บัตรเนื้อหาชุดที่-3 ดิน ชั้นดินและชั้นหน้าดิน

¡ÒþѲ¹ÒªØ´¡ÒÃàÃÂÕ ¹Ãٌ´ŒÇµ¹àͧ
àÃ×èͧ ´Ô¹ ªÑé¹´¹Ô áÅЪ¹Ñé ˹ŒÒ´Ô¹

แบบทดสอบกอ) นเรียน
ชดุ ท่ี 3 เร่อื ง ดนิ ช้นั ดนิ และช้นั หน;าตดั ดนิ

คำชี้แจง ให$นักเรยี นสแกนคิวอาร3โคด$ เพื่อทำแบบทดสอบกอ< นเรยี น

บัตรเน้อื หาชุดท่ี 3

เร่อื ง ดิน ชั้นดินและช้ันหนา; ตดั ดิน

ความหมายของดิน

ดิน : หมายถึง เทหวัตถุธรรมชาติ (natural body) ที่เกิดจากการสลายตัวของหินและแร<ธาตุ
ต<างๆ ผสมคลุกเคล$ากับอินทรียวัตถุ ซ่ึงปกคลุมผิวดินโลก อย<ูเปZนช้ันบางๆ เปZนวัตถุที่ค้ำจุนการ
เจริญเติบโตและการทรงตัวของพืช ดินประกอบด$วยแร<ธาตุ ที่เปZนของแข็ง อินทรียวัตถุ น้ำ และอากาศ
ทม่ี ีสดั สว< นแตกตา< ง กัน ขึน้ อย<กู บั ชนดิ ของดิน

การกำเนิดดนิ

หนิ และแร) ซากพืช ซากสตั วG

เกดิ การสลายโดยกระบวนการผุ เกดิ การยอ< ยสลายโดยจุลนิ ทรยี 3
พงั
ฮิวมัส
วัตถตุ น; กำเนดิ ดิน

ผสมและทบั ถมเปLนเวลานาน

ดิน

บัตรเน้อื หาชุดท่ี 3

เร่อื ง ดนิ ชั้นดนิ และช้ันหนา; ตัดดนิ

ส)วนประกอบของดิน

อนนิ ทรียว3 ตั ถุ (Mineral matter) ไดแ$ ก<ส<วนของแร<ตา< งๆ ภายในหนิ ซงึ่ ผุพงั สึกกรอ< นเปนZ ชิ้นเล็ก
ชนิ้ น$อย โดยทางเคมี ฟfสกิ ส3 และชีวเคมี

อนิ ทรียว3 ตั ถุ (Organic matter) ไดแ$ ก<ส<วนท่เี กดิ จากการเนา< เปkjอยผพุ งั หรอื สลายตวั ของซากพชื
ซากสตั วท3 ีท่ ับถมกัน มอี ยู<ประมาณ

นำ้ ในสารละลายซ่งึ พบอยู<ในชอ< งระหว<างเมด็ ดิน (Aggregate) หรืออนภุ าคดิน (Particle)
อากาศ อยู<ในท่ีวา< งระหวา< งเม็ดดินหรอื อนภุ าคดนิ แกสo สว< นใหญท< พ่ี บทวั่ ไปดนิ ไดแ$ ก<
ไนโตรเจน ออกซเิ จน และคาร3บอนไดออกไซด3

ปริมาตรของแตล< ะส<วนประกอบของดินทีเ่ หมาะสมแกก< ารเพาะปลูก โดยทัว่ ไปจะมี
แร< 45% อินทรยี วตั ถุ 5% น้ำ 25% และอากาศ 25%

กราฟแสดงปรมิ าตรส<วนประกอบของดนิ

ชนิดของดนิ

ดนิ เหนียว เปนZ ดนิ ทีม่ เี น้อื ละเอยี ด ในสภาพดินแหง$ ลักษณะของดินเหนยี ว
จะแตกออกเปZนก$อนแข็งมาก เม่อื เปtยกน้ำแลว$ จะมคี วาม
ยดื หยนุ< สามารถปนvu เปZนกอ$ นหรอื คลึงเปZนเส$นยาวได$
เหนยี วเหนอะหนะตดิ มอื เปนZ ดินท่มี ีการระบายน้ำและ
อากาศไมด< ี แต<สามารถอุ$มนำ้ ดูดยึด และแลกเปลย่ี น
ธาตอุ าหารพืชได$ดี เหมาะทีจ่ ะใช$ทำนาปลกู ข$าวเพราะ
เกบ็ น้ำได$นาน

บตั รเนอื้ หาชดุ ท่ี 3

เรือ่ ง ดิน ชนั้ ดนิ และชัน้ หนา; ตดั ดิน

ดินรว) น เปนZ ดนิ ทีเ่ น้อื ดนิ ค<อนขา$ งละเอยี ดนุม< มอื ในสภาพดิน ลกั ษณะของดินรว< น
แห$งจะจบั กันเปZนกอ$ นแขง็ พอประมาณ ในสภาพดนิ ช้นื จะ ลกั ษณะของดนิ ทราย

ยืดหยุน< ได$บา$ ง เม่ือสมั ผัสหรือคลึงดินจะรส$ู กึ น<ุมมือแตอ< าจจะ
รู$สึกสากมอื อย<บู $างเลก็ นอ$ ย เม่ือกำดนิ ใหแ$ น<นในฝาƒ มอื แล$ว
คลายมอื ออก ดินจะจบั กันเปZนกอ$ นไมแ< ตกออกจากกนั เปZน

ดินทม่ี ีการระบายนำ้ ได$ดีปานกลาง จัดเปZนเนอื้ ดนิ ท่ีมีความ
เหมาะสมสำหรบั การเพาะปลกู
ดนิ ทราย เนอ้ื ดนิ มกี ารเกาะตัวกนั หลวมๆ มองเหน็ เปZนเมด็
เดยี่ วๆ ได$ เปZนดินที่มีการระบายนำ้ และอากาศดีมาก แตม< ี
ความสามารถในการอ$มุ นำ้ ตำ่ มคี วามอุดมสมบรู ณ3ต่ำเพราะ
ความสามารถในการดูดยดึ ธาตุอาหารพชื มนี $อย พืชทีข่ น้ึ บน
ดนิ ทรายจึงมกั ขาดทงั้ ธาตุอาหาร

ชัน้ หนา; ตดั ของดิน

ดนิ ท่อี ย<ูในระดบั ความลกึ ที่แตกต<างกันสว< นใหญ<จะมลี ักษณะท่แี ตกตา< งกนั แบง< ดนิ ต้ังแต<ช้นั ผิวดิน ไปจนถงึ
ชั้นตน$ กำเนิดดนิ ออกกว$างๆเปZน 5 ชนั้ เปZนช้นั O A B C และ R

นกั กวทิ ยาศาสตร3ทางดินหรือนกั ปฐพวี ิทยา เรียกผิวดา$ นขา$ งของหลุมดินทต่ี ัดลงไปจากผิวหนา$ ดินตาม
แนวดิง่ ซง่ึ ปรากฏให$เหน็ ชนั้ ต<างๆ ภายในดินนี้วา< หน$าตัดดิน (soil profile) และเรียกช้ันต<างๆ ในดินท่วี างตัว
ขนานกบั ผิวหนา$ ดินวา< ชั้นดนิ (soil horizon)

การศึกษาหน$าตดั ดนิ มกั จะทำกันในช<วงความลึกต้ังแตผ< ิวหนา$ ดนิ ลงไปประมาณ 2 เมตร ขอ$ มูลทไ่ี ด$จาก
การศกึ ษาลกั ษณะทปี่ รากฏอย<ูในหน$าตดั ดนิ บริเวณใดบริเวณหนึง่ ประกอบกับขอ$ มูลผลการตรวจสอบสมบตั ทิ าง
กายภาพและเคมีของดินบนและดินล<าง จะทำใหเ$ ราสามารถแบ<งชนิดของดินออกเปZนกล<มุ และจดั หมวดหม<ูดนิ ได$

บตั รเน้อื หาชดุ ที่ 3

เร่อื ง ดนิ ชั้นดินและชัน้ หน;าตดั ดนิ
ชั้นดิน

“ชั้น O” หรอื เรยี กว)า ช้ันดินอนิ ทรยี Gคือ ชั้นทมี่ กี ารสะสมอินทรียวตั ถ3ทุ ั้งทม่ี าจากพชื และสัตว3 ซงึ่ ส<วนใหญ<มกั จะ
มาจากพชื เชน< ใบไม$ ก่ิงไม$ หญา$ และพืชอื่นๆ ทัง้ พวกทีม่ ีการสลายตวั เพยี งเลก็ น$อยสลายตัวปานกลางหรอื
สลายตวั มากจนไม<สามารถสังเกตเห็นลักษณะของชน้ิ สว< นดง้ั เดมิ
“ชน้ั A” หรือ ชน้ั ดนิ บน
ชนั้ ดินที่ประกอบดว$ ยอินทรยี วตั ถทุ ส่ี ลายตัวแล$วผสมคลกุ เคลา$ อยกู< บั แร<ธาตใุ นดนิ มกั มีสีคล้ำ
“ชนั้ E” หรอื ชั้นชะลา; ง
เปZนชน้ั ดนิ ท่ีมสี ีซีดจาง มปี ริมาณอนิ ทรยี วัตถุนอ$ ยกว<ากวา< ชน้ั A และมกั จะมีเนือ้ ดินหยาบกว<าชนั้ B ท่อี ย<ูตอนล<าง
ลงไป
“ชน้ั B” หรอื ชนั้ ดินลา) ง
เปZนช้ันท่แี สดงถึงการเคลื่อนย$ายมาสะสมของวัสดุต<างๆ เช<น อนภุ าคดินเหนียว
“ชั้น C” หรือ ช้นั วัตถุต;นกำเนิดดินเปนZ ชั้นของวัสดทุ ี่เกาะตัวกนั อยหู< ลวมๆ อย<ใู ต$ชั้นท่ีเปZนดนิ ประกอบดว$ ยหนิ
และแรท< ีก่ ำลังผพุ งั สลายตัว
ีชั้นหินพนื้ ฐาน หรอื ทีเ่ รียกกนั วา< ช้นั R ซง่ึ เปนZ ชั้นของหินแขง็ ชนิดตา< งๆ ทีย่ ังไม<มกี ารผพุ ังสลายตวั อยใ<ู นหนา$ ตดั
ดินด$วย
“ช้นั R” หรือ ชนั้ หนิ พ้ืน
เปนZ ช้ันหนิ แข็งทยี่ งั ไมผ< ุพังสลายตวั อาจจะมหี รอื ไม<มีในหน$าตดั ดินกไ็ ด$

รปู แสดงช้นั หน$าตัดดนิ

เร่อื ง ดนิ ชั้นดนิ และชนั้ หนา$ ตัดดนิ

คำชแี้ จง ใหน$ ักเรียนปฏบิ ตั ิกจิ กรรมตามบตั รกจิ กรรม บันทึกผลกิจกรรม วเิ คราะหผ3 ล และ
สรุปผลการทํากิจกรรมเกยี่ วกบั ดิน ช้ันดนิ และช้นั หน$าตัดดิน

กจิ กรรมเรอื่ ง ดิน ชั้นดนิ และชนั้ หนา$ ตัดดิน

วสั ดุ – อปุ กรณG 1. กระดาษฟลิปชารท3
2. บัตรบันทึกกจิ กรรมชดุ ท่ี 3 เรอ่ื ง ดินและช้นั หนา$ ตัดดนิ
3. ปากกาเคมี

ขนั้ ตอนการทาํ กิจกรรม
1. ให$นกั เรยี นแบ<งกันกลมุ< ตามความสมัครใจ กลม<ุ ละ 5 – 6 คน
2. ครแู จกบัตรกจิ กรรมชุดท่ี 3 เรื่อง ดิน ชนั้ ดินและชนั้ หนา$ ตดั ดนิ จากน้ันช้ีแจงกิจกรรม
3. ครูให$นกั เรียนแตล< ะคนบันทึกบัตรกิจกรรม โดยให$นกั เรยี นในแตล< ะกลุม< ชว< ยกนั ระดมความคดิ
4. ใหน$ กั เรียนทำกจิ กรรม " รว< มพลงั คิดพชิ ิตปuญหาดิน " โดยให$แตล< ะกลุ<มช<วยกนั ระดมความคิดถึงปuญหาท่ี
เกดิ ขึน้ ทางดินท่พี บเจอในชีวิตประจำวนั มา 1 ปuญหา แล$วปรึกษากนั ในกลุม< ถึงสาเหตุ และวธิ ีแนวทางการแก$ไข
ปญu หา จากน้นั เขยี นสรปุ ลงในกระดาษฟลปิ ชารท3 จากนั้นให$แตล< ะกลุ<มออกมานำเสนอ
5. จากน้ันให$นักเรยี นบนั ทกึ ลงใน บัตรบันทกึ ผลกจิกรรมชดุ ที่ 3 ดนิ ชัน้ ดินและชัน้ หน$าตัดดนิ โดยใช$วิธีการแบบ
เพอ่ื นชว< ยเพื่อน
3. ครูผ$สู อนให$คะแนน และให$นักเรยี นแต<ละกลุม< นำชิน้ งาน และบตั รบนั ทึกผลกจิกรรมชุดท่ี 3 ดิน ชน้ั ดนิ และ
ชนั้ หน$าตัดดนิ นำมาสง< ทา$ ยคาบเรียน

เรื่อง ดนิ ช้ันดินและชน้ั หน$าตัดดนิ

คำชี้แจง ใหน$ กั เรยี นสแกนควิ อาร3โค$ด เพื่อทำบัตรบันทกึ กจิ กรรมชดุ ท่ี 3

แบบทดสอบหลงั เรยี น
ชดุ ท่ี 3 เรอื่ ง ดนิ ช้นั ดินและช้นั หน;าตดั ดนิ

คำชี้แจง ให$นักเรียนสแกนควิ อาร3โคด$ เพือ่ ทำแบบทดสอบหลงั เรยี น