7

สื่ออิเล็กทรอนกิ ส์
กาพยเ์ หเ่ รือ

ตอนกระบวนพยหุ ยาตราชลมารค
“มรดกชาติ มรดกโลก”



ก คํานาํ

สื่ออเิ ลก็ ทรอนิกส์ชดุ น้จี ดั ทาํ ข้ึนเพ่อื ประกอบการศึกษารายวิชาภาษาไทย ๕
รหัสวิชา ท ๓๓๑๐๑ ระดบั ช้นั มัธยมศกึ ษาปีท่ี ๖ ซึง่ มเี นื้อหาเกี่ยวกบั

กระบวนพยหุ ยาตราชลมารค “มรดกชาติ มรดกโลก”
ขอขอบคุณคุณครูสวุ รรณี อนิ ธิแสง ครปู ระจาํ วิชาท่ีไดใ้ ห้คาํ แนะนาํ ใน
การจัดทําในครงั้ น้สี ําเร็จลลุ ่วงไปได้ด้วยดี
ผ้จู ัดทําหวังวา่ ส่อื อิเลก็ ทรอนกิ ส์ชดุ น้จี ะเปน็ ประโยชน์ตอ่ นกั เรียนและผู้ท่ี
สนใจไมม่ ากก็น้อย

คณะผจู้ ัดทํา
๒๙ ตลุ าคม พ.ศ.๒๕๖๓



ข สารบัญ ประวัติความเปน็ มา
สมัยสมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช
องค์ความรู้ เก่ยี วกับกระบวนพยหุ ยาตราชลมารค สมัยกรงุ รัตนโกสินทร์
สมัยเร่มิ แรกของกระบวนเรอื ในรัชกาลที่ ๑๐
สมัยกรงุ ธนบรุ ี เรอื พระราชพิธี
ในรัชกาลที่ ๙
เสน้ ทางเดนิ เรือ วัตถุประสงค์
เรอื พระท่ีน่ัง สรุปสาระสําคญั
ประโยชน์ทีค่ าดว่าจะไดร้ ับ เสนอ
จดั ทาํ โดย

๑

องคความรู
เก่ียวกบั กระบวนพยหุ ยาตราชลมารค

๒

ประวตั คิ วามเป็นมา พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษกเปน็ โบราณราชประเพณีเพื่อความเป็นพระราชาธิบดโี ดย

สมบูรณ์ ทไี่ ด้รับอิทธพิ ลจากคตอิ ินเดยี คสู่ ังคมไทยมายาวนาน เผยแพร่เขา้ มาส่ดู ินแดนเอเชียตะวนั ออกเฉียง
ใต้ เมื่อประมาณ ๑,๐๐๐ กว่าปีมาแล้ว จากน้ันพธิ ีกรรมไดป้ รับเปลย่ี นไปตามสมยั และขนบธรรมเนยี ม
ประเพณขี องแต่ละบ้านเมอื งรวมทงั้ ของไทย ลักษณะการพระราชพิธนี ี้ แตเ่ ดมิ มีแบบแผนรายละเอยี ด อย่างไร
ไม่ปรากฏหลกั ฐานแน่ชดั แม้แต่การเรยี กชอ่ื พธิ กี แ็ ตกต่างกนั ไปในแตล่ ะสมัย เชน่ ในสมยั อยุธยา และสมัย
รัตนโกสินทรต์ อนตน้ เรยี กวา่ “พระราชพิธรี าชาภเิ ษก” หรือ “พิธีราชาภิเษก” ในปัจจบุ นั เรียกวา่ “พระราช
พธิ บี รมราชาภิเษก”

๓

สมัยเรมิ่ แรกของกระบวนเรอื

การเสด็จทางนํ้าท่เี รยี กวา่ กระบวนพยหุ ยาตราชลมารค นน้ั มหี ลักฐานมาตั้งแต่สมัยกรงุ สุโขทัย ปรากฏไว้ว่า

พระร่วงเจ้า (พระมหาธรรมราชาท่ี 1) ทรงใชเ้ รือออกลอยกระทง หรือพิธีจองเปรียง ณ กลางสระนํ้า พร้อมทง้ั เผา

เทยี นเล่นไฟในยามคืนเพ็ญเดอื นสบิ สองในยคุ กรงุ ศรีอยุธยาเปน็ ราชธานี ตามพงศาวดารได้บันทึกไวว้ า่ สมเด็จพระ

นเรศวรเมอ่ื คราวเสดจ็ ไปตเี มืองเมาะตะมะ เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ จากกรุงศรอี ยุธยาโดยชลมารค พอไดเ้ วลาฤกษ์

พระโหราราชครอู ธิบดีศรที ิชาจารย์ กล็ น่ั กลองฆ้องชัยให้พายเรือพระที่น่ังศรีสพุ รรณหงส์ อนั เป็นเรอื ทรงพระพทุ ธ

ปฏิมากรทองนพคณุ บรรจพุ ระบรมสารีริกธาตถุ วายพระนามสมญา “พระพิชัย” นาํ กระบวนออกไปกอ่ นเพอ่ื ความ

เป็นสิริมงคล

๔

สมัยสมเดจ็ พระนารายณ์มหาราช

ด้วยเหตทุ ี่สมัยของสมเดจ็ พระนารายณ์มหาราชนน้ั บ้านเมืองเจริญร่งุ เรือง มกี ารเจริญสัมพนั ธไมตรกี ับประเทศตา่ ง ๆ
มากมาย ทั้งทรงสร้างเมืองลพบรุ ขี น้ึ จึงมกี ารเสดจ็ ฯ โดยกระบวนพยหุ ยาตราชลมารค และในบางโอกาสกโ็ ปรดเกลา้ ฯ ให้จดั กระบวนเรอื
หลวงออกรับคณะราชทตู และแหพ่ ระราชสาสน์ของพระเจ้าหลุยสท์ ่ี 14 แห่งประเทศฝรัง่ เศส จากกรงุ ศรีอยุธยา มายังเมอื งลพบุรี
ในช่วงปี พ.ศ. 2199-2231 ปรากฏหลักฐานวา่ เม่อื พระองค์เสด็จแปรพระราชฐานไปยงั หัวเมืองต่าง ๆ มีการจดั กระบวนพยุหยาตราฯท่ี
เรียกว่า “ขบวนเพชรพวง” เป็นร้วิ กระบวนย่ิงใหญ่ 4 สาย พรอ้ มร้ิวเรือพระท่นี งั่ ตรงกลางอกี 1 สาย มเี รือท้ังสน้ิ ไมต่ ํากว่า 100 ลํา ซึง่
นับเป็นกระบวนพยุหยาตราฯ ที่ยง่ิ ใหญ่ท่ีสดุ ในประวตั ศิ าสตรแ์ ละนับเป็นต้นแบบสําคญั ของกระบวนพยุหยาตราฯ ในสมยั ตอ่ ๆ มาการจัดการ
กระบวนพยหุ ยาตรลมารคในสมัยสมเดจ็ พระนารายณ์มหาราชท่ีกลา่ วมาน้ี จัดไดว้ ่าเปน็ ริว้ กระบวนใหญแ่ สดงความมงั่ คั่งของราชสํานกั ไทยใน
คร้งั นนั้ ได้เปน็ อยา่ งดี ซง่ึ เม่อื เปรียบเทียบกบั รวิ้ กระบวนเรอื ในสมัยตอ่ มา จะพบว่าคอ่ ย ๆ ตัดทอนลงไปเรื่อย ๆ เพราะเรือชาํ รดุ ไปตาม
กาลเวลาบ้าง ไมม่ ผี รู้ ู้จักทาํ ขน้ึ ใหมใ่ หถ้ กู ตอ้ งตามแผนโบราณบา้ งจงึ เหลืออย่เู ทา่ ที่พอจะรักษาไว้ได้เท่าน้ัน จนกระทง่ั ถึงคราวเสียกรุงศรี
อยธุ ยา

๕

สมัยกรุงธนบุรี

ในสมัยสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงสร้างเรอื ขึน้ ใหมท่ ัง้ ชดุ แต่สว่ นใหญ่เป็นเรือที่ใชใ้ นการรบท้งั ส้ิน เพราะในสมัย
น้นั มแี ตก่ ารศึกสงคราม โดยมีการแห่เรือสาํ คัญ คอื ในการพระราชพธิ สี มโภชรบั พระพุทธมหามณีรัตนปฏมิ ากร ซง่ึ อญั เชิญ
มาจากเวียงจันทน์และมาแหพ่ ักไวท้ ก่ี รงุ เกา่ คอื พระนครศรอี ยธุ ยา มีข้อความในหมายรบั สั่งพรรณนากระบวนเรือท่ีแหม่ าจาก
ต้นทางว่ารวมเรอื แห่ทั้งปวง 115 ลํา และสมเดจ็ พระเจา้ กรงุ ธนบรุ ีเสด็จพระราชดําเนินข้นึ ไปสมทบท่ีพระตําหนักบางธรณี
กรุงเกา่ ความว่ามีเรอื แหม่ ารวมกันเป็นจาํ นวน 246 ลํา

๖

สมัยกรงุ รัตนโกสินทร์

ครน้ั มาถงึ สมยั พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช พระองค์ได้ทรงสร้างเรือข้ึนมาใหมอ่ กี 67 ลาํ ซ่ึงมีทงั้ เรอื พระทีน่ ัง่ เรือ
กระบวนปดิ ทอง เรือพฆิ าต และเรือแซง ซ่ึงเปน็ เรือท่ีสาํ คญั ๆ เป็นที่รจู้ ักมาจนเทา่ ทกุ วันนี้ ในรัชกาลต่อ ๆ มากย็ งั มีการสร้างเรือเพิ่มข้นึ มาอกี
จากนน้ั ก็มิไดม้ ีการสรา้ งเรอื อกี จนถึงรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระมหาภมู ิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร จึงได้มกี ารสรา้ งเรือพระทีน่ ่ัง
นารายณท์ รงสุบรรณ รชั กาลท่ี 9 เนอื่ งในโอกาสพระราชพธิ กี าญจนาภิเษก โดยเรือทสี่ ําคัญ ๆ และตกทอดมาจนถงึ ปัจจบุ นั ก็ได้แก่ เรือพระ
ท่นี ่ังอนันตนาคราช สร้างขน้ึ ครง้ั แรกในรชั กาลที่ 4 และมาสรา้ งข้นึ แทนลําเดมิ อกี ในรชั กาลที่ 6, เรอื พระที่น่งั อเนกชาตภิ ชุ งค์ สรา้ งขน้ึ ใน
รชั กาลท่ี 5 และเรือพระท่นี ัง่ สุพรรณหงส์ สร้างขนึ้ ในรัชกาลที่ 6

๗

ในรชั กาลที่ 9

สาํ หรับในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมพิ ลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร
ได้มีการจัดกระบวนพยหุ ยาตราชลมารคท้งั สน้ิ 17 ครั้ง
สาํ หรบั กระบวนพยุหยาตราท่ีมใี นปัจจุบนั น้นั สว่ นมากจะเป็นการเสดจ็ ไปทอดผ้าพระกฐนิ ณ วัดอรณุ ราชวราราม
และพธิ สี ําคัญตา่ ง ๆ สาํ หรบั งานเอเปก ค.ศ. 2003 และงานฉลองสริ ริ าชสมบัติครบ 60 ปี น้นั เป็นเพียงการสาธิต
แหก่ ระบวนเรอื ซงึ่ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร มไิ ด้เสดจ็ ในกระบวน

๘

ในรชั กาลที่ 10

ในรชั สมยั ของพระบาทสมเดจ็ พระวชริ เกล้าเจา้ อยหู่ ัว มกี ารจดั กระบวนพยุหยาตราชลมารค 1 ครง้ั ดงั น้ี

กระบวนพยหุ ยาตราชลมารค (ใหญ)่ จากทา่ วาสกุ รี ไปยังท่าราชวรดฐิ ในการพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก พุทธศกั ราช

2562 เมอ่ื 12 ธนั วาคม พ.ศ. 2562 (เล่อื นการจดั กระบวนจากเดมิ ในวนั ท่ี 24 ตลุ าคม พ.ศ. 2562 เน่อื งจากกระแสน้ําท่ี

เพ่ิมระดับในแม่นํ้าเจา้ พระยา)

๙

เสน้ ทางเดนิ เรอื

จดุ เรม่ิ ต้นของกระบวนเรือนน้ั คือบรเิ วณท่าวาสุกรี โดยจะมกี ารจอดเรอื ต้ังแตห่ น้าสะพานกรงุ ธน ไปถงึ หลงั สะพาน

พระราม 8 เรอื จะเริม่ ออกจากสะพานพระราม 8 ผ่านป้อมพระสเุ มรุ สะพานสมเด็จพระปิ่นเกลา้ โรงพยาบาลศิรริ าช

กรมอทู่ หารเรือ ราชนาวกิ สภา พระบรมมหาราชวงั หอประชมุ กองทพั เรือ วัดอรุณราชวราราม และไปจอดเรอื ท่ีหนา้

วัดกลั ยาณมิตร ๑๐

เรือพระราชพธิ ี

๑๑

เรอื พระท่นี ่ัง

เรอื พระทนี่ งั่ อนนั ตนาคราช เรือครุฑเหนิ เหจ็
เรือพระท่ีนงั่ อเนกชาติภุชงค์ เรอื เสือทยานชล
เรือพระที่นัง่ สพุ รรณหงส์ เรอื เสอื คํารณสินธ์ุ
เรอื พระที่นง่ั นารายณท์ รงสุบรรณ รชั กาลท่ี 9 เรอื อเี หลอื ง
เรือเอกไชยเหนิ หาว เรอื ทองขวานฟ้า
เรอื เอกไชยหลาวทอง เรือทองบา้ บิน่
เรอื พาลีรงั้ ทวปี เรอื แตงโม
เรือสคุ รีพครองเมอื ง เรือดง้ั
เรอื อสรุ วายุภกั ษ์ เรอื แซง
เรอื อสรุ ปกั ษี เรือตํารวจ
เรือกระบ่ปี ราบเมอื งมาร
เรอื กระบี่ราญรอนราพณ์

๑๒

วตั ถุประสงค์

๑. เพอ่ื ศึกษาประเพณีการเหเ่ รอื
๒. เพ่ือส่งเสริมทกั ษะและพัฒนากระบวนการดา้ นการทาํ งาน
๓. เพ่อื นาํ ความร้ทู ไ่ี ด้รับจากเร่ืองไปปรับใช่ในชีวิตประจําวนั

๑๓

ประโยชนท์ คี่ าดวา่ จะไดร้ บั

๑. ไดร้ บั ทกั ษะและพัฒนาการด้านการสื่ออเิ ลก็ ทรอนิกส์
๒. ได้อนรุ กั ษว์ ฒั นธรรมประเพณอี ันดงี ามให้อยู่คูช่ าติไทย
๓. นําความรูท้ ีไ่ ด้รับจากเรอื่ งไปปรับใช้ในชีวติ ประวันจาํ

๑๔

๑๕

สรุปสาระสาํ คญั

ตอนท่ี ๑

ตอนท่ี ๒

๑๖

จัดทําโดย

นายธีระศักด์ิ สอนโก๋ย นายณัฐวุฒิ อ่นุ เหมอื น
เลขท่ี ๓ เลขท่ี ๑๐

๑๗

นายปรเมศ พนอมรมั ย์

เลขท่ี ๑๑ นายสุรยิ า เลศิ แก้ว

เลขที่ ๑๓

ชนั้ มัธยมศึกษาปีท่ี ๖/๙

สือ่ อิเล็กทรอนิกส์ชุดนจี้ ัดทาํ ข้นึ เพื่อประกอบการศึกษา รายวิชาภาษาไทย ๕ รหสั วชิ า ท ๓๓๑๐๑

๑๘

เสนอ
คณุ ครูสวุ รรณี อนิ ธิแสง
สือ่ อิเล็กทรอนิกส์ชดุ นจ้ี ัดทําข้ึนเพอื่ ประกอบการศึกษา
รายวชิ าภาษาไทย ๕ รหัสวชิ า ท ๓๓๑๐๑

โรงเรยี นเสิงสาง

อําเภอเสงิ สาง จงั หวดั นครราชสีมา
สาํ นักงานเขตพื้นท่กี ารศกึ ษามัธยมศกึ ษาเขต ๓๑

๑๙