unit 3

หน่วยท่ี 3 การขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไม้ประดับ

Nicharee Phaophongwana
แผนกวิชาพชื ศาสตร์

[วนั ท]่ี

หน่วยที่ 3
การขยายพนั ธ์ุไม้ดอกไม้ประดบั

หวั เรื่อง
1. การขยายพนั ธุ์โดยการใชเ้ พศ
2. การขยายพนั ธุ์โดยไม่ใชเ้ พศ

สาระสาคัญ
การขยายพนั ธุ์พชื (Plant propagation) หมายถึง การเพ่ิมจานวนตน้ พืชใหม้ ีปริมาณมาข้ึนโดยคงไว้

ซ่ึงลกั ษณะ คุณสมบตั ิ และคุณภาพของผลผลิตใหด้ ีข้ึนแต่ไมร่ วมถึงการนาตน้ พชื หรือพนั ธุ์ไมม้ าจากแหล่ง
อ่ืน ซ่ึงการขยายพนั ธุ์พชื สามารถแบง่ ออกเป็น 2 ประเภทคือ การขยายพนั ธุ์พชื โดยการใชเ้ พศ (Sexual
propagation)และการขยายพนั ธุ์พชื โดยการไม่ใชเ้ พศ (Asexual propagation)

จุดประสงค์การเรียนรู้
เพื่อใหม้ ีความรู้ความเขา้ ใจและมีความสามารถในการขยายพนั ธุ์พืชแบบต่าง ๆ และมีคุณลกั ษณะที่

พึงประสงคด์ า้ นความรับผดิ ชอบ ความสนใจใฝ่ รู้ ความขยนั ความคิดริเร่ิมสร้างสรรค์

จุดประสงคเ์ ชิงพฤติกรรม
1. บอกความหมายของการขยายพนั ธุ์พืชได้
2. บอกความหมายของการขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั โดยใชเ้ พศได้
3. บอกความหมายของการขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั โดยไม่ใชเ้ พศได้
4. สามารถเพาะเมลด็ ไมด้ อกได้
5. สามารถขยายพนั ธุ์พืชโดยไม่ใชเ้ พศแบบตา่ ง ๆ ได้

หัวข้อเรื่อง
1. การขยายพันธ์ุไม้ดอกไม้ประดับโดยวธิ ีการใช้เพศ (Sexual propagation)
การขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั โดยการใช้เพศ หมายถึง การขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั ที่

เก่ียวขอ้ งกบั การผสมพนั ธุ์พืชระหวา่ งเกสรตวั ผูแ้ ละเกสรตวั เมีย ผลไดร้ ับจากการผสมพนั ธุ์พืช คือ เมล็ด
ฉะน้นั โดยสรุปการขยายพนั ธุ์โดยการใช้เพศคือการใช้เมล็ดพนั ธุ์ ไดแ้ ก่ ดาวเรือง หงอนไก่ บานไม่รู้โรย
สร้อยไก่ อโครคลิเนียม เป็นตน้

1.1 ประโยชน์ของการขยายพนั ธ์ุไม้ดอกไม้ประดบั โดยวิธีการใช้เพศ
1.1.1 เพมิ่ ปริมาณพนั ธุ์พืชไดม้ ากและรวดเร็ว
11.2 เป็นวธิ ีที่ทาไดง้ ่ายและสะดวกกวา่ วธิ ีอ่ืน ๆ
1.1.3 สามารถผสมพนั ธุ์และขยายพนั ธุ์ไดเ้ องตามธรรมชาติ
1.1.4 สามารถปรับปรุงเพือ่ สร้างพนั ธุ์ใหมไ่ ด้
1.1.5 ใชเ้ ป็นตน้ ตอสาหรับการติดตา ต่อก่ิง เสียบกิ่ง

1.2 การเพาะเมล็ด เป็ นการนาเมล็ดพันธ์ุไปเพาะให้ เกิดการงอก ซ่ึงเมล็ดพันธ์ุที่ดีจะต้องมี
ลกั ษณะ

1.2.1 เมล็ดจะตอ้ งมีชีวติ และพร้อมที่จะงอก
1.2.2 เมล็ดพนั ธุ์ตอ้ งอยใู่ นสภาพแวดลอ้ มที่เหมาะสม
1.2.3 เมล็ดตอ้ งพน้ ระยะการพกั ตวั

ต้นพันธ์ุจากเมลด็

ภาพที่ 5.1 เมล็ดพนั ธุ์ไมด้ อกชนิดต่างๆที่นิยมปลูกในปัจจุบนั
1.3 ปัจจัยที่เก่ียวข้องกับการงอกของเมลด็

1.3.1 น้า น้าจะช่วยใหเ้ ปลือกหุม้ เมลด็ อ่อนนุ่มและอากาศสามารถซึมผา่ นได้

1.3.2 ออกซิเจน เมล็ดพนั ธุ์ตอ้ งการออกซิเจนเพื่อใชใ้ นการหายใจแตกต่างออกไปตามชนิด

ของพชื

1.3.3 อุณหภูมิ เมล็ดพนั ธุ์ตอ้ งการอุณหภูมิที่เหมาะสมในการงอกแตกตา่ งออกไปตามชนิด

ของพชื

1.3.4 แสง เมล็ดพืชแต่ละชนิดตอ้ งการแสงสว่างในการงอกของเมล็ดต่างกนั พืช

ส่วนมากไม่ตอ้ งการแสงในการงอกของเมลด็ เช่น หงอนไก่ บานไม่รู้โรย

1.3.5 เมลด็ จะตอ้ งมีชีวติ แขง็ แรงสมบูรณ์ และพน้ ระยะการฟังตวั

1.4 วิธีการเพาะเมลด็

1.4.1 การเพาะเมลด็ ในภาชนะเหมาะกบั งานที่ตอ้ งการตน้ กลา้ ไมม่ ากนกั ซ่ึงภาชนะที่ใช้

อาจจะเป็ น กระบะเพาะเมลด็ , ตะกร้า, กระถาง

1.4.2 การเพาะเมล็ดในแปลงเพาะเป็นการเพาะเมล็ดไมด้ อกไมป้ ระดบั ในปริมาณมาก ๆ ใน

แปลงเพาะกลางแจง้ ซ่ึงมีการเตรียมแปลงเพาะเมลด็ ยา่ งดีเพ่ือป้องกนั การสูญเสียจากแมลงและโรคพชื

การเพาะเมลด็ ดาวเรือง

ข้อควรปฏิบัติ

- ใช้วสั ดเุ พาะทเ่ี หมาะสม
- ย้ายต้นกร้าเมื่อมีอายทุ เ่ี หมาะสม

ภาพท่ี 5.2 การเพาะเมล็ดพนั ธุ์ไมด้ อก

2. การขยายพนั ธ์ุพืชโดยการไม่ใช้เพศ (Asexual propagation)
การขยายพนั ธุ์พชื แบบไมใ่ ชเ้ พศ Asexual propagation หมายถึง การขยายพนั ธุ์พืชโดยนาส่วน

ต่าง ๆ ของพืชมาใชใ้ นการเพ่ิมจานวนตน้ เช่น ใบ ราก ลาตน้ เป็นตน้ สาหรับวธิ ีการขยายพนั ธุ์แบบน้ีมีหลาย
วธิ ี เช่น การปักชา, การตอนกิ่ง, การติดตา, การตอ่ กิ่ง, การทาบก่ิง เป็นตน้

ประโยชน์ของการขยายพนั ธุ์โดยไมใ่ ชเ้ พศ
1. ไมก่ ลายพนั ธุ์
1. อายกุ ารใหผ้ ลผลิตเร็วข้ึน
2. ทรงพมุ่ เลก็ สะดวกต่อการปฏิบตั ิดูแลรักษา
3. ใชก้ บั พชื ท่ีไมส่ ามารถขยายพนั ธุ์ดว้ ยเมลด็ เช่น ออ้ ย
4. ตา้ นทานตอ่ โรคและแมลงไดด้ ี

วธิ ีการขยายพนั ธุ์โดยการไมใ่ ชเ้ พศ มี 4 วธิ ีคือ
2.1 การตอนกิ่ง (Layering)

หมายถึง การทาใหก้ ิ่งพืชออกรากขณะท่ียงั ติดอยกู่ บั ตน้ แม่เมื่อรากใหมแ่ ก่มีปริมาณมาก
พอท่ีจะเล้ียงก่ิงไดแ้ ลว้ จึงตดั ไปขาใหแ้ ขง็ แรงเพอ่ื ปลูกต่อไป

วธิ ีการตอนกิ่งมีหลายแบบดว้ ยกนั แต่ท่ีนิยมใชเ้ ป็นการตอนกิ่งแบบการตอนอากาศ (Air
Layering) ซ่ึงมี 3 วธิ ีดว้ ยกนั คือ

2.1.1 การตอนแบบควนั่ กิ่ง ใชก้ บั ไมด้ อกไมป้ ระดบั ที่มีเปลือกออ่ น สามารถลอกเปลือกได้
ง่าย เช่น โกสน ชบา กหุ ลาบ แกว้ แปลงลา้ งขวด

2.1.2 การตอนแบบกรีด ใชก้ บั ไมด้ อกไมป้ ระดบั ท่ีลอกเลือกยาก เปลือกหนา และออกราก
ง่าย เช่น เลบ็ ครุฑ เป็ นตน้

2.1.3 การตอนแบบปาด ใชก้ บั ไมด้ อกไมป้ ระดบั ท่ีเปลือกบางหรือเป็นประเภทไมเ้ น้ืออ่อน
เปลือกไมล่ ่อน เช่น ชวนชม เป็นตน้

2.2 การปักชา (Cutting)
การปักชา (Cutting) หมายถึงการตดั ส่วนหน่ึงส่วนใดของพืชนาไปปักไวใ้ นวสั ดุปักชา ซ่ึงมี

สภาพท่ีเหมาะสมในการออกรากและแตกยอดเป็นตน้ ใหม่ ซ่ึงมี 3 วธิ ีคือ
2.2.1 การปักชาหรือปักชาตน้ เช่น เฟื่ องฟ้า คริสมาส ชาดดั ชมพู่
2.2.2 การปักชาใบ เช่น โคมญี่ป่ ุน บีโกเนีย หางจรเข้
2.2.3 การตดั ชาราก เช่น แคแสด สาเก สุพรรณิกา สนทะเล ฝร่ัง

ต้นพันธ์ุจากการปักชา เบญจมาศ

ข้อควรปฏิบัติ

- เลือกกิ่งในระยะที่เหมาะสม และมีอายใุ กลเ้ คียงกนั
- ใชฮ้ อร์โมนเร่งรากถูกตอ้ ง
- ปักชาในวสั ดุและสภาพท่ีเหมาะสม
- ยา้ ยปลูกเมื่อมีอายทุ ี่เหมาะสม

มะลิ กหุ ลาบ

ภาพที่ 5.3 การขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั ดว้ ยวธิ ีการปักชา
2.3 การติดตาต่อกิ่ง (Budding + grafting)หมายถึง การเชื่อมส่วนของตน้ พชื 2 ตน้ เขา้ ดว้ ยกนั ซ่ึง

ตน้ หน่ึงเรียกวา่ ตน้ ตอ (Stock) และกิ่งพนั ธุ์ดี (Scion) ตน้ ตอ (Stock หรือ Rootstock) มีหนา้ ที่เป็นส่วนของ
ระบบรากของพชื ก่ิงพนั ธุ์ดี (Scion) เป็นกิ่งพนั ธุ์, ยอดพนั ธุ์ ซ่ึงเม่ือนาไปขยายพนั ธุ์โดยวธิ ีการต่อกิ่ง ส่วนน้ีจะ
ทาหนา้ ท่ีใหผ้ ลผลิตที่มีคุณภาพ

2.3.1 การติดตา (Budding)
การติดตา หมายถึง การนาส่วนของตาใบพืชมาติดหรือทาให้เช่ือมประสานกบั ตน้

กลา้ หรือพชื ท่ีเจริญเติบโตเตม็ ที่ พชื ที่นิยมขยายพนั ธุ์ดว้ ยวธิ ีการติดตา เช่น กหุ ลาบ ยางพารา โกสน ผกากรอง
โป๊ ยเซียน เป็นตน้

ก.การติดตารูปตวั ที (T-Budding) เป็นแบบท่ีตน้ ตอจะตอ้ ง
เปลือกอ่อนและหนาเท่ากนั โดยทาแผลท่ีตน้ ตอเป็ นรูปตวั ที เฉือนแผน่ ตาเป็นรูป
โล่ลอกเน้ือไมอ้ อกแลว้ สอดแผน่ ตาเขา้ ในรอยแผลตน้ ตอ แลว้ พนั ดว้ ยพลาสติก

ข. การติดตาแบบปะ (Patch budding) การติดตา
แบบน้ีทาแผลเป็นรูปส่ีเหลี่ยมผนื ผา้ ที่ตน้ ตอแลว้ ลอกเปลือกออก แผน่ ตาเฉือน
เป็นรูปโล่หรือใชเ้ ป็ นรูปสี่เหลี่ยมผนื ผา้ ลอกเน้ือไมอ้ อกใส่แผน่ ตาเขา้ ไปในรอย
ท่ีเตรียมไวบ้ นตน้ ตอ แลว้ พนั พลาสติกพนั ตา

ค. ชิพบดั ด่ิง (Chip budding) เป็นการติดตาที่ใชก้ บั
พืชที่ลอกเปลือกไดย้ ากเปลือกบางหรือเปราะโดยเฉือนตน้ ตอเป็ นรูปขวานและ

เฉือนแผน่ ตารูปเดียวกนั สอดลงบนแผน่ ตน้ ตอใหพ้ อดี แลว้ พนั ดว้ ยพลาสติกพนั
ตา

ง.Plate Budding เป็ นการติดตาโดยการทาแผลตน้ ตอเป็ น
รูปตวั ยูหวั กลบั เผยอเปลือกออก เฉือนออกเป็ นรูปโล่หรือสี่เหลี่ยมลอกเน้ือไม้
ออกแล้วใส่แผ่นตาเข้าไปในรอยแผลปิ ดเปลือกต้นตอให้พอดีแล้วพนั ด้วย
พลาสติก พนั ตา

ต้นพันธ์ุจากการตดิ ตา

ข้อควรปฏิบตั ิ

- ตาสมบูรณ์พร้อมท่ีเจริญ
- ใชว้ ธิ ีติดตาที่เหมาะสม
- ใชต้ น้ ตอท่ีมีระบบรากแขง็ แรง

กหุ ลาบ

ภาพที่ 5.4 การขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั ดว้ ยวธิ ีการติดตา
2.3.2 การตอ่ ก่ิง (Grafting) หมายถึง การนากิ่ง, ยอดท่ีมีมากกวา่ 1 ตา มาตอ่ หรือเสียบ หรือ

ทาบใหส้ ่วนของ Stock และ Scion เช่ือมประสานเป็นตน้ เดียวกนั ไมด้ อกไมป้ ระดบั ท่ีนิยม
ใชว้ ธิ ีการน้ีไดแ้ ก่ ตะโก ขอ่ ย ผกากรอง โมก โกสน เป็นตน้

ก.การต่อยอด (Claft grafting) เป็ นการต่อก่ิงที่สะดวกใน
การปฏิบตั ิคือ ตดั ตน้ ตอแลว้ ผา่ กลาง นาก่ิงพนั ธุ์ดีมาปาดเป็ นรูปลิ่ม เสียบลงบน
ตน้ ตอ่ ท่ีเตรียมไว้ แลว้ พนั พลาสติก คลุมถุงพลาสติกพนั ใหแ้ น่นประมาณ 30 วนั
กจ็ ะทราบผลวา่ การต่อยอดติดหรือไมต่ ิด

ข. การต่อขา้ งหรือเสียบขา้ ง (Side grafting) เป็ น
การต่อก่ิงที่ใชส้ ่วนของกิ่งพนั ธุ์ดีไปเสียบไวด้ า้ นขา้ งของตน้ ใชก้ บั พืชที่มีตน้ ตอ
ใหญ่กว่าก่ิงพนั ธุ์ดี โดยการทาแผลบนตน้ ตอเป็ นรูปส่ีเหล่ียมแล้วลอกเปลือก
ออกมาตดั คร่ึงส่วน กิ่งพนั ธุ์ดีปาดเป็ นรูปลิ่ม แลว้ นาไปเสียบบนตน้ ตอท่ีเตรียม
ไวพ้ นั ดว้ ยพลาสติกใหต้ ลอดยอด

ค. การต่อคอดิน (Crowgrafting) เป็ นวิธีการต่อก่ิง
ท่ีตอ้ งการใหท้ รงพมุ่ เต้ียลง โดยขดุ ตน้ ตอใหล้ ึกไปในดินแลว้ ติดใหเ้ สมอดินแลว้
ทาการเสียบเปลือกโดยการทาแผลบนตน้ ตอ ก่ิงพนั ธุ์เฉือนแบบฝานบวบเลียบ
ในรอบแผลท่ีเตรียมไวแ้ ลว้ พนั ดว้ ยพลาสติกพนั ตา
2.4 การแบ่งและการแยก (Division and Separation) เป็ นการขยายพนั ธุ์พืช โดยการนาส่วนของลา
ตน้ ใตด้ ิน หรือส่วนของรากหรือส่วนของพชื ท่ีมีลกั ษณะพิเศษนามาแบ่งแยกใหไ้ ดป้ ริมาณมากข้ึนไดแ้ ก่
2.4.1 Bulb ไดแ้ ก่ วา่ นส่ีทิศด่าง, ดาวเดือน
2.4.2 Com ไดแ้ ก่ ซ่อนกลิ่นฝร่ัง
2.4.3 Tuber ไดแ้ ก่ ทิวลิป บอนสี
2.4.4 Rhizome ไดแ้ ก่ กา้ มกงุ้ พทุ ธรักษา
2.4.5 Pseudobule ไดแ้ ก่ กลว้ ยไม้

ต้นพันธ์ุจากการแยกหน่อ กล้วยไม้

ข้อควรปฏิบัติ

- หน่อมีอายเุ หมาะสม
- หน่อสมบูรณ์ ปราศจากโรคและแมลง
- ใชอ้ ุปกรณ์ตดั แยกที่สะอาด
- ทาแผลกนั เช้ือโรค

เยอบีรา

หน้าววั

ภาพท่ี 5.5 การขยายพนั ธุ์ไมด้ อกไมป้ ระดบั ดว้ ยวธิ ีการแยกหน่อ