จุลสารวันสุนทรภู่

1

กล่มุ สาระการเรยี นรู้ภาษาไทย โรงเรยี นดอนเมืองจาตุรจนิ ดา

คำนำ

จุลสำรวันสุนทรภู่จัดทำข้ึนเพื่อนำเสนอเร่ืองรำวท่ีน่ำสนใจและเผยแพร่
ประชำสัมพนั ธ์กิจกรรมของวันสุนทร์ภู่ ในวันที่ ๒๔ มิถุนำยน ๒๕๖๕ นอกจำกน้ียังมี
กจิ กรรมเก่ยี วกบั ประวัติสนุ ทรภใู่ หร้ ่วมสนกุ

2

หวังว่ำท่ำนผู้ที่มีโอกำสได้อ่ำนจุลสำรฉบับนิ้ คงได้รับควำมรู้ไม่มำกก็น้อย
ท่ำนสำมำรถติชม และแนะนำ เพ่ือกำรแก้ไขปรับปรุงในฉบับต่อไป หรือหำกท่ำนใด
มีควำมประสงค์จะเขียนบทควำมที่เก่ียวข้องกับประวัติสุนทรภุ่ คิดว่ำจะเป็นประโยชน์
ต่อทุกคนที่ไดเ้ ขำ้ มำศกึ ษำจุลสำรฉบบั นี้

คณะผู้จัดทำ

ก กลมุ่ สำระกำรเรยี นร้ภู ำษำไทย

สำรบญั

เรอื่ ง หนำ้
๑
สดดุ ี...กวีแกว้ ๒
๓
วัตถุประสงค์ 3 ๕
๗
ประวตั สิ ุนทรภู่ ๑๓
๒๔
ผลงำนของสนุ ทรภู่ ๒๙
๓๑
- นิรำศภเู ขทอง ๓๔

- พระอภยั มณี ตอนพระอภัยมณหี นนี ำงผเี สื้อสมทุ ร

- เรื่องกำกี

- ชีเปลือยคนประหลำด (หนวดถงึ เขำ่ เครำถึงนม ผมถึงตนี )

- วรรคทองของสนุ ทรภู่

กจิ กรรมตอบคำถำม “สุนทรภู่ ครกู วี”

ข กลมุ่ สำระกำรเรียนรู้ภำษำไทย

สดดุ ี.....กวแี ก้ว

4

ยส่ี ิบหกมถิ ุนำเวยี นมำครบ น้อมเคำรพครกู วีศรสี ง่ำ
สงวนไวใ้ หล้ กู หลำนได้สบื มำ ดจุ สมญำเอกกวสี ี่เเผ่นดิน
สุนทรภ่คู กู่ วีศรสี ยำม เลอ่ื งลือนำมกอ่ เกิดกำเนิดศีล
สนุ ทรภคู่ กู่ วีช้ชี วี นิ ไดโ้ บยบนิ ในยคุ ทุกสมยั
งำมโดดเดน่ เป็นกวศี รขี องชำติ เเมน้ ิรำศผันผำ่ นนำนเพียงใด
ภูเขำทองสอ่ งคำสอนท่ัวไผท เรำคนไทยรำ่ เรียนภำคเพียรมำ

๑ กล่มุ สำระกำรเรยี นรภู้ ำษำไทย

จุลสำรภำษำไทย

วตั ถุประสงค์ 5

๑. เพ่ือปลูกฝงั เยำวชนใหม้ ีนสิ ัยรกั กำรอ่ำนและแสวงหำควำมร้ดู ว้ ยตนเอง

๒. เพื่อแลกเปลี่ยนควำมรู้ควำมคิดจำกขอ้ มูลข่ำวสำรและนำไปใช้ใน
ชวี ติ ประจำวันได้

๓. เพอื่ เผยแพร่ประชำสัมพันธ์กิจกรรมของกลมุ่ สำระกำรเรียนร้ภู ำษำไทย

๒ จดั ทำโดย กลุ่มสำระกำรเรียนรู้ภำษำไทย

ประวัติสนุ ทรภู่

สุนทรภู่ ช่ือเดิมว่ำ ภู่ เกิดในสมัยรัชกำลที่ ๑ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
เมอื่ วนั จันทร์ เดือน ๘ ข้นึ ๑ ค่ำ ปีมะเมยี จลุ ศกั รำช ๑๑๔๘ เวลำเชำ้ ๒ โมง
เม่ือวันที่ ๒๖ มิถุนำยน พ.ศ. ๒๓๒๙ เขตพระรำชวังหลัง กรุงรัตนโกสินทร์

6

บิดำเป็นชำวบ้ำนกร่ำ อำเภอแกลง จังหวัดระยอง มำรดำเป็นชำวเมืองอื่น
หลังจำกสนุ ทรภเู่ กดิ ไดไ้ ม่นำน บดิ ำมำรดำกห็ ย่ำร้ำงกัน บิดำออกไปบวชอยู่ท่ีวัด
ป่ำกร่ำอันเป็นภูมิลำเนำเดิม ส่วนมำรดำได้เขำ้ ไปอยใู่ นพระรำชวังหลัง ถวำยตัว
เป็นนำงนมของพระองค์เจ้ำหญิงจงกล พระธิดำในเจ้ำฟ้ำกรมมำหลวงอนุรักษ์
เทเวศร์ ดงั นนั้ สนุ ทรภู่จึงได้อยูใ่ นพระรำชวังหลังกบั มำรดำ และได้ถวำยตัวเป็น
ข้ำในกรมพระรำชวังหลัง

วยั เดก็ สุนทรภู่ได้ร่ำเรยี นหนงั สือกับพระในสำนัก วดั ชีปะขำว
ซงึ่ ตอ่ มำไดร้ ับพระรำชทำนนำมในรัชกำลท่ี ๔ วำ่ วัดศรีสดุ ำรำม
อยู่ริมคลองบำงกอกน้อย ต่อมำได้รับรำชกำรเป็นเสมียนนำยระวำง
กรมพระคลังสวน ในกรมพระคลังสวนแต่ไม่ชอบทำงำนอื่น นอกจำก
แต่งบทกลอน ซ่งึ สำมำรถแตง่ ได้ดตี ้งั แต่ยังร่นุ หนมุ่

๓

ประวัติสนุ ทรภู่

สุนทรภู่ได้ลอบรักกับนำงข้ำหลวงในวังหลังคนหน่ึง ช่ือแม่จัน ชะรอยว่ำ
หล่อนจะเป็นบุตรหลำนผู้มีตระกูล จึงถูกกรมพระรำชวังหลังกริ้วจนถึงให้โบย
และจำคุกคนท้งั สอง แตเ่ มอื่ กรมพระรำชวังหลงั เสด็จทิวงคตในปี พ.ศ. ๒๓๔๙
จึงมีกำรอภัยโทษแก่ผู้ถูกลงโทษทั้งหมดถวำยเป7็นพระรำชกุศล หลงั จำกสุนทรภู่
ออกจำกคุกก็เดินทำงไปหำบิดำที่เมืองแกลง จังหวัดระยอง กำรเดินทำงคร้ังนี้
สุนทรภู่ได้แต่ง นิรำศเมืองแกลง เป็นนิรำศเรื่องแรก ซ่ึงพรรณนำสภำพ
กำรเดินทำงต่ำง ๆ เอำไว้โดยละเอียด และลงท้ำยเร่ืองว่ำ แต่งมำให้แก่แม่จัน
“เป็นขันหมำกมิ่งมิตรพิสมัย” ในนิรำศได้บันทึกสมณศักด์ิบิดำของสุนทรภู่ไว้
ด้วยว่ำเป็น “พระครูธรรมรังษี” เจ้ำอำวำสวัดป่ำกร่ำ กลับจำกเมืองแกลง
ครำวน้ี สุนทรภู่จึงได้แม่จันเป็นภรรยำ สุนทรภู่กับแม่จันมีบุตรด้วยกัน ๑ คน
ชื่อหนูพัด จนภำยหลังก็เลิกรำกันไป สุนทรภู่มีบุตรชำยสำมคน คือ พัด
เกิดจำกภรรยำคนแรกคือแม่จัน ตำบเกิดจำกภรรยำคนท่ีสองคือแม่น่ิม
และ นิล เกิดจำกภรรยำท่ีช่ือแม่ม่วง นอกจำกนี้ปรำกฏช่ือบุตรบุญธรรม
อกี สองคน คอื กลน่ั และชุบ

๔

ผลงำนของสนุ ทรภู่

นริ ำศ ๙ เรอื่ ง ไดแ้ ก่ พระอภัยมณี
๑. นริ ำศเมอื งแกลง (พ.ศ.๒๓๔๘)
๒. นริ ำศพระบำท (พ.ศ.๒๓๕๐) 8
๓. นริ ำศภูเขำทอง (ประมำณ พ.ศ.๒๓๗๑)
๔. นิรำศสุพรรณ (ประมำณ พ.ศ.๒๓๗๔)
๕. นริ ำศวัดเจำ้ ฟ้ำ (ประมำณ พ.ศ.๒๓๗๕)
๖. นิรำศอิเหนำ (คำดว่ำเปน็ สมยั รชั กำลที่ ๓)
๗. รำพันพิลำป (พ.ศ.๒๓๘๕)
๘. นิรำศพระประธม (พ.ศ.๒๓๘๕)
๙. นิรำศเมืองเพชร (พ.ศ.๒๓๘๘)

นิทำนกลอน ๕ เรื่อง
๑. โคบุตร
๒. พระอภัยมณี
๓. พระไชยสุริยำ
๔. ลกั ษณวงศ์
๕. สงิ หไกรภพ

๕

ผลงำนของสนุ ทรภู่

สุภำษติ ๓ เรอื่ ง

๑. สวัสดริ กั ษำ

๒. เพลงยำวถวำยโอวำท 9
๓. สภุ ำษิตสอนหญิง

บทละคร ๑ เรื่อง

๑. อภยั นุรำช

บทเสภำ ๒ เรื่อง

๑. ขนุ ชำ้ งขุนแผนตอนกำเนิดพลำยงำม

๒. เสภำพระรำชพงศำวดำร

บทเหก่ ลอ่ มพระบรรทม ๔ เรื่อง

๑. เห่เรื่องพระอภยั มณี

๒. เห่เร่อื งโคบุตร

๓. เหเ่ รอ่ื งจับระบำ

๔. เหเ่ รื่องกำกี

๖

นิรำศภูเขำทอง
(ประมำณ พ.ศ. ๒๓๗๑)

ประวตั คิ วำมเปน็ มำของนริ ำศภูเขำทอง
ผู้แต่งนิรำศภูเขำทอง คือ สุนทรภู่ โดยแต่งเม่ือปลำย พ.ศ. ๒๓๗๓
ใน ส มัย ข อง พระ บ ำท ส มเด็ จพร ะน่ั ง เ10 ก ล้ำเจ้ ำอ ยู่ หัว รัช ก ำลที่ ๓
หลังจำกที่พระบำทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้ำนภำลัย รัชกำลท่ี ๒ สวรรคต
ได้ ๖ ปี ในขณะท่ีบวชเป็นพระภิกษุอยู่ท่ีวัดรำชบุรณะ หรือเรียกอีกชื่อหน่ึงว่ำ
วดั เลียบ
นิรำศภูเขำทอง เป็นนิรำศที่มีเน้ือหำสั้นท่ีสุดของสุนทรภู่ คือ มีควำมยำว
เพยี ง ๑๗๖ คำกลอนเท่ำน้นั
จดุ ประสงค์ในกำรแตง่ นิรำศภูเขำทอง
เพอ่ื บอกเล่ำกำรเดินทำงของสุนทรภู่ โดยเป็นกำรเดินทำงจำกวัดรำชบุรณะ
ไปนมัสกำรพระเจดยี ภ์ ูเขำทอง ท่จี งั หวัดพระนครศรอี ยธุ ยำ สำเหตทุ ี่ตอ้ งเดินทำง
ไปกรำบพระเจดีย์ภูเขำทองในคร้ังน้ี ก็เพื่อหำควำมสบำยใจให้แก่ตนเอง
เนื่องจำกไดร้ ับควำมเดือดร้อนใจบำงประกำร ในขณะทีพ่ ำนกั อยู่ท่วี ดั รำชบรุ ณะ
ลักษณะคำประพนั ธ์
สุนทรภู่ได้แต่งนิรำศภูเขำทอง ให้มีลักษณะเป็นกลอนนิรำศ โดยท่ัวไป
กลอนนิรำศมีลักษณะเหมือนกลอนแปด แต่มักเริ่มบทแรกด้วยวรรครับ
ไม่เร่ิมด้วยวรรคสดับ จึงเหลือเพียง ๓ วรรค คือ วรรครับ วรรครอง
และวรรคสง่ แลว้ จบทำ้ ยด้วยคำว่ำ เอย โดยไม่มกี ำรจำกดั ควำมยำว

๗

นริ ำศภูเขำทอง
(ประมำณ พ.ศ. ๒๓๗๑)

11

เนอื้ เร่อื งนริ ำศภูเขำทอง

ลักษณะคำประพนั ธ์ประเภทกลอนนิรำศ ทเี่ รม่ิ บทแรกด้วยวรรครับ

เดอื นสิบเอ็ดเสรจ็ ธุระพระวสำ

รับกฐนิ ภญิ โญโมทนำ ชลุ ลี ำลงเรือเหลอื อำลยั

ออกจำกวัดทัศนำดอู ำวำส เมือ่ ตรุษสำรทพระวสำไดอ้ ำศยั

สำมฤดูอยู่ดีไมม่ ีภัย มำจำไกลอำรำมเม่อื ยำมเยน็

โอ้อำวำสรำชบุรณะพระวหิ ำร แตน่ ้ีนำนนบั ทวิ ำจะมำเหน็

เหลอื รำลกึ นกึ นำ่ น้ำตำกระเด็น เพรำะขกุ เข็ญคนพำลมำรำนทำง

จะยกหยิบธิบดเี ป็นท่ตี ้งั ก็ใชถ้ งั แทนสดั เหน็ ขัดขวำง

จ่งึ จำลำอำวำสนิรำศร้ำง มำอำ้ งว้ำงวญิ ญำณใ์ นสำครฯ

๘

นริ ำศภเู ขำทอง
(ประมำณ พ.ศ. ๒๓๗๑)

จำกบทเริ่มต้นนิรำศภูเขำทองของสุนทรภู่ จะเห็นได้ว่ำ ในเดือน ๑๑
เม่ือออกพรรษำและรับกฐินแล้ว สุนทรภู่ซ่ึงขณะนั้นบวชเป็นพระภิกษุอยู่ท่ี
วัดเลียบ ในพรรษำท่ี ๓ ได้รับควำมทุกขย์ ำกเดือดร้อนหนัก ในเย็นวันหน่ึงจึงได้
เดนิ ทำงออกจำกวัดเลียบ พรอ้ มด้วยลกู ชำยค12อื หนพู ดั เพอื่ จะไปนมสั กำร

สุนทรภู่ถูกคนพำลเบียดเบียน และขับไล่ออกจำกวัดอย่ำงไม่เป็นธรรม
จึงได้ออกเดินทำงด้วยเรือแจว สุนทรภู่ล่องไปตำมลำน้ำเจ้ำพระยำ เมื่อผ่ำน
พระบรมหำรำชวัง สุนทรภู่ได้ระลึกถึงพระบำทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้ำนภำลัย
รัชกำลที่ ๒ (คำว่ำ บำทบพิตรอดิศร หมำยถึง รัชกำลท่ี ๒ น่ันเอง) พร้อมท้ัง
บรรยำยควำมรู้สึกของตนอย่ำงเศร้ำสลด อีกทั้งเล่ำถึงควำมทุกข์ยำกของตน
วำ่ มี ๔ ประกำร ได้แก่

ไรญ้ ำตขิ ำดมติ ร
ยำกแคน้ แสนสำหสั
มโี รคภยั ไขเ้ จบ็
ถูกเครำะห์กรรมซำ้ เติม
เพรำะควำมทุกข์ท้ัง ๔ นี้ สุนทรภู่จึงคิดว่ำ กำรได้ไปนมัสกำรพระที่
กรุงศรีอยุธยำจะทำให้สบำยใจขึ้นบ้ำง แต่เมื่อถึงหน้ำแพ และมองเห็นเรือ
พระท่ีนั่ง กลับทำให้คิดถึงเมื่ออดีต และเศร้ำจนน้ำตำไหลอีกคร้ัง เนื่องจำกตน
เคยหมอบกรำบรัชกำลที่ ๒ พร้อมกับพระจม่ืนไวย อีกท้ังยังรับใช้ใกล้ชิดจนได้
กลิ่นหอมจำกพระวรกำยจนกล่ินหอมน้ันติดจมูก แต่เม่ือพระองค์สวรรคต
กลิ่นหอมนั้นกส็ ิ้นไป เชน่ เดยี วกบั วำสนำของสุนทรภ่ทู ีห่ มดส้ินไปด้วยเช่นกัน

๙

นิรำศภูเขำทอง
(ประมำณ พ.ศ. ๒๓๗๑)

เม่ือเรือผ่ำนหน้ำวัดประโคนปัก สุนทรภู่ตั้งจิตขอพระพุทธคุณช่วย
หำกเกิดชำติหน้ำใหม่ขอให้มีอำยุยืนยำว แล้วแล่นเรือต่อมำผ่ำน บำงจำก
บำงพลู บำงพลัด และบำงโพ ซึ่งสุนทรภู่อธ1ิษ3 ฐำนจิตต่อพระสัมมำสัมพุทธเจ้ำ
ท่ีตรสั รใู้ ตต้ น้ โพธิ์ใหต้ นพน้ ภัยพำล จำกนั้นเรือแล่นผ่ำนบ้ำนญวณ เข้ำเขตนนทบุรี
ถึงวัดเขมำภิรตำรำม ผ่ำนไปถึงตลำดแก้ว แขวงเมืองนนท์ อันมีตลำดขวัญ
ซ่งึ เปน็ ตลำดน้ำ ถึงบำงธรณี ซ่งึ สุนทรภูพ่ รรณนำควำมรู้สกึ รนั ทดของตน เรือ่ ยมำ
ถึงเกำะเกร็ด สุนทรภู่ได้บรรยำยถึงผู้หญิงมอญว่ำต่ำงเกล้ำผมดูสวยงำมเป็น
เอกลักษณ์

เม่ือเรือแล่นผ่ำนบำงพูด สุนทรภู่ได้แสดงสัจธรรมเก่ียวกับกำรพูดไว้
ดงั คำประพันธ์

ถงึ บำงพดู พดู ดเี ปน็ ศรศี ักด์ิ
มีคนรักรสถอ้ ยอรอ่ ยจติ
แม้นพดู ชว่ั ตวั ตำยทำลำยมิตร
จะชอบผิดในมนษุ ยเ์ พรำะพดู จำ

๑๐

นริ ำศภเู ขำทอง
(ประมำณ พ.ศ. ๒๓๗๑)

กล่ำวคอื ถ้ำใครพูดดีก็จะมคี นรัก แตถ่ ้ำพดู ไม่ดีก็อำจจะเป็นภัยต่อตนเองได้
อีกท้ังยังไม่มีใครคบ ไม่มีเพื่อนสนิทมิตรสหำย อีกท้ังกำรจะดูว่ำใครดีไม่ดีดูได้
จำกกำรพูดด้วยเช่นกัน ตอ่ มำถึงบำงเด่ือ สุน14ทรภู่ได้กล่ำวอุปมำอุปไมยถึงคนพำล
ดังคำประพนั ธ์

ถงึ บำงเด่ือโอ้มะเดื่อเหลอื ประหลำด
บังเกิดชำตแิ มลงหว่มี ีในไส้

เหมือนคนพำลหวำนนอกยอ่ มขมใน
อปุ ไมยเหมือนมะเดอื่ เหลอื ระอำ
กล่ำวคือ ถึงหมู่บ้ำนบำงเดื่อก็คิดถึงลูกมะเดื่อ ที่ภำยนอกนั้นดูสวยงำม
น่ำรับประทำน แต่ภำยในกลับมีแมลงมีหนอนชอนไชอยู่ เหมือนกับคนพำลท่ีปำก
พดู ดี แตใ่ นใจคิดทำอันตรำย สุนทรภู่แล่นเรือตอ่ มำผ่ำนบำงหลวงเชิงรำก แล่นไป
ถึงสำมโคก ซึ่งรัชกำลท่ี ๒ ทรงพระรำชทำนนำมปทุมธำนีแทนสำมโคก
ต่อมำถึงบ้ำนงิ้ว สุนทรภู่ก็ได้กล่ำวว่ำ ใครมีชู้เมื่อตำยไปแล้วก็ต้องไปปีนต้นง้ิว
ในนรก ต่อมำเม่ือพระอำทิตย์ตกก็มีเมฆมืดคร้ึมมำ จนดูมืดมัวไปทุกทิศทุกทำง
ทำให้สุนทรภู่ต้องนอนค้ำงกลำงทุ่งนำ ต้องผจญกับยุงท่ีมำกัด ทำให้ใจหวนคิดถึง
หนหลังครงั้ ทีย่ งั สขุ สมบูรณ์ จนรุ่งเช้ำจงึ ได้ออกเดนิ ทำงต่อ

๑๑

นิรำศภเู ขำทอง
(ประมำณ พ.ศ. ๒๓๗๑)

เม่ือถึงกรุงเก่ำ เรือผ่ำนหน้ำจวนของเจ้ำเมือง คือพระยำไชยวิชิต
ทำให้คิดถึงควำมหลัง ตอนที่พระยำไชยวิชิตยังเป็นพระหม่ืนไวย เคยหมอบเฝ้ำ
รัชกำลที่ ๒ ด้วยกัน จนเม่ือถึงท่ีหมำยคือ อ15ยุธยำ สุนทรภู่จอดเรืออยู่ท่ีท่ำหน้ำ
วัดพระเมรุ มีงำนทอดผ้ำปำ่ และมีกำรละเลน่ ทว่ี ัดน้ี ตกดกึ มขี โมยขน้ึ เรือแต่ตนลกุ
ข้ึนร้องตื่นเสียก่อน ขโมยจึงไม่ทันได้ของไป จนรุ่งขึ้น สุนทรภู่จึงได้ไปนมัสกำร
พระเจดีย์ภูเขำทองและตั้งจิตอธิษฐำนว่ำ ขอให้ที่ได้มำกรำบในครั้งนี้ ให้ได้บุญ
เพื่อเป็นอำนิสงส์ให้พ้นภัยต่ำง ๆ ถ้ำจะเกิดชำติไหน ๆ ก็ขอให้ตนบริสุทธ์ิท้ังกำย
และใจ ทั้งควำมทุกข์ควำมโศกอย่ำได้มำใกล้ สบำยไปตลอดกำล ท้ังควำมโลภ
โกรธ หลง ขอให้ตนชนะได้ ขอให้มีสติปัญญำหลักแหลม ให้มีศีลธรรมอยู่ในใจ
ทั้งผู้หญิงร้ำยและผู้ชำยชั่วก็ขอให้อย่ำได้มำพัวพัน ขออย่ำให้ลุ่มหลงในควำมรัก
และขอให้บรรลุนิพพำนในชำตหิ นำ้

รุง่ ขึน้ สุนทรภ่เู ดนิ ทำงกลบั โดยใช้เวลำลอ่ งเรอื เพยี งวันเดียวก็มำถงึ กรุงเทพฯ
และจอดเรือที่วัดแจ้งหรือวัดอรุณรำชวรำรำม สุนทรภู่ค่อยรู้สึกสร่ำงจำก
ควำมเศร้ำ เพรำะได้กรำบพระพุทธรูป และสุดท้ำยก็ไม่ลืมกล่ำวถึงหญิงผู้เปน็ ท่ีรัก
แม้ว่ำในขณะนั้นสุนทรภู่ไม่ได้มีคนรัก รวมไปถึงไม่ได้เพิ่งแยกจำกคนรักมำ
แตก่ ำรกล่ำงถงึ หญิงผู้เป็นที่รักนนั้ ถือเป็นธรรมเนยี มของกำรแตง่ นิรำศโบรำณ

๑๒

พระอภัยมณี
ตอนพระอภยั มณหี นนี ำงผเี ส้อื สมทุ ร

ประวัติ
ไม่มีท่ีใดบันทึกไว้ชัดเจนว่ำ สุนทรภู่เร่ิมแต่งพระอภัยมณีข้ึนต้ังแต่เม่ือใด
แต่จำกกำรพิเครำะห์สำนวนกลอนและกำรกล่ำวอ้ำงถึงในผลงำนชิ้นอื่น ๆ
ของสุนทรภู่ นักวิชำกำรคำดว่ำสุนทรภู่น่ำจะเร1่ิม6 แต่งเรื่อง พระอภัยมณี ตงั้ แต่ครั้ง
สมัยรัชกำลที่ ๒ เม่ือครำวต้องโทษติดคุก ๑๒ ปี (คำดว่ำประมำณ ปี พ.ศ.
๒๓๖๔–๒๓๖๖) โดยค่อยแต่งทีละเล่มสองเล่มเรื่อยไป และยังแต่ง ๆ หยุด ๆ
เปน็ หลำยคร้ัง ในตอนแรกเขยี นจบไว้ท่ี ๔๙ เล่มสมุดไทย แต่กรมหม่ืนอัปสรสุดำ
เทพทรงมีรับสั่งให้แต่งต่อ ในที่สุดจึงได้ควำมยำวถึง ๖๔ เล่มสมุดไทย ทว่ำ
นักวรรณคดีบำงท่ำนเสนอควำมเห็น ว่ำในเล่มหลัง ๆ อำจไม่ใช่สำนวนของ
สนุ ทรภู่เพียงคนเดียวคำดว่ำสุนทรภู่หยุดแต่งเรื่อง พระอภัยมณี ประมำณ ปี พ.ศ.
๒๓๘๘ หลังกำรสิ้นพระชนม์ของกรมหม่ืนอัปสรสุดำเทพ ใช้เวลำในกำรประพนั ธ์
ทงั้ ส้ินมำกกว่ำ 20 ปี
ลักษณะคำประพนั ธ์
คำประพันธใ์ นเรอื่ ง พระอภัยมณี เป็นกลอนสุภำพท้ังหมด ภำษำที่ใช้มีควำม
เรียบงำ่ ยตำมแบบฉบับของสุนทรภู่ มีสัมผัสในไพเรำะงดงำมโดยตลอด ทำให้เป็น
ท่นี ยิ มอำ่ นเรือ่ ยมำแมใ้ นปจั จบุ นั

๑๓

พระอภยั มณี
ตอนพระอภยั มณีหนนี ำงผเี ส้ือสมทุ ร

เรือ่ งยอ่
รูปปั้นพระอภัยมณีและนำงเงือก สองตัวละครเอกจำกวรรณคดี

เร่ือง พระอภัยมณี ท่ีหำดทรำยแก้ว เกำะเสม็ด จังหวัดระยอง ท้ำวสุทัศน์และ
17

พระนำงประทุมเกสร ผู้ครองกรุงรัตนำ มีพระโอรสสององค์ คือ พระอภัยมณี
และศรีสุวรรณ ได้รับส่ังให้โอรสท้ังสองไปเรียนศิลปวิทยำ ในท่ีสุดพระอภัยมณีได้
เรียนวิชำป่ี ขณะท่ีศรีสุวรรณได้เรียนวิชำกระบี่กระบอง เมื่อสำเร็จวิชำ
ก็ได้กลับคืนพระนคร ทว่ำพระบิดำทรงกร้ิว ด้วยพระโอรสไปเรียนวิชำช้ันต่ำ
ไมค่ ู่ควรแก่กษัตริย์ จึงไล่ท้ังสองออกจำกพระนคร

ท้ังสองเดินทำงมำถึงชำยทะเล ได้พบกับสำมพรำหมณ์คือ โมรำ สำนนท์
และวิเชียร ได้สมัครเป็นมิตรกัน แล้วพระอภัยมณีเป่ำปี่ให้คนทั้งหมดฟัง
ท้ังหมดเคลิบเคล้ิมตำมเพลงปี่จนหลับไป เพลงป่ีดังไปถึงนำงผีเส้ือสมุทรท่ีอำศัย
อยู่ในทะเล เม่ือตำมเสียงป่ีมำพบพระอภัยมณีก็หลงรัก จึงลักพำตัวพระอภัยมณี
ไปอยู่กบั นำงบนเกำะ แล้วจำแลงร่ำงเป็นหญิงสำวสวยงำม แม้พระอภัยรู้อยู่ว่ำนั่น
คือนำงยักษ์ แต่ก็ไม่สำมำรถหนีไปไหนได้ ท้ังสองอยู่กินกันมำจนนำงผีเสื้อ
ให้กำเนดิ บุตรชำยคนหนึ่ง ชอื่ ว่ำ สนิ สมทุ ร

๑๔

พระอภัยมณี
ตอนพระอภยั มณหี นนี ำงผเี สือ้ สมทุ ร

ดำ้ นศรสี ุวรรณกับสำมพรำหมณ์เมือ่ ต่นื ขึ้นมำไม่พบพระอภัยมณกี ็เท่ียวค้นหำ
จนไปถึงเมืองรมจักรพบศึกติดพัน ศรีสุวรร18ณกับสำมพรำหมณ์ช่วยรบป้องกัน
เมืองได้ ได้พบนำงเกษรำธิดำของเจ้ำเมือง ต่อมำศรีสุวรรณได้อภิเษกนำงเกษรำ
มีพระธิดำชอื่ นำงอรุณรัศมี

วันหนึ่งสินสมุทรออกไปเท่ียวเล่นเจอพ่อเงือกแม่เงือก จึงจับตัวมำให้
พระอภัยดู พ่อเงือกแม่เงือกวอนขอชีวิตโดยเสนอจะพำพระอภัยมณีหนี
พระอภัยจึงออกอุบำยให้นำงผีเสื้อไปถือศีลบนเขำสำมวัน ระหว่ำงน้ันเขำก็พำ
สินสมุทรหนี พ่อเงอื กแมเ่ งอื กพำพระอภัยและสนิ สมทุ รมำเกือบถึงเกำะแก้วพิสดำร
แล้ว แต่นำงผีเส้ือรู้ตัวติดตำมมำทัน จับพ่อเงือกแม่เงือกฆ่ำเสีย นำงเงือกผู้ลูก
พำพระอภยั กับสินสมุทรหนีไปจนถึงเกำะแกว้ พสิ ดำรได้สำเรจ็ บนเกำะนี้มพี ระฤๅษี
มีฤทธ์ิมำก นำงผีเส้ือจึงไม่กล้ำทำอะไร ท้ังหมดอำศัยอยู่บนเกำะแก้วพิสดำร
พระอภัยไดน้ ำงเงือกเป็นภรรยำ

พระอภยั มณี
ตอนพระอภยั มณหี นนี ำงผเี สื้อสมทุ ร

ฝ่ำยท้ำวสิลรำชกับพระนำงมณฑำ ผู้ครองเมืองเมืองผลึก มีพระธิดำ
องค์เดียวคือ นำงสุวรรณมำลี ทรงเป็นคู่หม้ันอยู่กับอุศเรน เจ้ำชำยเมืองลังกำ
วนั หนึ่งนำงสุวรรณมำลีเกิดนมิ ิตฝัน โหรทำนำ1ย9 ว่ำตอ้ งออกเท่ยี วทะเลจะไดพ้ บลำภ
ท้ังหมดจึงเดินเรือเท่ียวท่องไป แต่เกิดพำยุใหญ่พัดเรือไปถึงเกำะนำควำริน
คำทำนำยของปู่เจ้ำทำให้ท้ำวสิลรำชพำกองเรือมุ่งหน้ำไปยังเกำะแก้วพิสดำร
ได้พบพระอภัยมณีและรับพระอภัยมณีกับสินสมุทรข้ึนเรือไปด้วยเพ่ืออำศัยกลับ
บ้ำนเมือง แต่เม่ือเรือออกจำกเกำะ นำงผีเส้ือสมุทรก็มำอำละวำดอีกจนเรือแตก
ท้ำวสิลรำชกับบริวำรส่วนใหญ่สิ้นชีพ สินสมุทรพำนำงสุวรรณมำลีหนีไปได้
พระอภยั มณีเป่ำป่ีสงั หำรนำงยกั ษ์

๑๖

พระอภยั มณี
ตอนพระอภยั มณหี นนี ำงผเี ส้อื สมทุ ร

ท้ังหมดแตกกระจำยพลัดพรำกจำกกัน พระอภัยมณีได้รับควำมช่วยเหลือ
จำกอุศเรน คู่หม้ันของนำงสุวรรณมำลี ท่ีออกเรือมำตำมหำเพรำะหำยไปนำน
ส่วนสินสมุทรกับนำงสุวรรณมำลีได้โจรสุห2ร0่ัง โจรสลัดในน่ำนน้ำน้ันช่วยไว้ได้
แตโ่ จรคดิ ทำร้ำย สินสมทุ รจงึ สังหำรโจรแล้วครองเรือมำเอง แล้วได้พบศรีสุวรรณ
ท่ีออกลอ่ งเรือเที่ยวตำมหำพช่ี ำย ท้ังหมดเดินทำงไปด้วยกันจนมำพบพระอภัยมณี
กับอุศเรน สินสมุทรรักนำงสุวรรณมำลีอยำกได้เป็นแม่ จึงเกิดวิวำทกับอุศเรน
พระอภัยมณีไปเมืองผลึกกับนำงสุวรรณมำลีและได้ข้ึนครองเมืองแทนท้ำวสิลรำช
อุศเรนแค้นและกลับเมืองลังกำยกทัพมำตีเมืองผลึก แต่แพ้อุบำยนำงวำลี
จนสิ้นชีวิต นำงละเวงวัณฬำผู้น้องสำวคิดแก้แค้น จึงใช้รูปของตนทำเสน่ห์ส่งไป
หวั เมืองตำ่ ง ๆ ให้ยกทพั มำตีเมืองผลกึ

๑๗

พระอภยั มณี
ตอนพระอภัยมณหี นนี ำงผเี ส้ือสมทุ ร

ด้ำนเกำะแก้วพิสดำร นำงเงือกให้กำเนิดบุตรชื่อ สุดสำคร เป็นเด็กฉลำด
แข็งแรง วันหนึ่งสุดสำครจับม้ำนิลมังกรได้ พระฤๅษีสอนวิชำให้แล้วเล่ำเรื่อง
พระอภัยมณใี ห้ฟัง สุดสำครออกเดินทำงตำม2ห1 ำพระอภัยมณจี นไปถึงเมืองกำรเวก
ระหว่ำงทำงถูกชีเปลือยหลอกขโมยไม้เท้ำและม้ำนิลมังกรไป แต่พระฤๅษีมำช่วย
ไว้ เมื่อชิงไม้เท้ำและม้ำนิลมังกรคืนมำได้ ก็เข้ำเมืองกำรเวก กษัตริย์เจ้ำเมือง
รักใคร่เอ็นดูสุดสำคร จึงเล้ียงดูเป็นโอรสบุญธรรมอยู่ด้วยกันกับนำงเสำวคนธ์
และหัสไชยพระธิดำและพระโอรสจนเติบใหญ่ สุดสำครคิดออกตำมหำพ่อ
เจ้ำเมืองกำรเวกจึงจัดกองเรือให้ โดยมีนำงเสำวคนธ์และหัสไชยติดตำมไปด้วย
ท้งั หมดล่องเรือไปถึงเมืองผลกึ ขณะถกู ทพั ลังกำและทพั พนั ธมิตรลอ้ มเมอื ง

๑๘

พระอภยั มณี
ตอนพระอภัยมณหี นนี ำงผเี สื้อสมทุ ร

พระอภัยมณี ศรีสุวรรณ สินสมุทร และสุดสำคร ช่วยเมืองผลึกรบ
จนสำมำรถเอำชนะทัพอ่ืน ๆ ได้ พระอภัยมณีได้รูปวำดนำงละเวงท่ีลงเสน่ห์
ทำให้เมืองต่ำง ๆ พำกันยกมำรบเมืองผลึก22 ตำมคำขอนำง แล้วเกิดต้องมนต์
ของนำงละเวงเสียเอง พระอภัยยกทัพตำมไปตีเมืองลังกำ แต่รบกันเท่ำใดก็ไม่แพ้
ชนะเสียที ต่อมำพระอภัยมณีลอบติดรถนำงละเวงเข้ำไปในวัง เมื่อนำงละเวง
ได้พบพระอภัยก็ฆ่ำไม่ลง กลับหลงรักจนได้เป็นสำมีภรรยำกัน ส่วนบริวำรอื่น
ของนำงละเวงคือนำงยุพำผกำ รำภำสะหรี และสุลำลีวัน ใช้เสน่ห์กับ
ฝ่ำยพระอภัยมณี ได้แก่ ศรีสุวรรณ สินสมุทร และแม้แต่สุดสำครท่ีครองตน
เป็นฤๅษี ก็ต้องมนต์ไปด้วย จนท้ังหมดหลงมัวเมำติดพันอยู่ในลังกำไม่ยอมกลับ
เมืองผลึก นำงสุวรรณมำลีกับอรุณรัศมีและเสำวคนธ์จึงมำตำมแต่ไม่เป็นผล
จนต้องให้หัสไชยช่วยแกเ้ สน่ห์ให้ลุงและเหล่ำพ่ี กษัตริย์ทั้งหมดยอมสงบศึกต่อกัน
แต่นำงเสำวคนธ์แค้นสุดสำครจึงหนีไปเมืองวำหุโลม สุดสำครต้องติดตำม
ไปจนภำยหลงั จงึ ได้อภเิ ษกกนั

๑๙

พระอภัยมณี
ตอนพระอภยั มณีหนนี ำงผเี สอ้ื สมทุ ร

ด้ำนกรุงรัตนำ ท้ำวสุทัศน์ส้ินพระชนม์ พระอภัยมณีกับเหล่ำกษัตริย์

จึงเดินทำงไปทำศพมังคลำบุตรของพระอภัยมณีกับนำงละเวงได้ครองเมืองลังกำ

แต่ถูกบำทหลวงยุแหย่จึงแค้นเคืองเหล่ำก2ษ3 ัตริย์ จับตัวนำงสุวรรณมำลีและ

พระญำติมำขังไว้ หัสไชยกับสุดสำครยกทัพมำช่วยแต่ไม่สำเร็จ แม้แต่นำงละเวง

ผู้เป็นมำรดำเองก็ห้ำมปรำมไม่ได้ พระอภัยมณีกับศรีสุวรรณยกทัพตำมมำ

จึงเอำชนะศึกได้ จบศกึ แล้วพระอภัยมณอี ภิเษกโอรสทั้งหลำยให้ครองเมืองต่ำง ๆ

แล้วออกบวชพร้อมกบั นำงละเวงและนำงสวุ รรณมำลี

วรรคทอง

ควำมไพเรำะของถ้อยคำและสำนวนในนิทำนคำกลอนเรื่อง พระอภัยมณี

ทำให้มีผูท้ ่ีชน่ื ชอบ และท่องบทกลอนจำกเร่ืองนี้ได้หลำยบท ในที่นี้ขอยกบทกลอน

ทีร่ ู้จักกนั ดมี ำใหไ้ ด้อ่ำน ดงั นี้

คุณวิเศษของดนตรี พระอภัยมณีอธิบำยควำมวิเศษของดนตรีให้ศรีสุวรรณ

และสำมพรำหมณฟ์ ัง (จำกตอนที่ 2) พระฟงั ควำมพรำหมณ์นอ้ ยสนองถำมจึงเล่ำ

ควำมจะแจ้งแถลงไข

พระฟังควำมพรำหมณน์ อ้ ยสนองถำม จึงเล่ำควำมจะแจง้ แถลงไข

อันดนตรมี ีคณุ ทกุ อยำ่ งไป ยอ่ มใช้ไดด้ ังจนิ ดำค่ำบรุ ินทร์

ถงึ มนุษย์ครุฑำเทวรำช จตุบำทกลำงป่ำพนำสณิ ฑ์

แม้นปี่เรำเปำ่ ไปใหไ้ ดย้ นิ กส็ ุดสิ้นโทโสท่ีโกรธำ

ใหใ้ จออ่ นนอนหลบั ลมื สติ อนั ลทั ธดิ นตรดี หี นกั หนำ

๒๐

พระอภัยมณี
ตอนพระอภัยมณีหนนี ำงผเี สอ้ื สมทุ ร

ซง่ึ สงสัยไมส่ ิ้นในวิญญำณ์ จงนิทรำเถิดจะเปำ่ ให้เจำ้ ฟงั

แลว้ หยบิ ปที่ ท่ี ำ่ นอำจำรยใ์ ห้ เขำ้ พงิ พฤกษำไทรดงั ใจหวงั

พระเปำ่ เปดิ นวิ้ เอกวเิ วกดงั 2ส4 ำเนยี งวังเวงแวว่ แจว้ จบั ใจฯ

พระอภัยมณีขอรอ้ งสินสมทุ ร ใหค้ นื นำงสุวรรณมำลีแก่อศุ เรน

แลว้ ตรสั บอกลูกนอ้ ยกลอยสวำท เจำ้ หน่อเนอื้ เช้อื ชำติดังรำชสีห์

อนั รกั ษำศีลสตั ยก์ ัตเวที ย่อมเปน็ ท่ีสรรเสริญเจริญคน

ทรลักษณอ์ ักตัญญุตำเขำ เทพเจำ้ ก็จะแช่งทุกแหง่ หน

ให้ทุกขร์ ้อนงอนหง่อทรพล พระเวทมนตร์เสื่อมคลำยทำลำยยศ

เพรำะบิดำมำด้วยอุศเรนน้ี คณุ เขำมีมำกล้นพน้ กำหนด

เจ้ำทำผดิ กเ็ หมอื นพ่อทรยศ จงออมอดเอ็นดพู ่อแต่พองำมฯ

เมอ่ื พระฤๅษสี อนสุดสำคร หลังถูกชีเปลอื ยผลักตกหน้ำผำ เอำม้ำมังกรและไม้เท้ำ

กำยสิทธ์ิไป

บัดเดีย๋ วดังหง่ังเหงง่ วังเวงแว่ว สะด้งุ แล้วเหลียวแลชะแง้หำ

เห็นโยคขี ่รี ุง้ พุง่ ออกมำ ประคองพำขนึ้ ไปจนบนบรรพต

แล้วสอนว่ำอยำ่ ไวใ้ จมนุษย์ มันแสนสดุ ลึกลำ้ เหลือกำหนด

ถงึ เถำวัลยพ์ ันเกี่ยวทเ่ี ลยี้ วลด กไ็ มค่ ดเหมือนหนึ่งในน้ำใจคน

อนั มนุษย์นี้ที่รักสองสถำน บิดำมำรดำรกั มกั เปน็ ผล

ทีพ่ ่ึงหนงึ่ พึง่ ได้แต่กำยตน เกดิ เป็นคนคิดเห็นจึงเจรจำฯ

๒๑

พระอภยั มณี
ตอนพระอภยั มณหี นนี ำงผเี สื้อสมทุ ร

แมน้ ใครรกั รักมงั่ ชังชงั ตอบ ให้รอบคอบคิดอ่ำนนะหลำนหนำ

รสู้ งิ่ ไรไม่ส้รู ้วู ชิ ำ รูร้ กั ษำตวั รอดเปน็ ยอดดี

จงคดิ ตำมไปเอำไมเ้ ท้ำเถดิ 25 จะประเสรฐิ สมรักเป็นศกั ดศิ์ รี

พอเสรจ็ คำสำแดงแจ้งคดี รูปโยคหี ำยวับไปกับตำฯ

นำงวำลีเตอื นสติพระอภยั มณี เม่อื พระอภยั มณจี ะปลอ่ ยอุศเรนไป

ประเวณีตงี ใู หห้ ลงั หกั มนั กม็ ักทำร้ำยเม่ือภำยหลงั

จระเข้ใหญไ่ ปถึงน้ำมีกำลงั เหมือนเสอื ขงั เขำ้ ถึงดงกค็ งรำ้ ย

อันแม่ทัพจบั ไดแ้ ล้วไม่ฆำ่ ไปขำ้ งหน้ำศกึ จะใหญ่ขนึ้ ใจหำย

ตอ้ งตำรบั จบั ให้มนั่ คนั้ ให้ตำย จะทำภำยหลงั ยำกลำบำกครัน

จะพลิกพลิ้วชวิ หำเป็นอำวธุ ประหำรบตุ รเจ้ำลังกำให้อำสัญ

ตอ้ งตดั ศกึ ลกึ ลำ้ ท่ีสำคญั นำงหมำยม่ันมงุ่ เห็นจะเปน็ กำรฯ

เมื่อพระอภยั มณีเปำ่ ปี่ ช่วยศรสี วุ รรณ สนิ สมทุ ร และพรำหมณ์ทัง้ สำม

พระโหยหวนครวญเพลงวงั เวงจติ ใหค้ นคิดถึงถนิ่ ถวิลหวัง

โอ้จำกเรือนเหมือนนกท่ีจำกรงั อยขู่ ้ำงหลงั กจ็ ะแลชะแงค้ อย

ถึงยำมคำ่ ยำ่ ฆ้องจะร้องไห้ ร่ำพไิ รรัญจวนหวนละหอ้ ย

โอ้ยำมดึกดำวเคลอ่ื นเดือนกค็ ล้อย นำ้ ค้ำงย้อยเยน็ ฉำ่ ที่อมั พร

หนำวอำรมณล์ มเรอื่ ยเฉือ่ ยเฉ่ือยชน่ื ระรวยร่ืนรินรนิ กล่นิ เกสร

แสนสงสำรบ้ำนเรอื นเพ่อื นท่นี อน จะอำวรณ์อำ้ งวำ้ งอยู่วงั เวง

วเิ วกแวว่ แจว้ เสยี งสำเนียงป่ี พวกโยธที ้งิ ทวนชนวนเขนง

ลงน่ังโยกโงกหงบั ทับกนั เอง ๒๒ เสนำะเพลงเพลินหลบั ระงับไปฯ

พระอภัยมณี
ตอนพระอภยั มณีหนนี ำงผเี สอื้ สมทุ ร

พระอภัยมณีเกย้ี วนำงละเวง ไม่สนิ้ สดุ ควำมรักสมคั รสมำน
ถึงมว้ ยดนิ สิ้นฟ้ำมหำสมุทร 26 ขอพบพำนพิศวำสไม่คลำดคลำ
ถึงอยใู่ นใต้ฟ้ำสุธำธำร
แมเ้ นื้อเยน็ เปน็ ห้วงมหรรณพ พ่ีขอพบศรสี วสั ดเ์ิ ป็นมัจฉำ
แมเ่ ป็นบวั ตัวพ่เี ปน็ ภุมรำ เชยผกำโกสุมประทมุ ทอง
เจำ้ เป็นถำ้ อำไพขอใหพ้ ่ี เปน็ รำชสีหส์ มสู่เปน็ คู่สอง
จะติดตำมทรำมสงวนนวลละออง เป็นคูค่ รองพศิ วำสทกุ ชำติไป

๒๓

เร่ืองกำกี

เรื่องกำกี มีเค้ำมำจำกเร่ืองในนิบำตชำดก ชื่อ กำกำติชำดก ในชำดก
เรื่องนี้ เรียก กำกี ว่ำ กำกำติ ช่ือ กำกี เป็นชื่อของหญิงสำวนำงหนึ่งผู้มีโฉม
สะครำญ และมีเหตุอันตรำยแก่ตัวก็ด้วยควำ2ม7 งำมของนำงนั้น นำงเป็นมเหสีของ
ท้ำวพรหมทัต คร้ังหน่ึงเมื่อพระยำครุฑมำเลน่ สกำกบั ท้ำวพรหมทัต ได้แลเหน็ นำง
และเกิดใคร่ได้ในตัวนำง จึงลักพำตัวนำงไปอยู่วิมำนฉิมพลี ท้ำวพรหมทัต
กลัดกลุ้มนัก คนธรรพ์ชื่อ นำฏกุเวร ผู้เป็นพี่เลี้ยงท้ำวพรหมทัตและทำหน้ำท่ี
ขับพิณถวำย จึงอำสำไปตำมหำตวั นำง โดยจำแลงกำยแอบซอ่ นในขนพระยำครุฑ
ไปจนถึงวิมำนฉิมพลี แต่แล้วคนธรรพ์เกิดใคร่ได้ในควำมงำมของนำงเสียเอง

นำฏกุเวรลอบอยู่ในวิมำนฉิมพลีหลำยเวลำ จึงกลับมำทูลท้ำวพรหมทัต
ทรงทรำบ ท้ำวพรหมทัตทรำบเรื่องกลับพิโรธนำงกำกีนัก ว่ำใจง่ำยหลำยชำย
“ไปร่วมรำชปักษีแล้วมิสำ ซ้ำสมรสคนธรรพ์ อันธพำล์" ทรงประสงค์จะได้
นำงกำกีคืนมำเพื่อลงทัณฑ์ นำฏกุเวรจึงออกอุบำยจนได้นำงคืนมำ เมื่อท้ำว
พรหมทตั เห็นหนำ้ ก็ตรสั บริภำษต่ำง ๆ ด้วยควำมน้อยพระทยั แม้กำกจี ะทูลแก้ตัว
อยำ่ งไรกไ็ มฟ่ งั โปรดให้นำนำงไปลอยแพเสีย

๒๔

เร่ืองกำกี

เรื่องกำกียังมีตอนแต่งเพ่ิมเรื่องขึ้นใหม่โดยนำยโชติ มีกล่ำวไว้ในตอนท้ำย
เร่ืองว่ำ “ฉันผู้ต่อแต้มควำมตำมประโยชน์ ชื่อว่ำโชติมณีรัตน์พ่ึงหัดสอนในคำรม
ไม่เพรำะเสนำะกลอน มิใช่ครูภู่สุนทรอย่ำติเ28ลย" เนื้อเร่ืองกล่ำวถึงควำมเป็นไป
ของกำกีให้ผู้อ่ำนสิ้นสงสัย กำกีได้ไปพบพ่อค้ำกลำงทะเล ได้เสียกับพ่อค้ำ
พลัดพ่อค้ำไปได้กับโจร จนในที่สุดได้ไปเป็นชำยำท้ำวทศวงศ์ผู้ชรำภำพ
เมืองอภัยสำลี ฝ่ำยทำงเมืองพำรำณสี ท้ำวพรหมทัตวำยชนม์ อำมำตย์
ยกนำฏกุเวรข้ึนครองรำชย์ ครั้นนำฏกุเวรรู้ว่ำกำกีไปตกอยู่ท่ีเมืองอภัยสำลี ก็ยก
ทพั ไปชงิ กำกมี ำได้ แลว้ อภิเษกนำงข้นึ เปน็ พระมเหสี

สุนทรภู่เลือกเน้ือเรื่องตอนพระยำครุฑอุ้มนำงกำกีเหำะไปวิมำนฉิมพลี
มำเป็นบทเห่กล่อมพระบรรทม ชมควำมงำมของทะเลสที นั ดรและขุนเขำน้อยใหญ่
รอบเขำพระสเุ มรุ ดงั น้ี ...

๒๕

เรือ่ งกำกี

๏ เหเ่ อยเห่กลำ่ ว ถงึ เร่ืองรำวสกุณำ
ครุธรำชปักษำ อุม้ กำกบี นิ

๏ ลอ่ งลมชมทวปี 29
ขำ้ มคิรีศีขรนิ ทร์
ในกลำงกลบี เมฆนิ
๏ ชช้ี มพนมแนว มจุ ลินท์ชโลทร
สตั ตภณั ฑ์สที นั ดร น่ันเขำแก้วยคุ ันธร
แลสลอนล้วนเตำ่ ปลำ
๏ งูเงอื กขึน้ เกลือกกล้ิง มัตมิ ิงคลมัจฉำ
จรเขแ้ ลเหรำ ทง้ั โลมำแลปลำวำฬ
ชลกระฉอกฉำดฉำน
๏ โผนเผ่นเลน่ ระลอก ขน้ึ พ่นพล่ำนคงคำ
นำคำอนั กล้ำหำญ กค็ ำบข้ึนบนเวหำ
บ้ำงแล่นมำแล่นไป
๏ หัสดินบินฉำบ เหน็ หวิวหวิวอยไู่ รไร
ในทเลเภตรำ กล็ อยไปในเมฆำ
ถนอมสนิทเสนหำ
๏ ลำนดิ นิดจดิ๊ จวิ๋ กระพอื พำเผ่นทยำน
ชมช่นื หฤไทย บรเิ วณจักรวำฬ
เชิงชำนพระเมรธุ ร
๏ อมุ้ แอบแนบชิด
ปกี อ่อนรอ่ นรำ

๏ ลอยรอบขอบพระเมรุ
ชมปำ่ หิมพำนต์

๒๖

เรือ่ งกำกี

๏ สินธพตลบเผ่น สงิ โตกิเลนแลมังกร
รำชสีหด์ ูมหี งอน แก้วกุญชรแลฉทั ทนั ต์
อีกเซ่ียวกำงแลกมุ ภณั ฑ์
๏ นรสิงหแ์ ลลงิ คำ่ ง
ยกั ษม์ ำรชำญฉกรรจ์ 30

๏ นักสิทธวิ ทิ ยำ ท้งั คนธรรพว์ ิเรนทร
กนิ รนิ แลกนิ ร ถอื คทำธนูศร
รำฟ้อนรอ่ นรำ
๏ หำ่ นหงษห์ ลงเกษม อยหู่ อ้ งเหมคูหำ
พระฤๅษชี ีป่ำ หำบผลำเลียบเนนิ
ก็จูงกนั เท่ยี วดมุ่ เดิน
๏ คนป่ำทั้งมำ่ เหม่ยี ว พนมเนนิ แนวธำร
ลอยลมชมเพลิน ดูหว้ ยเหวรโหฐำน
เงอื่ มตระหงำ่ นเมฆี
๏ มหี บุ ห้องปลอ่ งเปลว เรืองอร่ำมรัศมี
ลดหลน่ั เป็นชนั้ ชำน บอกคดีนรี มล
น่นั ต้นนำรีผล
๏ บ้ำงเขยี วขำวดูวำววำม ดงู ำมพน้ คณนำ
ชมพลำงทำงช้ี วิไลยลกั ษณ์ดังเลขำ
เพทยำธรคอย
๏ ทีส่ ูงเย่ยี มเทียมฟ้ำ
รูปร่ำงเหมือนอยำ่ งคน

๏ ย้มิ ยอ่ งผอ่ งภกั ตร์
นอ้ ยน้อยย้อยระยำ้

๒๗

เรอ่ื งกำกี

๏ ที่มฤี ทธิปลิดเดด็ อุ้มรเห็จเหำะลอย
พวกนกั สิทธฤิ ทธิน้อย เอำไมส้ อยเสยี งอึง
3เ1พอ่ื นยุดตนี ตกตงึ
๏ บำ้ งตะกำยปำ่ ยปีน เสียงออื้ อึงแน่นนนั
ชงิ ช่วงหวงหงึ ษ์ บำ้ งทม่ิ แทงฆ่ำฟนั
ถึงเจ็ดวันก็เนำ่ ไป
๏ ทีไ่ มไ่ ด้กไ็ ล่แยง่ ลอยฟำ้ สรุ ำไลย
ท่ีได้ไปไว้น้ัน แลว้ กลับไปวิมำน เอย๚

๏ พระบอกนำงทำงพำ
เทีย่ วชมเลน่ ให้เย็นใจ

๒๘

ชีเปลอื ยคนประหลำด
(หนวดถงึ เขำ่ เครำถงึ นม ผมถงึ ตนี )

สุดสำคร เป็นบุตรของพระอภัยมณีกับนำงเงือก ว่ำยน้ำและดำน้ำเก่ง
โยคีนำมำเลี้ยงไว้ต้ังแต่เพ่ิงคลอดและส่ังสอนวิชำต่ำง ๆ ให้จนแตกฉำน
เม่ืออำยุได้ ๓ ขวบก็จับม้ำนิลมังกรมำได้ โ32 ยคีแนะนำให้สุดสำครตำมหำพ่อ
โดยให้ไม้เท้ำวิเศษไว้ป้องกันตัวและบวชเป็นโยคีให้ ระหว่ำงเดินทำง
พบชำยชรำท่ำทำงประหลำด สกปรก ซ้ำไม่นุ่งห่มหนังเส้ือเหมือนฤำษีทั่วไป
ร่ำงกำยเปลอื ยเปล่ำเป็นชีเปลือยนอนหลับกรนสนัน่

“ประหลำดใจ ใยหนอไม่นุ่งผ้ำ
จะเป็นบ้ำไปหรอื ว่ำถอื ศีล
หนวดถงึ เขำ่ เครำถึงนม ผมถึงตนี
ฝรง่ั จีนแขกไทยกใ็ ช่ที”

ชีเปลือยโกหกสุดสำครไปว่ำตนนั้นเป็นผู้ทรงศีล ละทิ้งสมบัติบ้ำนเรือน
มำหำควำมสงบสุขเพ่ือจำศีลภำวนำแต่แท้จริงเป็นคนนิสัยประหลำด ไม่ยอม
นุง่ ผ้ำ จึงอยู่กับใครไมไ่ ด้ตอ้ งหลีกมำอำศัยอยู่บนเกำะน้ีนำนแล้ว สุดสำครได้ฟัง
ก็เกิดควำมเล่ือมใส จึงเล่ำเร่ืองรำวของตนให้ชีเปลือยโดยฟังบ้ำง รวมถึงฤทธ์ิ
ของไมเ้ ท้ำวิเศษและวธิ ีบงั คับม้ำนิลมังกร

๒๙

ชเี ปลอื ยคนประหลำด
(หนวดถงึ เข่ำ เครำถงึ นม ผมถงึ ตนี )

ชีเปลือยได้ฟังก็เกิดควำมคิดจะแย่งชิงม้ำนิลมังกรและไม้เท้ำเป็นของตนจึง
แกล้งเขำ้ ไปลูปหลังม้ำนิลมังกร แต่ม้ำนิลมังกรรู้สึกไม่ไว้ใจชีเปลือยต้ังแต่แรกเห็น
จึงขู่และสกัด ชีเปลือยจึงถ่อยหนี ชีเปลือย3จ3 ึงคิดแผนหลอกสุดสำครว่ำหนทำง
ข้ำงหน้ำนั้นเต็มไปด้วยอันตรำยยิ่งนัก เพรำะเป็นน้ำกรดไหลลุกเป็นไฟอันร้อนแรง
ไม่มีใครผ่ำนไปได้ นอกจำกมีมนตร์วิเศษไว้ดับไฟเท่ำนั้น สุดสำครหลงเช่ือจึงตำม
ไป โดยชเี ปลือยใหไ้ ปนง่ั บริกรรมเวทมนตร์ท่ีปำกเหว เมื่อได้โอกำสก็ผลกั สุดสำคร
ตกลงไปในหุบเหวลึกและชิงไม้เท้ำวิเศษไป พลำงจะกระโดดขึ้นหลังม้ำนิลมังกร
แต่กลับถกู สลดั ตกลงมำ ชีเปลอื ยจงึ กวัดแกว่งไมเ้ ทำ้ ขมู่ ำ้ นิลมังกรกลัวฤทธ์ิอำนำจ
ไม้เทำ้ จงึ ยอมใหข้ ้นึ ขี่

เม่ือสุดสำครฟ้ืนจำกสลบไสลก็นึกถึงพระฤำษี
เกำะแก้วพิสดำรให้มำช่วยขึ้นจำกเหว ขณะนั้นม้ำนิล
มังกรฉวยโอกำสตอนชีเปลือยเผลอ แอบหนีกลับมำได้
สุดสำครจึงขี่ม้ำนิลมังกรออกติดตำมไปพบชีเปลือย
นอนหลับอยู่จึงฉวยไม้เท้ำกลับมำคืนได้ ชีเปลือย
ตื่นขึ้นมำก็ตกใจร้องขอชีวิต สุดสำครไม่อยำกให้เป็น
เวรกรรมต่อกันจึงปล่อยชีเปลือยไปและตั้งแต่นั้นมำก็
ไมม่ ีใครได้เห็นชเี ปลอื ยอกี เลย

๓๐

วรรคทองของสนุ ทรภู่

วรรคทองจำกสภุ ำษติ สอนหญงิ

จะพูดจำปรำศรัยกับใครนั้น 3อ4 ย่ำตะคน้ั ตะคอกให้เคืองหู

ไม่ควรพูดอ้ือองึ ขน้ึ มงึ กู คนจะหลู่ล่วงลำมไม่ขำมใจ

วรรคทองจำกนริ ำศเมอื งแกลง

ถึงหน้ำวงั ดงั หนึ่งใจจะขำด คิดถึงบำทบพติ รอดิศร

โอผ้ ่ำนเกล้ำเจ้ำประคุณของสนุ ทร แต่ปำงก่อนเคยเฝำ้ ทกุ เชำ้ เยน็

พระนพิ พำนปำนประหนงึ่ ศีรษะขำด ด้วยไร้ญำตยิ ำกแค้นถงึ แสนเขญ็

ทงั้ โรคซ้ำกรรมซดั วบิ ัตเิ ป็น ไมเ่ ล็งเห็นท่ีซ่ึงจะพ่งึ พำ

๓๑

วรรคทองของสนุ ทรภู่

วรรคทองจำกเพลงยำวถวำยโอวำท
มีสลงึ พึงบรรจบใหค้ รบบำท อยำ่ 35ใหข้ ำดส่ิงของต้องประสงค์

จงมักน้อยกินน้อยค่อยบรรจง อย่ำจ่ำยลงให้มำกจะยำกนำน
วรรคทองจำกเรอ่ื งพระอภยั มณี

อนั นินทำกำเลเหมือนเทน้ำ ไมช่ อกช้ำเหมอื นเอำมีดมำกรดี หนิ
แค่องค์พระปฏิมำยงั รำคนิ คนเดนิ ดนิ หรือจะสน้ิ คนนินทำ

๓๒

วรรคทองของสนุ ทรภู่

วรรคทองจำกพระอภยั มณี ตอน พระอภัยมณีเกีย้ วนำงละเวง
36
ถึงม้วยดินส้นิ ฟ้ำมหำสมุทร ไม่สน้ิ สดุ ควำมรักสมัครสมำน

แมเ้ กิดในใต้ฟำ้ สุธำธำร ขอพบพำนพิศวำสไม่คลำดคลำ

แมเ้ น้ือเย็นเปน็ หว้ งมหรรณพ พข่ี อพบศรีสวสั ดเิ์ ปน็ มัจฉำ

แม้เปน็ บัวตัวพเี่ ป็นภมุ รำ เชยผกำโกสุมประทมุ ทอง

แมเ้ ป็นถ้ำอำไพใคร่เป็นหงส์ จะรอ่ นลงสิงส่เู ปน็ คสู่ อง

ขอติดตำมทรำมสงวนนวลละออง เป็นคู่ครองพศิ วำสทุกชำติไป

๓๓

กจิ กรรมตอบคำถำม “สนุ ทรภู่ ครกู วี”

37

๓๔

38