วัสดุศาสตร์ 1 (พว12011) ประถมศึกษา

41

หนว่ ยที่ 4
การจัดการและกาจดั วสั ดทุ ่ีใชแ้ ล้ว

เรอ่ื งที่ 1 การจดั การวสั ดุทใี่ ชแ้ ลว้ ดว้ ยหลัก 3R

3R เปน็ หลักการจัดการวัสดุทใ่ี ชแ้ ล้ว เพือ่ ลดปรมิ าณวัสดทุ ใี่ ช้แล้วโดยใช้หลกั การ
ใชน้ ้อยหรือลดการใช้ (Reduce) การใช้ซา้ (Reuse) และการผลติ ใช้ใหม่ (Recycle) เพอื่ เปน็
แนวทางปฏิบัติในการลดปริมาณการใช้วัสดใุ นครวั เรือน โรงเรยี น และชุมชน ดงั นี

1. การใชน้ อ้ ยหรอื ลดการใช้ (Reduce) มีวธิ ีการปฏบิ ัตดิ ังนี

1.1 ปฏเิ สธหรือหลกี เลี่ยงสงิ่ ของหรอื

บรรจภุ ณั ฑ์ทจี่ ะสรา้ งปัญหาขยะ

1.1.1 ปฏิเสธการใชบ้ รรจุภณั ฑฟ์ มุ่ เฟือย

รวมทังวัสดุท่เี ป็นมลพษิ ตอ่ ส่งิ แวดล้อม อาทิเช่น กล่องโฟม

ถุงพลาสตกิ หรอื วัสดมุ ีพษิ อนื่ ๆ ภาพที่ 4.1 สัญลักษณ์ Reduce

1.1.2 หลกี เล่ียงการเลือกซือสนิ ค้า ที่มา : http://demo10.rpu.ac.th

หรอื ผลติ ภัณฑท์ ี่ใช้บรรจุภัณฑห์ อ่ หมุ้ หลายชัน

1.1.3 หลีกเล่ียงการเลอื กซือสนิ คา้ ชนิดใช้ครงั เดียว หรอื ผลิตภณั ฑ์ทม่ี อี ายุ

การใช้งานต่า้

1.1.4 ไมส่ นับสนุนร้านคา้ ท่ีกกั เก็บและจา้ หน่ายสนิ ค้าที่ใช้บรรจุภณั ฑ์

ฟุ่มเฟือย และไมม่ รี ะบบเรียกคนื บรรจุภัณฑ์ใช้แลว้

1.1.5 กรณีการเลอื กซอื ผลิตภัณฑป์ ระจา้ บ้านที่ใชเ้ ป็นประจ้า เช่น สบู่

ผงซักฟอก น้ายาล้างจาน ใหเ้ ลือกซือผลิตภณั ฑท์ ี่มีปริมาณบรรจุมากกว่า เน่อื งจากใช้

บรรจุภัณฑน์ อ้ ยกวา่ เม่ือเปรียบเทียบกับหน่วยน้าหนักของผลติ ภัณฑ์

1.2 เลอื กใชส้ ินคา้ ทีส่ ามารถสง่ คืนบรรจภุ ณั ฑ์สูผ่ ผู้ ลิตได้
1.2.1 เลือกซือสินค้าหรือใช้ผลิตภัณฑ์ท่มี ีการน้าบรรจุภัณฑห์ มุนเวยี น

กลบั ไปบรรจุใหม่ เชน่ เครื่องด่มื ชนดิ ขวดแกว้
1.2.2 เลือกซอื สนิ ค้าหรือผลติ ภณั ฑท์ ่สี ามารถน้ากลบั ไปรไี ซเคลิ ได้ หรือ

มีสว่ นประกอบของวสั ดุรไี ซเคลิ เช่น เครอื่ งใชท้ ี่ทา้ จากพลาสติก

42

1.2.3 เลอื กซอื สินค้าหรอื ผลิตภัณฑท์ ่ีผู้ผลติ เรยี กคนื ซากบรรจุภัณฑ์
หลังจากการบริโภคของประชาชน

ภาพที่ 4.2 การรณรงคล์ ดใชถ้ งุ พลาสติกของหนว่ ยงานต่าง ๆ

ที่มา : http://www.bloggang.com

2. ใชซ้ า้ (Reuse)

ใช้ซ้า เป็นหน่ึงในแนวทางการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรท่ีมีอยู่อย่างรู้คุณค่า

การใช้ซ้าเป็นการท่ีเราน้าสิ่งต่าง ๆ ท่ีใช้งานไปแล้ว และยังสามารถใช้งานได้ กลับมาใช้อีก เป็น

การลดการใช้ทรพั ยากรใหม่ รวมทงั เปน็ การลดปรมิ าณวัสดุทใ่ี ช้แล้วท่ีจะเกิดขึนอีกด้วย ตัวอย่าง

ของการใช้ซา้ ไดแ้ ก่

2.1 เลอื กซอื หรือใช้ผลิตภัณฑท์ ี่ออกแบบมาให้

ใชไ้ ด้มากกวา่ 1 ครัง เช่น แบตเตอรปี่ ระจุไฟฟ้าใหม่ได้

2.2 ซอ่ มแซมเครอ่ื งใช้ และอปุ กรณต์ า่ ง ๆ

ใหส้ ามารถใชป้ ระโยชนต์ อ่ ไปไดอ้ กี

2.3 บา้ รุงรักษาเครือ่ งใช้ อปุ กรณต์ า่ ง ๆ ภาพที่ 4.3 สัญลักษณ์ Reuse

ให้สามารถใชง้ านได้คงทนและยาวนานขนึ ทม่ี า : http://demo10.rpu.ac.th

43

2.4 นา้ บรรจุภณั ฑ์และวัสดุเหลือใช้อ่นื ๆ กลับมาใช้ประโยชนใ์ หม่ เช่น การใช้
ซา้ ถงุ พลาสติก ถงุ ผา้ ถุงกระดาษ และกล่องกระดาษ การใชซ้ า้ ขวดนา้ ดื่ม เหยือกนม และกล่อง
ใส่ขนม

ภาพที่ 4.4 การลดปรมิ าณขยะด้วยการใชซ้ ้า โดยใชแ้ ก้วนา้ เซรามิค หรอื แก้วใส
แทนแก้วพลาสตกิ หรอื แกว้ กระดาษเคลือบ

2.5 ยมื เชา่ หรอื ใชส้ ่ิงของหรอื ผลติ ภณั ฑ์ที่ใช้บอ่ ยครังร่วมกัน เชน่ หนังสือพิมพ์
วารสาร

2.6 บรจิ าคหรือขายส่ิงของเครือ่ งใชต้ า่ ง ๆ เชน่ หนังสือ เสอื ผ้า เฟอร์นิเจอร์
และเครือ่ งมือใช้สอยอ่ืน ๆ

2.7 นา้ สง่ิ ของมาดัดแปลงใหใ้ ช้ประโยชนไ์ ด้อีก เช่น การนา้ ยางรถยนตม์ าท้า
เก้าอี การน้าขวดพลาสติกมาดัดแปลงเปน็ ท่ีใสข่ อง แจกัน การนา้ เศษผา้ มาทา้ เปลนอน เปน็ ต้น

2.8 ใชซ้ า้ วสั ดสุ ้านกั งาน เช่น การใช้กระดาษทังสองหน้า เป็นต้น

ภาพท่ี 4.5 เกา้ อีจากขวดนา้ ภาพท่ี 4.6 พรมเช็ดเทา้ จากเศษผา้

ทีม่ า : http://www.oknation.net ที่มา : https://www.l3nr.org

44

ภาพที่ 4.7 กระถางต้นไมจ้ ากรองเท้าเก่า ภาพท่ี 4.8 ต๊กุ ตาตกแต่งสวนจากยางรถยนตเ์ กา่

ท่ีมา : http://www.thaitambon.com ทม่ี า : http://www.jeab.com

3. การแปรรปู นากลับมาใชใ้ หม่ (Recycle)

การรไี ซเคิลหรอื แปรรูปกลบั มาใชใ้ หม่ หมายถงึ

การนา้ เอาวสั ดทุ ี่ยังสามารถน้ากลบั มาใช้ใหม่ มาหมุนเวียน

เขา้ สกู่ ระบวนการผลติ ตามกระบวนการของแตล่ ะประเภท

เพือ่ นา้ กลับมาใช้ประโยชน์ใหม่ ซ่งึ นอกจากจะเป็นการลด

ปริมาณวัสดุทใ่ี ชแ้ ล้ว ยังเป็นการลดการใชพ้ ลงั งานและ

ลดมลพิษทเี่ กิดกับสง่ิ แวดลอ้ ม วสั ดรุ ีไซเคลิ โดยทว่ั ไป ภาพท่ี 4.9 สัญลกั ษณ์ Recycle

แยกได้เป็น 4 ประเภท คือ แก้ว กระดาษ พลาสตกิ โลหะ ทีม่ า : http://demo10.rpu.ac.th

และอโลหะ ส่วนบรรจุภัณฑ์บางประเภทอาจจะใช้ซ้าไม่ได้ เช่น กระป๋องอลูมิเนียม หนังสือเก่า

ขวดพลาสติก ซ่ึงแทนท่ีจะน้าไปทิง ก็รวบรวมน้ามาขายให้กับร้านรับซือของเก่า เพ่ือส่งไปยัง

โรงงานแปรรูป เพอ่ื นา้ ไปผลิตเปน็ ผลิตภณั ฑ์ตา่ ง ๆ ดังนี

1) น้าขวดพลาสติก มาหลอมเป็นเมด็ พลาสติก

2) น้ากระดาษใชแ้ ล้วแปรรูปเป็นเยอ่ื กระดาษ เพื่อน้าไปเปน็ สว่ นผสมในการผลิต

เปน็ กระดาษใหม่

3) นา้ เศษแกว้ เกา่ มาหลอม เพ่ือขนึ รูปเปน็ ขวดแก้วใบใหม่

4) น้าเศษอลูมเิ นียมมาหลอมขึนรูปเป็นแผ่น น้ามาผลติ เปน็ ผลิตภัณฑ์อลูมิเนียม

รวมทังกระปอ๋ งอลมู ิเนยี ม

45

ภาพท่ี 4.10 การแปรรปู ผลิตภณั ฑน์ ้ากลบั มาใชใ้ หม่

ที่มา : http://www.bantub.go.th

กลา่ วโดยสรุป 3R เป็นหลกั การจดั การวัสดทุ ใ่ี ช้แล้ว เพื่อลดปริมาณวัสดุที่ใชแ้ ลว้
ในครัวเรือน โรงเรียน และชุมชน หากทุกคนมีส่วนร่วมในการช่วยลดปริมาณวัสดุที่ใช้แล้ว โดย
เรมิ่ ทค่ี นในครอบครวั และชักชวนไปสู่ชุมชน หมู่บ้าน และสถานท่ีท้างาน ปัญหาที่เกิดจาการใช้
วัสดุจนลน้ เมอื งกจ็ ะลดน้อยลง ชุมชนและสงั คม มสี ิง่ แวดลอ้ มท่ีดี และนา่ อยยู่ ิง่ ขึน

46

เรื่องท่ี 2 การกาจัดและการทาลาย

ปัญหาที่เกิดขึนจากวัสดุท่ีใช้แล้วในปัจจุบัน เป็นสาเหตุส้าคัญท่ีทุกฝ่ายควรให้
ความส้าคัญและร่วมมือกันแก้ไข เพราะเป็นปัญหาที่เกิดขึนในชุมชนทุกระดับ และนับวันจะ
ทวีความรุนแรงมากย่ิงขึน ทังนีเนื่องจากความเจริญเติบโตทางด้านเศรษฐกิจ การเพ่ิมขึนของ
จ้านวนประชากร ตลอดจนพฤติกรรมการอุปโภค บริโภคของคนเราเริ่มเปลี่ยนไป จากเดิมที่
เคยใช้ตะกรา้ เวลาไปจ่ายตลาด ใช้ใบตองซึง่ เป็นวสั ดทุ ่ยี อ่ ยสลายไดง้ ่ายหอ่ อาหาร แตป่ จั จบุ ัน
มีการใช้สินคา้ ท่มี ีบรรจภุ ัณฑจ์ า้ พวกพลาสตกิ โฟม แกว้ กระดาษ โลหะ อลมู เิ นยี ม เพม่ิ ขึน
เร่อื ย ๆ ทา้ ใหป้ รมิ าณวัสดุที่ถูกใช้เพม่ิ ขนึ ตามไปด้วย

2.1 ระยะเวลาการยอ่ ยสลายของวสั ดุ
วัสดุแตล่ ะชนิดทีย่ อ่ ยสลายได้จะมอี ัตราเรว็ ในการยอ่ ยสลายต่างกัน วัสดุ

บางชนดิ มีอตั ราเร็วของการย่อยสลายต่า้ มากสามารถยอ่ ยสลายได้เองตามธรรมชาติ แต่วสั ดุ
บางชนดิ เช่น แก้ว ก็ไม่สามารถย่อยสลายได้ อัตราเร็วของการย่อยสลายของขยะแต่ละชนิดมีความ
แตกตา่ งกัน ดงั นี

วสั ดุ ประเภท ระยะเวลา
ผลิตภัณฑ์ การยอ่ ยสลาย

วัสดธุ รรมชาติ 5 วัน – 1 เดือน

เศษพชื ผกั

วัสดธุ รรมชาติ 3 เดอื น

ใบไม้

47

วสั ดุ ประเภท ระยะเวลา
ผลิตภัณฑ์ การย่อยสลาย

วสั ดธุ รรมชาติ 1 - 5 เดือน

ผ้าฝ้าย

วัสดสุ งั เคราะห์ 2 - 5 เดอื น

เศษกระดาษ

วสั ดุธรรมชาติ 6 เดอื น

เปลือกส้ม

วสั ดสุ ังเคราะห์ 1 ปี
ผ้าขนสัตว์ 5 ปี

วสั ดุสงั เคราะห์
กลอ่ งนมเคลือบพลาสตกิ

48

วสั ดุ ประเภท ระยะเวลา
ผลติ ภัณฑ์ การยอ่ ยสลาย

วัสดสุ งั เคราะห์ 3 - 14 เดือน

เชือก

วสั ดุธรรมชาติ 13 ปี

ไม้

วสั ดสุ ังเคราะห์ 12 - 15 ปี

กน้ กรองบหุ ร่ี

วัสดุสงั เคราะห์ 25 - 40 ปี

รองเท้าหนงั

วสั ดุสงั เคราะห์ 80 - 100 ปี

กระป๋องอลูมิเนียม

49

วัสดุ ประเภท ระยะเวลา
ผลติ ภัณฑ์ การย่อยสลาย

วัสดสุ งั เคราะห์ 100 ปี

กระป๋องโลหะ

ถุงพลาสตกิ วัสดุสังเคราะห์ 450 ปี
วสั ดุสงั เคราะห์ 450 ปี

ขวดพลาสตกิ

วัสดุสงั เคราะห์ 500 ปี
ไม่ย่อยสลาย
ผา้ ออ้ มเด็กชนดิ สา้ เร็จรูป
วสั ดสุ งั เคราะห์

โฟม

50

วัสดุ ประเภท ระยะเวลา
ผลิตภัณฑ์ การย่อยสลาย

วสั ดสุ งั เคราะห์ ไมม่ กี ารเปล่ียนแปลง

ขวดแกว้

ภาพที่ 4.11 แสดงระยะเวลาในการย่อยสลายขยะแตล่ ะประเภท

2.2 การกาจัดวัสดุทใ่ี ช้แล้ว
วิธีการก้าจัดวัสดุท่ีใช้แล้ว ที่ใช้ต่อเน่ืองกันมาตังแต่อดีตจนถึงปัจจุบันมีหลาย

วิธี เช่น น้าไปกองทงิ บนพนื ดิน นา้ ไปทงิ ลงทะเล เผากลางแจง้ เผาในเตาเผาและฝงั กลบ
อย่างถูกหลักสุขาภิบาล เป็นต้น การก้าจัดวัสดุดังที่กล่าวมานันบางวิธีเป็นการก้าจัดท่ีไม่ถูกต้อง
ท้าให้เกิดภาวะเป็นพิษต่อสภาพแวดล้อม และมีผลกระทบต่อสุขภาพ ดังนัน ก่อนจะเลือกใช้
วธิ กี ารก้าจัดวสั ดุแต่ละประเภทตอ้ งศกึ ษารูปแบบที่เหมาะสม

วิธีการกา้ จดั วัสดทุ ีใ่ ชแ้ ล้วที่ถูกหลกั วิชาการ ควรมลี ักษณะดงั ตอ่ ไปนี
(1) ไม่ท้าใหบ้ ริเวณที่ก้าจัดวสั ดุท่ีใชแ้ ล้วเป็นแหลง่ อาหาร แหล่งเพาะพันธ์ุ
สตั ว์และแมลงนา้ โรค เชน่ แมลงวนั ยุง และแมลงสาบ เป็นตน้
(2) ไม่ท้าใหเ้ กดิ การปนเปื้อนแกแ่ หลง่ นา้ และพนื ดนิ
(3) ไมท่ ้าใหเ้ กดิ มลพิษต่อสิ่งแวดล้อม
(4) ไม่เปน็ สาเหตุแหง่ ความร้าคาญ อันเนอื่ งมาจาก กล่ิน ควนั ทัศนวสิ ยั และ
ฝุ่นละออง

51

วิธีการกองทิงบนดิน การน้าไปทิงทะเล รวมทังการเผากลางแจ้ง ถือว่าเป็น
วธิ ีการก้าจดั ขยะวสั ดุท่ีใช้แล้วที่ไม่ถูกต้อง เพราะท้าให้เกิดปัญหาภาวะมลพิษต่อสภาพแวดล้อม
วธิ กี ารกา้ จัดวสั ดุทถ่ี ูกต้องตามหลักสขุ าภิบาล คือ การเผาในเตาเผา และการฝังกลบ

ภาพที่ 4.12 การเกบ็ ขนวัสดทุ ี่ใช้แล้ว

ท่มี า : คมู่ ือการกา้ จดั ขยะมลู ฝอย แบบฝงั กลบอยา่ งถกู สุขาภิบาล กรมควบคมุ มลพษิ หนา้ 3,9

2.2.1 การเผา
การเผาสามารถท้าลายวัสดุได้เกือบทุกชนิด เตาเผามีหลายชนิดขึนอยู่กับ

ลักษณะของวัสดุ ถ้าเป็นวัสดุประเภทที่ติดไฟง่าย สามารถใช้เตาเผาชนิดท่ีไม่ต้องใช้เชือเพลิง
ช่วย แต่ถ้าวัสดุมีความชืนมากกว่าร้อยละ 50 เตาเผาต้องเป็นชนิดที่ใช้เชือเพลิงจ้าพวกน้ามัน
เตา ช่วยในการเผาไหม้ การเผาในเตาเผาใช้เนือท่ีน้อย ส่วนท่ีเหลือจากการเผาไหม้ เช่น ขีเถ้า
สามารถนา้ ไปใชถ้ มที่ดินหรอื ใชป้ ระโยชนอ์ ยา่ งอน่ื ได้

การก้าจดั วัสดุที่ใชแ้ ล้วด้วยการเผา สามารถแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ คือ
1. วสั ดุท่ใี ช้แลว้ ทเ่ี ผาไหม้ได้ ได้แก่ กระดาษ ผา้ หรอื ส่ิงทอ ผกั ผลไม้
เศษอาหาร พลาสตกิ หญ้าและไม้
2. วัสดุที่ใช้แล้วที่เผาไหม้ไม่ได้ ได้แก่ เหล็กหรือโลหะอ่ืน ๆ แก้ว หิน
กระเบอื ง เปลือกหอย ฯลฯ