vorm een taboe, we verborgen het voor de met hart en ziel de ander begeleiden.
van een multimediale voorstelling. Elke andere bewoners, en zelf toonden we
toeschouwer krijgt de kans om het ons verdriet niet altijd aan elkaar. Heel ___ Hannie Van den Bilcke
verhaal alleen te beleven, aan de hand mooi dat dat nu in alle openheid kan.
van desktopbeelden, interviews, en een En soms moeten we daar onze collega’s
persoonlijke vertelling. (en dan doel ik ook op poetshulpen
Een indrukwekkend authentiek debuut bv. die vaak een hele nauwe band
van theatermaakster Fien Leysen. hebben met de bewoners, maar minder
Voor meer info en speeldata: vorming hebben gekregen) en families
www.fienleysen.com/theater/watnietwegis/ nog in ondersteunen. En dat is ook ok.

__ F ebruari 2019: Hoe gaan jullie om met de
diversiteit bij bewoners en
Maand van personeel?

de Palliatieve Zorg Het is inderdaad een heel etnisch
cultureel diverse populatie. We
Om de palliatieve en levenseindezorg hebben bewoners van 18 verschillende
in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest nationaliteiten om nog niet te spreken
meer in de kijker te zetten, roept over het personeel. Uiteraard is dat
Brusselse Expertise Levenseinde niet altijd even evident. Een recent
(Br.E.L.) de maand februari 2019 fenomeen is bv. dat ouderen met
opnieuw uit tot de Maand van de dementie uit hun land van herkomst
Palliatieve Zorg. worden gehaald en meteen van hun
We bieden in samenwerking met kleine dorpje bij ons terecht komen.
diverse Brusselse actoren een Er is vaak ook een probleem van de
15-tal activiteiten aan waaronder juiste diagnose, veel mensen zijn
het VUB-debat: Hoe bespreekbaar kan ongeletterd en onze testen zijn daar
en is de dood? op 20 februari,
de expo “Through arts we care” in 18
De Markten van 28 februari tot • nr. 9 • jan-feb-maa 2019
28 maart en zoveel meer.

Meer info en inschrijven op www.brel.center

gedicht

Liefste lichaam, Lijf, luistert!
Gij hebt veel gekund, ge hebt veel gedaan,
Ik vind ons een droomkoppel.  maar geef toe,
Gij zijt het huis, ik de bewoner. nu zijt ge toch versleten, nee? Toch?
Vanaf seconde nummer één voelde ik mij thuis en Uw zintuigen zijn moe, uw ogen vallen toe.
‘t was direct mijne verjaardag. Alles is gelijk van zijde, maar let op!
‘t Was eigenlijk alle dagen mijne verjaardag met u. Nog één heldendaad gaat gij doen,
Gij waart mij, ik u, maar we bleven alle twee de strafste van allemaal.
trouw aan onszelf, Uw geliefden wachten er op, met gemengde gevoelens.
tot in ’t oneindige, dat hadden we elkaar beloofd. Maar toon hen hoe het moet, gij kunt dat.
En ook al zitten we hier nu Toon ze hoe ge moet sterven, gij durft dat.
met enorm veel blutsen en builen,
‘t begon allemaal zo schoon. Neem nog efkes uwen tijd, maar daarna…
Met verwondering, goede hoop en yoghurt met Komaan! Komaan!
grenadine en zo van die dingen. Ik wil gaan vertellen hoe volmaakt gij zijt.
Maar nu.. och here toch. Vooral nu, zo heel, geheel en geeltegans uzelf.
Ik wil gaan spoken.
Liefste lichaam, ik vraag het u, Daar zit ik al een leven lang
laat mij vrij. op te wachten
‘t Is niet meer wijs. Ik wil uw geliefden
De laatste tijd ben ik precies een draaiende discobal. gaan verrassen
Ik verander van geel, donkerpaars naar zo van dat op de meest onmogelijke
zacht parelmoer met een gouden randeke rond. momenten.
Allemaal hippiekleuren waar ik niet zo zot van ben. In beelden, ideeën, de liefde
En ik vlieg van uw hoofd naar uwe rug, die gij waart,
van uw knieën tot in uwen onderbuik de typische dingen
Naar de pijnplekken, die gij deed.
naar daar waar gij mij ‘t meest nodig hebt. En de mensen die u zeer deden,
Nu hang ik vooral rond uw hart en uw longen. maak ik bang.
‘t Is beloofd!
Ruikt ge ‘t ook?
Diene zoete geur, precies gelijk honing? Rood
Die kennen wij toch? Hoe warm gij zijt, ik zeg het u.
Maar ja, natuurlijk, dat is dezelfde geur Rood, hoe graag ik u zie,
als bij ons geboorte. Voor immer en altijd.
‘t Einde komt aan zijn begin
Zo zeggen ze dat toch hé? ‘‘t Einde komt aan zijn begin.’ Uitkijkend naar een positief antwoord, groet ik u,
Perfect op tijd, want ons valies is gemaakt en
ze zit stampvol met Uw maatje,
magnifieke, ontroerende en Uw ziel’
pijnlijke tot zeer pijnlijke momenten.
De laatste uren zijn gestolen, maar des te geweldig.
In de dubbele betekenis van ‘t woord.

___ Pascale Platel

19
• nr. 9 • jan-feb-maa 2019

agenda Sessies Voorafgaande
Zorgplanning (VZP)

LEIFnurses: 5-daagse ___ Info en inschrijvingen • 08, 15, 22 en 29 maart 2019 Vormingssessie Voorafgaande
vorming voor [email protected] of 02 456 82 07 • 05 en 26 april 2019 Zorgplanning voor
verpleegkundigen en • 03 en 10 mei 2019 zorgverleners
andere zorgverleners Palliatieve Zorg bij ___ Locatie Een sessie bedoeld voor zorg­
personen met een W.E.M.M.E.L., Expertisecentrum verleners (in de thuiszorg,
___ Data migratieachtergrond Waardig Levenseinde, r­ esidentiële zorg, ziekenhuizen, …)
5 dinsdagen van 9u30 tot 16u: J. Vander Vekenstraat 158, en omvat o.a. toelichting bij de 5
• 05 en 19 februari 2019 ___ Datum 1780 Wemmel correcte wilsverklaringen en tot
• 12 en 26 maart 2019 21 februari 2019 van 13u tot 16u ___ Info en inschrijvingen welke ­mogelijkheden ze leiden,
• 07 mei 2019 of 14 mei 2019 ___ Locatie www.forumpalliatievezorg.be of voor wie zijn ze bestemd, met wie
___ Locatie Huis voor Gezondheid Brussel, [email protected] worden ze ingevuld? Welke zijn de
W.E.M.M.E.L., Expertisecentrum Lakensestraat 76, 1000 Brussel troeven en hindernissen van deze
Waardig Levenseinde, ___ Docent Basiscursus palliatieve wilsv­ erklaringen?
J. Vander Vekenstraat 158, Naziha Maher zorg voor zorgverleners Uitleg over vertegenwoordiger en
1780 Wemmel ___ Info en inschrijvingen vertrouwenspersoon.
___ Info en inschrijvingen [email protected] of 02 456 82 07 ___ Data Hoe brengen we deze wilsver­
www.leif.be of [email protected] 5 donderdagen van 9u30 tot 16u: klaringen aan bij de zorgvragers:
Symposium • 23 april 2019 hoe communiceren met de zorg-
4de EPC (Education Through arts we care • 02 , 09, 16 en 23 mei 2019 vrager en zijn naasten?
Palliatieve Care) congres ___ Locatie
Internationale conferentie rond W.E.M.M.E.L., Expertisecentrum ___ De vormingssessie is opgevat
Mijn script: levenseindezorg een innovatieve en inclusieve Waardig Levenseinde, als een tweeluik, met een luik
in eigen regie. aanpak van “kunst- en zorg- J. Vander Vekenstraat 158, vorming (1u) en een luik training
___ Datum projecten”. 1780 Wemmel (2 uur interactief en met roloefe-
7 februari 2019 van 9u tot 17u ___ Datum ___ Info en inschrijvingen ningen a.d.h.v. casussen). Dit wordt
___ Locatie 28 februari 2019 www.forumpalliatievezorg.be of begeleid door een procesbegeleider
Odisee Hogeschool, van 9u30 tot 16u [email protected] (van LEIF) en een acteur/actrice.
campus Brussel, ___ Locatie ___ Een sessie duurt 3u.
Warmoesberg 26, KMSKB, Regentschapsstraat 3, 5 Topchefs nodigen uit ___ Er wordt uitgegaan van een
1000 Brussel 1000 Brussel om samen gastronomisch voorkennis betreffende medische
___ Info en inschrijvingen ___ Info en inschrijvingen te dineren tvv LEIF beslissingen bij het levenseinde.
www.epc-congres.be www.kmskb.be Voor elke deelnemer wordt een
5de editie brochure met de correcte wils-
Lunchdebat Basiscursus Palliatieve ___ Datum verklaringen en een handleiding
Zorg voor vrijwilligers 27 mei 2019 vanaf 18u30 voorzien.
Misvattingen over euthanasie ___ Locatie
omwille van psychisch lijden. ___ Data Krekelhof, Drie Egyptenbaan 11, Infosessie Voorafgaande Zorg­
___ Datum 8 vrijdagvoormiddagen van 1755 Gooik planning voor het brede publiek
15 februari 2019 van 12u tot 14u 9u30 tot 12u30 ___ Info LEIF biedt infosessies aan over
___ Locatie [email protected] voorafgaande zorgplanning,
Muntpunt, Munt 6, 1000 Brussel op maat van je organisatie of
van een bepaalde doelgroep
partners (bv. verenigingen, OCMW’s,
gemeentes, dienstencentra,
mutualiteiten, woonzorgcentra,
mantelzorgorganisaties, scholen,
etc.).

Je hebt de mogelijkheid om een
sessie in je eigen voorziening te
organiseren of in de lokalen van
LEIF.
Aan de hand van voorbeelden
en interactie worden de
deelnemers ruim geïnformeerd
over hun mogelijkheden om
nu een zorgplanning te maken
voor later indien ze hun wil
niet meer kunnen uitdrukken.
Deze informatie wordt ook
aanschouwelijk door voorbeelden
en een praktijkoefening.

___ Meer informatie?
[email protected] of
via 02/456.82.09


Click to View FlipBook Version