ศิลปศึกษา (ทช21003) ม.ต้น

43

เพศและวัย เพศชายหรอื หญงิ จะใชสีในการตกแตงไมเหมอื นกนั เพศชายจะใชสเี ขมกวาเพศหญงิ
เชน สเี ขยี วเขม สีฟา หรอื เทา สว นเพศหญงิ จะใชสีท่อี อ น และนมุ นวลกวา เชน สคี รีม สีเหลอื ง เปนตน

วยั ในแตล ะวยั จะใชสไี มเหมือนกัน เชน หองเด็กจะใชสีออนหวานนุมนวล หองผูใหญจะมีสีที่
อบอุน หอ งผูสูงอายจุ ะใชส ีทีน่ ุมนวล

ศลิ ปะไมไ ดเ กยี่ วขอ งกับการจัดตกแตงท่ีอยูอาศัยเพียงอยางเดียว แตศิลปะยังชวยจรรโลงใจให
สมาชกิ ในครอบครวั อยูอยา งมคี วามสุข หากตองการความสุขในครอบครัว ปจจัยหน่ึงที่ควรคํานึงถึงสิ่ง
นั้นคือ “ศลิ ปะ”

เร่อื งที่ 6 คุณคาของความซาบซ้ึงของวัฒนธรรมของชาติ

ศิลปะไทย เปนเอกลกั ษณข องชาติไทย ซ่งึ คนไทยทั้งชาตติ า งภาคภูมใิ จอยา งยงิ่ ความงดงามท่สี ืบทอด

14B

อันยาวนานมาตงั้ แตอ ดตี บงบอกถึงวัฒนธรรมทเ่ี กดิ ข้ึน โดยมีพัฒนาการบนพ้นื ฐานของความเปนไทย ลักษณะ
นิสัยท่ีออนหวาน ละมุนละไม รักสวยรักงาม ท่ีมีมานานของสังคมไทย ทําใหศิลปะไทยมีความประณีต
ออ นหวาน เปน ความงามอยา งวจิ ิตรอลังการท่ีทุกคนไดเห็นตอง ตื่นตา ตื่นใจ อยางบอกไมถูกลักษณะความ
งามนจ้ี ึงไดกลายเปน ความรสู กึ ทางสุนทรียภาพโดยเฉพาะคนไทย เม่ือเราไดสืบคนความเปนมาของสังคมไทย
พบวาวิถีชีวิตอยูกันอยางเรียบงาย มีประเพณีและศาสนาเปนเคร่ืองยึดเหนี่ยวจิตใจ สังคมไทยเปนสังคม
เกษตรกรรมมากอ น ดังนนั้ ความผูกพนั ของจติ ใจจึงอยทู ่ธี รรมชาติแมนาํ้ และพืน้ ดิน สง่ิ หลอหลอมเหลาน้ีจึงเกิด
บรู ณาการเปนความคดิ ความเชอ่ื และประเพณใี นทองถนิ่ แลวถา ยทอดเปนวัฒนธรรมไทยอยางงดงาม ท่ีสําคัญ
วัฒนธรรมชวยสง ตอ คุณคาความหมายของสงิ่ อันเปนที่ยอมรับในสังคมหนึ่ง ๆ ใหคนในสังคมนั้นไดรับรูแลว
ขยายไปในขอบเขตที่กวางข้ึน ซ่ึงสวนใหญการสื่อสารทางวัฒนธรรมน้ันกระทําโดยผานสัญลักษณ และ
สญั ลักษณนี้คือผลงานของมนษุ ยน นั้ เองทเ่ี รยี กวา ศิลปะไทย

ปจ จุบันคําวา "ศลิ ปะไทย" กําลงั จะถกู ลมื เมื่ออทิ ธิพลทางเทคโนโลยสี มัยใหมเขา มาแทนทส่ี งั คมเกา ของ
ไทย โดยเฉพาะอยางย่ิงโลกแหงการสื่อสารไดกาวไปล้ํายุคมาก จนเกิดความแตกตางอยางเห็นไดชัดเมื่อ
เปรยี บเทยี บกบั สมยั อดีต โลกใหมยคุ ปจจุบันทําใหคนไทยมีความคดิ หางไกลตัวเองมากข้นึ และอิทธพิ ลดงั กลาว
นี้ทําใหคนไทยลืมตัวเราเองมากขึ้นจนกลายเปนสิ่งสับสนอยูกับสังคมใหมอยางไมรูตัว มีความวุนวายดวย
อํานาจแหงวัฒนธรรมสอื่ สารท่รี บี เรงรวดเร็วจนลมื ความเปนเอกลกั ษณข องชาติ

เมื่อเราหันกลับมามองตัวเราเองใหม ทําใหดูหางไกลเกินกวาจะกลับมาเรียนรูวา พื้นฐานของชาติ
บา นเมืองเดิมเราน้นั มีความเปนมาหรือมีวฒั นธรรมอยางไร ความรสู ึกเชน น้ี ทาํ ใหเราลืมมองอดีตตัวเอง การมีวิถี
ชวี ิตกบั สังคมปจ จุบันจําเปนตอ งด้นิ รนตอ สูก ับปญหาตา ง ๆ ท่ีวง่ิ ไปขา งหนา อยา งรวดเร็ว ถา เรามีปจ จบุ นั โดยไมมี
อดตี เราก็จะมอี นาคตที่คลอนแคลนไมม น่ั คง การดําเนนิ การนาํ เสนอแนวคดิ ในการจัดการเรยี นการสอนศลิ ปะใน
ครงั้ นี้ จงึ เปน เสมือนการคนหาอดีต โดยเราชาวศลิ ปะตอ งการใหอนชุ นไดม องเห็นถงึ ความสาํ คัญ

ของบรรพบุรุษผูสรางสรรคศลิ ปะไทย ใหเ ราทาํ หนาท่สี บื สานตอ ไปในอนาคต

44

ความเปน มาของศิลปะไทย
ไทยเปน ชาติที่มีศลิ ปะและวฒั นธรรม ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณขี องตนเองมาชา นาน

แลว เริม่ ตัง้ แตก อนประวตั ิศาสตร ศลิ ปะไทยจะววิ ฒั นาการและสบื เน่อื งเปน ตวั ของตัวเองในท่ีสดุ เทาท่ี
เราทราบราว พ.ศ. 300 จนถงึ พ.ศ. 1800 พระพุทธศาสนานาํ เขา มาโดยชาวอินเดีย คร้ังนั้นแสดงใหเห็น
อทิ ธพิ ลตอรปู แบบของศิลปะไทยในทุก ๆ ดา นรวมทง้ั ภาษา วรรณกรรม ศลิ ปกรรม โดยกระจายเปน กลมุ
ศลิ ปะสมยั ตา ง ๆ เรม่ิ ต้ังแตส มัยทวาราวดี ศรวี ชิ ัย ลพบรุ ี เมอ่ื กลมุ คนไทยตงั้ ตวั เปนปก แผน แลว ศลิ ปะ
ดงั กลาวจะตกทอดกลายเปน ศิลปะไทย ชางไทยพยายามสรา งสรรคใหม ีลกั ษณะพเิ ศษกวา งานศิลปะของ
ชาตอิ ืน่ ๆ คอื จะมลี วดลายไทยเปน เครอื่ งตกแตง ซง่ึ ทาํ ใหล กั ษณะของศลิ ปะไทยมีรูปแบบเฉพาะมคี วาม
ออ นหวาน ละมนุ ละไม และไดสอดแทรกวฒั นธรรม ขนบธรรมเนยี มประเพณแี ละความรสู กึ ของคนไทย
ไวใ นงานอยางลงตวั ดงั จะเหน็ ไดจ ากภาพฝาผนังตามวดั วาอารามตา ง ๆ ปราสาทราชวงั ตลอดจน
เครือ่ งประดับและเครื่องใชทวั่ ไป
ประวตั ิศลิ ปะไทย
ศิลปะไทยแบง ไดเ ปนยุคตาง ๆ ดังนี้

1. แบบทวาราวดี ( ราว พ.ศ. 500 – 1200 )
2. แบบศรีวิชยั (ราว พ.ศ. 1200 – 1700 )
3. แบบลพบรุ ี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800)

1. แบบทวาราวดี (ราว พ.ศ. 500 - 1200)
เปนฝมือของชนชาตอิ นิ เดีย ซ่ึงอพยพมาสูสวุ รรณภูมิ ศนู ยก ลางอยนู ครปฐม เปนศิลปะแบบ

อดุ มคติ รุนแรกเปนฝมือชาวอินเดีย แตมาระยะหลังเปนฝมือของชาวพื้นเมืองโดยสอดใสอุดมคติทาง
ความงาม ตลอดจนลกั ษณะทางเชือ้ ชาติ ศลิ ปะท่สี าํ คัญคอื

1.1 ประติมากรรม พระพุทธรปู แบบทวาราวดี สังเกตไดชดั เจนคือพระพุทธรูปน่ังหอยพระ
บาทและยกพระหัตถข้ึน โดยสวนมากสลักดวยหินปูน ภาพสลักมากคือบริเวณพระปฐม
เจดยี  คือ ธรรมจกั รกับกวางหมอบ

1.2 สถาปตยกรรม ที่ปรากฏหลักฐาน บริเวณนครปฐม กาญจนบุรี ราชบุรี อางทอง
สุพรรณบุรี เปนตน ไดแก สถูปลักษณะเนินดิน ทําเปนมะนาวผาซีก หรือรูปบาตรควํ่า อยูบนฐาน
สเ่ี หลยี่ ม เชน เจดยี น ครปฐมองคเ ดมิ

2. แบบศรวี ิชัย (ราว พ.ศ. 1200 - 1700)
เปน ศิลปะแบบอนิ เดยี - ชวา ศูนยก ลางของศิลปะนอ้ี ยูทไี่ ชยา มีอาณาเขตของศิลปะ ศรี

วชิ ัย เกาะสุมาตรา พวกศรีวิชยั เดมิ เปนพวกทีอ่ พยพมาจากอินเดียตอนใต แพรเขามาพรอ ม

45

พระพุทธศาสนาลทั ธมิ หายาน ไดส รางสิ่งมหัศจรรยข องโลกไวอ ยา งหนง่ึ โดยสลกั เขาทั้งลูกใหเ ปน เขา
ไกรลาศ คือ สถูปโบโรบเู ดอร

ศิลปกรรมในประเทศไทย คือ โดย
1. ประติมากรรม คนพบพระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร ทําเปนสัมฤทธ์ิที่ไชยา

สมเดจ็ กรมพระยาดํารงราชานภุ าพ ถอื วา เปนศลิ ปะชั้นเยีย่ มของแบบศรีวชิ ยั
2. สถาปต ยกรรม มงี านตกแตงเขา มาปนอยใู นสถปู เชนสถปู พระบรมธาตไุ ชยา

สถูปวัดมหาธาตุ

3. แบบลพบุรี (ราว พ.ศ. 1700 - 1800)
ศิลปะแบบนี้คลายของขอม ศนู ยก ลางอยูท ่เี มอื งลพบุรี ศาสนาพราหมณเขามามีบทบาท

ตามความเชือ่ สรา งเทวสถานอันใหญโ ตแขง็ แรงคงทนถาวร เชน ปราสาทหนิ พนมรงุ นครวดั นับเปน
ส่ิงมหศั จรรยข องโลก

1. ประติมากรรมสรางพระพุทธรูป พระโพธิสตั ว พระพทุ ธรปู สมยั ลพบุรีเปลอื ยองค
ทอ นบน พระพกั ตรเ กอื บเปน สเี่ หลยี่ ม มฝี มอื ในการแกะลวดลายมาก

46

2. สถาปตยกรรมสรางพระปรางคเปนเทวสถาน การกอสรางใชวัสดุที่แข็งแรง
ทนทาน ทม่ี ีอยูตามทองถนิ่ เชน ศลิ าแลง หินทราย ศิลปะทส่ี าํ คัญไดแ ก พระปรางคส ามยอดลพบรุ ี

ความเปนแวนแควนที่มีศูนยกลางการปกครองท่ีเดนชัดกวาที่เคยมีมาในอดีตแควน
สุโขทัยถือกาํ เนดิ ข้นึ เมื่อราวตน พทุ ธศตวรรษท่ี 19 ภายหลงั จากที่อิทธิพลของอาณาจกั รเขมรเสื่อมคลายลง
ขอ ความในศิลาจารกึ หลกั ท่ี 2 (จารกึ วัดศรชี มุ ) กลาวถงึ กลุมคนไทยนําโดยพอขุนบาง กลางหาวเจาเมอื ง
บางยาง และพอขุนผาเมือง เจา เมอื งราด ไดรวมมือกันขจัดอํานาจปกครองจาก “ขอมสมาดโขลญลําพง”
จากน้ันไดชว ยกนั กอ รางสรา งเมอื งพรอ มกบั สถาปนาพอขุนบางกลางหาวข้นึ เปน ปฐมกษตั ริยป กครองสืบ
มา ศลิ ปะสุโขทัยเปนศิลปะที่เกิดจากการผสมผสานวัฒนธรรมที่เจริญรุงเรืองกอนหนา เชน วัฒนธรรม
เขมร พกุ าม หริภญุ ไชย และวฒั นธรรมรว มสมัยจากลานนา ตอ มาในราวปลายพทุ ธศตวรรษที่ 20 ราชธานี
สุโขทยั จงึ ตกอยูใตอ ํานาจของกรงุ ศรอี ยุธยาราชธานที างภาคกลางท่ีสถาปนาขนึ้ ในราวปลายพุทธศตวรรษ
ที่ 19 ศลิ ปะสโุ ขทยั มพี ื้นฐานอยูท ค่ี วาม เรยี บงาย อนั เกิดจากแนวความคิดทางพุทธศาสนาลทั ธเิ ถรวาท
ทีร่ ับมาจากประเทศศรีลังกา ศิลปกรรมโดยเฉพาะงานดา นประตมิ ากรรมทีส่ รา งขึน้ ในสมยั น้ี ไดรับการยก
ยอ งวามคี วามงดงาม

47

เปน ศิลปกรรมแบบคลาสสิคของไทยทางตอนเหนอื ของแควนสุโขทัยขนึ้ ไปเปนท่ตี งั้ ของ
แควน ลา นนา ซึ่งพระยาเมง็ รายไดท รงสถาปนาขึน้ ในป พ.ศ. 1839 โดยมีเมืองเชยี งใหมเ ปน ราชธานี แควน
ลานนาบางชวงเวลาตอ งตกอยูภ ายใตอ ํานาจทางการเมอื งของแวนแควน ใกลเ คียง จนกระทัง่ ในที่สุดจึงได
ถูกรวมเขา เปนสวนหนง่ึ ของราชอาณาจกั รสยาม เมอ่ื สมัยตน รัตนโกสนิ ทร ศิลปะลา นนา ในชว งตน ๆ สบื
ทอดลักษณะทางศิลปกรรมจากหรภิ ญุ ไชยผสมผสานกับศลิ ปะพกุ ามจากประเทศพมา ตอมาจงึ ปรากฏ
อิทธพิ ลของศิลปะสุโขทยั พมา รวมถึงศิลปะรตั นโกสนิ ทร แตกระนน้ั ลานนาก็ยงั รกั ษาเอกลกั ษณแหง
งานชา งอนั ยาวนานของตนอยไู ด และมีพฒั นาการผานมาถงึ ปจจบุ นั

กอ นสถาปนากรุงศรอี ยธุ ยาใน พ.ศ. 1893 พ้ืนที่ภาคกลาง บริเวณสองฟากของลุมแมนํ้า
เจาพระยา ปรากฏศิลปกรรมรูปแบบหน่ึงซึ่งมีลักษณะผสมผสานระหวางศิลปะทวารวดี ศิลปะเขมร และ
ศลิ ปะสโุ ขทยั กอนที่จะสบื เนื่องมาเปน ศลิ ปะอยธุ ยา เน่ืองจากกรงุ ศรีอยุธยาเปนราชธานีของไทยอยูนาน
ถงึ 417 ป ศิลปกรรมที่สรางข้ึนจึงมีความผิดแผกแตกตางกันออกไปตามกระแสวัฒนธรรมที่ผานเขามา
โดยเฉพาะจากเขมรและสุโขทัย กอนจะพัฒนาไปจนมีรูปแบบที่เปนตัวของตัวเอง งานประณีตศิลปใน
สมยั น้ีถอื ไดว ามีความรงุ เรอื งสงู สดุ หลงั จากราชธานีกรงุ ศรอี ยธุ ยา ถึงคราวลมสลาย เม่ือพ.ศ. 2310
กถ็ ึงยคุ กรงุ ธนบรุ ี เนื่องจากในชวงเวลา 15 ปข องยุคนีไ้ มปรากฏหลกั ฐานทางศลิ ปกรรมที่มีรูปแบบเฉพาะ
จึงมักถูกรวมเขา กับราชธานีกรุงเทพฯ หรอื ที่เรียกวา กรุงรตั นโกสินทร ศิลปะรตั นโกสนิ ทร ในชวงตน
ๆ มลี กั ษณะเปน การสืบทอดงานแนวอุดมคติจากอดีตราชธานีกรุงศรีอยุธยาอยางเดนชัด จากนั้นในชวง
ตงั้ แตร ชั กาลท่ี 4 เปนตน มา อิทธิพลทางศลิ ปวฒั นธรรมจากตะวนั ตกไดเรมิ่ เขามามบี ทบาทเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ
จนกระท่ังกลายมาเปนศิลปะแนวใหมท ่เี รียกวา “ศิลปกรรมรวมสมัย” ในปจ จุบนั

48

ภาพโลหะปราสาท
ภาพหอไตร

49

กจิ กรรมที่ 1
ใหผเู รยี นทดลอง ฝก เขยี นลายไทย จากความรทู ไี่ ดศ กึ ษาจากเรอื่ งท่ี 1 - 6 มาประกอบ

50

กิจกรรมที่ 2
ใหผ ูเรยี นทดลอง วเิ คราะห วจิ ารณ งานทศั นศิลปไ ทย จากภาพประกอบ โดยใชหลกั การวจิ ารณ

ขางตน และความรูท่ไี ดศกึ ษาจากเรื่องท่ี 1 - 6 มาประกอบคําวิจารณ

พระพทุ ธรูปศิลปะอยธุ ยา
คําวิจารณ
...................................................................................... ................................................................................
.................................................................................................... ..................................................................
............................................................................................................ ..........................................................
................................................................................................. .....................................................................
.................................................................................................... ..................................................................
....................................................................................................................... ...............................................
............................................................................................................ ..

51

บทท่ี 2
ดนตรีไทย

สาระสาํ คญั

ศึกษาเรยี นรู เขา ใจ ถงึ ววิ ัฒนาการ ประวตั คิ วามเปน มา และคุณคา ความงาม ของดนตรีไทย
สามารถอธบิ ายความงาม และประวตั คิ วามเปน มาของดนตรไี ทยไดอ ยา งเหมาะสม

ผลการเรียนรทู ี่คาดหวัง

อธิบายความหมาย ความสําคัญ ความเปนมา ของดนตรีไทย เขาใจถงึ ตน กําเนดิ ภมู ปิ ญ ญาและ
การอนรุ กั ษด นตรไี ทย

ขอบขายเน้อื หา

เรอื่ งที่ 1 ประวัตดิ นตรีไทย
เร่อื งที่ 2 เทคนิคและวิธีการเลน ของเครื่องดนตรไี ทย
เร่ืองที่ 3 คุณคา ความงามความไพเราะของเพลงและเครื่องดนตรไี ทย
เร่อื งที่ 4 ประวัตคิ ณุ คาภูมิปญญาของดนตรีไทย

52

เร่ืองที่ 1 ประวัตดิ นตรีไทย

ดนตรีไทย ไดแบบอยางมาจากอนิ เดีย เนือ่ งจาก อินเดียเปน แหลง อารยธรรมโบราณ ที่สําคัญแหง
หนง่ึ ของโลก อารยธรรมตาง ๆ ของอินเดียไดเขามามีอิทธิพล ตอประเทศตาง ๆ ในแถบเอเชียอยางมาก
ท้ังในดาน ศาสนา ประเพณีความเชื่อ ตลอดจน ศิลปะ แขนงตาง ๆ โดยเฉพาะทางดานดนตรี ปรากฏ
รปู รางลักษณะ เครื่องดนตรี ของประเทศตาง ๆ ในแถบเอเชีย เชน จีน เขมร พมา อินโดนิเซีย และ
มาเลเซีย มีลักษณะ คลายคลึงกัน เปนสวนมาก ทั้งน้ีเนื่องมาจาก ประเทศเหลาน้ันตางก็ยึดแบบฉบับ
ดนตรี ของอินเดีย เปนบรรทัดฐาน รวมท้ังไทยเราดวย เหตุผลสําคัญที่ทานผูรูไดเสนอทัศนะน้ีก็คือ
ลักษณะของ เครือ่ งดนตรีไทย สามารถจาํ แนกเปน 4 ประเภท คอื

เคร่อื งดีด
เคร่อื งสี
เครอื่ งตี
เครื่องเปา

53

การสนั นษิ ฐานเกีย่ วกับ กําเนิดหรือท่ีมาของ ดนตรไี ทย ตามแนวทศั นะขอน้ี เปนทัศนะที่มีมาแต
เดมิ นบั ต้งั แต ไดม ผี สู นใจ และไดทาํ การคน ควาหาหลักฐานเกี่ยวกับเร่ืองน้ีขึ้น และนับวา เปนทัศนะตาง ๆ
ดังนี้

1. ไดรับการนาํ มากลา วอา งกนั มาก บุคคลสําคญั ทีเ่ ปน ผเู สนอแนะแนวทางนคี้ ือ สมเด็จพระเจา
บรมวงศเ ธอกรมพระยาดํารงราชานภุ าพ พระบิดาแหงประวตั ศิ าสตรไ ทย

2. สนั นิษฐานวา ดนตรีไทย เกดิ จากความคดิ และ สตปิ ญญา ของคนไทย เกิดข้นึ มาพรอมกบั คน
ไทย ตง้ั แต สมยั ทย่ี งั อยูท างตอนใต ของประเทศจนี แลว ทงั้ นเ้ี น่ืองจาก ดนตรี เปน มรดกของมนษุ ยชาติ ทกุ
ชาติทุกภาษาตางก็มดี นตรีซึ่งเปน เอกลักษณ ของตนดว ยกนั ทั้งนนั้ ถึงแมวา ในภายหลัง จะมกี ารรับเอา
แบบอยา งดนตรีของตางชาติเขามาก็ตาม แตก ็เปน การนําเขา มาปรบั ปรงุ เปล่ียนแปลงใหเ หมาะสม กบั
ลกั ษณะและนสิ ัยทางดนตรี ของคนในชาตินั้น ๆ ไทยเราตง้ั แตสมยั ที่ยังอยทู างตอนใตข องประเทศจีน ก็
คงจะมี ดนตรขี องเราเองเกิดข้ึนแลว ทั้งนี้ จะสงั เกตเหน็ ไดว า เครอ่ื งดนตรี ดั้งเดิมของไทย จะมีชอื่ เรียก
เปนคาํ โดด ซง่ึ เปน ลกั ษณะของคําไทยแท เชน เกราะ โกรง กรับ ฉาบ ฉง่ิ ป ขลยุ ฆอง กลอง เปน ตน

ตอมาเมื่อไทยได อพยพลงมาต้ังถ่ินฐานในแถบแหลมอินโดจีน จึงไดมาพบวัฒนธรรมแบบ
อินเดีย โดยเฉพาะเครื่องดนตรอี ินเดยี ซง่ึ ชนชาติมอญ และ เขมร รับไวก อนที่ไทยจะอพยพเขามา ดวยเหตุ
นชี้ นชาติไทยซ่ึงมนี สิ ัยทางดนตรอี ยูแ ลว จึงรบั เอาวัฒนธรรมทางดนตรแี บบอนิ เดีย ผสมกบั แบบมอญและ
เขมร เขามาผสมกับดนตรีท่ีมีมาแตเดิมของตน จึงเกิดเคร่ืองดนตรีเพ่ิมข้ึนอีก ไดแก พิณ สังข ปไฉน
บณั เฑาะว กระจบั ป และจะเข เปนตน ตอมาเม่ือไทยไดตั้งถนิ่ ฐานอยใู นแหลม อินโดจีนอยางม่ันคงแลว
ไดม กี ารตดิ ตอ สมั พนั ธก บั ประเทศเพอ่ื นบานในแหลมอินโดจีน หรือแมแตกับประเทศทางตะวันตกบาง
ประเทศท่เี ขา มา ติดตอคาขาย ทาํ ใหไ ทยรับเอาเครือ่ งดนตรบี างอยา ง ของประเทศตาง ๆ เหลาน้ันมาใช
เลน ในวงดนตรไี ทยดว ย เชน กลองแขก ปชวา (อินโดนีเซีย) กลองมลายู (มาเลเซีย) เปงมาง ตะโพน
มอญ ปมอญ และฆองมอญ กลองยาวของพมา ขิม มาลอของจีน กลองมริกัน (กลองของชาว
อเมรกิ ัน) เปย โน ออรแ กน และไวโอลนี ของประเทศทางตะวันตก เปน ตน

วิวัฒนาการของวงดนตรไี ทย
นับตั้งแตไทยไดมาต้ังถิ่นฐานในแหลมอินโดจีน และไดกอตั้งอาณาจักรไทยขึ้น จึงเปนการ

เร่ิมตน ยุคแหงประวัตศิ าสตรไ ทย ทปี่ รากฏหลักฐานเปนลายลักษณอักษร กลาวคือ เม่ือไทยไดสถาปนา
อาณาจักรสุโขทัยข้ึน และหลังจากท่ีพอขุนรามคําแหงมหาราช ไดประดิษฐอักษรไทยขึ้นใชแลว
นับตัง้ แตนน้ั มาจึงปรากฏหลักฐานดานดนตรีไทย ท่ีเปนลายลักษณอักษร ท้ังในหลักศิลาจารึก หนังสือ
วรรณคดี และเอกสารทางประวัติศาสตร ในแตละยุค ซึ่งสามารถนํามาเปนหลักฐานในการพิจารณา ถึง
ความเจริญและวิวัฒนาการของ ดนตรีไทย ตั้งแตสมัยสุโขทัย เปนตนมา จนกระทั่งเปนแบบแผนดัง
ปรากฏ ในปจ จุบัน พอสรุปไดดังตอไปน้ี

54

สมัยสโุ ขทยั
มลี กั ษณะเปนการขับลํานํา และรองเลนกันอยางพ้ืนเมือง เก่ียวกับ เคร่ืองดนตรีไทย ในสมัยนี้

ปรากฏหลักฐานกลาวถึงไวในหนังสือ ไตรภูมิพระรวง ซ่ึงเปนหนังสือวรรณคดี ที่แตงในสมัยน้ี ไดแก
แตร สังข มโหระทกึ ฆอง กลอง ฉิ่ง แฉง (ฉาบ) บณั เฑาะว พณิ ซอพุงตอ (สันนษิ ฐานวาคือ ซอสามสาย)
ปไฉน ระฆัง และกังสดาล เปนตน ลักษณะการผสม วงดนตรี ก็ปรากฏหลักฐานท้ังในศิลาจารึก และ
หนงั สอื ไตรภมู ิพระรว ง กลาวถึง "เสียงพาทย เสียงพิณ" ซึ่งจากหลักฐานท่ีกลาวน้ี สันนิษฐานวา วงดนตรี
ไทย ในสมัยสโุ ขทัย มีดงั น้ี คือ

1. วงบรรเลงพณิ มผี ูบรรเลง 1 คน ทําหนาท่ีดีดพณิ และขับรอ งไปดว ย เปนลกั ษณะของการขบั ลํา
นํา

2. วงขบั ไม ประกอบดว ยผูบรรเลง 3 คน คือ คนขับลาํ นาํ 1 คน คนสีซอสามสาย คลอเสียงรอง 1
คน และคนไกวบัณเฑาะว ใหจงั หวะ 1 คน

3. วงปพาทย เปน ลักษณะของวงปพาทยเ ครอื่ งหา มี 2 ชนดิ คอื
3.1 วงปพาทยเครอ่ื งหาอยา งเบา ประกอบดวยเคร่ืองดนตรชี นดิ เล็ก ๆ จํานวน 5 ชิ้น คือ

1. ป 2. กลองชาตรี 3. ทับ (โทน) 4. ฆองคู 5. ฉ่ิง ใชบรรเลงประกอบการแสดง ละครชาตรี (เปนละคร
เกา แกทสี่ ุดของไทย)

3.2 วงปพาทยเ ครื่องหาอยางหนกั ประกอบดวย เครือ่ งดนตรจี ํานวน 5 ช้ิน คือ
1. ปใน 2. ฆองวง (ใหญ) 3. ตะโพน 4. กลองทัด 5. ฉ่ิง ใชบรรเลงประโคมในงานพิธีและบรรเลง
ประกอบ การแสดงมหรสพ ตาง ๆ จะเห็นวาวงปพาทยเครื่องหา ในสมัยน้ียังไมมีระนาดเอก

4. วงมโหรี เปนลกั ษณะของวงดนตรอี ีกแบบหนึ่งที่นาํ เอา วงบรรเลงพณิ กบั วงขับไม มา
ผสมกัน เปน ลักษณะของวงมโหรีเครื่องส่ี เพราะประกอบดวยผูบรรเลง 4 คน คือ 1. คนขับลํานํา และตี
กรับพวงใหจงั หวะ 2. คนสีซอสามสายคลอเสยี งรอง 3. คนดีดพณิ 4. คนตีทบั (โทน) ควบคมุ จังหวะ

สมยั กรุงศรอี ยธุ ยา
ในสมัยนี้ ในกฎมณเฑยี รบาล ซ่งึ ระบชุ ่ือ เครอื่ งดนตรไี ทยเพิ่มขนึ้ จากทเ่ี คยระบุไว

ในหลักฐานสมัยสุโขทัย จึงนาจะเปนเคร่ืองดนตรี ท่ีเพ่ิงเกิดในสมัยน้ี ไดแก กระจับป ขลุย จะเข และ
ราํ มะนา นอกจากนใ้ี นกฎมณเฑียรบาลสมัย สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ. 1991 - 2031) ปรากฏขอ
หามตอนหนึ่งวา "...หามรองเพลงเรือ เปาขลุย เปาป สีซอ ดีดกระจับป ดีดจะเข ตีโทนทับ ในเขต
พระราชฐาน..." ซึ่งแสดงวาสมัยนี้ ดนตรีไทย เปนที่นิยมกันมาก แมในเขตพระราชฐาน ก็มีคนไปรอง
เพลงและเลน ดนตรกี ันเปน ท่เี อกิ เกริกและเกินพอดี จนกระทั่งพระมหากษัตริยตองทรงออกกฎมณเฑียร
บาล ดังกลา วขึ้นไวเ กี่ยวกบั ลักษณะของวงดนตรีไทย ในสมัยนี้มีการเปลี่ยนแปลง และพัฒนาข้ึนกวาใน
สมยั สโุ ขทยั ดงั น้ี คอื

55

1. วงปพาทย ในสมยั น้ีกย็ ังคงเปน วงปพาทยเครือ่ งหา เชน เดียวกบั ในสมัยสุโขทยั แตม ี ระนาด
เอก เพ่มิ ขนึ้ ดงั นัน้ วงปพ าทยเครอ่ื งหา ในสมัยนปี้ ระกอบดว ย เครื่องดนตรี ดงั ตอไปนี้ คอื

1.1 ระนาดเอก
1.2 ปใน
1.3 ฆอ งวง (ใหญ)
1.4 กลองทดั ตะโพน
1.5 ฉิ่ง
2. วงมโหรี ในสมยั น้พี ัฒนามาจาก วงมโหรีเครือ่ งส่ี ในสมัยสุโขทยั เปน วงมโหรีเครือ่ งหก เพราะ
ไดเพ่มิ เครือ่ งดนตรี เขา ไปอกี 2 ชิ้น คือ ขลุย และ ราํ มะนา ทาํ ให วงมโหรี ในสมัยนป้ี ระกอบดวย เคร่อื งดนตรี
จํานวน 6 ชิน้ คือ
2.1 ซอสามสาย
2.2 กระจบั ป (แทนพณิ )
2.3 ทับ (โทน)
2.4 ราํ มะนา
2.5 ขลยุ
2.6 กรบั พวง

สมยั กรุงธนบุรี
เนือ่ งจากในสมัยนี้เปนชว งระยะเวลาอนั สั้นเพยี งแค 15 ป และประกอบกบั เปน สมัยแหงการ

กอสรา งเมอื ง และการปอ งกันประเทศ วงดนตรไี ทย ในสมยั นจ้ี งึ ไมป รากฏหลกั ฐานไวว า ไดม กี ารพัฒนา
เปลี่ยนแปลงข้นึ สันนษิ ฐานวา ยังคงเปน ลกั ษณะและรปู แบบของ ดนตรไี ทย ในสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยา

สมัยกรุงรัตนโกสินทร
ในสมยั นี้ เมื่อบา นเมอื งไดผ านพนจากภาวะศกึ สงคราม และไดมีการกอ สรา งเมืองใหมัน่ คง

เปน ปก แผน เกดิ ความสงบรม เย็น โดยทว่ั ไปแลว ศลิ ปวัฒนธรรมของชาติ ก็ไดรับการฟน ฟทู ะนุบํารงุ และ
สงเสริมใหเจรญิ รุง เรอื งขน้ึ โดยเฉพาะทางดา นดนตรีไทย ในสมัยนี้ไดม กี ารพฒั นาเปลยี่ นแปลงเจริญข้ึน
เปน ลาํ ดบั ดังตอไปนี้

รัชกาลท่ี 1
ดนตรีไทยในสมัยน้สี ว นใหญ ยังคงมีลักษณะและรูปแบบตามที่มีมาต้ังแต สมัยกรุงศรีอยุธยา ที่

พัฒนาขึ้นบา งในสมยั น้ีก็คือ การเพิ่ม กลองทัด ข้ึนอีก 1 ลูก ในวงปพ าทย ซึง่ แตเดมิ มา มีแค 1 ลูก พอมาถึง

56

สมยั รัชกาลที่ 1 วงปพาทย มกี ลองทัด 2 ลกู เสยี งสงู (ตัวผ)ู ลูกหนง่ึ และ เสยี งตํ่า (ตัวเมีย) ลูกหนึ่ง และ
การใช กลองทัด 2 ลูก ในวงปพ าทย ก็เปน ทนี่ ิยมกนั มาจนกระท่งั ปจ จุบันนี้

รชั กาลท่ี 2
อาจกลา ววาในสมยั นี้ เปน ยุคทองของ ดนตรีไทย ยุคหนึง่ ทั้งนี้เพราะ องคพระมหากษัตริย ทรง

สนพระทัย ดนตรีไทย เปนอยางย่ิง พระองคทรงพระปรีชาสามารถ ในทางดนตรีไทย ถึงขนาดที่ทรง
ดนตรไี ทย คือ ซอสามสาย ไดมีซอคูพระหัตถชื่อวา "ซอสายฟาฟาด" ทั้งพระองคได พระราชนิพนธ
เพลงไทย ขนึ้ เพลงหน่งึ เปนเพลงท่ีไพเราะ และอมตะ มาจนบัดน้ีน่ันก็คือเพลง "บุหลันลอยเล่ือน" การ
พฒั นา เปล่ยี นแปลงของ ดนตรไี ทย ในสมัยนี้กค็ อื ไดมกี ารนําเอา วงปพาทยมาบรรเลง ประกอบการขับ
เสภา เปนครั้งแรก นอกจากน้ี ยังมีกลองชนิดหน่ึงเกิดข้ึน โดยดัดแปลงจาก "เปงมาง" ของมอญ ตอมา
เรยี กกลองชนิดนี้วา "สองหนา" ใชตีกํากับจังหวะแทนเสียงตะโพน ในวงปพาทย ประกอบการขับ
เสภา เนอื่ งจากเหน็ วา ตะโพนดงั เกนิ ไป จนกระทั่งกลบเสยี งขบั กลองสองหนา น้ี ปจจบุ นั นยิ มใชตกี ํากับ
จังหวะหนา ทบั ในวงปพ าทยไ มแข็ง
รัชกาลท่ี 3

วงปพาทยไดพฒั นาข้นึ เปนวงปพาทยเ ครอ่ื งคู เพราะไดมีการประดษิ ฐระนาดทุม มาคูกบั ระนาด
เอก และประดิษฐฆองวงเล็กมาคูกบั ฆองวงใหญ
รชั กาลที่ 4

วงปพ าทยไ ดพัฒนาขนึ้ เปน วงปพ าทยเครือ่ งใหญ เพราะไดม กี ารประดษิ ฐ เครอ่ื งดนตรี เพิม่ ขน้ึ
อกี 2 ชนดิ เลยี นแบบ ระนาดเอก และระนาดทมุ โดยใชโลหะทําลูกระนาด และทํารางระนาดใหแตกตา ง
ไปจากรางระนาดเอก และระนาดทุม (ไม) เรียกวา ระนาดเอกเหลก็ และระนาดทมุ เหลก็ นํามาบรรเลงเพิ่ม
ในวงปพ าทยเครือ่ งคู ทําให ขนาดของวงปพ าทยข ยายใหญข ึ้นจึงเรียกวา วงปพ าทยเคร่ืองใหญ อนึง่ ใน
สมัยนี้ วงการดนตรไี ทย นยิ มการรองเพลงสงใหด นตรรี ับ หรือท่ีเรียกวา "การรองสง" กันมาก
จนกระทงั่ การขบั เสภาซงึ่ เคยนิยมกนั มากอนคอย ๆ หายไป และการรอ งสง กเ็ ปนแนวทางใหมีผคู ดิ แตง
ขยายเพลง2 ช้นั ของเดิมใหเ ปน เพลง 3 ช้ัน และตัดลง เปนชนั้ เดยี ว จนกระท่งั กลายเปน เพลงเถาในท่ีสุด
(นับวาเพลงเถาเกดิ ขนึ้ มากมายในสมัยน)้ี นอกจากนี้
วงเครอ่ื งสาย ก็เกดิ ขน้ึ ในสมยั รัชกาลนีเ้ ชนกนั

รัชกาลที่ 5
ไดมีการปรับปรุงวงปพาทยขึ้นใหมชนิดหน่ึง ซ่ึงตอมาเรียกวา "วงปพาทยดึกดําบรรพ" โดย

สมเด็จกรมพระยานริศรานุวัดติวงศ สําหรับใชบรรเลงประกอบการแสดง "ละครดึกดําบรรพ" ซ่ึงเปน

57

ละครท่เี พ่ิงปรับปรุงขึ้นในสมัยรัชกาลนเี้ ชนกัน หลักการปรบั ปรงุ ของทานก็โดยการตัดเคร่ืองดนตรีชนิด
เสียงเลก็ แหลม หรอื ดังเกนิ ไปออก คงไวแ ตเ คร่ืองดนตรีทีม่ เี สยี งทุม นมุ นวล กับเพม่ิ เครื่องดนตรีบางอยาง
เขามาใหม เคร่ืองดนตรี ในวงปพาทยดึกดําบรรพ จึงประกอบดวยระนาดเอก ฆองวงใหญ ระนาดทุม
ระนาดทุมเหลก็ ขลยุ ซออู ฆอ งหยุ (ฆอง 7 ใบ) ตะโพน กลองตะโพน และเครื่องกํากับจังหวะ

รัชกาลท่ี 6
ไดมีการปรับปรุงวงปพาทยขึ้นมาอีกชนิดหนึ่ง โดยนําวงดนตรีของมอญมาผสมกับ

วงปพาทยของไทย ตอมาเรียกวงดนตรีผสมน้ีวา "วงปพาทยมอญ" โดยหลวงประดิษฐไพเราะ
(ศร ศิลปบรรเลง) เปนผูปรบั ปรุงข้นึ วงปพาทยม อญดังกลาวน้ี กม็ ีทงั้ วงปพ าทยม อญเคร่ืองหา เคร่ืองคู
และเครอื่ งใหญ เชนเดยี วกับวงปพาทยข องไทย และกลายเปนที่นิยมใชบรรเลงประโคม ในงานศพ มา
จนกระทัง่ บดั นี้ นอกจากน้ยี งั ไดม กี ารนําเครือ่ งดนตรขี องตางชาติ เขามาบรรเลงผสมกบั วงดนตรีไทย บาง
ชนิดก็นํามาดัดแปลงเปน เครื่องดนตรขี องไทย ทําใหรปู แบบของ วงดนตรีไทย เปลี่ยนแปลงพัฒนา ดังนี้
คอื

1. การนําเคร่อื งดนตรขี องชวา หรอื อนิ โดนีเซยี คือ "อังกะลุง" มาเผยแพรในเมืองไทยเปน
คร้งั แรก โดยหลวงประดษิ ฐไ พเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ท้งั น้โี ดยนาํ มาดัดแปลง ปรบั ปรุงขึ้นใหมใหมีเสียง
ครบ 7 เสียง (เดิมมี 5 เสียง) ปรับปรุงวิธีการเลน โดยถือเขยาคนละ 2 เสียง ทําใหเคร่ืองดนตรีชนิดนี้
กลายเปน เครือ่ งดนตรีไทยอีกอยางหนึ่ง เพราะคนไทยสามารถทําอังกะลุงไดเอง อีกท้ังวิธีการบรรเลงก็
เปน แบบเฉพาะของเรา แตกตา งไปจากของชวาโดยสนิ้ เชิง

2. การนําเคร่ืองดนตรขี องตางชาตเิ ขามาบรรเลงผสมในวงเครอ่ื งสาย ไดแก ขิมของจีน และ
ออรแ กนของฝร่ัง ทาํ ใหว งเครอื่ งสายพฒั นารูปแบบของวงไปอีกลกั ษณะหนึ่ง คือ "วงเครอื่ งสายผสม"

รชั กาลที่ 7
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดทรงสนพระทัยทางดาน ดนตรีไทย มากเชนกัน

พระองคไ ดพ ระราชนพิ นธ เพลงไทยทไี่ พเราะไวถึง 3 เพลง คือ เพลงโหมโรงคล่ืนกระทบฝง 3 ช้ัน เพลง
เขมรลอยองค (เถา) และเพลงราตรีประดับดาว (เถา) พระองคและพระราชนิ ีไดโปรดให ครูดนตรเี ขา
ไปถวายการสอนดนตรีในวัง แตเปนที่นาเสียดาย ท่ีระยะเวลาแหงการครองราชยของพระองคไมนาน
เน่ืองมาจากมีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง และพระองคทรงสละราชบลั ลงั ก หลังจากน้นั ได 2 ป มฉิ ะนั้น
แลว ดนตรีไทย ก็คงจะเจริญรุงเรืองมากในสมัยแหงพระองค อยางไรก็ตามดนตรีไทยในสมัยรัชกาลนี้
นับวาไดพฒั นารูปแบบ และลักษณะ มาจนกระทัง่ สมบูรณ เปน แบบแผนดงั เชน ในปจ จบุ นั นี้แลว ในสมัย
สมบูรณาญาสทิ ธิราชมีผูนิยมดนตรีไทยกันมาก และมีผูมีฝมือ ทางดนตรี ตลอดจน มีความคิดปรับปรุง
เปลยี่ นแปลง ใหพ ัฒนากา วหนา มาตามลาํ ดับ พระมหากษัตริย เจา นาย ตลอดจนขุนนางผใู หญ ไดใหความ
อุปถัมภ และทํานุบํารุงดนตรีไทย ในวังตาง ๆ มักจะมีวงดนตรีประจําวัง เชน วงวังบูรพา วงวังบางขุน

58

พรหม วงวงั บางคอแหลม และวงวังปลายเนิน เปนตน แตละวงตา งกข็ วนขวายหาครูดนตรี และนักดนตรี
ที่มีฝมือเขา มาประจาํ วง มกี ารฝกซอมกันอยูเนืองนิจ บางคร้ังก็มีการประกวดประชันกัน จึงทําใหดนตรี
ไทยเจรญิ เฟอ งฟูมาก ตอ มาภายหลงั การเปล่ยี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เปนตนมา ดนตรีไทยเริ่มซบ
เซาลง อาจกลาวไดว า เปนสมัยหวั เลย้ี วหัวตอ ท่ี ดนตรไี ทย เกอื บจะถึงจดุ จบ เนอ่ื งจากรฐั บาลในสมัยหน่ึง
มนี โยบายทีเรียกวา "รัฐนิยม" ซึ่งนโยบายน้ี มีผลกระทบตอ ดนตรีไทย ดวย กลาวคือมีการหามบรรเลง
ดนตรีไทย เพราะเหน็ วา ไมสอดคลองกับการพฒั นาประเทศ ใหทดั เทียมกับอารยประเทศ ใครจะจัดใหมี
การบรรเลง ดนตรไี ทย ตอ งขออนญุ าต จากทางราชการกอน อกี ทงั้ นักดนตรีไทยกจ็ ะตองมีบตั รนกั ดนตรี
ที่ทางราชการออกให จนกระท่ังตอมาอีกหลายป เม่ือไดมี การส่ังยกเลิก "รัฐนิยม" ดังกลาวเสีย แตถึง
กระนน้ั กต็ าม ดนตรไี ทยก็ไมรุงเรอื งเทาแตก อ น ยังลมลุกคลุกคลาน มาจนกระท่ังบัดนี้ เนื่องจากวิถีชีวิต
และสังคมไทยเปล่ียนแปลงไปจากเดิม วัฒนธรรมทางดนตรีของตางชาติ ไดเขามามีบทบาทใน
ชีวติ ประจําวันของคนไทยเปนอันมาก ดนตรีที่เราไดยินไดฟง และไดเห็นกันทางวิทยุ โทรทัศน หรือที่
บรรเลงตามงานตาง ๆ โดยมากก็เปนดนตรีของตางชาติ หาใช "เสียงพาทย เสียงพิณ" ดังแตกอนไม
ถึงแมวา จะเปน ทีน่ ายินดที ่ีเราไดม โี อกาสฟง ดนตรีนานาชาตินานาชนิด แตถาดนตรีไทย ถูกทอดทิ้ง และ
ไมมีใครรูจักคุณคา ก็นับวาเสียดายที่จะตองสูญเสียสิ่งที่ดีงาม ซ่ึงเปนเอกลักษณของชาติอยางหน่ึงไป
ดงั นั้น จึงควรทค่ี นไทยทุกคนจะไดตระหนัก ถงึ คุณคาของ ดนตรีไทย และชวยกันทะนุบํารงุ สงเสรมิ และ
รกั ษาไว เพอื่ เปนมรดกทางวฒั นธรรมของชาตสิ ืบตอไป

ในยคุ รัตนโกสินทรจ ัดวา เปน ยคุ ทองยคุ หนงึ่ ของวงการดนตรไี ทยเลยทเี ดยี ว โดยเริ่มจากสมยั
รัตนโกสินทรตอนตน มีการประพนั ธเ พลง "ทางกรอ" ข้นึ เปน ครงั้ แรก ซึ่งเปนการพัฒนาการประพนั ธ
เพลงจากเดิมซ่งึ มีเพียงเพลงทางเก็บวงดนตรใี นยุคสมยั น้เี รมิ่ มีการแบงออกเปน สามประเภท ไดแ ก

วงเครอื่ งสาย ซ่งึ ประกอบดวยเคร่ืองดนตรที ่มี สี ายท้งั หลาย เชน ซอ จะเข เปน ตน
วงปพาทย ประกอบดว ยเครอ่ื งตีเปนสวนใหญ ไดแก ระนาด ฆอง และป เปน ตน
วงมโหรี เปนการรวมกนั ของวงเครือ่ งสายและวงปพาทย แตต ัดปออกเพราะเสยี งดงั กลบ
เสียงเครอ่ื งสายอนื่ หมด
ดนตรีไทยสวนใหญที่มีพัฒนาการมาอยางรวดเร็วลวนมาจากความนิยมของเจานายในราช
สํานกั ความนยิ มเหลา น้ีแพรไ ปจนถึงขนุ นางและผูดมี เี งนิ ท้ังหลาย ตางเห็นวาการมีวงดนตรีประจําตัวถือ
วาเปนสิ่งเชิดหนาชูตา จึงมีการสรรหานักดนตรีฝมือดีมาเลนในวงของตนเอง เกิดมีการประกวด
ประชัน และการแขง ขนั กนั พัฒนาฝมือขนึ้ โดยเฉพาะสมยั รัชกาลท่ี 5 - 7 จดั วา เปนยคุ ท่วี งการดนตรไี ทย
ถงึ จดุ รุงเรอื งสุด สมยั รตั นโกสนิ ทรตอนตนมีความนิยมในการเลนและการฟง วงเครือ่ งสายและมโหรีกัน
มาก เพราะมคี วามน่มิ นวล เหมาะแกก ารฟง ขณะรับแขก รบั ประทานอาหาร หรือกลอมเขานอน เจานาย
และขา ราชการผูใหญต า งมคี วามสนใจเลนเครื่องสายกนั มาก อาทิเชน พระเจาอยูหัวรัชกาลท่ี 2 ทรงพระ

59

ปรชี าสามารถดา นซอสามสาย ทรงมซี อคพู ระหัตถช ่ือ ซอสายฟาฟาด ทรงโปรดซอสามสายมาก ถึงกับมี
พระบรมราชโองการใหออก "ตราภูมิคุมหาม" ใหแกเจาของสวนที่มีตนมะพราวซอ (มะพราวท่ีกะลา
สามารถนําไปทําซอได ปจจุบันนี้หายากมากและมีราคาแพงมาก กะลาราคาลูกละ 400 - 300,000
บาท) ซ่ึงจะเปน การยกเวนไมใหเก็บภาษีแกผูมีมะพราวซอนอกจากน้ี พระองคยังพระราชนิพนธเพลง
ไทยชอื่ บุหลันลอยเลอ่ื น ซึ่งมที ่ีมาจากพระสุบนิ นิมติ ของพระองคเ องดวย ตอ มาในยุคหลัง เร่มิ มีการนยิ ม
ฟงการขับเสภา ในยุคนั้นคือเรื่องขุนชางขุนแผน แรก ๆ ก็ขับเสภาเด่ียว ๆ หลัง ๆ มา ก็เร่ิมมีการนําเอา
ดนตรี "ปพาทย" เขา มารวมในการขับเสภาดว ย เพอ่ื ใหน กั ขับเสภาไดพักเสียงเปนระยะ หนักเขาคงเห็น
กันวาปพาทยน าฟง กวาจงึ ไมฟงเสภาเลย ตัดนกั ขับเสภาออกเหลือแตวงปพาทย ความนิยมในวงปพาทย
จึงมมี ากขึน้ และเขา มาแทนทวี่ งมโหรีและเครือ่ งสาย

ในยุคสมัยนั้นเจานายและขาราชการผูใหญตางเห็นกันวาการมีวงปพาทยชั้นดีเปนของประดับ
บารมชี ้ันเย่ยี ม จึงไดมกี ารหานกั ดนตรจี ากท่วั ทุกสารทศิ มาอยูในวงของตนเอง และมีการนําเอาวงดนตรี
มาประกวดประชนั กนั อยา งทเี่ ราไดด ูในภาพยนตรเรื่อง "โหมโรง" ในสมัยรัชกาลท่ี 6 มีการกําหนดราช
ทินนามของนักดนตรีทร่ี บั ราชการในราชสํานักเปนจํานวนมาก โดยแตละช่ือก็ตั้งใหคลองจองกันอยาง
ไพเราะ ไดแก ประสานดรุ ิยศพั ท ประดบั ดุรยิ กิจ ประดิษฐไพเราะ เสนาะดุริยางค สําอางดนตรี ศรีวาทิต
สทิ ธวิ าทนิ พิณบรรเลงราช พาทยบ รรเลงรมย ประสมสังคีต ประณตี วรศัพท คนธรรพวาที ดนตรีบรรเลง
เพลงไพเราะ เพราะสําเนยี ง เสียงเสนาะกรรณ สรรเพลงสรวง พวงสาํ เนียงรอ ย สรอ ยสําเนียงสนธ วิมลเรา
ใจ พไิ รรมยา วีณาประจินต วีนินประณีต สังคีตศัพทเสนาะ สังเคราะหศัพทสอางค ดุริยางคเจนจังหวะ
ดุริยะเจนใจ ประไพเพลงประสม ประคมเพลงประสาน ชาญเชิงระนาด ฉลาดฆองวง บรรจงทุมเลิศ
บรรเจิดปเ สนาะ ไพเราะเสยี งซอ คลอขลมุ คลอ ง วอ งจะเขร บั ขบั คําหวาน ตันตริการเจนจิต ตนั ตรกิ จิ ปรีชา
นารถประสาทศัพท คนธรรพประสิทธิ์สาร พูดถึงหนังเรื่องโหมโรงแลวจะพลาดการพูดถึงนักดนตรี
สําคัญทานหนึ่งแหงกรุงรัตนโกสินทรไปเปนไมได ทานก็คือ หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลป
บรรเลง) เพราะชีวประวัติของทานเปนแรงบันดาลใจใหผูสรางสรางหนังเร่ืองน้ีขึ้นมา หลวงประดิษฐ
ไพเราะเปนนักดนตรีทม่ี ีความสามารถท้ังปพ าทยแ ละเครอ่ื งสาย เปน ผปู ระพันธเ พลงไทยหลายเพลง เชน
แสนคาํ นงึ นกเขาขะแมร ลาวเสีย่ งเทียน ฯลฯ ช่ือเพลงเหลานี้อาจจะไมคุนหูนัก แตหาไดลองฟงแลวจะ
จําไดทันที เพราะนักดนตรีสากลรุนหลังมักนําทํานองเพลงเหลาน้ีมาประพันธเปนเพลงไทย
สากล นอกจากน้ี ทานยังเปน ผูประดษิ ฐเ ครอื่ งดนตรี "อังกะลุง" โดยดัดแปลงมาจากเครือ่ งดนตรีพ้ืนบาน
ของอนิ โดนเี ซยี อกี ดวย

60

หลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศลิ ปบรรเลง)

มคี ํากลา ววายคุ ทองของดนตรีไทยหมดไปพรอ มกับยคุ ของทา นหลวงประดิษฐไพเราะ
คาํ กลา วนีเ้ หน็ จะไมไกลเกินจริง เพราะในยุคหลังการเปล่ียนแปลงการปกครอง ในชวงสงครามโลกครง้ั ทส่ี อง
รฐั บาลไทยในยคุ ทา นจอมพล ป. พิบูลสงคราม ไดมนี โยบายสรางชาติใหเ ปน อารยะ โดยตองการสงเสริมให
ดนตรไี ทยมแี บบแผน เปน อันหน่งึ อนั เดยี วกนั และดทู ัดเทียมชาติตะวันตก จงึ ไดมีการควบคมุ ใหน กั ดนตรี
และศลิ ปะพนื้ บา นอน่ื ๆ ตองมีการสอบใบอนุญาตเลนดนตรเี พอ่ื ประกันมาตรฐานใหเ ปน ระบบเดยี วกัน มี
การออกขอ บงั คบั ใหต อ งเลนดนตรีบนเกา อ้ี หามนง่ั เลน กับพน้ื ฯลฯ ซึง่ ในทางปฏิบัตแิ ลวเกิดปญหา
มาก เนื่องจากการเลนดนตรีไทยเกดิ จากการสั่งสมรูปแบบแนวทางการเลน แตล ะสายตระกูลแตล ะครูไม
เหมอื นกัน ไมอาจถือไดว าใครผดิ ใครถกู อีกทง้ั ขอ หามหลายอยา งก็ขัดตอวิถีชีวติ โดยเฉพาะบตั รอนุญาต
เลน ดนตรี ทาํ ใหผ ูท ่ไี มใ ชน กั ดนตรีอาชพี เดือดรอนมากจากการทีไ่ มสามารถเลน ดนตรียามวางไดเ หมือนเคย
ประกอบกบั แนวคดิ ของคนรนุ ใหมท่ีสนใจวัฒนธรรมตา งชาติมากกวา โดยมองวาการเลน ดนตรไี ทยเปนสิ่ง
ลา สมัยและตอ งหามเหตกุ ารณน ้ที านหลวงประดิษฐไ พเราะไมพ อใจมาก แตไมสามารถแสดงออกได ทําได
เพียงประพนั ธเ พลง ชอ่ื "แสนคํานึง เถา" ซงึ่ มที ว งทํานองสว นสามช้นั แสดงถงึ ความอัดอน้ั ตนั ใจ พรอ มเนอ้ื
รองเปน เนือ้ หาตอวารฐั บาลในยคุ นนั้ เก่ยี วกบั การควบคมุ ศิลปะ แตผ ูใ กลช ิดของทา นเกรงวาทา นจะไดร ับ
อันตรายจากการโจมตีรัฐบาล จงึ ไดท าํ ลายตน ฉบบั เนอื้ รอง และประพันธเ น้ือรอ งขึน้ ใหมเปนเพลงรกั แทน

และไมมีใครทราบถงึ เน้อื หาตน ฉบับเนอ้ื รอ งเดมิ อกี เลย จรงิ ๆแลวมคี นเขา ใจผดิ กันเยอะ วาทานจอม
พล ป. พิบูลสงครามละเลยศิลปะวฒั นธรรมของชาติ พยายามกีดกนั ดนตรีไทย แตแ ททีจ่ ริงแลว ทา นจอมพลฯ
เปน ผูทม่ี คี วามรักและสนใจในดนตรไี ทยในระดับหนึง่ เคยปรากฏวา ทา นนยิ มฟง ดนตรไี ทย และเคยบริจาค
เงินสวนตวั จาํ นวนมากเพอื่ ดนตรไี ทยดว ย เจตนารมณข องการควบคมุ ดนตรีไทยของทานจงึ มีท่ีมาจากเจตนา

61

ดที ตี่ อ งการใหดนตรีไทยมรี ะบบระเบียบแบบแผนเทยี บเทาของตะวนั ตก แตผ ลกลับเปน ไปในทิศทาง
ตรงกนั ขา ม ดนตรไี ทยกลบั ถงึ จดุ ตกตา่ํ จนถงึ ทุกวันน้ี แมจ ะมกี ารพยายามใหประชาชนเขา ถงึ ดนตรีไทย
แลว ดนตรไี ทยยงั กลับเปน เพยี งดนตรีทีใ่ ชใ นพธิ ี เปน เรอ่ื งของแบบแผน เปนของเฉพาะกลุม ไมสามารถ
เขา ใจได ไมส ามารถเขา ถึงได จรงิ ๆแลว ทกุ คนสามารถเขา ถึงและซึมซาบความไพเราะของดนตรไี ทยได เทา
ๆ กบั ทเ่ี ราสามารถซึมซาบความไพเราะของเพลงไทยสากลท่ีเราฟงกนั อยทู ุกวัน

เรอื่ งที่ 2 เทคนิคและวิธีการเลนของเครื่องดนตรไี ทย

การเทียบเสยี งซออู
ใชข ลยุ เพยี งออเปา เสยี ง ซอล โดยปดมือบนและน้ิวคาํ้ เปาลมกลางๆ จะไดเสยี ง ซอล เพอื่ เทยี บเสียง

สายเอก สวนสายทมุ ใหป ดมอื ลางหมด จนถงึ นว้ิ กอ ย เปา ลมเบา กจ็ ะไดเสยี ง โด ตามตองการ เพอ่ื เทียบ
เสียงสายทมุ ใหตรงกบั เสยี งนั้น
การนง่ั สีซอ

นั่งขดั สมาธบิ นพ้นื หากเปนสตรใี หนัง่ พบั เพยี บขาขวาทบั ขาซาย วางกะโหลกซอไวบ นขาพับ
ดานซาย มือซายจบั คนั ซอใหตรงกับท่มี เี ชือกรัดอก ใหตํ่ากวาเชือกรดั อกประมาณ 1 น้ิว สว นมือขวาจับคนั
สี โดยแบงคนั สอี อกเปน 5 สวน แลวจบั ตรง 3 สว นใหค ันสีพาดไปบนนิ้วชี้ และนวิ้ กลางในลักษณะหงาย
มือ สวนนว้ิ หวั แมม ือ ใชกํากบั คนั สโี ดยกดลงบนนวิ้ ชี้ นิ้วนางและนิว้ กอยใหง อติดกนั เพือ่ ทําหนา ท่ดี ันคัน
ชักออกเมือ่ จะสสี ายเอก และ ดงึ เขาเมื่อจะสีสายทุม
การสีซอ

วางคนั สใี หช ดิ ดา นใน ใหอ ยูในลกั ษณะเตรยี มชักออก แลว ลากคนั สอี อกชา ๆ ดวยการใชว ิธสี อี อก
ลากคันสใี หส ุด แลว เปลี่ยนเปนสีเขา ในสายเดยี วกนั ทาํ เรื่อยไปจนกวา จะคลอง พอคลอ งดีแลว ใหเปลย่ี น
มาเปนสีสายเอก โดยดันนว้ิ นางกบั นว้ิ กอ ยออกไปเล็กนอ ย ซอจะเปล่ยี นเปน เสียง ซอล ทันที ดังนค้ี ันสี
ออก เขา ออก เขา เสียง โด โด ซอล ซอล ฝก เรื่อยไปจนเกดิ ความชาํ นาญ
ขอ ควรระวัง ตองวางซอใหต รง โดยใชม อื ซา ยจบั ซอใหพอเหมาะ อยา ใหแ นนเกนิ ไป อยาใหห ลวม
จนเกนิ ไป ขอมอื ทจ่ี ับซอตอ งทอดลงไปใหพ อดี ขณะน่งั สยี ืดอกพอสมควร อยา ใหหลงั โกง ได มอื ท่คี ีบซอ
ใหออกกําลงั พอสมควรอยา ใหซอพลกิ ไปมา

62

การเทยี บเสยี งซอดวง
ใชข ลยุ เพยี งออเปา เสยี ง ซอล โดยการปด มอื บน และ นิว้ คํ้า เปา ลมกลางๆ กจ็ ะไดเสียง ซอล ขนึ้ สาย

ทุมของซอดว ง ใหตรงกบั เสียงซอลนี้ ตอ ไปเปนเสยี งสายเอก ใชข ลุยเปา เสียง เร โดยปด น้ิวตอ ไปอีก 3 นิ้ว
เปาดวยลมแรง กจ็ ะได เสียง เร ข้ึนสายเอกใหตรงกบั เสียง เร นี้
การนัง่ สซี อ

นั่งพบั เพียบบนพ้ืน จบั คันซอดวยมอื ซาย ใหไดก ึ่งกลางต่ํากวารดั อกลงมาเล็กนอย ใหซอเอนออก
จากตวั นดิ หนอ ย คนั ซออยใู นอุงมือซาย ตัวกระบอกซอวางไวบนขา ใหตัวกระบอกซออยูในตําแหนงขอ
พับตดิ กบั ลาํ ตวั มอื ขวาจับคันสดี ว ยการแบงคนั สใี หได 5 สว น แลว จงึ จบั สวนที่ 3 ขางทา ย ใหคนั สีพาดไป
บนมอื นิว้ ชี้ นว้ิ กลางเปน สวนรบั คันสี ใชน ิว้ หวั แมมือกดกระชบั ไว นวิ้ นางกบั น้ิวกอยงอไวสว นใน ซง่ึ จะ
เปนประโยชนใ นการดนั คันสีออกมาหาสายเอก และ ดึงเขาเมอื่ ตองการสสี ายทมุ
การสีซอ

วางคันสไี วด านใน ใหอ ยใู นลกั ษณะเตรียมชกั ออก คอ ย ๆ ลากคันสีออกใหเกดิ เสียง ซอล จนสุดคัน
ชัก แลว เปล่ยี นเปน สเี ขา ในสายเดียวกัน (ทาํ เรือ่ ยไปจนกวา จะคลอง) พอซอมสายในคลองดีแลว จึงเปลี่ยน
มาสสี ายเอกซึ่งเปน เสียง เร โดยการใชน ้วิ นางกับนวิ้ กอ ยมอื ขวา ดันคนั สีออก ปฏบิ ตั จิ นคลอ งฝก สลบั ให
เกิดเสียงดังน้ี คนั สี ออก เขา ออก เขา เสยี ง ซอล ซอล เร เร
ขอ ควรระวงั ตองวางซอใหตรง โดยใชข อ มอื ซายควบคมุ อยาใหซอบดิ ไปมา

63

เครอ่ื งดดี

จะเข

เปนเคร่ืองดนตรปี ระเภทดดี มี 3 สาย เขา ใจวาไดป รบั ปรุงแกไ ขมาจากพณิ นํามาวางดีดกับพื้นเพ่ือ
ความสะดวก จะเขไดนําเขารวมบรรเลงอยูในวงมโหรีคูกับกระจับปในสมัยรัชกาลท่ี 2 แหงกรุง
รัตนโกสินทร มีผูนิยมเลนจะเขกันมาก ตัวจะเขทําเปน สองตอน คือตอนหัวและตอนหางตอนหัวเปน
กระพงุ ใหญ ทําดวยไมแกนขนุน ทอนหัวและทอนหางขุดเปนโพรงตลอด ปดใตทองดวยแผนไม มีเทา
รองตอนหัว 4 เทา และตอนปลายอีก 1 เทาทําหลังนูนตรงกลาง ใหส องขางลาดลง โยงสายจากตอนหัวไป
ทางตอนหางเปน 3 สาย มลี ูกบดิ ประจาํ สายละ 1 อัน สาย 1 ใชเสนลวดทองเหลือง อีก 2 สายใชเสนเอ็น มี
หยอ งรับสายอยูตรงปลายหาง กอนจะถึงลกู บดิ ระหวา งตวั จะเขมีแปนไมเรียกวา “นม” รองรับสายติดไว
บนหลงั จะเข รวมทั้งสิน้ 11 อัน เพ่ือไวเ ปน ทสี่ ําหรบั นว้ิ กดนมแตละอันสูง เรียงลําดับขึ้นไป เวลาบรรเลง
ใชด ดี ดว ยไมด ีดกลมปลายแหลมทาํ ดว ยงาชางหรอื กระดูกสัตว เคยี นดวย เสนดายสําหรับพันติดกับปลาย
น้ิวชี้ขางขวาของผูดีด และใชนิ้วหัวแมมือ กับนิ้วกลางชวยจับใหมีกําลัง เวลาแกวงมือสายไปมา ให
สมั พันธ กับมอื ขางซายขณะกดสายดว ย

ซงึ

เปนเครอื่ งดนตรชี นดิ ดีด มี 4 สาย เชน เดียวกบั กระจบั ป แตม ีขนาดเล็กกวา กะโหลกมีรปู รา ง
กลม ทง้ั กะโหลกและคันทวน ใชไ มเ น้อื แขง็ ชิน้ เดยี วควาน ตอนทเ่ี ปนกะโหลกใหเ ปนโพรงตัดแผน ไมใ ห
กลม แลว เจาะรตู รงกลางทาํ เปนฝาปดดา นหนา เพื่ออมุ เสยี งใหกงั วาน คันทวนนาํ เปนเหลย่ี มแบนตอน
หนา เพ่ือตดิ ตะพานหรอื นมรบั น้ิว จํานวน 9 อนั ตอนปลายคนั ทวนทาํ เปนรปู โคง และขดุ ใหเ ปนรอง เจาะ
รูสอดลูกบิดขา งละ 2 อัน รวมเปน 4 อันสอดเขาไปในรอง สาํ หรับขนึ้ สาย
4 สาย สายของซงึ ใชส ายลวดขนาดเล็ก 2 สาย และ สายใหญ 2 สาย ซึงเปน เครอื่ งดีดท่ีชาวไทยทาง
ภาคเหนอื นยิ มนํามา เลน รว มกบั ปซ อ และ สะลอ

64

พิณเปยะ

พิณเปย ะ หรอื พณิ เพียะ เปน เคร่อื งดนตรีพน้ื เมอื งลา นนาชนดิ หน่งึ เปน เคร่ืองดนตรปี ระเภทดีด มี
คนั ทวน ตอนปลายคนั ทวนทําดวยเหลก็ รปู หวั ชา งทองเหลือง สําหรบั ใชเ ปนที่พาดสาย ใชสายทองเหลือง
เปน พืน้ สายทองเหลืองน้จี ะพาดผา นสลกั ตรงกะลาแลวตอ ไปผกู กบั สลักตรงดานซาย สายของพิณเปย ะมี
ทงั้ 2 สายและ 4 สาย กะโหลกของพิณเปยะทาํ ดวยเปลือกน้ําเตา ตดั คร่งึ หรอื กะลามะพรา ว ก็ได เวลาดดี ใช
กะโหลกประกบตดิ กับหนา อก ขยบั เปด ปด ใหเ กดิ เสียงตามตอ งการ ในสมัยกอ นชาวเหนือมักจะใชพ ณิ
เปยะดีดคลอกบั การขับ ลาํ นาํ ในขณะที่ไปเกี้ยวสาว

65

เครอื่ งสี

ซอดว ง

เปนซอสองสาย กะโหลกของซอดว งนน้ั แตเดมิ ใชก ระบอกไมไผ กะโหลกของซอดว งนี้ ใน
ปจจบุ ันใชไมจ รงิ หรือ งาชางทํากไ็ ด แตท นี่ ยิ มวา เสยี งดนี นั้ กะโหลกซอดว งตองทําดว ยไมล าํ เจยี ก สว น
หนาซอนิยมใชห นงั งเู หลอื มขงึ เพราะทาํ ใหเ กดิ เสยี งแกวเกดิ ความไพเราะอยางย่ิง ลกั ษณะของซอดวง มี
รปู รา งเหมอื นกับซอของจีนที่เรียกวา “ฮู – ฉนิ “ (Huchin) ทกุ อยา ง เหตุท่เี รียกวา ซอดวง กเ็ พราะมีรูปราง
คลายเครอ่ื งดกั สตั ว กระบอก ไมไ ผเ หมือนกนั

ซออู

เปน ซอสองสาย ตัวกะโหลกทําดว ยกะลามะพรา ว คนั ทวนซออนู ี้ ยาวประมาณ 79 ซม. ใชส ายซอ
สองสายผกู ปลายทวนใตก ะโหลก แลว พาดผานหนาซอ ขนึ้ ไปผูกไวก บั ลกู บดิ สองอัน โดยเจาะรคู ันทวน
ดา นบน แลวสอดลกู บิดใหทะลผุ านคนั ทวนออกมา และใชเ ชอื กผูกรงั้ กบั ทวนตรงกลางเปน รดั อก เพือ่ ให
สายซอตงึ และสําหรับเปน ทกี่ ดสายใตรดั อกเวลาสี สว นคนั สขี องซออูนั้น
ทาํ ดว ย ไมจ รงิ ใชข นหางมา ตรงหนาซอใชผ ามวนกลมๆ เพื่อทําหนาทเี่ ปน หมอนหนนุ สายใหพ น หนา ซอ
ดานหลงั ของซออมู ีรูปรา งคลายๆกบั ซอของจนี ที่เรียกวา ฮู – ฮู ( Hu-hu ) เหตทุ เี่ รยี กวา ซออูกเ็ พราะ เรยี ก
ตามเสียงที่ไดย ินนั่นเอง

66

สะลอ

สะลอ เปน เครอื่ งดนตรพี นื้ เมืองลา นนาชนิดหนงึ่ เปน ประเภทเครอ่ื งสซี ง่ึ มที ้ัง 2 สาย และ
3 สาย คันชักสาํ หรับสีจะอยขู างนอกเหมอื นคนั ชักซอสามสาย สะลอ เรยี กอกี อยา งหน่ึงวา ทรอ หรอื ซะลอ
ใชไ มแ ผน บางๆปดปากกะลาทําหลกั ท่หี วั สําหรบั พาดทองเหลอื ง ดา นหลังกะโหลกเจาะเปนรปู ลวดลาย
ตา งๆสว นดา นลา งของกะโหลก เจาะทะลลุ ง ขา งลาง เพือ่ สอดคนั ทวนทีท่ ําดว ยไมชิงชนั ตรงกลางคนั ทวน
มรี ดั อกทําดว ยหวายปลายคนั ทวน ดานบนเจาะรสู าํ หรบั สอดลูกบิด ซงึ่ มี 2 หรือ
3 อัน สําหรับขึงสายซอ จากปลายลกู บิดลงมาถงึ ดา นกลางของกะโหลกมีหยอ งสําหรบั หนนุ สาย
สะลอ เพื่อใหเ กดิ เสยี งเวลาสี คันชักสะลอ ทําดว ยไมดดั เปน รูป โคง ขึงดว ยหางมา หรอื พลาสตกิ
เวลาสใี ชย างสนถูทาํ ใหเ กิดเสยี งได สะลอใชบ รรเลงประกอบการแสดงหรือบรรเลงรวมกบั บทรอ งและ
ทาํ นองเพลงไดทุกชนิดเชน เขากบั ปใ นวงชา งซอ เขากบั ซงึ ในวงพนื้ เมือง หรือใชเ ดย่ี วคลอรอง
กไ็ ด
ซอสามสาย

ซอสามสาย ปรากฏหลกั ฐานจากจดหมายเหตุ ลาลแู บร ท่บี ันทึกไววา “….ชาวสยามมีเครื่อง
ดุริยางคเล็กๆ นาเกลียดมาก มีสามสายเรยี กวา “ซอ” ….” ซึง่ ชใี้ หเ หน็ วาในสมยั กรงุ ศรีอยุธยาหรือกอ นนนั้
มซี อสามสายและนยิ มเลนกัน ยุคตนของกรงุ รตั นโกสนิ ทร ในสมัยของพระบาทสมเดจ็
พระพุทธเลิศหลานภาลยั รัชกาลที่ 2 พระองคทา นยังโปรดทรงซอสามสายเปนอยา งยง่ิ จงึ ทําใหพ ระองค
ทานไดประดษิ ฐค ดิ สรางซอสามสายไดดวยความประณตี งดงาม และเปนแบบอยางมาจนถึงปจจุบันนี้

สว นตา งๆของซอสามสายมีชอ่ื เรยี กดงั น้ี
(1) ทวนบน เปนสว นบนสุดของคนั ซอ ควานดา นในใหเ ปน โพรงโดยตลอด ดานบนสดุ มรี ปู รา ง

เปน ทรงเทรดิ ดา นหนา ตรงปลายทวนตอนลา ง ทวนบนน้ที าํ หนาท่คี ลา ยๆกบั ทอ อากาศ (Air column) ให
เสยี งทเี่ กดิ จากกะโหลกเปน ความถข่ี องเสียง แลวลอดผานออกมา ทางทวนบนน้ไี ด

(2) ทวนลา ง ทําเปนรปู ทรงกระบอก และประดษิ ฐล วดลายสวยงาม และเรียกทวนลางนว้ี า ทวน
เงิน ทวนทอง ทวนมกุ ทวนลงยา เปนตน ทวนลาง ทาํ หนา ท่เี ปน ตาํ แหนงสําหรับกดนิ้ว ลงบนสายใน
ตาํ แหนง ตา งๆ

(3) พรมบน คอื สวนท่ตี อจากทวนลา งลงมา สว นบนกลงึ เปนลูกแกว สว นตอนลางทําเปนรปู ปาก
ชา งเพ่อื ประกบกับกะโหลกซอ

(4) พรมลาง สว นท่ปี ระกบกบั กะโหลกซอทําเปนรปู ปากชา ง เชน เดียวกับสว นลา งของ
พรมบน ตรงกลางของพรมลางเจาะรูดา นบนเพือ่ ใชสาํ หรบั เปน ที่รอ ย”หนวดพราหมณ” เพ่ือคลอ งกบั สาย
ซอทงั้ สามสายและเหนยี่ วรง้ั ใหต งึ ตรงสว นปลายสดุ ของพรมลา งกลงึ เปน “เกลียวเจดยี ย อด

(5) ถว งหนา ควบคมุ ความถีข่ องเสยี ง ทําใหมเี สยี งนมุ นวลไพเราะ นา ฟง ย่ิงขึน้

67

(6 ) หยอ ง ทาํ ดว ยไมไ ผ แกะใหเปน ลกั ษณะคู ปลายทั้งสองของหยอ งควา นเปน เบาขนมครก
เพื่อทาํ ใหเสียง ท่ีเกิดขน้ึ สง ผานไปยงั หนา ซอมีความกงั วานมากยิ่งขน้ึ

(7) คนั สี (คันชกั ) คันสีของซอสามสาย ประกอบดว ยไมและหางมา คันสนี นั้ เหลาเปนรปู คันศร
โดยมากนยิ มใชไมแกว เพราะเปน ไมเ นอ้ื แข็ง และมีลวดลายงดงาม

เคร่อื งตี

ระนาดเอก
วิวฒั นาการมาจากกรบั ลูกระนาดทาํ ดว ยไมไ ผบ ง หรือไมแ กน โดยนาํ มาเหลาใหไดตามขนาดที่

ตอ งการ แลว ทาํ รางเพ่ืออุมเสยงเปนรูปคลา ยลาํ เรอื ใหห ัวและทายโคงขึ้น เรยี กวา รางระนาด แผน ไมทีป่ ด
หวั ทา ยรางระนาดเราเรียกวา “โขน” ระนาดเอกในปจ จบุ นั มีจาํ นวน 21 ลูก มคี วามยาวประมาณ 120 ซม. มี
เทา รอง รางเปนเทา เดย่ี ว รูปคลา ยกบั พานแวน ฟา
ระนาดทมุ

เปนเครือ่ งดนตรีท่ีสรางขนึ้ มาในรชั กาลท่ี 3 แหง กรุงรตั นโกสินทร เปน การสรางเลยี นแบบระนาด
เอก รางระนาดทุมนั้นประดิษฐใ หมรี ูปรางคลายหีบไม แตเ วาตรงกลางใหโ คง โขนปด หวั ทายเพื่อ เปนที่
แขวนผืนระนาดน้ัน ถาหากวัดจากโขนดา นหนงึ่ ไปยงั โขนอกี ดา นหนึ่ง รางระนาดทมุ จะมขี นาดยาว
ประมาณ 124 ซม. ปาก รางกวางประมาณ 22 ซม. มีเทาเต้ยี ๆรองไว 4 มุมราง
ระนาดเอกเหลก็ หรอื ระนาดทอง

ระนาดเอกเหลก็ เปน เคร่ืองดนตรที ป่ี ระดษิ ฐขนึ้ ในรัชกาลที่ 4 แหงกรงุ รตั นโกสนิ ทร แตเดมิ ลกู
ระนาดทาํ ดว ยทองเหลือง จึงเรยี กกนั วา ระนาดทอง ระนาดเอกเหลก็ มีขนาด 23.5 ซม. กวา งประมาณ 5
ซม. ลดหล่นั

68

ขึน้ ไปจนถงึ ลูกยอดที่มขี นาด 19 ซม. กวา งประมาณ 4 ซม. รางของระนาดเอกเหลก็ นั้น ทําเปน รูปสเ่ี หลย่ี ม
มีเทา รองรบั ไวท ง้ั 4 ดาน

ระนาดทุมเหลก็
ระนาดทุมเหลก็ เปนเครอ่ื งดนตรีทีพ่ ระบาทสมเด็จพระปนเกลา เจาอยูหัว ในรชั กาลท่ี 4 มี

พระราชดํารใิ หสรางข้ึน ระนาดทุม เหล็กมจี ํานวน 16 หรือ 17 ลูก ตวั รางระนาดยาวประมาณ 1 เมตร ปาก
ราง กวางประมาณ 20 ซม. มเี ทา รองตดิ ลูกลอ 4 เทา เพอ่ื ใหเ คลอ่ื นที่ไปมาไดสะดวก ตัวรางสงู จากพื้นถงึ
ขอบบนประมาณ 26 ซม. ระนาด ทุกชนิดที่กลา วมานน้ั จะใชไ มต ี 2 อัน สาํ หรบั ระนาดเอกทาํ ไมต ีเปน 2
ชนิด ชนดิ หนึง่ ทาํ หัวไมตใี หแขง็ เมือ่ ตจี ะมีเสยี งดงั เกรยี วกราว เมื่อนําเขา ผสมวงจะเรยี กวา “วงปพ าทยไม
แข็ง” อีกชนิดหนึ่ง ซง่ึ เกดิ ขนึ้ ในสมัยรัชกาลที่ 5 ประดิษฐไมต ีใหอ อนนมุ เม่อื ตีจะเกิด เสยี งนุมนวล เวลา
นําระนาดเอกทใี่ ชไมต ีชนดิ นม้ี าผสมวง จะเรียกวา “วงปพ าทยไมน วม”

ลกั ษณะไมต ีระนาดมดี ังนี้
(1) ไมแขง็ ปลายไมระนาด พอกดว ยผาชบุ นํ้ารกั จนแขง็
(2) ไมนวม ปลายไมร ะนาด ใชผา พันแลวถกั ดว ยดายจนนมุ
(3) ไมต รี ะนาดทมุ ปลายไมร ะนาด ใชผาพนั พอกใหโ ต และนมุ เพ่ือตใี หเ กดิ เสยี งทุม
(4) ไมต รี ะนาดเหลก็ ปลายไมต ที ําดวยแผนหนังดิบ ตัดเปน วงกลมเจาะรูตรงกลาง แลวเอา

ไมเปน ดา มสาํ หรบั ถือมขี นาดใหญก วาไมตีระนาดเอกธรรมดา
(5) ไมตรี ะนาดทุม เหล็ก ทําลกั ษณะเดียวกบั ไมต ฆี อ งวง แตป ลายไมพันดว ยหนงั ดบิ เพ่อื ให

แขง็ เวลาตี จะเกดิ เสียงได

69

เครื่องเปา

ขลยุ
ทําดว ยไมไ ผป ลอ งยาวๆ ไวข อ ทางปลายแตเ จาะขอ ทะลุ ยา งไฟใหแ หง แลวตบแตง ผวิ ให ไหม

เกรียมเปนลวดลายสวยงาม ดานหนาเจาะรกู ลม ๆ เรยี งแถวกนั 7 รู สําหรับน้วิ ปด เปด เสยี ง ขลุยไมม ลี น้ิ
เหมอื นป แตเ ขาใชไมอุดเต็มปลอ ง แลว ปาดดานลา งใหมชี อ ง ไมอุดนเ้ี รยี กวา “ดาก” ทาํ ดว ย
ไมส ัก ดา นหลงั ใตด ากลงมา เจาะรูเปนรปู สเี่ หลย่ี มผนื ผา แตป าดตอนลางเปน ทางเฉยี งไมเ จาะ ทะลุตรง
เหมือนรดู านหนา รทู ่ีเปน รูปสเี่ หล่ียมผนื ผาน้ี เรียกวา “รปู ากนกแกว ” ใตร ปู ากนกแกว ลงมา
เจาะรอู ีก 1 รู เรียกวา “รนู ้วิ คํ้า” เหนอื รูน้วิ คา้ํ ดา น หลัง และเหนอื รบู นของรดู า นหนาทั้งเจด็ รู แตอ ยทู าง
ดา นขวา เจาะรอู กี รหู นง่ึ เรยี กวา “รูเยือ่ ” เพราะแตกอ นจะใชเ ย่ือไมไผป ด รูนี้ตอมากไ็ มค อยไดใ ช ตรงปลาย
เลาขลุยจะเจาะรูใหซ ายขวา ตรงกนั เพอ่ื รอ ยเชอื ก เรยี กวา “รูรอ ยเชือก” ดังน้ัน จะสังเกตวา ขลุย 1 เลา จะมี
รูท้งั สนิ้ 14 รู

ขลุย มีทง้ั หมด 3 ชนิดคอื
(1) ขลยุ หลีบ มีขนาดเลก็
(2) ขลยุ เพียงออ มขี นาดกลาง
(3) ขลุยอู มีขนาดใหญ

ตอ มามผี ูสรางขลยุ กรวดขน้ึ มาอกี ชนดิ หน่ึง มเี สียงสูงกวาขลยุ เพียงออ 1 เสยี ง
ขลยุ กรวดใชก บั วงเครอ่ื งสายผสมท่นี ําเอาเคร่ืองดนตรฝี รั่ง มาเลนรว มวง

70

ป
ป เปนเคร่ืองดนตรไี ทยแท ๆ ทาํ ดวยไมจ ริง กลงึ ใหเ ปนรปู บานหวั บานทาย ตรงกลางปอง เจาะ

ภายในใหก ลวงตลอดเลา ทางหัวของปเ ปน ชอ งรูเล็กสว นทาง ปลายของป ปากรใู หญใชช นั หรอื วสั ดอุ ยาง
อน่ื มาหลอ เสรมิ ขน้ึ อกี ราวขางละ ครึง่ ซม. สว นหวั เรียก “ทวนบน” สว นทายเรียก”ทวนลาง” ตอนกลาง
ของป เจาะรนู ิ้วสาํ หรบั เปล่ยี นเสยี งลงมาจาํ นวน 6 รู รตู อนบนเจาะเรยี งลงมา 4 รู เจาะรลู า งอกี 2 รู ตรง
กลางของเลาป กลึงขว้ันเปน เกลยี วคูไ วเปนจํานวน 14 คู เพือ่ ความสวยงามและกนั ลืน่ อกี ดว ย ตรงทวนบน
นัน้ ใสลิ้นปท่ที าํ ดว ย ใบตาลซอ นกนั 4 ชั้น ตดั ใหก ลมแลว นําไปผูกตดิ กับทอลมเล็กๆท่ี เรียกวา “กําพวด”
กําพวดน้ีทําดว ยทองเหลือง เงนิ นาค หรอื โลหะอยางอื่นวธิ ีผูกเชือกเพอ่ื ใหใ บตาลตดิ กับกาํ พวดนั้น ใชว ธิ ี
ผูกท่ีเรียกวา “ผกู ตะกรุดเบด็ ” สวนของกําพวดท่ีจะตอ งสอดเขา ไปเลาปน น้ั เขาใชถักหรอื เคียน ดว ย
เสนดา ย สอดเขา ไปในเลาปใ หพอมิดทพี่ ันดายจะทําใหเ กดิ ความแนนกระชับยิ่งขึน้
ปของไทยจดั ไดเ ปน 3 ชนิดดงั นี้

(1) ปนอก มขี นาดเล็ก เปนปท ี่ใชก นั มาแตเดมิ
(2) ปกลาง มีขนาดกลาง สาํ หรับเลนประกอบการแสดงหนงั ใหญ มสี ําเนียงเสยี งอยูร ะหวาง ปน อก
กับปใน
(3) ปใ น มขี นาดใหญ เปน ปท พ่ี ระอภัยมณใี ชสําหรับเปาใหน างผีเสื้อสมุทร
วงเครอ่ื งสาย

วงดนตรไี ทยประเภทหนง่ึ ซง่ึ เครอ่ื งดนตรีสว นใหญใ นวงจะประกอบดวยเคร่ืองดนตรที ีใ่ ชส าย
เปน ตน กาํ เนิดของเสยี งดนตรี เชน ซอดวง ซออู จะเข แมว า เครือ่ งดนตรีทน่ี ํามาบรรเลงนั้นจะมีวธิ ีบรรเลง
แตกตางกัน เชน สี ดดี หรอื ตี กต็ าม จึงเรยี กวงดนตรีประเภทน้ีวา "วงเครอื่ งสาย"

71

วงเคร่ืองสายอาจมเี ครอื่ งดนตรปี ระเภทเครอื่ งเปา เชน ขลุย หรือเครอื่ งกาํ กบั จงั หวะ เชน ฉงิ่
กลอง บรรเลงดว ยก็ถือวาอยใู นวงเครื่องสายเชน กนั เพราะมีเปน จาํ นวนนอยทน่ี ําเขา มารว มบรรเลงดว ยเพอ่ื
ชว ยเพม่ิ รสในการบรรเลงดว ยเพอ่ื ใหน า ฟงมากยงิ่ ขนึ้

วงเครอ่ื งสายเกิดขึ้นในสมัยอยุธยา ซ่งึ มีเครอ่ื งสี คือ ซอ เครอื่ งดีด คอื จะเข และกระจบั ป ผสม
ในวง ปจ จุบนั วงเคร่ืองสายมี 4 แบบ คือ

1. วงเคร่ืองสายไทยเครอ่ื งเด่ยี ว เปน วงเครื่องสายทม่ี เี ครอ่ื งดนตรผี สมเพียงอยางละ 1 ช้ิน เรยี ก
อกี อยางหน่ึงวา วงเคร่ืองสายไทยวงเล็ก เครื่องดนตรที ีผ่ สมอยใู นวงเครอ่ื งสายไทยเครอื่ งเดี่ยวนี้นับวา เปน
ส่ิงสาํ คัญและถือเปน หลกั ของวงเครื่องสายไทยทีจ่ ะขาดสิง่ หนง่ึ สิ่งใดเสยี ไมไ ด เพราะแตละสง่ิ ลวนดาํ เนิน
ทํานองและมหี นา ทต่ี าง ๆ กัน เมือ่ ผสมเปนวงขึ้นแลว เสยี งและหนา ท่ขี องเครื่องดนตรีแตละอยางกจ็ ะ
ประสมประสานกนั เปน อนั ดี เคร่ืองดนตรที ี่ผสมอยูในวงเคร่อื งสายไทยเครอ่ื งเด่ยี วซง่ึ ถอื เปน หลัก คอื

1. ซอดวง เปน เครื่องสที ่ีมีระดบั เสียงสูงและกระแสเสยี งดัง มีหนาที่ดําเนนิ ทํานองเพลง
เปน ผนู าํ วง และเปนหลกั ในการดาํ เนินทาํ นอง

2. ซออู เปน เครื่องสที ่มี รี ะดบั เสยี งทุม มหี นา ทด่ี าํ เนนิ ทาํ นองหยอกลอ ย่วั เยา กระตนุ ให
เกิดความครกึ ครน้ื สนกุ สนานในจําพวกดาํ เนินทาํ นองเพลง

3. จะเข เปนเคร่ืองดีดดาํ เนนิ ทํานองเพลงเชน เดยี วกบั ซอดว ง แตมวี ธิ ีการบรรเลงแตกตาง
ออกไป

4. ขลุยเพียงออซงึ่ เปนขลยุ ขนาดกลาง เปน เคร่ืองเปาดําเนินทาํ นองโดยสอดแทรกดวย
เสียงโหยหวนบาง เกบ็ บาง ตามโอกาส

5. โทนและรํามะนา เปนเครอ่ื งตที ีข่ งึ หนังหนา เดยี ว และทง้ั 2 อยา งจะตอ งตใี หส อดสลบั
รบั กันสนิทสนมผสมกลมกลืนเปน ทาํ นองเดยี วกนั มหี นา ทีค่ วบคมุ จงั หวะหนา ทับ บอกรสและสําเนียง
เพลงในภาษาตา ง ๆ และกระตนุ เรงเรา ใหเ กดิ ความสนกุ สนาน

6. ฉิง่ เปนเครอ่ื งตี มีหนา ทคี่ วบคุมจงั หวะยอยใหก ารบรรเลงดาํ เนินจงั หวะไปโดย
สม่าํ เสมอ หรือชา เรว็ ตามความเหมาะสมเคร่อื งดนตรใี นวงเครอื่ งสายไทยเคร่อื งเด่ยี วอาจเพม่ิ เครอื่ งที่จะทาํ
ใหเกิดความไพเราะเหมาะสมไดอกี เชน กรับและฉาบเล็กสาํ หรับตีหยอกลอย่ัวเยา ในจําพวกกาํ กับจังหวะ
โหมงสาํ หรบั ชวยควบคุมจังหวะใหญ

2. วงเครอื่ งสายไทยเครอื่ งคู คําวา เครือ่ งคู ยอ มมคี วามหมายชัดเจนแลววาเปนอยา งละ
2 ชน้ิ แตส าํ หรับการผสมวงดนตรจี ะตอ งพิจารณาใครค รวญถึงเสยี งของเครือ่ งดนตรีทจี่ ะผสมกนั นนั้ วา จะ
บังเกดิ ความไพเราะหรอื ไมอ กี ดวย เพราะฉะนนั้ วงเคร่ืองสายไทยเครอ่ื งคจู ึงเพิ่มเครือ่ งดนตรีในวง
เครอ่ื งสายไทยเครือ่ งเดีย่ วขนึ้ เปน 2 ชิ้น แตเ พยี งบางชนิด คอื

1. ซอดว ง 2 คนั แตทาํ หนา ท่ผี นู าํ วงเพียงคันเดยี ว อกี คนั หนง่ึ เปนเพียงผชู วย

72

2. ซออู 2 คัน ถา สเี หมือนกันไดกใ็ หด ําเนินทาํ นองอยา งเดียวกนั แตถา สเี หมอื นกันไมไดกใ็ ห
คันหนงึ่ หยอกลอ หาง ๆ อกี คนั หน่งึ หยอกลอ ยัว่ เยา อยางถี่ หรอื จะผลดั กันเปนบางวรรคบางตอนก็ได

3. จะเข 2 ตัว ดําเนินทํานองแบบเดยี วกัน
4. ขลยุ 2 เลา เลาหนึ่งเปนขลยุ เพียงอออยางในวงเครอื่ งสายไทยเคร่อื งเดี่ยว
สวนเลาทเ่ี พมิ่ ขึ้นเปนขลยุ หลีบซ่ึงมีขนาดเลก็ กวาขลุยเพียงออ และมเี สียงสงู กวาขลุยเพยี งออ 3 เสียง มี
หนา ท่ีดําเนินทาํ นองหลบหลกี ปลกี ทางออกไป ซงึ่ เปน การยว่ั เยา ไปในกระบวนเสยี งสูงสําหรบั โทน
ราํ มะนา และฉง่ิ ไมเ พ่มิ จํานวน สว นฉาบเลก็ และโหมง ถาจะใชก ็คงมจี ํานวนอยางละ 1 ชิ้นเทา เดมิ ตั้งแต
โบราณมา วงเคร่อื งสายไทยมอี ยา งมากกเ็ พยี งเครอ่ื งคดู งั กลาวแลวเทานน้ั ในสมัยหลังไดม ีผคู ดิ ผสมวง
เปน วงเคร่อื งสายไทยวงใหญ ขนึ้ โดยเพม่ิ เครือ่ งบรรเลงจาํ พวกดาํ เนนิ ทํานอง เชน
ซอดวง ซออู และขลยุ ข้นึ เปน อยางละ 3 ชนิ้ บา ง 4 ชิน้ บา ง การจะผสมเครื่องดนตรชี นิดใดเขามาในวงนน้ั
ยอ มกระทาํ ได ถา หากเครอื่ งดนตรีน้นั มเี สียงเหมาะสมกลมกลนื กบั เครอ่ื งอื่น ๆ แตจะเพ่ิมเตมิ ในสวน
เครือ่ งกํากับจังหวะ เชน โทน รํามะนา ฉิง่ ฉาบ และโหมง ไมได ไดแตเปลย่ี นเปน อยางอ่นื ไป เชน ใชกลอง
แขกแทนโทน รํามะนา

3. วงเครอ่ื งสายผสม เปนวงเครอ่ื งสายท่ีนาํ เอาเครอ่ื งดนตรีตางชาตเิ ขามารวมบรรเลงกับ
เครอื่ งสายไทย การเรียกชอ่ื วงเครือ่ งสายผสมน้นั นยิ มเรียกตามช่อื ของเคร่อื งดนตรตี างชาตทิ น่ี ําเขามารวม
บรรเลงในวง เชน นาํ เอาขมิ มารว มบรรเลงกับ ซอดว ง ซออู ขลุย และเครือ่ งกาํ กบั จังหวะตา ง ๆ แทนจะเข ก็
เรยี กวา "วงเครอ่ื งสายผสมขิม" หรือนาํ เอาออรแ กนหรือไวโอลินมารว มบรรเลงดว ยกเ็ รียกวา "วง
เครือ่ งสายผสมออรแ กน" หรอื "วงเครอ่ื งสายผสมไวโอลิน" เครือ่ งดนตรตี า งชาติที่นยิ มนาํ มาบรรเลงเปน
วงเคร่ืองสายผสมนน้ั มมี ากมายหลายชนิด เชน ขิม ไวโอลนิ ออรแ กน เปย โน
หบี เพลงชัก แอคคอรเ ดียน

4. วงเครือ่ งสายปชวา คือ วงเครอื่ งสายไทยทงั้ วงบรรเลงประสมกับวงกลองแขก
โดยไมใชโ ทนและรํามะนา และใชข ลยุ หลบี แทนขลยุ เพียงออกเพื่อใหเ สยี งเขากบั ปชวาไดดี
เดิมเรยี กวา วงกลองแขกเครื่องใหญ วงเคร่อื งสายปช วา นี้เกดิ ขน้ึ ในปลายรชั สมยั พระบาทสมเด็จพระจอม
เกลา เจา อยหู วั การบรรเลงเครอ่ื งสายปช วานน้ั นักดนตรจี ะตอ งมไี หวพรบิ และความเชยี่ วชาญในการบรรเลง
เปน พิเศษ โดยเฉพาะฉิง่ กํากับจงั หวะจะตองเปน คนท่ีมสี มาธดิ ที ี่สดุ จึงจะบรรเลงไดอยา งไพเราะ เพลงที่วง
เครื่องสายปช วานิยมใชบรรเลงเปน เพลงโหมโรง ไดแ ก เพลงเร่ืองชมสมุทร เพลงโฉลก เพลงเกาะ เพลง
ระกํา เพลงสะระหมา แลว ออกเพลงแปลง เพลงออกภาษา แลวกลับมาออกเพลงแปลงอีกครั้งหนง่ึ

73

วงมโหรี

วงดนตรไี ทยประเภทหนงึ่ ซ่งึ ประกอบดว ยเคร่อื งดนตรีผสมทง้ั ดดี สี ตี เปา เปนวงดนตรีท่ีใช
บรรเลงเพอื่ ขบั กลอม ไมน ิยมบรรเลงในการแสดงใด ๆ

วงมโหรมี ี 5 แบบ คอื
1. วงมโหรเี คร่อื งส่ี เปน วงมโหรีทรี่ วมเอาการบรรเลงพณิ และการขับไม ซึ่งมมี าแตโ บราณเขา

ดวยกนั เกดิ ขน้ึ ครั้งแรกในสมยั อยธุ ยา มเี ครอ่ื งดนตรี 4 ชิน้ คอื
1.1 ทับ (ปจ จุบันเรยี กวา โทน) เปน เคร่ืองควบคมุ จงั หวะ
1.2 ซอสามสาย
1.3 กระจบั ป
1.4 กรบั พวง (ผขู ับรอ งเปน ผูตกี รับพวง)
วงมโหรเี คร่อื งส่ีนี้เดิมผชู ายเปน ผบู รรเลง ตอ มาเม่อื นิยมฟง มโหรีกันแพรห ลาย

ผมู ีบรรดาศักดจ์ิ ึงนิยมใหผูหญงิ ฝก หัดบรรเลงบางและไดรบั ความนิยมสบื ตอมา
2. วงมโหรีเครอื่ งหก คอื วงมโหรเี ครือ่ งสซ่ี ง่ึ เพม่ิ เครื่องดนตรอี กี 2 อยา ง คอื รํามะนา สาํ หรับตี

กํากบั จังหวะคกู ับทบั และขลุย (ปจ จบุ ันเรยี กวา ขลยุ เพียงออ) สําหรบั เปา ดําเนนิ ทาํ นอง และเปล่ียนใชฉ ง่ิ
แทนกรับพวง นับเปนการบรรเลงท่ีมีเคร่ืองดนตรคี รบทงั้ ดดี สี ตี และเปา เกดิ ขึ้นในตอนปลายสมยั อยธุ ยา

3. วงมโหรีเครื่องเดีย่ ว หรอื มโหรีเครอ่ื งเล็ก คือ วงมโหรีท่ีไดเพมิ่ เครอ่ื งดนตรแี ละเปลย่ี นแปลง
มาโดยลําดับต้งั แตส มัยรัตนโกสนิ ทรตอนตน ครั้งแรกเพ่มิ ระนาดเอกและฆอ งวง (ภายหลังเรียกวา ฆอง
กลางหรอื ฆองมโหร)ี (ดู ฆองมโหรี ประกอบ) ตอมาจงึ ไดเ พ่ิมซอดวงและ
ซออู สว นกระจบั ปน น้ั เปลย่ี นเปนใชจ ะเขแ ทน เนื่องจากเวลาบรรเลงจะเขวางราบไปกับพื้น ซ่ึงตา งกับ
กระจับปท ต่ี อ งตั้งดีด ทง้ั นมทใ่ี ชรองรับสายและบังคบั เสียงก็เรยี งลาํ ดบั มีระยะเหมาะสมกวา กระจับป เวลา
บรรเลงจงึ ทาํ ใหใชน ิว้ ดดี ไดสะดวกและแคลว คลอ งกวา นอกจากนีจ้ ะเขย งั สามารถ
ทาํ เสียงไดด ังและทาํ เสียงไดมากกวา กระจบั ป

74

ปจจุบนั วงมโหรีเครือ่ งเดย่ี วประกอบดวยเครอื่ งดนตรีดงั นี้
1. ซอสามสาย 1 คนั ทําหนาท่ีคลอเสียงผูขับรอง และบรรเลงดําเนินทํานองรวมในวง
2. ซอดว ง 1 คัน ดําเนนิ ทาํ นองโดยเกบ็ บาง หวานบาง
3. ซออู 1 คนั ดําเนินทาํ นองเปน เชิงหยอกลอ ยวั่ เยาไปกับทาํ นองเพลง
4. จะเข 1 ตัว ดาํ เนินทาํ นองโดยเก็บบาง รัวบาง และเวน หา งบา ง
5. ขลุยเพียงออ 1 เลา ดําเนินทํานองเกบ็ บาง โหยหวนบาง
6. ระนาดเอก 1 ราง ดําเนินทํานองเกบ็ บา ง กรอบา ง ทําหนา ที่เปนผนู าํ วง
7. ฆอ งวง (เรียกวา ฆอ งกลางหรอื ฆอ งมโหร)ี 1 วง ดาํ เนินทํานองเนือ้ เพลงเปนหลักของวง
8. โทน 1 ลกู ราํ มะนา 1 ลูก ตีสอดสลับกัน ควบคมุ จงั หวะหนา ทบั
9. ฉ่งิ 1 คู ควบคุมจังหวะยอย แบง ใหร จู ังหวะหนักเบา
4. วงมโหรีเครือ่ งคู คอื วงมโหรีเครอ่ื งเด่ยี วทไี่ ดเ พมิ่ ระนาดทมุ และฆองวงเล็กเขาในวง ทงั้ นเ้ี นื่อง

ดว ยในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระนงั่ เกลา เจาอยหู ัว วงปพาทยไดเพิ่มระนาดทมุ และฆอ งวงเล็กรวม
เรียกวา วงปพ าทยเครือ่ งคู วงมโหรจี งึ เพิ่มเครือ่ งดนตรดี งั กลา วบา ง นอกจากนน้ั ยังเพิม่ ซอดว งและซออูข้นึ
เปนอยา งละ 2 คนั เพ่มิ จะเขเ ปน 2 ตัวขลุยนัน้ เดมิ มแี ตข ลยุ เพียงออ จงึ เพิ่มขลยุ หลบี อีก 1 เลา สวนซอสาม
สายก็เพ่ิมซอสามสายหลีบอกี 1 คัน และเพ่มิ ฉาบเล็กอีก1 คดู ว ย

ปจจบุ ันวงมโหรีเครอื่ งคปู ระกอบดว ยเครื่องดนตรดี ังน้ี
1. ซอสามสาย 1 คัน หนาทเ่ี หมอื นในวงมโหรีเคร่ืองเด่ยี ว
2. ซอสามสายหลีบ 1 คนั บรรเลงรวมกับเครือ่ งดําเนินทาํ นองอื่น ๆ
3. ซอดว ง 2 คัน หนา ทเ่ี หมอื นในวงมโหรเี ครอื่ งเดย่ี ว
4. ซออู 2 คัน หนาทีเ่ หมอื นในวงมโหรเี ครือ่ งเดย่ี ว
5. จะเข 2 ตวั หนา ทเ่ี หมือนในวงมโหรเี คร่อื งเดี่ยว
6. ขลยุ เพียงออ 1 เลา หนาท่ีเหมือนในวงมโหรเี คร่อื งเดยี่ ว
7. ขลุย หลีบ 1 เลา ดาํ เนนิ ทํานองเกบ็ บา ง โหยหวนบาง สอดแทรกทาํ นองเลน ลอไปทางเสยี งสงู
8. ระนาดเอก 1 ราง หนาทเ่ี หมอื นในวงมโหรเี ครือ่ งเดย่ี ว
9. ระนาดทมุ 1 ราง ดาํ เนนิ ทํานองเปนเชงิ หยอกลอ ยั่วเยาใหเ กดิ อารมณครึกคร้นื
10. ฆอ งวง 1 วง หนาทีเ่ หมอื นในวงมโหรีเครื่องเดีย่ ว
11. ฆองวงเลก็ 1 วง ดําเนินทาํ นองเก็บถี่ ๆ บาง สะบดั บาง สอดแทรกทาํ นองไปทางเสยี งสูง
12. โทน 1 ลูก ราํ มะนา 1 ลกู หนาทเ่ี หมอื นในวงมโหรีเครอื่ งเด่ยี ว
13. ฉง่ิ 1 คู หนา ทเ่ี หมือนในวงมโหรเี ครื่องเดีย่ ว

75

14. ฉาบเลก็ 1 คู
วงปพ าทย

เปน วงดนตรีไทยประเภทหนงึ่ ทป่ี ระกอบดว ยเครอื่ งเปา คอื ป ผสมกับเครอื่ งตี ไดแ กร ะนาด
และฆองวงชนดิ ตา ง ๆ เปน หลกั และยังมเี ครื่องกาํ กับจังหวะ เชน ฉง่ิ ฉาบ กรับ โหมง ตะโพน กลองทัด
กลองแขก และกลองสองหนา ปพ าทยน บ้ี างสมัยเรยี กวา "พิณพาทย" วงปพาทยมี
8 แบบ คอื

1. วงปพ าทยเ ครือ่ งหา เปน วงปพาทยท่ีเปนวงหลกั มจี ํานวนเครื่องดนตรีนอ ยชน้ิ ท่สี ุด ดังน้ี
ปใ น 1 เลา
ระนาดเอก 1 ราง
ฆอ งวงใหญ 1 วง
กลองทัด 2 ลูก
ตะโพน 1 ลูก
ฉิ่ง 1 คู
ในบางกรณีอาจใชฉาบ กรับ โหมง ดว ย

76

2. วงปพ าทยเ คร่อื งคู เปน วงปพ าทยท ่ปี ระกอบดว ยเครื่องทาํ ทาํ นองเปนคเู นอ่ื งดวย
ในรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระนั่งเกลา เจาอยหู ัว ไดมผี ูคดิ เครอื่ งดนตรีเพ่ิมขน้ึ อกี 2 อยาง คอื ระนาดทุม กบั
ฆองวงเล็กและนาํ เอาปนอกซง่ึ ใชใ นการบรรเลงปพ าทยสาํ หรับการแสดงหนงั ใหญสมัยโบราณมารวมเขา
กับวงปพ าทยเ คร่อื งหาที่มอี ยูเดมิ

วงปพ าทยเ ครอ่ื งคมู เี ครื่องดนตรีดงั นี้
ป 1 คู คอื ปในและปน อก
ระนาด 1 คู คือ ระนาดเอกและระนาดทมุ
ฆอ งวง 1 คู คือ ฆองวงใหญแ ละฆอ งวงเล็ก
กลองทดั 1 คู
ตะโพน 1 ลูก
ฉง่ิ 1 คู
ฉาบเลก็ 1 คู
ฉาบใหญ 1 คู
โหมง 1 ใบ
กลองสองหนา 1 ลูก (บางทใี ชก ลองแขก 1 คู แทน)
ในบางกรณีอาจใชก รบั ดวย

3. วงปพาทยเ ครอื่ งใหญ คอื วงปพ าทยเ คร่ืองคทู เ่ี พิ่มระนาดเอกเหลก็ กับระนาด
ทุม เหลก็ ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระปน เกลาเจา อยูหวั ทรงประดษิ ฐขน้ึ กลายเปน วงปพ าทยทีม่ ีระนาด
4 ราง โดยตั้งระนาดเอกเหล็กทร่ี มิ ดานขวามอื และตัง้ ระนาดทมุ เหลก็ ที่รมิ ดานซา ยมอื ซ่งึ นกั ดนตรนี ยิ ม
เรยี กกนั วา "เพิ่มหัวทา ย" วงปพ าทยเ คร่ืองใหญใ นรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูห วั บางวงก็
เพ่มิ กลองทัด รวมเปน 3 ใบบาง 4 ใบบาง สว นฉาบใหญน ํามาใชในวงปพ าทยใ นรัชสมยั พระบาทสมเด็จ
พระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัววงปพาทยท้ังเครื่องหา เครอื่ งคู และเครื่องใหญ ถา มกี ารบรรเลงเพลงภาษาจะใช
เครื่องดนตรกี าํ กับจังหวะของภาษานนั้ ๆ ดว ย เชน

ภาษาเขมร ใช โทน
ภาษาจนี ใช กลองจนี กลองตอ ก แตว
ภาษาฝรงั่ ใช กลองมรกิ ัน (อเมรกิ นั ) หรือกลองแตรก็ (side drum, snare drum)
ภาษาพมา ใช กลองยาว
ภาษามอญ ใช ตะโพน เปง มาง

77

4. วงปพ าทยน างหงส คอื วงปพ าทยธ รรมดาซึ่งใชบรรเลงทัว่ ไป แตเมอ่ื นาํ มาใชประโคม
ในงานศพ จะนาํ วงบวั ลอยซึ่งประกอบดว ยปช วา 1 เลา กลองมลายู 1 คู และเหมง 1 ใบ ทใี่ ชประโคมใน
งานศพเขา มาผสม (ดู วงบวั ลอย ประกอบ) โดยตดั ปใ น ตะโพน และกลองทดั ออก ใชปช วาแทนปใ น ใช
กลองมลายแู ทนตะโพนและกลองทดั สว นเหมง น้ันมีเสยี งไมเหมาะกบั วงปพ าทยจ ึงไมน าํ มาใช ใชแ ต
โหมงซ่ึงมอี ยเู ดิม เรียกวา "วงปพ าทยน างหงส" วงปพ าทยน างหงสใชบรรเลงเฉพาะในงานศพมาแต
โบราณกอ นวงปพ าทยม อญ สาเหตทุ เ่ี รียกวาปพ าทยนางหงส ก็เพราะใชเ พลงเรือ่ งนางหงส 2 ช้ัน เปนหลกั
สําคัญในการบรรเลง นอกจากนย้ี งั มวี ิวัฒนาการไปใชบ รรเลงเพลงภาษาตาง ๆ เรยี กวา "ออกภาษา" ดวย

5. วงปพาทยม อญ ประกอบดวยเคร่อื งดนตรที ไี่ ดอ ทิ ธพิ ลมาจากมอญ เชน ฆองมอญ
ปม อญ ตะโพนมอญ และเปง มางคอก ปจจุบันวงปพ าทยม อญมี 3 ขนาด ไดแ ก

5.1 วงปพ าทยม อญเคร่อื งหา ประกอบดวยปม อญ ระนาดเอก ฆอ งมอญ ตะโพนมอญ เปงมาง
คอก และเครอ่ื งกํากับจงั หวะ ไดแ ก ฉิง่ ฉาบ โหมง

5.2 วงปพาทยม อญเคร่ืองคู มีลักษณะเดียวกบั วงปพ าทยมอญเครอื่ งหา แตเพม่ิ ระนาดทุมและ
ฆองมอญวงเลก็

5.3 วงปพาทยมอญเครื่องใหญ มีลกั ษณะเดยี วกับวงปพาทยม อญเครื่องคู แตเ พ่มิ ระนาดเอก
เหลก็ และระนาดทุม เหล็ก

วงปพาทยม อญน้นั ทจี่ รงิ แลว ใชบรรเลงในโอกาสตา ง ๆ ไดท ้งั งานมงคล เชน งานฉลองพระ
แกว มรกตในสมัยธนบุรี และงานอวมงคล เชน งานศพ แตต อมานิยมบรรเลงในงานศพ เนอื่ งจาก
ทว งทํานองเพลงมอญมีลีลาโศกเศรา โหยหวน ซ่ึงเหมาะกบั บรรยากาศของงาน จนบางทา นนกึ วา ปพาทย
มอญใชบรรเลงเฉพาะในงานศพเทา นนั้

78

เร่ืองที่ 3 คณุ คา ความงามความไพเราะของเพลง
และเคร่อื งดนตรไี ทย

มนุษยไดสรางสรรคดนตรขี ึ้นจากภูมิปญ ญาและจนิ ตนาการ เพอื่ นํามาปรุงแตงความสมบรู ณใ น
จิตใจ ซึง่ มผี ลตอ รา งกาย อารมณ และสงั คม ดังนั้น ดนตรจี งึ มีคุณคาและความงามท้งั ในระดับบุคคล กลุม
ชน รวมไปถงึ ระดบั ประเทศ

ดนตรไี ทยเปนศลิ ปะทบี่ ง บอกถึงความเปนชาติ คุณคา และความงามของดนตรีไทยสามารถ
พิจารณาไดจ ากบทเพลงท่นี ักประพนั ธเ พลงประพันธข้ึน มีทว งทาํ นองตามโครงสรางของระบบเสียงเน้ือ
รองทร่ี อยเรียงกนั อยา งสละสลวย มนี ักดนตรีทําหนาที่ถายทอดบทเพลง โดยใชระบบวิธีบรรเลงเครื่อง
ดนตรที มี่ ีความหลากหลาย มวี ิธีขับรองที่กลมกลืนกัน และมีเคร่ืองดนตรีซ่ึงมีรูปแบบเฉพาะสวยงามได
สัดสวน

คณุ คา และความงามทป่ี รากฏอยใู นกจิ กรรมทางสงั คมไทย ปรากฏอยใู นสังคมไทย ดังน้ี
1) คณุ คา และความงามของดนตรไี ทยท่ีเกี่ยวกับพระราชพธิ ี ดนตรีท่ีเกีย่ วกับพระราชพิธี เชน วง

ปพาทย ใชบรรเลงในงานท่ีพระมหากษัตริยเสด็จทรงบําเพ็ญพระราชกุศลวงกลองแขก ใชบรรเลงใน
กระบวนพยหุ ยาตราทางชลมารค เชนเดียวกับการแหเ รอื ท่ีมีศลิ ปนเหในกระบวนพยุหยาตราทางชลมารค
วงขบั ไมใชบรรเลงในพระราชพิธีข้ึนพระอูของพระราชโอรสและพระราชธิดา การประโคมวงปพาทย
นางหงสใ นงานพระเมรุ เปน ตน

2) คุณคาและความงามของดนตรีไทยที่เก่ียวกับศาสนา ดนตรีท่ีเก่ียวกับศาสนา โดยเฉพาะ
ศาสนาท่เี ปน มูลฐานใหเ กดิ ประเพณตี างๆ ของไทยมาตง้ั แตอดีต คือศาสนาพราหมณและพระพุธศาสนา
ดนตรที ี่เกยี่ วของกบั ศาสนาพราหมณสว นใหญมบี ทบาทในงานพระราชพธิ ี สําหรับงานท่ีเกยี่ วขอ งกบั พระ
พธุ ศาสนา ทั้งงานมงคลและงานอวมงคลนบั จากอดีตจนถงึ ปจจบุ นั

3) คุณคา และความงามของดนตรีไทยท่ีเกี่ยวกับกิจกรรมทั่วไป กิจกรรมทั่วไป เชน งานมงคล
สมรส งานฉลองความสาํ เรจ็ ของบุคคล เปนตน หรือเม่ือมีการจัดเลี้ยงตางๆ นิยมจัดใหมีวงดนตรีไทยมา
บรรเลง เชน วงมโหรี วงเครอ่ื งสาย เปนตน สําหรับงานมงงคลสมรสทมี่ ีการแหขนั หมาก นิยมใชวงกลอง
ยาวและวงแตรวงบรรเลงนํา

คุณคา และตามงามของดนตรไี ทยทแี่ สดงออกถึงวฒั นธรรมของไทย จาํ แนกได 2 ดาน คอื
1) ดา นรปู ธรรม เคร่ืองดนตรไี ทยมีท้งั เคร่อื งดดี เครอ่ื งสี เครอ่ื งตี และเครือ่ งเปา เครอื่ งดนตรี

เหลา นคี้ รดู นตรีในอดตี ไดใ ชหลักการในการเลือกเครอ่ื งดนตรีใหมคี วามสอดคลอ งกนั เพอื่ ประสมเปน วง
ดนตรี

79

2) ดานนามธรรม รสของเพลงทเี่ ปน ผลมาจากทํานองเพลงไทย ทีเ่ กิดจการบรรเลง จน
กอ ใหเ กดิ อารมณแ ละความรสู กึ วา เพลงนน้ั มีความเสนาะ ไพเราะ สนุกสนาน เพลิดเพลนิ อารมณ โศกเศรา

การเขา ถงึ คุณคา และความงามของดนตรไี ทย การเขา ถึงสนุ ทรยี รสในดนตรไี ทย ยอมทาํ ใหพ บคณุ คา
และความงามของดนตรีไทย สิง่ นีม้ ีสวนสําคญั ท่ที ําใหค นไทยเกิดความรูสกึ ผกู พนั การเขาถงึ คณุ คา และ
ความงามของดนตรีไทยสามารถทําไดโ ดย 1) การศกึ ษาและทําความเขา ใจเรือ่ งราวและเนอ้ื หาสาระตางๆ
ของดนตรไี ทย 2) การฟงเพลงไทยดวยความตั้งใจ

สัญลกั ษณข องดนตรไี ทย ดนตรไี ทยมีเอกลกั ษณพ จิ ารณาได 3 ประการคอื
1.วัสดุทีส่ ราง

เครื่องดนตรขี องทุก ๆ ชาตใิ นยุคเร่มิ แรกกม็ กั จะใชว สั ดทุ ี่มอี ยใู นถ่ินของตนมาสรรคสรางข้ึนแลวจึง
คอยวิวัฒนาการตอไป สมัยโบราญทําดวยไมไผ ไมเนื้อแข็ง หนังและกระดูกสัตว เชน ซอดวง สวน
กระบอกซอดวงจึงทําดวยงาชางซ่ึงเปนส่ิงท่ีสวยงามมาก ซออู ซอสามสาย กะโหลกน้ันทําดวย
กะลามะพรา ว ระนาดของไทยทําดวยไมไผซึ่งมีเสียงไพเราะนุมนวลกวาทําดวยไมเน้ือแข็งมาก สวน
กลอง ตัวกลองทาํ ดวยไมเ นอื้ แข็งและขึงหนาดวยหนังสตั ว เฉพาะกลองที่ขึงหนังสองหนาตรึงดวยหมุดที่
เราเรียกกนั วา “กลองทดั ” น้นั จีนไดเอาอยางไปใชแลวเรียกช่ือวา “นานตังกู” ซ่ึงแปลวา “กลองของชาว
ใต” สว นฆองทง้ั ฆอ งโหมงฆอ งวงทาํ ดวยทองเหลือง
2.รปู รา งลักษณะ

ในการสรางสรรคส่ิงตางๆ รูปรางลักษณะที่จะเห็นวางดงามน้ัน ยอมเปนไปตามจิตใจ นิสัยและ
สัญชาตญาณท่ีเหน็ งามของชาตนิ ้ันๆ ชนชาติไทยปนผูที่มีจิตใจและนิสัยออนโยน มีเมตตากรุณาย้ิมแยม
แจมใส ศิลปะตางๆของไทยจึงมักจะเปนรูปท่ีเปนเสนโคงออนชอย ที่จะหักมุม 45 องศาน้ันนอยท่ีสุด
และทกุ ๆสิง่ มักจะเปนปลายเรียวแหลม ขอใหพิจารณาดูศิลปะตางๆของไทยเพ่ือเปรียบเทียบ เชน บาน
ไทย จั่วและปนลมออนชอยจนถึง ปลายเรียวแหลม ชอฟาใบระกาของปราสาทราชวังและโบสถวิหาร
ลว นแตอ อนชอ ยนา ชมสมสวน ลายไทยซึ่งเต็มไปดว ย กระหนกตางๆ กระหนกทุกตวั จะเปน เสนโคงออน
สลวยและสะบัดสะบิ้ง จนถึงปลายแหลม เคร่ืองแตงตัวละครรําเปนละครของไทยแท มีมงกุฎและชฎา
เรยี วและยอดแหลม อินทรธนูทปี่ ระดับบาก็โคง และปลายแหลม ทา ราํ ของละครแขนและมอื เมื่อจะงอหรอื
จะเหยยี ดลว นเปนเสน โคง ตลอดจนปลายนิ้วมือ ซึ่งออนชอ ยนา ดูมาก

ทนี ีม้ าดูลักษณะรูปรา งของเครือ่ งดนตรีไทย โทน ระนาดเอก ระนาดทมุ สว นสัดเปนเสน โคงและมี
ปลายแหลมท้งั นน้ั โขนของฆองวงใหญแ ละฆองเล็ก โอนสลวยขนึ้ ไป คลายหลงั คาบา นไทยสว นโขน
ของคันซอดว งทเ่ี รียกวา “ทวนบน” กโ็ คง ออ นข้ึนไปจนปลายคลา ยกับโขนเรอื พระราชพิธขี องไทยโบราณ
นค่ี อื รูปลกั ษณะของดนตรไี ทย
3. เสียงของดนตรไี ทย

80

เคร่ืองดนตรไี ทยทสี่ รา งขึน้ มีเจตนาใหไ พเราะ ซ่งึ เปน ไปตามลกั ษณะนิสัย ของชนชาตไิ ทย เสียงซอ
เสียงขลุย เสยี งป เสยี งฆอง และเสยี งพณิ ลว นเปน สิง่ ที่ มเี สียงนุมนวล มีกงั วานไพเราะอยางออนหวาน

เรอ่ื งท่ี 4 ประวัตคิ ุณคาภูมิปญ ญาของดนตรีไทย

ดนตรีไทย เปนศลิ ปะช้นั สูงแขนงหนงึ่ ซ่งึ อยูค กู บั คนไทยมาตลอดประวตั ิศาสตร และถอื วา
เปนมรดกทางวัฒนธรรมอนั ทรงคณุ คา ทีส่ ืบทอดกนั มาจนถงึ ทกุ วันน้ี เนอ่ื งจากดนตรไี ทยไมม กี ารบันทึก
เปน ตัวโนต การเรยี นดนตรไี ทยจึงตองเรียนดวยการ "จาํ " เทา นัน้ ถงึ แมว าดนตรไี ทยจะไมใ ชตวั โนต
สําหรบั บรรเลง แตดนตรไี ทยก็มีโนต เหมอื นดนตรีสากลทวั่ ไป เพียงแตดนตรีไทยมแี ตค ีย เมเจอรเ ทา นัน้
คือ คีย หรอื Am เพราะดนตรีไทยไมมีชารป หรือแฟลต
ประโยชนของดนตรีไทย

1. เปน เครื่องมอื ที่สามารถตอบสนองความตอ งการในการประเทอื งอารมณก ระตนุ ความรสู กึ
ของเราอยา งมาก

2. ทําใหม นุษยอ ยอู ยางมีอารมณ ความรูสึก มีเคร่อื งมอื ประเทืองจิตใจ มีความละเอยี ดออ น
และเกิดความสขุ ความสนกุ สนาน

3. ทาํ ใหโลกมคี วามสดใส มีสีสนั
4. ทาํ ใหคนฟง รูสึกผอนคลาย จติ ใจเบกิ บาน
คณุ คาในดนตรีที่เปน มรดกทางวฒั นธรรม และภูมิปญ ญาไทย
1. วัฒนธรรมทางดนตรีพนื้ บา นภาคกลาง ดนตรพี ื้นบา นภาคกลางสวนใหญประกอบดว ย
เคร่อื งดนตรีประเภทตี และเปา เรยี กรวมเปนเครือ่ งตเี ปา ซึ่งถอื เปนเครอ่ื งประโคมดัง้ เดิมท่เี กา แกที่สดุ และ
พัฒนาจนกลายเปน วงปพ าทยในปจจบุ นั แตเ ดมิ วงปพ าทยน นั้ ใชปแ ละกลองเปนหลกั ตอ มาใชร ะนาดและ
ฆองวงและเพมิ่ เคร่อื งดนตรีใหมจี ํานวนมากเพ่อื ใหเ สยี งดงั ขนึ้ การบรรเลงวงปพ าทยไ มน ยิ มบรรเลงเพ่อื
ประกอบการละเลน ตา งๆ แตนิยมบรรเลงในพิธีกรรม
การแสดง และการประกวดประชนั เพอ่ื ใหเปนทย่ี อมรับของคนในสังคม เพลงบรรเลงของวงปพ าทย
ประกอบดวยเพลงโหมโรง เพลงหนาพาทย เพลงเร่ือง เพลงหางเครอ่ื ง และเพลงภาษา เพลงบรรเลงท้ัง 5
ประเภทเปน การบรรเลงทเ่ี ปนแบบแผน ไมวาจะบรรเลงเดย่ี วหรอื หมู ลวนแตใชแ บบแผนนี้ท้งั ส้นิ เพอ่ื เปน
การอวดฝม ือ ของนักดนตรนี ั่นเอง ดนตรีพนื้ บานภาคกลางถอื เปนการถา ยเทระหวางวัฒนธรรมราษฎรกบั
วฒั นธรรมหลวง ซ่ึงเปนการผสมผสานจนเกดิ เปน เอกลักษณของวงดนตรพี น้ื บา นภาคกลางทตี่ า งจากภาค
อนื่ ๆ

81

2. วัฒนธรรมทางดนตรีพนื้ บานภาคเหนอื เครื่องดนตรพี นื้ บา นภาคเหนือยคุ แรกสวนใหญจ ะ
เปน เครอื่ งดนตรปี ระเภทตี แตเ ดมิ เรียกวา ทอนไมก ลวง ตอ มาจงึ มกี ารนําหนังมาหุม จนกลายเปนกลอง
และไดพ ัฒนาเปน เคร่ืองดีดและสี ซง่ึ เกิดการประดษิ ฐธ นเู พ่อื เปน เครื่องมอื ที่ใชใ นการลาสัตว โดยการดดี
สายหนังใหลกู ดอกปก ลงไปในสง่ิ ตางๆ ตามที่ตองการ มนษุ ยจ ึงเกดิ การเลียนแบบเสยี งของการดดี สาย
หนังจนเกดิ เปนเครอื่ งดนตรี เชน พณิ เพียะ สะลอ ซึง ซอชนิดตางๆ เปน ตน จากนน้ั มนษุ ยไ ดประดษิ ฐ
เครอ่ื งเปา ขน้ึ เชน ขลุย และป ซ่ึงเกดิ จากการฟง เสยี งกระแสลมทีพ่ ดั ผา นปากปลองคหู าถํ้าหรอื เสียงลม
กระทบทวิ ไผต นไมต า งๆเปน ตน

3. วฒั นธรรมทางดนตรพี น้ื บา นภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ วฒั นธรรมทางดนตรพี ื้นบา นภาค
ตะวันออกเฉยี งเหนอื แบง ออกเปน 3 กลุม ดงั น้ี

- ดนตรกี ลุม วฒั นธรรมหมอลํา เปน คนกลมุ ใหญที่สุดในภาคอีสาน มกี ารขับรอ งและเปา
แคนประกอบ พณิ เปนเคร่ืองดนตรที ไี่ ดร บั ความนยิ มรองลงมา จนกระท่งั ปจจุบนั นิยมเลน โปงลางกนั
อยางแพรห ลายมากยง่ิ ขน้ึ

- ดนตรกี ลุมวัฒนธรรมกนั ตรมึ เปนดนตรขี บั รองที่เรียกวา เจรยี ง ซ่งึ เปน เครื่องดนตรขี อง
ชาวสรุ ินทร บุรรี มั ย และศรีสะเกษ

- ดนตรกี ลุมวัฒนธรรมโคราช เพลงโคราช เปน การแสดงเชน เดียวกบั ลิเกของภาคกลาง ซงึ
เปนการขบั รอ งโตต อบกนั ระหวา งหมอเพลงชายกับหมอเพลงหญงิ

4. วัฒนธรรมทางดนตรพี นื้ บานภาคใต วัฒนธรรมทางดนตรีพน้ื บานภาคใต ไดแ ก
- วฒั นธรรมทางดนตรีทเี่ กีย่ วกบั ส่ิงศักดส์ิ ทิ ธิ์ ความเชือ่ เร่อื งภตู ผีปศ าจ อํานาจเรน ลับ
เพอ่ื ใหเ กิดคณุ ประโยชนอยางใดอยา งหน่ึง ไดแก การเลน มะตือรีในหมูชาวไทยมุสลิมและการเลนตะครมึ
ในหมชู าวไทยพุทธ เปนตน
- วัฒนธรรมทางดนตรีทีเ่ กยี่ วขอ งกบั ประเพณี ในบนั้ ปลายของชีวติ เมื่อถงึ แกก รรมก็อาศัย
เครือ่ งดนตรีเปน เคร่ืองไปสูสคุ ติ ดังจะเห็นจากการเลน กาหลอในงานศพเพ่ือออนวอนเทพเจา ใหน าํ รา ง
ของผูเ สยี ชวี ติ ไปสูภพภูมิทด่ี ี
- วฒั นธรรมทางดนตรที ีเ่ ก่ียวของกับการดํารงชีวติ ชาวพน้ื เมอื งภาคใตนยิ มประโคมโพน
เปนสัญญาณบอกกลา วแกช าวบา น เพอื่ ใหช าวบา นทราบวา ทวี่ ัดมกี ารทําเรอื พระสําหรับใชชกั ลากในเทศ
การชักพระ
- วฒั นธรรมทางดนตรีทเี่ กย่ี วของกบั การเสรมิ สรา งความสามคั คี เชน กรือโตะและบานอ
ชาวบา นจะรว มกนั ทาํ ขนึ้ มาเพอื่ ใชเ ลน สนกุ รวมกนั และใชแ ขง ขนั กับหมูบ านอนื่ เปน ตน

82

กจิ กรรม
1. ใหผ เู รียนอธบิ ายลกั ษณะของดนตรไี ทย เปน ขอ ๆ ตามทเี่ รยี นมา
2. ใหผ เู รียนศกึ ษาดนตรไี ทยในทองถิ่นของผเู รียน แลว จดบันทกึ ไว จากนนั้ นํามาอภิปรายในช้นั

เรียน
3. ใหผ ูเรยี นลองหัดเลน ดนตรไี ทยจากผูร ูแลว นํามาเลน ใหชมในชั้นเรยี น
4. ผเู รียนมแี นวความคดิ ในการอนุรกั ษด นตรีไทยในทองถนิ่ ของผูเรยี นอยา งไรบา งใหผ ูเ รียน

บันทึกเปน รายงานและนาํ แสดงแลกเปล่ียนความคดิ เหน็ กนั ในชน้ั เรยี น

83

บทที่ 3
นาฏศิลปไทย

สาระสาํ คญั

1. ความหมายและความเปน มาของนาฏศลิ ปไ ทย
2. นาฏศิลปไ ทยประเภทตา ง ๆ
3. คุณคาและการอนรุ กั ษน าฏศลิ ปไทย

ผลการเรยี นรูท ่ีคาดหวงั

1. อธิบายประวตั คิ วามเปน มาของการแสดงนาฏศลิ ปไทยประเภทตาง ๆ ได
2. มคี วามรูเ กีย่ วกบั พนื้ ฐานความงามของนาฏศลิ ปไทยและแสดงออกไดอ ยา งถกู ตอง
3. แสดงความคดิ เหน็ ความรูสึก ตอการแสดงนาฏศลิ ปไ ทยได
4. เขาใจเหน็ คณุ คาของนาฏศลิ ปไทยและบอกแนวทางการอนรุ กั ษน าฏศลิ ปไ ทยได

ขอบขา ยเนื้อหา

เรอ่ื งท่ี 1. ความเปนมาของนาฏศิลปไทย
เรอ่ื งท่ี 2. ประวัตนิ าฏศลิ ปไทย
เรอ่ื งที่ 3. ประเภทของนาฏศลิ ปไทย
เร่อื งที่ 4. นาฏยศัพท
เรอ่ื งที่ 5. รําวงมาตรฐาน
เรอ่ื งท่ี 6. การอนุรักษนาฏศลิ ปไทย

84

เรือ่ งท่ี 1 ความเปนมาของนาฏศลิ ปไ ทย

นาฏศลิ ป คอื ศลิ ปะการรอ งรําทาํ เพลง ที่มนษุ ยเ ปนผูส รา งสรรค โดยประดษิ ฐข ึน้ อยา งประณตี
และมแี บบแผน ใหค วามรู ความบนั เทงิ ซ่ึงเปนพ้นื ฐานสําคญั ท่แี สดงใหเห็นถงึ วัฒนธรรมความรุงเรอื ง
ของชาติไดเ ปนอยางดี

ความเปนมาของนาฏศิลป

นาฏศิลป หรอื ศิลปะแหง การแสดงละครฟอนรํานั้น มคี วามเปนมาทีส่ ําคญั 4 ประการคือ
1.เกิดจากการท่มี นุษยต องการแสดงอารมณทเ่ี กิดขึน้ ตามธรรมชาติ ใหปรากฏออกมาโดยมี
จุดประสงคเ พ่ือการสื่อความหมายเปนสาํ คัญเรม่ิ ต้งั แต

1.1 มนุษยแ สดงอารมณต ามธรรมชาตอิ อกมาตรง ๆ เชน การเสยี ใจกร็ อ งไห ดใี จก็
ปรบมอื หรือสงเสยี งหัวเราะ

1.2 มนษุ ยใ ชกรยิ าอาการเปน การส่ือความหมายใหช ัดเจนขน้ึ กลายเปนภาษาทา เชน กวกั
มือเขามาหาตัวเอง

1.3 มีการประดษิ ฐค ดิ ทา ทางใหมลี ลี าทว่ี ิจติ รบรรจงขนึ้ จนกลายเปน ทว งทลี ีลาการฟอ น
รําทีง่ ดงามมลี ักษณะทเ่ี รยี กวา “นาฏยภาษา”หรือ “ภาษานาฏศิลป” ทส่ี ามารถสอื่ ความหมายดวยศลิ ปะ
แหง การแสดงทา ทางทงี่ ดงาม

2. เกิดจากการท่ีมนษุ ยตอ งการเอาชนะธรรมชาตดิ ว ยวธิ ตี าง ๆ ท่นี ําไปสกู ารปฏิบตั เิ พอื่ บูชาส่งิ ที่
ตนเคารพตามลัทธศิ าสนาของตน ตอมาจงึ เกดิ เปนความเชอื่ ในเรือ่ งเทพเจา ซึง่ ถอื วา เปน สิง่ ศกั ดิ์สิทธิ์ท่ี
เคารพบูชา โดยจะเรม่ิ จากวงิ วอนอธษิ ฐาน จนมกี ารประดษิ ฐเครื่องดนตรี ดดี สี ตี เปา ตา ง ๆ การเลน
ดนตรี การรองและการรํา จึงเกดิ ขนึ้ เพอื่ ใหเ ทพเจาเกิดความพอใจมากยิ่งข้ึน

3. เกิดจากการเลน เลียนแบบของมนษุ ย ซ่งึ เปน การเรียนรใู นขน้ั ตน ของมนษุ ย ไปสูการ
สรางสรรคศ ลิ ปะแบบตา ง ๆ นาฏศิลปกเ็ ชนกนั จะเหน็ วามนษุ ยน ยิ มเลยี นแบบสิง่ ตาง ๆ ทัง้ จากมนษุ ยเ อง
สงั เกตจาก เดก็ ๆ ชอบแสดงบทบาทสมมตุ เิ ปนพอ เปนแมใ นเวลาเลนกัน เชน การเลนตกุ ตา การเลน หมอ
ขาวหมอแกง หรอื เลยี นแบบจากธรรมชาติและส่ิงแวดลอ มตา ง ๆ ทาํ ใหเกดิ การเลน เชน การเลนงกู นิ หาง
การแสดงระบํามา ระบาํ กาสร ระบาํ นกยูง ( ทรงศกั ดิ์ ปรางคว ัฒนากลุ : ม.ป.ป. )

4. เกิดจากการทม่ี นุษยค ิดประดษิ ฐห าเครื่องบนั เทงิ ใจ หลังจากการหยุดพกั จากภารกิจประจาํ วนั
เรม่ิ แรกอาจเปน การเลานทิ าน นิยาย มีการนาํ เอาดนตรแี ละการแสดงทา ทางตา ง ๆ ประกอบเปน การรายราํ
จนถึงการแสดงเปนเร่ืองราว

85

การแสดงโขน ตอน พระรามตามกวาง

เรื่องท่ี 2 ประวตั นิ าฏศลิ ปไ ทย

นาฏศิลปไ ทย คือ ศิลปะแหง การรายรําทเ่ี ปนเอกลกั ษณข องไทย จากการสืบคนประวตั ิความ
เปน มาของนาฏศิลปไ ทย เปน เร่ืองที่เก่ยี วขอ งและสมั พนั ธก ับประวตั ิศาสตรไ ทย และวฒั นธรรมไทย จาก
หลกั ฐานที่ยืนยนั วา นาฏศิลปมีมาชานาน เชน การสืบคน ในหลกั ศิลาจารกึ หลักท่ี 4 สมยั กรุงสุโขทัย พบ
ขอความวา “ระบํารําเตนเลนทกุ วัน” แสดงใหเ ห็นวา อยา งนอ ยท่ีสดุ นาฏศลิ ปไ ทย มีอายไุ มนอ ยกวายคุ
สุโขทยั ขึน้ ไป

สรปุ ทีม่ าของนาฏศลิ ปไ ทยไดดงั น้ี
1.จากการละเลน ของชาวบานในทอ งถนิ่ ซ่งึ เปน กิจกรรมเพอ่ื ความบนั เทงิ และความรื่นเรงิ ของ
ชาวบา น ภายหลังจากฤดูกาลเกบ็ เก่ียวขาวแลว ซง่ึ ไมเ พียงเฉพาะนาฏศิลปไ ทยเทา นนั้ ท่ีมปี ระวตั เิ ชนนี้ แต
นาฏศลิ ปทัว่ โลกก็มกี าํ เนดิ จากการเลนพื้นเมอื งหรอื การละเลนในทองถ่นิ เมอื่ เกดิ การละเลน ในทองถิ่น
การขับรองโตต อบกนั ระหวา งฝายหญงิ และฝายชาย ก็เกดิ พอเพลงและแมเ พลงขึ้น จึงเกดิ แมแบบหรอื
วธิ ีการทพี่ ัฒนาสบื เนอื่ งตอ ๆ กันไป

86

2. จากการพัฒนาการรองรําในทอ งถิ่นสูนาฏศิลปในวังหลวง เมื่อเขาสูวงั หลวงก็มกี ารพัฒนา
รูปแบบใหง ดงามยิ่งขึน้ มหี ลักการ และระเบยี บแบบแผน ประกอบกับพระมหากษตั รยิ ไ ทย ยุคสโุ ขทยั
อยุธยา และรัตนโกสินทร ทรงเปน กวีและนกั ประพันธ ดงั น้ันนาฏศิลปร วมท้ังการดนตรไี ทย จงึ มี
ลักษณะงดงามและประณตี เพราะผแู สดงกาํ ลงั แสดงตอ หนา พระทนี่ ่ัง และตอหนา พระมหากษตั ริยผูทีม่ ี
ความสามารถในเชิงกวี ดนตรี และนาฏศลิ ปเชน กนั อาจกลาวไดว ากษัตรยิ แทบทุกพระองคท รงเปย มลน
ดว ยความสามารถดา นกวี ศิลปะอยา งแทจ รงิ บางองคมคี วามสามารถดานดนตรเี ปน พิเศษ โดยเฉพาะยคุ
รัตนโกสินทร พระมหากษตั รยิ ไทยไดแ สดงใหโลกไดป ระจกั ษถงึ ความสามารถดานน้ี กวีและศิลปะ เชน
รชั กาลที่ 2 รัชกาลที่ 6 และพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู ัวภมู พิ ลอดลุ ยเดช ทรงพระปรชี าสามารถดาน
ดนตรจี นเปน ท่ียอมรับของวงการดนตรที ่วั โลก

การแสดงชุดเจา เงาะรจนา

87

การแสดงโขน

เอกลักษณของนาฏศิลปไ ทย

1. มที ารําออ นชอ ย งดงาม และแสดงอารมณ ตามลักษณะท่ีแทจ ริงของคนไทย ตลอดจนใชล ีลา
การเคลอื่ นไหวทด่ี สู อดคลอ งกนั

2. เครอื่ งแตงกายจะแตกตา งกบั ชาตอิ ื่น ๆ มีแบบอยา งของตนโดยเฉพาะ ขนาดยดื หยนุ ไดต าม
สมควร เคร่ืองแตง กายบางประเภท เชน เคร่ืองแตงกายยืนเครื่อง การสวมใสจะใชต รงึ ดวยดา ยแทนทจี่ ะเยบ็
สําเร็จรปู เปน ตน

3. มีเคร่อื งประกอบจงั หวะหรือดนตรีประกอบการแสดง ซง่ึ อาจมีแตทํานองหรือมบี ทรองผสมอยู
4. ถา มคี ํารอ งหรอื บทรองจะเปนคาํ ประพนั ธ สวนมากแลวมลี ักษณะเปน กลอนแปด สามารถ
นาํ ไปรองเพลงชน้ั เดยี ว หรอื สองชน้ั ไดท กุ เพลง คํารอ งนี้ทาํ ใหผูสอนหรือผรู าํ กาํ หนดทาราํ ไปตามบทรอ ง

88
เคร่อื งแตง กายพระ

เคร่อื งแตง กายนาง

89

เร่อื งที่ 3 ประเภทของนาฏศิลปไ ทย

นาฏศิลปไ ทย เปนศลิ ปะทรี่ วมศิลปะทกุ แขนงเขาดวยกนั ไดแก โขน ละคร รํา ระบาํ และการเลน
พื้นเมอื ง

1.โขน
เปนศลิ ปะของการรํา การเตน แสดงเปน เรอื่ งราว โดยมศี ิลปะหลายรูปแบบผสมผสานกัน
ลกั ษณะการแสดงโขนมีหลายชนดิ ไดแก โขนกลางแปลง โขนนั่งราว โขนโรงใน โขนหนา จอ และโขน
ฉาก ซ่ึงโขนแตละชนิดมลี กั ษณะทีเ่ ปนเอกลักษณเฉพาะตวั สิ่งสําคญั ทีป่ ระกอบการแสดงโขน คอื บทท่ี
ใชประกอบการแสดงจากเร่อื งรามเกยี รต์ิ การแตงกายมีหัวโขน สําหรบั สวมใสเวลาแสดงเพ่อื บอกลกั ษณะ
สาํ คญั ตัวละครมกี ารพากย เจรจา ขบั รอง และดนตรบี รรเลงดว ยวงปพ าทย ยึดระเบยี บแบบแผนในการ
แสดงอยางเครง ครัด

การแสดงโขน ตอน ยกรบ

ประวัติความเปน มาของโขน
โขน เปน การแสดง ทกี่ ลาวกันวา ไดร ับอทิ ธิพลการแสดงมาจากการละเลนของไทยหลายแบบ

นํามาผสมผสานกนั จนเกดิ การแสดงที่เรยี กวา โขน ดังจะไดก ลา วดังตอ ไปนี้
1. การแสดงชักนาคดกึ ดําบรรพ ซงึ่ เปน การแสดงตาํ นานของพระนารายณต อนกวนนํา้ อมฤต โดย

แบงผแู สดงออกเปน 2 ฝาย คือ ฝายอสรู กับฝา ยเทวดา และวานร โดยอสรู จะเปน ผชู ักอยดู านหวั สวน
เทวดาและวานร ชกั อยูดา นลา ง ใชพญานาคเปนเชอื ก เขาพระสเุ มรเุ ปนแกนกลาง การแสดงแนวคิดนี้เชอ่ื

90

วาเปน ตนเหตใุ หม ีการพฒั นาแบง ผูแสดง เคร่อื งแตงกาย และนาํ แบบอยางมาเปนรปู แบบการแสดงโขน
ไดแ กก ารแตง กาย เทวดา ยกั ษ ลงิ

2. กระบี่ กระบอง เปน การแสดงศิลปะการตอสูปองกนั ตวั ดว ยยุทธวิธี เปน ศิลปะที่ชาวไทยทกุ
คนตองเรียนรแู ละปองกนั ตนเอง และประเทศชาติ กระบวนทา ตา ง ๆ น้นั เชื่อวา โขนคงรบั มาในทา ทาง
ของการตอ สขู องตวั แสดง

3. หนังใหญ เปน มหรสพของไทยในอดตี ใชหนงั วัวฉลุเปนภาพตวั ละครตาง ๆ เวลาแสดงจะให
แสงสอ งตัวหนงั เกิดเงาท่ีงดงามบนจอผา ขาว จดุ เดนของหนังใหญ คอื การเตน ของผูเชิดตัวหนังไปตาม
จังหวะของดนตรี เรยี กวา หนา พาทย และบทเจรจา ดงั นน้ั โขน นา จะไดร ับอทิ ธิพลการพากย และเจรจา
จากการแสดงหนังใหญ

เรอื่ งท่ีแสดง จะใชวรรณคดที ี่ไดร ับอทิ ธิพลมาจากอินเดยี คอื รามเกียรติ์ วรี กษตั รยิ ช าวอารยนั คือ
พระราม ทเี่ ปน ตวั เอกของเร่ือง

หนงั ใหญ
ประเภทของโขน

โขน เปนศลิ ปะการแสดงทีม่ ีการพฒั นา และเปลย่ี นแปลงไปตามสภาพทางสังคม ขนบธรรมเนยี ม
ประเพณี ทําใหเ กิดรปู แบบของโขน หลายรูปแบบ ซึ่งสามารถแบง ประเภทตามลกั ษณะองคประกอบของ
การแสดง ดงั นี้

91

1.1 โขนกลางแปลง เปน โขนทแ่ี สดงกลางสนาม ใชธ รรมชาติ เปนฉากประกอบ นยิ มแสดงตอน
ที่มีการทาํ ศกึ สงคราม เพราะจะตองใชต วั แสดงเปนจํานวนมาก และตองการแสดงถงึ การเตน ของโขน การ
เคลื่อนทพั ของทง้ั สองฝาย การตอสู ระหวางฝายพระราม พระลกั ษณ พลวานร กับฝา ยยกั ษ ไดแกทศกัณฑ

ภาพโขนกลางแปลง
1.2 โขนโรงนอก หรอื โขนน่งั ราว เปน โขนที่มวี วิ ฒั นาการมาจากโขนกลางแปลง หากเปลย่ี น
สถานทแี่ สดงบนโรง มรี าวไมไ ผข นาดใหญอยูดานหลงั สาํ หรบั ตวั โขน นัง่ แสดง รปู แบบของการแสดง
ดําเนนิ เรื่องดว ยการพากยแ ละเจรจา

โขนโรงนอกหรอื โขนนั่งราว

92

1.3 โขนโรงใน เปนการนําเอารูปแบบการแสดงโขนโรงนอก มาผสมผสานกับการแสดงละคร
ใน ท่ีมกี ารขบั รอ ง และการรา ยราํ ของผูแสดง ดําเนนิ เร่อื งดว ยการพากย เจรจา มกี ารขบั รอง ประกอบทา รํา
เพลงระบําผสมผสานอยูดว ย

ภาพโขนโรงใน
1.4 โขนหนา จอ ไดแก โขนท่ีใชจ อหนงั ใหญเปนฉากประกอบการแสดง กลาวคอื มจี อหนังใหญ
เปน ฉาก ทด่ี านซายขวาเขียนรปู ปราสาท และพลับพลาไวท ้งั สองขา ง ตัวแสดงจะออกแสดงดา นหนา ของ
จอหนังดําเนนิ ดว ยการพากย เจรจา ขบั รอง รวมทงั้ มกี ารจัดระบาํ ฟอนประกอบดว ย

โขนหนา จอ