การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม สค11003 ประถม

หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม

รายวชิ า การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม

(สค11003)

ระดบั ประถมศึกษา

(ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560)

หลกั สูตรการศึกษานอกระบบระดบั การศึกษาข้นั พ้นื ฐาน
พทุ ธศกั ราช 2551

สานกั งานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั
สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ
กระทรวงศึกษาธิการ

ห้ามจาหน่าย

หนงั สือเรียนเล่มน้ีจดั พมิ พด์ ว้ ยเงินงบประมาณแผน่ ดินเพ่ือการศึกษาตลอดชีวติ สาหรับประชาชน
ลิขสิทธ์ิเป็นของ สานกั งาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ
เอกสารทางวชิ าการลาดบั ที่ 34/2554

หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม

รายวชิ า การพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม
(สค11003) ระดบั ประถมศึกษา

ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560

ลิขสิทธ์ิเป็นของ สานกั งาน กศน. สานกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ
เอกสารทางวชิ าการลาดบั ที่ 34/2554

คาํ นาํ

สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ไดดําเนินการจัดทํา
หนังสือเรียนชุดใหมนี้ขึ้น เพื่อสําหรับใชในการเรียนการสอนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบ
ระดับการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 ท่ีมีวัตถุประสงคในการพัฒนาผูเรียนใหมีคุณธรรม
จริยธรรม มีสติปญญาและศักยภาพในการประกอบอาชีพ การศึกษาตอและสามารถดํารงชีวิตอยูใน
ครอบครัว ชุมชน สังคมไดอยางมีความสุข โดยผูเรียนสามารถนําหนังสือเรียนไปใช ดวยวิธีการศึกษา
คนควาดวยตนเอง ปฏิบัติกิจกรรมรวมท้ังแบบฝกหัดเพ่ือทดสอบความรูความเขาใจในสาระเน้ือหา
โดยเม่อื ศกึ ษาแลว ยงั ไมเขา ใจ สามารถกลับไปศึกษาใหมได ผเู รยี นอาจจะสามารถเพมิ่ พนู ความรูหลงั จาก
ศึกษาหนังสือเรียนนี้ โดยนําความรูไปแลกเปลี่ยนกับเพื่อนในชั้นเรียน ศึกษาจากภูมิปญญาทองถ่ิน
จากแหลงเรยี นรแู ละจากสือ่ อื่น ๆ

ในการดําเนินการจัดทําหนังสือเรียนตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษา
ขน้ั พืน้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551 ไดรับความรวมมือทีด่ ีจากผูท รงคุณวุฒิและผูเกี่ยวของหลายทานท่ีคนควา
และเรียบเรียงเนื้อหาสาระจากส่ือตาง ๆ เพ่ือใหไดสื่อที่สอดคลองกับหลักสูตรและเปนประโยชน
ตอผเู รียนทอ่ี ยูน อกระบบอยา งแทจ ริง สาํ นกั งานสงเสริมการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
ขอขอบคุณคณะท่ีปรึกษา คณะผูเรียบเรียง ตลอดจนคณะผูจัดทําทุกทานท่ีไดใหความรวมมือดวยดี
ไว ณ โอกาสน้ี

สาํ นกั งานสงเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย หวังวาหนังสือเรียน
ชดุ น้ีจะเปนประโยชนใ นการจดั การเรียนการสอนตามสมควร หากมีขอเสนอแนะประการใด สํานักงาน
สงเสริมการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย ขอนอ มรบั ไวด วยความขอบคณุ ยิง่

สาํ นกั งาน กศน.

3

สารบัญ หนา
1
คาํ นาํ 2
คําแนะนําการใชหนังสอื เรียน 8
โครงสรางรายวชิ า 9
บทท่ี 1 การพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 9
13
ความหมาย ความสําคัญ และหลักการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม 24
ประโยชนท มี่ ีตอ ตนเอง ชมุ ชน สังคม 27
บทท่ี 2 การจดั เกบ็ และวเิ คราะหขอมูล 28
ความสําคญั และคณุ สมบตั ิขอมูลทดี่ ี 30
วิธีการจดั เกบ็ ขอ มูล 31
เทคนิคการวิเคราะหข อ มูล 34
บทที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม และการนาํ ไปใชใ นชีวติ ประจาํ วนั
การใชข อมลู จากการวิเคราะหเ พอ่ื วางแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม
การนําแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม ไปใชใ นชวี ิตประจาํ วนั
การมสี ว นรว มผลักดนั แผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม ใหเ ปนท่ยี อมรับ
บรรณานกุ รม

4

คําแนะนาํ การใชห นงั สอื เรียน

หนังสอื เรยี นสาระการพฒั นาสงั คม รายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม ระดบั
ประถมศกึ ษา เปนหนงั สอื เรยี นที่จัดทําขนึ้ สาํ หรับผูเรียนทเ่ี ปน นักศกึ ษาการศกึ ษานอกระบบ

ในการศกึ ษาหนังสอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม รายวิชาการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม
ผเู รียนควรปฏบิ ัตดิ งั นี้

1. ศกึ ษาโครงสรางรายวิชาและทาํ ความเขาใจในหวั ขอสาระสําคัญ ผลการเรยี นรู
ทค่ี าดหวังและขอบขา ยเน้ือหา

2. ศกึ ษารายละเอยี ดเนอื้ หาของแตละบทอยา งละเอียดและฝก ปฏบิ ตั ิตามกจิ กรรม
ท่กี าํ หนด ถายงั ไมม่นั ใจวาปฏบิ ตั ิตามกิจกรรมไดอยางเหมาะสม ควรยอนกลบั ไปทําความเขา ใจเนอ้ื หา
นนั้ อกี ครง้ั กอ นศกึ ษาเรอ่ื งตอไป

3. ทํากิจกรรมทายเรื่องใหค รบทกุ เรือ่ ง เพอ่ื เปน การสรปุ ความรูท ่ีไดรับ ผเู รียนสามารถ
ตรวจสอบและทบทวนกบั ครู เพอื่ นและผูร ู

4. หนงั สอื เรียนเลม น้มี ี 3 บท คือ
บทที่ 1 การพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม
บทท่ี 2 การจดั เกบ็ และวเิ คราะหขอมูล
บทที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคม และการนําไปใชใ นชวี ติ ประจําวนั

5

โครงสรางรายวชิ าการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม (สค11003)
ระดับประถมศึกษา

สาระสําคัญ
1. ความหมาย ความสาํ คัญ หลกั การและประโยชนของการพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
2. ความสาํ คญั ของขอมูล วิธีการจัดเกบ็ และวเิ คราะหอ ยา งงาย
3. การมสี ว นรว มในการวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ไปใชใ นชีวิตประจําวนั

ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั
1. อธิบายสาระสาํ คญั ท่ีเกยี่ วขอ งกับการพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม
2. จัดเก็บและวิเคราะหขอมูลอยา งงา ย
3. มีสวนรวมและนําผลจากการวางแผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สังคม ไปใชใ นชวี ติ ประจาํ วนั

ขอบขา ยเน้ือหา
บทที่ 1 การพัฒนาตนเอง ชมุ ชน สงั คม
บทที่ 2 การจดั เกบ็ และวเิ คราะหขอมลู
บทที่ 3 การวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คมและการนําไปใชในชีวิตประจาํ วนั

6

บทที่ 1
การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม

การพัฒนาตนเองเปนเร่ืองสําคัญและจําเปนอยางมาก การพัฒนาไมไดเนนเฉพาะ
ทางกาย แตตองพัฒนาจิตใจควบคูกันไป ทุกคนสามารถพัฒนาตนเองดวยการสรางนิสัยท่ีดีซ่ึงเปน
ประโยชนแกตนเอง ใหผูคนพึ่งพาอาศัยกันไดและเปนพ้ืนฐานที่ดีในการพัฒนาชุมชน สังคมตอไป
ชวยใหชมุ ชนแขง็ แกรงและสรางสงั คมที่เปน สขุ

เราสามารถพฒั นาตนเองเปนอยางแรก โดยดูแลรา งกายใหแข็งแรง มสี ุขภาพอนามัยท่ีดี
เพอื่ ปอ งกันไมใหเกิดอปุ สรรคในการดําเนนิ ชีวติ สามารถทํางานไดอยางเตม็ ท่ี เม่ือรางกายแข็งแรงยอมมี

จิตใจมุงมั่นทํางานเพื่อชวยเหลือตนเองและเพื่อนมนุษยได
อยางไมย อ ทอ ท้ังนต้ี อ งรวมไปถึงการพฒั นาบุคลิกภาพตนเอง
พัฒนาความรูและความคิด รวมท้ังความจํา ความเขาใจ
ความมีเหตุมีผล รูจักมองและประเมินสถานการณตาง ๆ ท่ี
ผานเขามาในชีวิต ตลอดจนตัดสินดวยความเปนธรรม
ไมลําเอียงหรือมีอคติ พูดงาย ๆ คือ รูจักคิดน่ันเอง คิดโดย
อาศัยความรู มองจากตวั เราและไกลออกไปสูครอบครัว ชุมชน
สังคม โดยคิดใหอ ยูภายในกรอบของคุณธรรม จะทําใหความคิดและการตัดสินใจของเราเหมาะสมกับ
สถานการณทีเ่ กดิ ข้ึน ไมเ บยี ดเบยี นตัวเราเองและผอู ื่นในสงั คม อยา งนีจ้ งึ เรียกไดวา “คดิ เปน”

1

 กจิ กรรม 

อา นเร่ืองราว แลว คดิ ตาม
หวานหนาตาสวย เปนลูกคนสุดทอง พอแมทั้งหวงและเปนหวง หวานจบ ม.6 พอมี

อาชีพเกบ็ ของเกา ขาย แมร ับจางซกั ผา พี่ชายคนโตขับวินมอเตอรไซค พ่ีชายคนท่ีสองอาศัยอยูกับหลวง
ตาทีว่ ัดใกลบ าน สวนพีส่ าวทาํ งานโรงงานปลากระปอ ง พักอยหู องเชาใกลโรงงาน หวานชอบทาํ กับขาว
และขนมไทย รสมอื ในการทําอาหารเปนเย่ยี ม จนพอ และแมอ อกปากชม

ถา คณุ เปนหวาน มชี อ งทางจะคิดทําอะไรใหมีเงินเก็บพอท่ีจะเรียนตอ โดยไมตองขอ
เงินจากครอบครัว

ลองคิดใหรอบคอบทุกดานแลวเขียนสรุปสั้น ๆ ในสมุดหรือกระดาษ จากน้ันเลาให
เพื่อน ๆ ฟงแนวคิดของคุณ อยาลืมวาทุกปญหายอมมีทางออก ไมมีคําวาผิดหรือถูก แตละคนมองหา
คําตอบโดยใชเ หตุผลของตนเอง แลวมองขอ จํากัดท่ีมีอยรู อบดา น ทกุ การตัดสนิ ใจตองอธิบายไดดว ยเหตุ
และผล

 เกบ็ ขอ สรุปไวใ หค รผู สู อนตรวจสอบ 

ความหมาย ความสําคญั และหลักการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม



ภาพหลินปง นอนอยบู นอกหลินฮุย  ภาพหลินปงปน ตนไม มือ 2 ขางเกาะกงิ่ ไม
ตอนเกิดไดไ มก ี่สัปดาห เทาหอ ยอยู แมหลนิ ฮุยยนื มองอยูโ คนตน



การพฒั นา คือการปรบั ปรุง เปลีย่ นแปลงใหส ิ่งทเ่ี ปนอยู มอี ยู ดีขึ้นและกาวหนาไปกวา เดมิ จากทเี่ คย
เปน อยู

2

 กิจกรรม 

ลองถามเพ่อื นหรอื คนทีอ่ ยใู กลต วั วา เขาเคยเห็นอะไรท่ีพฒั นาไปจากเดมิ บาง และ
เปลย่ี นแปลงไปจากเดิมอยางไร ไดค าํ ตอบแลว บันทกึ ยอ ไวใ นสมุดหรอื กระดาษ

 เก็บบนั ทกึ ยอไวใ หค รูผูสอนตรวจสอบ 
การพัฒนาตนเอง เปน การปรบั ปรงุ เปลย่ี นแปลงตนเองใหด ขี ้นึ กวาเดิม โดยตองคิดให
รอบดา นวา เดิมตัวตนของเราเปน อยางไร ทง้ั สุขภาพกายและสขุ ภาพใจ เมอ่ื ปรับปรงุ ตนเองแลว สามารถ
มชี ีวิตท่เี ปนไปตามความตัง้ ใจท่ีหวงั ไวหรือไม ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนทําใหตัวเรามีจิตใจเบิกบาน
มอี ารมณแ จม ใสข้ึนกวา เดิมใชหรือไม นอกจากนยี้ ังสามารถคดิ หาเหตผุ ลมารองรับใหเกิดความกาวหนา
ทางสตปิ ญญาของตนเองได เมื่อพึ่งพาสติปญ ญาตนเองได ก็ยอมมีโอกาสใหผูอื่นพ่ึงพาสติปญญาตัวเรา
ไดเ ชน กนั
คนท่พี ฒั นาตนเองไดดี ตอ งมคี วามมงุ มัน่ มจี ิตใจแนวแนแ ละต้งั ใจจรงิ
การคดิ ทางบวกท่ีชว ยพฒั นาตนเองไดดี :
 มนุษยท กุ คนมคี ุณคา ในตนเอง สามารถพฒั นาตนเองไดแทบทกุ เรื่อง
 ไมม ีมนษุ ยคนใดที่ดพี รอ มทกุ อยางจนไมต อ งพฒั นาตนเองอกี
 แมมนุษยจะรตู วั ตนอยางดี แตไมส ามารถปรับเปล่ียนตนเอง ตอ งอาศัยผอู ื่นชว ยดว ย
การควบคมุ ความคิด ความรสู กึ และการกระทํา
มนษุ ยบางรายยดึ ตดิ กับความรสู กึ นกึ คดิ และการกระทาํ ของตนเอง ตอ งอาศยั
คนใกลชดิ ชวยมองแลวยอมรบั ที่จะสรางนสิ ยั ใหม
มนษุ ยส ามารถพัฒนาตนเองไดอ ยา งตอเน่ือง ตลอดเวลาเม่ือพบขอบกพรอ งของตน

 กจิ กรรม 

ใหเวลาตนเองคิดทบทวนวา ตนมปี ญ หาและขอบกพรองใดบาง ยกมาเพียง 1 ตัวอยาง
แลว พิจารณาวา คุณจะพฒั นาตนเองไดด วยวธิ ีใด โดยเขยี นสรุปยอในสมุดหรือกระดาษ จากน้ันจับคูกับ
เพ่ือน เพอ่ื แลกเปล่ียนประสบการณระหวา งกัน เพอ่ื หาแนวคิดท่ีแตกตางกัน หรือมีวิธีอื่นท่ีจะชวยเหลือ
เพื่อนเพือ่ พฒั นาตนเองอยางไร บันทึกเพ่ิมเตมิ ไว

อยาลืมวาทุกคนมีสิทธิ์ท่ีจะคิดดวยเหตุและผลของตนเอง ความคิดเห็นท่ีแตกตาง
ไมตองการคําตอบท่ีถูกตองท่ีสุดเพียงขอเดียว ใครคิดเห็นอยางไรขอใหมีเหตุผลสนับสนุน เรากําลัง
ฝกความคิดแบบประชาธิปไตย ฝกการมสี ว นรว มและฝกการยอมรับความแตกตา งของมนุษย

 เก็บสรปุ ยอ ไวใหค รผู ูสอนตรวจสอบ 

3

การพฒั นาตนเองดานบุคลกิ ภาพ ไมไ ดเ นนเฉพาะสง่ิ ทีม่ องเห็นดว ยตาเทาน้ัน แตยังรวมถึงส่ิงที่
ตอ งอาศัยการรไู ดด วยใจ
ภาพการต ูน ผูหญงิ 25 ป แจงความรอ ยเวร
ที่โรงพักวาเกบ็ กระเปาสตางคไดมีคาํ พูด ความซ่อื สัตยตอ ตนเองและผูอื่น ท้งั ตอหนา
“ดิฉนั พบกระเปา สตางคห ลน อยูที่ปายรถเมลคะ ” และลับหลัง เปน ตัวอยางท่ีดีในสงั คม

ภาพการต ูน ชาย 30 ป สง ถงุ ขา วสารใหห ญงิ ชรา ความเอ้อื เฟอ เผ่อื แผ รจู กั การให การแบงปน
70 ป ทีอ่ ยรู ้ัวตดิ กนั มคี าํ พดู “ผมกลับบา นตาง ตามโอกาสอันควรโดยไมหวงั สิง่ ตอบแทน
จงั หวัด ไดข าวสารมาฝากคณุ ยายครบั ”

ภาพการต นู หญิง 50 ป กาํ ลงั พดู โทรศัพท รักของสว นรวม เม่ือพบความเสยี หายในท่ี
มีคาํ พูด “ดิฉนั พบทอ ประปาแตกท่ีปากซอย สาธารณะ รบี แจงผรู บั ผิดชอบดวน เพื่อลด
สนั ติภาพคะ” การสูญเสียทรพั ยากร

ภาพการต ูนนกั ศึกษาสาว 22 ป ทกั ทายเพ่อื นหญิง การตรงตอ เวลาเปนการสรางนสิ ยั ทด่ี ีให
วัยเดียวกันมคี าํ พูด “มาแตเ ชา เชยี ว ตรงเวลาอยา งนี้ เกดิ ขนึ้ ในสังคม นับวา เปน แบบอยา งทด่ี ี
ทคี่ วรปฏิบตั ิตาม

นอกจากส่ิงเหลานีแ้ ลว ยงั ควรยกยองผทู ําความดี รจู กั เสยี สละในทางท่ถี ูกทค่ี วร
ทางดา นอารมณ ควรพฒั นาตนเองใหม องโลกในแงดี มสี ตอิ ยเู สมอและสราง
ความเช่อื มน่ั ใหเ กดิ ขนึ้ ในตนเอง
ดา นสตปิ ญญา ควรพัฒนาความรอู ยา งสม่าํ เสมอไมห ยุดนง่ิ เพราะคนเราเรยี นรูก นั ได
ไมมวี ันจบ พฒั นาทักษะทางวชิ าชพี เมอ่ื มโี อกาส รวมท้ังพฒั นาความคิดใหกวางไกลยิ่งขึ้น
ดานสังคม ควรฝกการมีมนุษยสัมพันธท่ีดีกับคนรอบขางกับคนทุกเพศทุกวัย ให
เหมาะสม รูจักออนนอมถอมตนสามารถทาํ งานและอยรู วมกบั ผอู ่นื ไดและยังเปน ไดท้งั ผูนาํ และผตู ามทดี่ ี

4

 กิจกรรม 

รวมกลุม กบั เพ่ือน 6 คน ทบทวนเรื่องราวตาง ๆ อีกคร้ังหน่ึง แลวชวยกันคิดวาทุกคน
ในกลุมยังมีเรื่องใดที่ตองพัฒนาตนเองอีกบาง พูดกันในกลุมดวยความจริงใจและปรารถนาดีตอกัน
อยา มองกันดว ยการจบั ผดิ แลว ชวยกนั หาแนวทางการพัฒนา ระบุช่ือเพื่อนที่จะชวยเพื่อนพัฒนาตนเอง
แตละคนใหมผี ูช ว ยพฒั นาตนเอง 1 คน สรปุ ในสมุดหรือกระดาษ

ขอใหนึกไวเสมอวา สังคมจะดีไดตองมาจากคนในสังคม “หนึ่งคน หนึ่งความดี”
เพียงเทาน้ีสังคมก็จะมีหลากหลายความดี กิจกรรมนี้เพื่อสรางความรูสึกท่ีดี ขณะกลุมทํางานรวมกัน
ฝกการยอมรับซงึ่ กนั และกนั การเปน ผูนําและผูตามท่ีดี การฝกคิดดวยเหตุและผล รวมทั้งการตัดสินใจ
ภายใตเ ง่อื นไขและขอจาํ กัดทมี่ ีอยู

เม่ือไดผลสรุปของกลุมมอบผูสรุปยอและมอบผูแทนกลุมรายงาน สรุปผลใหเพ่ือน
กลมุ อื่นฟง

 เกบ็ สรปุ ยอไวใหค รูผสู อนตรวจสอบ 
การพัฒนาตนเองมคี วามสําคญั ยิ่ง ทกุ คนตองการมีชวี ติ อยใู นสงั คมดวยความสุข
ดาํ เนนิ ชีวิตไปตามทต่ี อ งการและคาดหวงั ไว สามารถพัฒนาตนเองไดทนั กบั สงั คมท่ีเปล่ียนไป
ความสาํ คญั ในการพฒั นาตนเอง
 พรอ มรับสถานการณทเ่ี กดิ ขึ้น
 ปรบั พฤติกรรมใหเหมาะสม ตรงตามท่สี งั คมตอ งการ
 นําไปสูเปาหมายชวี ิตทกี่ าํ หนดไว
 เห็นคุณคา ของตนเองและทาํ หนา ทไี่ ดอยางเต็มที่
ความสําคัญที่มีตอการพัฒนาตนเองยังเก่ียวของและสัมพันธกับผูอื่น ท้ังคนใน
ครอบครัวดานชีวิตสวนตัวและผูคนในชุมชน ดานชีวิตความเปนอยูรวมกัน ทําใหอยูรวมกันไดดวย
ความสขุ สงผลใหชุมชนเขมแข็งและมีการพัฒนาอยา งตอเน่อื ง
สังคมมั่นคงอยูไดดวยมนุษยที่พัฒนาตนเอง รูจักคิดคนแนวทางการทํางาน การใช
เทคโนโลยี มวี ิธีคิดและปรับปรงุ ทกั ษะทเ่ี พ่ิมคุณภาพผลผลิต สามารถแขงขันกับสังคมอื่นและสงผลให
เศรษฐกิจของประเทศม่นั คง

5

 กจิ กรรม 

เลือกเพื่อน 1 คนมาชวยกันคิดวา การพัฒนาตนเองสําคัญตอตัวทาน ตอชุมชนและ
ตอสังคมอยางไร เขียนสรุปในสมุดหรือกระดาษ จากน้ันชวยกันเลาใหเพื่อน ๆ ไดฟงแนวคิดของคุณ
อยาลืมเพิ่มเตมิ สงิ่ ท่ีพบเห็นจากสภาพแวดลอ มที่เปนอยูนอกเหนือจากเรื่องราวในหนังสือเรียนนี้ พูดคุย
กนั ใหชัดเจน ทุกเหตุผลมีคา คุณจะรูวาการเคารพความคิดซ่ึงกันและกัน ชวยใหมีแนวคิดที่กวางขวาง
และรอบรูกวา งไกลมากกวาการคดิ เพยี งคนเดยี ว

ภาพการตูน

 เกบ็ สรุปยอ ไวใ หค รูผสู อนตรวจสอบ 
การพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม อาศัยหลักการมสี วนรวม การประสานความรว มมอื

การประชาสมั พันธ การใหค วามรทู ั้งทางตรงและทางออ ม ฯลฯ

ภาพการตนู ชายหนุมวัย ชายหนุมคนเดิมกําลงั จับ 1. หญิงวัยกลางคนถอื โทร
มอื กบั หญงิ และชายที่ยืน โขง กําลังพดู
กลางคนยนื อยคู นเดียว อยทู างซา ยและทางขวา 2. ชายหนุม ชท้ี ห่ี นังสอื

และอธิบายใหผ ูชายอีกคน
ฟง

6

 กจิ กรรม 

อยคู นเดียวเงียบ ๆ นึกถึงการพัฒนาตนเองที่เคยทํามากอนวาใชวิธีการอยางไร ไดผล
แคไหน เขยี นสรปุ สัน้ ๆ ในสมุดหรือกระดาษ แลวหาเพ่ือนอกี 3 คน รวมท้ังตัวทานเปน 4 คน แยกจับคู
ผลัดกันเลาประสบการณพัฒนาตนเองที่สรุปไว ผูฟงแนะนําเพ่ิมเติมใหกับคูของตน จากน้ันทั้ง 4 คน
รวมกลมุ อกี คร้งั เพอื่ สรปุ แนวทางจากประสบการณการพฒั นาตนเองของกลุม อยาลืมเลา ใหกลมุ อ่ืนฟง

กิจกรรมนี้ฝกการเลาเรื่องราว การฟง การคิด การใชเหตุและผล การตัดสินใจเลือก
เรอ่ื งราวทจี่ ะสรุปใหก ลมุ อ่นื รบั ฟง ทส่ี ําคญั ชว ยใหทุกคนในกลมุ รจู ักการมสี วนรวม การรวมแรงรวมใจ
ใหเ กิดผลงานกลุมและการใชค วามสามารถทท่ี ุกคนในกลุม มอี ยู

 เก็บสรุปส้ัน ๆ ไวใหค รผู ูส อนตรวจสอบ 

พกั สักครูหนง่ึ กอ น หายเหนอ่ื ยแลว เร่ิมทาํ กิจกรรมตอไป

 กิจกรรม 

หาอาสาสมัครและผูชวย รวม 2 คน เพื่อนํากลุมใหญใหเพื่อน ๆ ทุกคนชวยกันระดม
ความคดิ วา นอกจากหลักการมีสวนรวมการรว มมือกนั การประชาสมั พันธและการใหค วามรทู ั้งทางตรงและ
ทางออมแลวยงั มีเร่อื งใดอีกบา งทีเ่ ปน หลกั การสาํ คญั ในการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

ผนู าํ กลมุ ใหญพ ยายามรวบรวมแนวคดิ จากเพอื่ นๆ โดยมผี ชู ว ยบนั ทกึ แนวคดิ อยางยอไวใ ห
ทกุ คนไดอานทบทวน อยาลืมวาผูนํากลุมตองถามเพื่อใหไดรายละเอียดมากท่ีสุด สําหรับผูชวยใหบันทึก
สรุปอยางยอ ดว ยภาษาทีเ่ ขา ใจงา ยและชดั เจน อาจเพ่มิ คาํ ถามโดยถามถึงแนวทางการใหความรูทางตรงและ
ทางออมวาเปนอยางไรบาง เชน การบอกโดยตรง หรือการใหคําปรึกษาแนะนํา ผูชวยสรุปความคิดไว
บนกระดาษ ทุกคนมีโอกาสแสดงภาวะผูนําและผูตาม รูจักการคิดหาเหตุผล มีการตัดสินใจ มีสวนรวม
มกี ารยอมรบั และเรยี นรซู ึ่งกันและกนั ภายในกลมุ ทุกคนไดรบั โอกาสในการแสดงออกตามความถนัด

 เกบ็ บันทกึ สรปุ ยอ ไวใ หค รผู สู อนตรวจสอบ 

 กิจกรรมเสนอแนะ 

 ศึกษาหาความรูเ พ่มิ เตมิ จากเว็บไซตต าง ๆ ทเ่ี กี่ยวขอ ง
พูดคยุ ปรึกษาหารอื เร่อื งราวท่ีเปนประโยชนต อการเรยี นรูเ รอื่ งการพฒั นาตนเอง
ชมุ ชน สงั คม
 ฝกการแสดงแนวคิดกอ นตดั สินใจท้งั เรือ่ งการเรียน การทาํ งานและเร่ืองสวนตวั
โดยใชหลัก “คดิ เปน” ทเ่ี คยรจู กั กันมาแลว

7

ประโยชนท่มี ีตอตนเอง ชมุ ชน สงั คม

ภาพการต ูน มีคําพดู สัน้ ๆ กระจายอยูในภาพ : ความสุข มเี ปาหมาย ใจเบกิ บาน รวดเรว็ มีระเบียบ สงบ
มีความหวัง ไมกลัวความยากลําบาก ตรงตอเวลา มานะบากบ่ัน ชนะใจตนเอง มีความรู คิดเปน มี
ปฏิภาณ รูจกั สังเกต ไมโกหกหลอกลวง กลา หาญ มีสมาธิ รจู ักเหตุผล มีสวนรวม เสมอตนเสมอปลาย
รูจักไตรตรอง ขยัน ประหยัด ซ่ือตรง มีสติ รูจกฝกฝนตนเอง ไมลดละความพยายาม รูจักกาลเทศะ
ระมัดระวัง ทําตนใหนาเชื่อถือ พ่ึงพาตนเอง ชวยเหลือผูอ่ืน รูจักเสียสละ เอื้อเฟอเผื่อแผ คิดเชิงบวก
คิดดีทําดี มีเมตตา กตัญรู ูคุณ สามัคคี
หมายเหตุ : ตัวอกั ษรสวยงาม เอียงซายขวา โดยไมต องจัดเปน หมวดหมู

 กิจกรรม 

รวมกลุมเพอื่ น 4 คน คน หาขอ ความจากภาพ แลว สรปุ ในสมุดหรอื กระดาษ ดังนี้
ประโยชนใ ดเกิดขนึ้ จากการพัฒนาตนเองบาง
ขอความใดสรา งประโยชนใหเกดิ กับชมุ ชน สังคม กลมุ สามารถคน หาขอความที่อยู
ในภาพ รวมทง้ั รวมกันคิดภายในกลุมเพ่ือเพิ่มเติมคุณลักษณะตาง ๆ ท่ีเปนประโยชนตอตนเอง ชุมชน
สงั คมไดตามตอ งการ
ขอใหคิดอยูเสมอวา ทุกคําตอบผานกระบวนการคิดดวยเหตุและผลมาแลว
การตดั สินใจเลือกคุณสมบัติใดก็ตามยอมมีเหตุผลรองรับและอธิบายได คุณสมบัติบางประการอาจเกิด
ประโยชนท ัง้ ตอ ตนเอง ชมุ ชนและสงั คม ทุกคนกําลังฝก การใชค วามรู ประสบการณ การรจู กั เคารพความ
คิดเหน็ ของเพื่อนรว มกลุม การรับฟงเหตุและผลดวยการไตรตรองอยางรอบคอบ รวมท้ังการตัดสินใจ
เลือกคุณสมบตั ทิ ีท่ กุ คนในกลมุ ยอมรบั ได
หลังจากสรปุ ในสมดุ และกระดาษเรียบรอยแลว ทบทวนอีกครั้งภายในกลุมใหโอกาส
เพอ่ื นรว มกลุมเพม่ิ เติมส่งิ ทตี่ อ งการซ่ึงทกุ คนในกลุมพิจารณาแลว วาเหมาะสม
 เก็บคาํ ตอบไวใหค รูผสู อนตรวจสอบ 

8

บทที่ 2
การจัดเก็บและวเิ คราะหขอมลู

ขอมูล คอื สภาพเปน จรงิ ทป่ี รากฏในรปู ตวั อกั ษร สญั ลกั ษณ ตวั เลข คําบอกเลา จากผรู ู
สถานการณท ่ีเกดิ ขึ้น รวมทง้ั การบนั ทกึ และการถายทอดผา นส่ือตาง ๆ ท้ังเอกสาร บุคคล วทิ ยุ โทรทศั น
อนิ เทอรเนต็ ฯลฯ

 กจิ กรรม 

ทบทวนเหตุการณที่ผานมาวาคุณไดรับขอมูลจากท่ีใดบาง และใชประโยชนไดจริง
มากนอ ยแคไ หน บนั ทึกยอ ในสมดุ หรือกระดาษ จากนนั้ เลา ใหเ พอ่ื นฟง และบนั ทกึ ความเห็นของเพื่อนที่
เพมิ่ เติมไว

 เก็บบนั ทกึ ยอไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ 

กจิ กรรมเสนอแนะ

หาโอกาสพูดคุยกับเพอื่ น ๆ เกีย่ วกบั เรอื่ งขอมูลวา การเสาะหาขอมูลเปน เร่อื งยาก
หรอื งายเพียงใด

ขอมูลเหลา นี้เชื่อไดแ คไหน เคยไดร ับขอ มลู ท่ผี ิดพลาดอยา งไร
ความสําคัญและคณุ สมบตั ขิ อ มูลทด่ี ี

การทํางานใดกต็ ามตอ งใชข อ มลู มาประกอบเพือ่ เปนแนวทางในการคดิ พิจารณาและ
ตดั สินใจ

ขอมูลจะมคี วามสาํ คญั ไดก ต็ อเมอื่ เปนขอ มลู ท่ีมีความถูกตอ งและเช่อื ถือได ตรงตาม
ความตอ งการของผใู ชและเปน ขอ มูลลา สุดทที่ ันสมัย

 กจิ กรรม 

รวมกลุมเพื่อน 6 คน เลือกหัวหนากลุมและผูชวยหัวหนากลุม สอบถามเพ่ือน ๆ ให
ออกความเห็นวาขอมูลมคี วามสําคัญอยา งไร เหตุใดจึงตองใชขอมูลมาประกอบ ผูชวยรวบรวมแนวคิด
และบันทกึ สรุปในสมุดหรอื กระดาษ แลว แลกเปลี่ยนขอ สรปุ ของกลุมกับเพอื่ น ๆ กลมุ อื่น

 เกบ็ บนั ทกึ สรปุ ไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ 

9

ขอ มูลทด่ี ตี อ งมลี ักษณะตอไปน้ี 1.ถูกตอ งและเชื่อถือไดต องรวบรวมผลของขอมลู
ความมัน่ ใจวา ถกู ตอ งและเช่ือถือไดโดยใหผ า น
ภาพการตนู การตรวจสอบโดยละเอยี ดขอ มูลอาจตองแปลงใหอ ยู
ในรูปแบบทเี่ คร่ืองคอมพิวเตอรเขาใจไดอยางถูกตอง
ภาพการต ูน ภาพเดิม บางครั้งขอมลู ผดิ พลาดเพราะใชโปรแกรมหรือ
แตม องจากคนละมมุ มคี ําพดู ของ สตู รคาํ นวณผิดพลาดจึงตองกําหนดวธิ กี ารรวบรวม
เจานาย “ผมไมไ ดอยากรหู รอกนะ ผลดว ยความละเอยี ดรอบคอบ
วา เธอสนใจชายหนุมหนา ตาดี
แคไหน” 2. ตรงตามความตอ งการของผใู ช เมือ่ จะเก็บขอมูล
ใหเลอื กเกบ็ ขอมลู เฉพาะทผ่ี ใู ชต องการเทา นนั้ ตอง
ไมเกบ็ ขอ มูลอ่ืน ๆ ทไ่ี มตรงกบั การใชง าน แตใ ห
มัน่ ใจวา ขอ มูลทีต่ องการเกบ็ นน้ั เกบ็ ไดอ ยาง
ครบถว นและสมบรู ณ

ภาพการตนู ภาพเดมิ 3. เปนขอ มลู ลา สดุ ที่มคี วามทันสมยั ผใู ชขอ มลู
จะใชตวั เลขนีต้ ้ังแตเดือนท่แี ลว”
นาํ ไปใชไดทนั เวลา เพราะเกบ็ ขอ มูลมาดวยความ
รวดเรว็ ทันความตอ งการของผูใช

10

 กจิ กรรม 

ชวนเพอ่ื นทบทวนลักษณะท่ดี ขี องขอมลู แลว สรุปเนื้อหารวมกัน เขียนลงในสมุดหรือ
กระดาษใหชัดเจน จากนั้นเลาส่ิงที่สรุปใหเพื่อนคนอื่นฟง เพ่ือแลกเปลี่ยนแนวคิด ขอสังเกตและ
ความเห็นเพ่มิ เติมโดยบันทึกยอในสมุดหรือกระดาษอีกคร้งั หนึ่ง

กจิ กรรมลกั ษณะเชนนี้ เปน การชวยฝก ฝนใหม กี ารคิด พิจารณา ไตรตรองและตัดสินใจ
เลอื กขอสรุปทีด่ ีสาํ หรบั กลุม

การฝกฝนจะชวยเพิม่ ความสามารถทางความคิด มีการพฒั นาตนเองในทางทีด่ ีใหเ กดิ ขน้ึ
ซ่ึงเปนรากฐานที่ดีท่ีนําไปสูการพัฒนาชุมชนและสังคมตอไป เพราะชุมชนและสังคมจะดีไดตองเริ่ม
จากคนซ่งึ เปน หนวยเลก็ ท่ีสดุ เมื่อมกี ารพัฒนาเกดิ ขึ้นทกุ ระดับ ทา ยทส่ี ดุ จะสง ผลทด่ี ีไปสปู ระเทศชาติให
เปน ปก แผน และมน่ั คง

 เกบ็ บันทกึ ยอไวใ หครูผสู อนตรวจสอบ 

คณุ สมบตั ขิ องขอ มลู ทด่ี ี

ภาพการต นู

คน ลักษณะรูปรา งหนา ตาตา งกัน มองดนู า รัก ถือปายหรอื ยกปายดว ย 2 มอื ชูขนึ้ ฯลฯ ใหม ีวธิ ี

ยกภาพการตูนทถ่ี ือปา ยท่ี 1 1. ขอ มูลทด่ี ีมีความถูกตอ งแมน ยาํ อาจมคี วามคลาดเคล่ือน
อยบู าง แตก ค็ วรควบคมุ ใหเกดิ ความคลาดเคลอ่ื น
นอ ยที่สดุ
2. ขอ มลู ทนั สมัย ทนั เวลาทต่ี อ งการใชข อ มูลท่ี
ถูกตองแมน ยาํ แตไดผ ลมาอยา งลา ชา จะไมม คี ณุ คา
แมแ ตนอ ยและไมสามารถนาํ ไปใชป ระโยชนไดเ ลย

11

ยกภาพการตูนทถ่ี อื ปา ยที่ 3 3. ขอ มลู มคี วามสมบูรณครบถวน ใหท้ังขอเทจ็ จรงิ หรือให
“สมบูรณ” มาไวต รงนี้ ขา วสารอยางครบถว นทกุ ประการ ขอ มลู ทไ่ี ดม าไมครบ
ทาํ ใหใ ชก ารไมไ ด
ยกภาพการต ูนทถ่ี อื ปา ยที่ 4
4. ขอมลู ทไี่ ดรับควรจดั ระบบใหอยใู นรูปแบบที่กะทัดรดั
ไมเยน่ิ เยอ หรอื กระจดั กระจาย จึงจะสะดวกเมือ่ ตอ งการใช
และคน หา ผใู ชเ ขา ใจขอมลู ไดทนั ที

ยกภาพการตูนที่ถือปา ยที่ 6 5. ขอมูลที่จัดทําตรงกับความตองการของผูใชและจําเปน
ตองรู เพ่อื ใหเกิดประโยชนต อ การทํางานตอไป ท้ังการจัดทํา
แผนการตัดสินปญหาท่ีตองการหาแนวทางคําตอบขอมูล
มากมายทไ่ี มต รงตามความตอ งการของผใู ชจะไมมีประโยชน
ใดเลย
6. ขอ มลู ตอ งเก็บรวบรวมอยางสมํา่ เสมอและตอเนื่อง
เพ่อื นาํ ไปใชประโยชนในการวิเคราะห วจิ ัย หรอื
หาแนวโนม ท่ีจะเกิดขึ้นในอนาคต

 กจิ กรรม 

รวมกลุมเพือ่ น 6 คน ชวยกนั ทบทวนเรื่องคณุ สมบตั ขิ องขอ มูลท่ีดี โดยใหม ีผูอาสาเปน
หวั หนา กลมุ และผูช วยหัวหนา กลมุ พยายามใหเพอ่ื น ๆ ชว ยกันคิดผลสรุปจากกลุมใหผ ชู วยเขยี นในสมดุ
หรอื กระดาษแลวรายงานใหกลมุ อ่นื ทราบ

กิจกรรมน้ชี ว ยใหท กุ คนฝกการทํางานรวมกนั ไดร ับฟงความคิดเหน็ ของเพื่อน รจู ัก
ลําดบั ความคดิ การใชเ หตผุ ล การยอมรบั และฝก ตดั สินใจ ซง่ึ การทําเชน นี้ไดอ าศยั หลักการ “คิดเปน ” ซงึ่
เปน พ้นื ฐานทด่ี ขี องมนษุ ย ใหไ ดพ ฒั นาตนเองและขยายขีดการพฒั นาไปสวู งกวา งตอ ไป

 เก็บคําตอบไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ 

12

วิธีการจดั เก็บขอ มลู
เมอ่ื ตองการจัดเก็บขอ มลู สง่ิ แรกทีต่ องคิดและตดั สินใจ คือ จะเก็บขอมูลดวยวิธีการใด
แตตอ งนกึ ดว ยวา วิธีท่ีเหมาะสมนั้นข้ึนอยูกับสภาพความเปนไปไดและความตั้งใจวา จะใชประโยชน
เพื่ออะไร เม่ือตอบคําถามนี้ไดแลว จึงเลือกวิธีการจัดเก็บขอมูลที่ตองการซึ่งมีอยูหลายวิธี วิธีแรกคือ
การสังเกต
ถา ตอ งการรวู าพระอาทติ ยตกโดยเฉลย่ี แลว
ภาพการต ูนผูชายอวนใสแวน กนั แดด มองไปท่ี
ดวงอาทติ ยซง่ึ เกือบจะลับขอบฟา ตรงกบั ชว งเวลาใด ก็สงั เกตชว งเวลา

พระอาทิตยตกในแตละวนั

ภาพชายคนเดิมไมใ สแ วน (ครง่ึ ตวั ) แลว จดเวลาที่พระอาทติ ยต กไวทกุ วนั
กาํ ลังจดขอ มลู ในสมุด ตอเนอ่ื งกนั ไปเปน สปั ดาหห รอื เปน เดอื น

ก็ได

ภาพลูกตาสขี าว 1 คู จากนน้ั นําขอ มูลเวลาท่ีบนั ทกึ ไวแตล ะคร้งั
  มองไปที่ตัวเลข มารวมกนั ไดต วั เลขเทาใดกน็ าํ มาหารดวย
18.05 +18.07+18.09+18.10+18.13+18.15+18.16 น.
หารดว ย 7 = ? จาํ นวนคร้ังทีจ่ ดบันทกึ เวลา กจ็ ะได
“คา เฉล่ีย” วาพระอาทติ ยตกโดยเฉลยี่ แลว
ตรงกบั เวลาใด

 กิจกรรม 

ชวนเพื่อน 1 คนมาทบทวนวา วิธกี ารเก็บขอ มลู แบบแรกเรยี กวาอะไร ชว ยกนั
ยกตัวอยางอ่ืนเพ่ือใหเห็นวาจะเกบ็ ขอ มูลไดอ ยางไรและจะหาคาเฉลีย่ ดว ยวิธใี ด

เม่อื ไดข อ ตกลงรวมกนั แลวสรปุ ยอ ลงในสมุดหรอื กระดาษ
อยาลืมวาตองชว ยกนั คิดและยอมรบั ขอ เสนอแนะจากเพ่อื น โดยตางฝายตางฟง เหตุผล
ซง่ึ กนั และกัน ถา ยงั ไมเ ขาใจขอใหถามครผู สู อนหรอื ผูรู
 เก็บสรุปยอ ไวใ หค รผู สู อนตรวจสอบ 

13

การเก็บขอมูลดว ยการสงั เกตแมว าจะดูเหมือนงา ยและสะดวก แตถ าใหไดข อมลู
ทชี่ ดั เจนและคลาดเคล่ือนนอยทีส่ ดุ ตองเฝาดูดวยความเอาใจใสโดยการสงั เกตและรบั รดู วยตา หู และ
การสัมผัส

วธิ ีการเกบ็ ขอ มูลโดยการสังเกต จึงจําเปน ตอ งมีขอกาํ หนดตาง ๆ ดงั นี้
กําหนดจดุ มงุ หมายท่ีแนนอนและชัดเจนวาตองการรเู รอ่ื งใด
วางแผนอยางเปน ระบบ กําหนดกรอบการสังเกตและระยะเวลาใหชดั เจน
บนั ทกึ เหตุการณและเรื่องราวทตี่ รงตามความตอ งการ
สามารถทดสอบเพื่อความถูกตอ งและนา เช่ือถอื ได
การเก็บขอ มูลโดยการสังเกต แบง ออกเปนขน้ั ตาง ๆ ที่สําคญั 4 ขนั้ ดว ยกนั คอื
1. ข้นั เตรยี มการสงั เกต :
 เลอื กพื้นท่ี
 เตรียมวัสดุอปุ กรณสําหรับเกบ็ ขอมูลท้ังภาพและเสียง
กาํ หนดวนั เวลา สถานท่แี ละนดั หมายผูท่ีจะไปทาํ การสงั เกต
2. ขน้ั การสังเกต :
 แนะนําตนเองและทาํ ความรจู กั กบั หวั หนา กลมุ ผูท่ีจะไปศึกษา ซ่งึ เรยี กกนั วา กลุม
ประชากรศกึ ษา
สรางสมั พนั ธทีด่ ภี ายในกลมุ
สงั เกตและเก็บขอมูลตามประเดน็ หรอื กรอบทกี่ ําหนดไว
3. ขน้ั การบนั ทึกขอมลู :
เขียนบรรยายรายละเอยี ดใหไ ดม ากท่ีสุด
4. ขัน้ เสร็จส้ินการสงั เกต :
กลาวขอบคณุ ผใู หค วามรว มมือซึ่งใหข อมลู ที่เปนประโยชน

 กิจกรรม 

รวมกลุมเพื่อน 4-6 คน ทบทวนเรื่องราวเกี่ยวกับข้ันตอนตาง ๆ ท่ีสําคัญในการเก็บ
ขอมลู โดยการสังเกต จากนนั้ เลือกตัวแทน 1 คน สรปุ ใหเ พ่ือนท่ีอยใู นกลุมฟง แตละคนบันทึกยอไวเพื่อ
เตือนความจําในสมุดหรอื กระดาษ

ขอใหท กุ คนชว ยกนั คิดและชวยกันสรุปเพื่อบันทึกยอไวเตือนความจํา การมีสวนรวม
ในกลมุ ถือเปนกติกาสําคัญท่ที กุ คนควรปฏบิ ตั ิ

 เก็บบันทกึ ยอ ไวใ หค รผู ูส อนตรวจสอบ 

14

วิธีเกบ็ ขอ มลู โดยการสัมภาษณ
กาพการต ูน หญงิ สาวหนุ สวยน่งั อยูทโี่ ตะฝง หนง่ึ มอื ขวาถอื ดินสอ มือซายแตะ
กระดาษบนโตะ กําลังมองหนาชายหนุมผมฟูซงึ่ จอ งหญงิ สาวจนตาโต และยมิ้ ปากกวาง
ทา ทางปลม้ื คนสวยอยา งมาก
การสัมภาษณ เปน การเก็บรวบรวมขอมลู ท่ีผสู ัมภาษณและผูใหส มั ภาษณไ ด

เผชญิ หนากนั โดยมกี ารพูดคุยซกั ถามกันตอ หนา แตต อ งไมลืมวาการพูดคุยกนั ตอ งมีจดุ มุงหมาย
ทชี่ ัดเจนขณะพดู คุย ผูเ ก็บขอ มลู หรือผสู ัมภาษณ จะใชเ ครือ่ งมือเพ่อื เก็บขอ มลู ซึง่ ก็คือ แบบสัมภาษณ
แบบสมั ภาษณ คืออะไร...............

แบบสมั ภาษณ คือ เคร่อื งมือทีใ่ ชในการเกบ็ รวบรวมขอมลู ซ่ึงในแบบสัมภาษณจะมี
ขอคําถามท่ผี ูเกบ็ รวบรวมขอ มูล หรือผูสัมภาษณใ ชเปนแนวทางในการซกั ถามและพดู คุยกับผูใหส ัมภาษณ

พูดใหงายก็คือ การสัมภาษณตองมีคนถามและคนตอบ คนถามใชแบบสัมภาษณท่ี
เขียนคาํ ถามไวแ ลว ขณะสมั ภาษณอาจถามและตอบกนั แบบปากเปลา คนตอบเลาใหฟ ง สวนคนถามก็จด
ไวเปนหลักฐานกันลืม หรืออาจใชการบันทึกเสียงดวยวิธีการตาง ๆ ท่ีทําไดโดยมีการขออนุญาต
บนั ทึกเสียงในขณะพดู คุยจดตามไปแลวเขียนอีกครัง้ หนึง่ หลงั การซักถามพดู คยุ จบลง

 กิจกรรม 

ลองทบทวนวาวิธีการเก็บขอมูลโดยการสัมภาษณเปนอยางไร แลวบันทึกยอเฉพาะ
เรื่องสาํ คัญทคี่ วรจดจําไวในสมุดหรือกระดาษ มีโอกาสเมื่อใดใหเลาส่ิงท่ีเรียนรูใหกับเพื่อน ๆ ฟงบาง
จงเช่ือม่ันวาใครก็ตามเม่ือรูอะไรแลวสามารถบอกคนอื่นได จะย่ิงชวยใหเขาใจและจดจําไดตลอดไป
เพราะเม่ือเราเผ่ือแผความรูใหก ับเพอ่ื น เพื่อนก็จะใหสง่ิ เหลา น้ีกลบั คนื มาแกเ ราเชน กัน

 เก็บบันทกึ ยอ ไวใ หครูผูส อนตรวจสอบ 

15

การเก็บขอมูลโดยการสัมภาษณจําแนกไดต ามความเหมาะสมกับงานทต่ี องการศึกษา ดงั นี้

ภาพการต นู ชายวยั กลางคนกาํ ลังจดขอความ สัมภาษณเ ปน รายบคุ คล ผถู ูกเลอื กถอื วา
ลงบนกระดาษ สวนหญงิ สงู วัยใสแ วน รปู รางอว น เปนกลมุ ตัวอยา งทเี่ ปนตวั แทนของ
กําลงั เลาเร่ืองราว ตามองผชู ายทกี่ าํ ลงั เขยี นขอความ
ประชากรทจี่ ะศึกษาหรอื เรยี กใหงา ยวา
เปนตัวแทนของเร่ืองทีต่ อ งการรู

ภาพการตนู ชายคนเดมิ กาํ ลงั พดู กบั ผูชายอายุ สมั ภาษณผรู ูท่ีใหข อมลู หลักหรอื ขอมลู
50 ป แตง กายภูมิฐานทีน่ ง่ั อยใู นหอ งทาํ งานท่ี สาํ คัญ ซึง่ คนอืน่ ไมร ู เปนบคุ คลท่ีแตกตา ง
มีชั้นหนงั สอื และกองเอกสาร จากคนอน่ื มคี วามรอบรขู อมูลตาง ๆ ในเร่ืองท่ี
ภาพการตนู ชายคนเดิมนง่ั ลอ มวงกบั ชาวบา น ผูสมั ภาษณตองการ เพราะเปน การสัมภาษณ
ทงั้ หญงิ และชาย 8 คน ชาวบา นคนหนึง่ กําลัง ที่เจาะลึกไดแ ก ปราชญชาวบาน นักวชิ าการ
พดู ชายคนเดมิ กมหนาจดบนั ทึก นักธุรกจิ ผนู ําทองถน่ิ ฯลฯ

สมั ภาษณเ ปน กลุม เพื่อหาขอ มลู จากกลมุ
บุคคลทใี่ หขอ มูลเก่ยี วกบั เร่อื งทีต่ องการ
ศึกษา วิธีการแบบน้อี าจเรยี กวา ซักถาม
หรือสนทนากลุม ทุกคนออกความเห็น
และซักถามไดอยางเสรี

 กิจกรรม 

รวมกลมุ โดยชวนเพือ่ นอกี 2 คน มาพดู คยุ เก่ยี วกับการเก็บขอมูล 3 แบบ คือ สัมภาษณ
เปนรายบุคคล สัมภาษณผูร ทู ใี่ หขอมูลหลักและสัมภาษณเปนกลุม เมื่อทบทวนจนเขาใจแลว แตละคน
เลอื กวธิ กี ารสัมภาษณค นละแบบ แลว ทดลองหมุนเวียนกันเลาใหเ พอื่ นในกลมุ ฟง จนครบท้ัง 3 แบบ

16

ข้ันตอนเตรยี มการเกบ็ ขอ มลู โดยการสัมภาษณ 1. เตรียมตวั ผสู ัมภาษณ นัดประชุมชแี้ จงให
เขา ใจแบบสมั ภาษณแ ละที่สําคญั ตอง
เขา ใจทัง้ ดานภาษา วัฒนธรรมและ
ประเพณขี องทอ งถ่นิ รวมถึงผูใ ห
สัมภาษณและสถานท่ที ําการสมั ภาษณ

2. ทาํ หนงั สอื ขอความรว มมือ
กําหนดวัน เวลาและสถานที่ ซึ่งจัดเตรยี มไว
เพือ่ การสมั ภาษณและอยา ลมื ตรวจสอบให
แนช ดั วา ติดตอประสานงานครบถวนแลว

ภาพการต นู 3. เตรยี มวัสดอุ ุปกรณทตี่ องใชใ นการสัมภาษณให
ดินสอแหลมใสไ วในแกวนา้ํ พรอมใชงาน เชน ดนิ สอ ปากกา กระดาษ
ปากกาอยใู นแกว เปน ตน
กระดาษวางเปน ปก
4. ข้ันสง แบบสัมภาษณใ หผใู หขอ มลู ไดท าํ ความ
ฯลฯ เขา ใจและเตรยี มตัวใหพ รอ มกอ นการสมั ภาษณ

17

ภาพการต ูน ผชู ายอายุ 30 ป (ภาพครึ่งตวั ) 5. ขั้นการสมั ภาษณ
แสดงทาแนะนาํ ตนเอง ผหู ญงิ อายุ 25 ป ชี้แจงวตั ถุประสงคใ นการเกบ็ ขอ มูล
คนเดมิ ฟง อยา งตงั้ ใจ
บอกความสําคัญของตัวผใู หส มั ภาษณ เพ่อื
กระตุน ใหไดข อมลู ทีเ่ ปน จริง
 บอกประโยชนจากการเกบ็ ขอมลู และผลกระทบ
ทีจ่ ะเกดิ ข้ึน เพ่อื จะไดข อมูลท่ถี กู ตองและ
ครบถว น
 พยายามใหผ ใู หสัมภาษณบอกขอมูลมากท่ีสุด
โดยใชภ าษาสภุ าพ ไมถ ามนํา แตพ ยายามให
ไดคาํ ตอบตามประเดน็ ทต่ี อ งการ

 ข้นั บันทึกผลการสมั ภาษณ

ภาพการต ูน หญงิ สาวอายุ 25 กําลงั นง่ั บันทกึ ผล
การสมั ภาษณมีกระดาษบนั ทึกหลายแผนอยูบน

โตะ มอื ขวาถือปากกา เหนอื ศีรษะภาพแสดง
เหตุการณตอนสมั ภาษณ มือซายทาวคาง
ทาทางครุนคดิ

ขณะสมั ภาษณอ าจบนั ทึกไดไมครบถวน จงึ ตองทบทวนผลการสมั ภาษณอ กี ครง้ั
หลักปฏบิ ตั ิในการทบทวนผลการสัมภาษณท ่ีตองจดจํานําไปใช มดี ังนี้

 ควรบนั ทกึ ผลทนั ทีระหวา งการสมั ภาษณ หรือหลังจากสมั ภาษณผานไปไดไมนาน
เพราะจะไดไ มหลงลืม หรอื ไดข อ มูลทีค่ ลาดเคลื่อนไปจากความเปนจรงิ

 ควรบนั ทกึ ผลตามจรงิ เทานนั้ และตองไมเพ่ิมความคดิ เห็นของผสู ัมภาษณเขา ไป

18

 ข้นั สนิ้ สดุ การสมั ภาษณ

ดคู วามถกู ตอ งของขอ มลู
 ขอบคุณผูใหส มั ภาษณท ี่ชว ยใหข อมูลทเ่ี ปน ประโยชน

 กจิ กรรม 

ชวนเพือ่ น 1 คน ชวยกันทบทวนและพูดคุยเกยี่ วกับขนั้ ตอนการเก็บขอ มลู
โดยการสัมภาษณ จากน้นั สรปุ ยอลงในสมุดหรอื กระดาษ พยายามหาโอกาสเลา ผลสรปุ เรื่องน้ใี ห
เพ่อื นคนอนื่ ฟง

 เก็บสรุปยอไวใ หค รูผสู อนตรวจสอบ 
อยา ลมื วา การเรียนรเู รอื่ งใดก็ตาม ถาไดท บทวนบอยครง้ั และพูดคยุ แลกเปลย่ี นความรู
และประสบการณก ับผอู ่ืน ยอ มเปน การเพ่ิมพนู ความรูใหม ากยิ่งขน้ึ
วิธีการจดั เกบ็ ขอ มลู นอกจากการสังเกตและการสมั ภาษณ กย็ ังเกบ็ ขอ มลู ไดโดย
การสํารวจ การสอบถามและการรวบรวมขอมลู ท่ีผอู ื่นรวบรวมไวแลว

19

การเก็บขอมลู โดยการสํารวจ

ภาพการตนู ชายอายุ การสาํ รวจเปน การออกไปเก็บขอ มลู จาก
40 ป ผอมแหง สถานทจ่ี ริง เชน ถาตอ งการรูข อมลู เก่ยี วกับ
ใสแ วน ใสห มวก แมลงที่ทาํ ลายตน ขาวในนา กต็ อ งสํารวจไป
ทีละแพต้ืนงทตี่ แัวลเทวน ถาํ ขืออ แมวู น ทีละพน้ื ท่ี แลว นําขอ มลู ที่ไดม าปรบั ปรงุ
แมลงทีต่ นขาว วธิ ีการกําจัดแมลงที่ทําลายตน ขาว

ขณะสาํ รวจกต็ อ งบนั ทึกขอมูลไวใหช ัดเจน เพราะขอมลู ท่ไี ดมาจากนาขา วแตล ะแปลง
ตอ งรวบรวมไวเ พือ่ วเิ คราะหว ิธีในการกําจดั และทําลายแมลงที่เปนศัตรขู า ว

 กิจกรรม 

หาเวลาวาง มองไปรอบ ๆ ตัว แลวลองคิดวาจะสํารวจอะไรบางและมีวิธีการสํารวจ
อยา งไร คงเดาไดวา เราตองมแี บบสํารวจ โดยเขียนประเด็นที่จะสํารวจไวล ว งหนาและบนั ทกึ สภาพทพี่ บ
เห็นขณะทาํ การสาํ รวจ ขอ มูลเหลาน้ีจะใชเ พือ่ การวเิ คราะหต อไป

หาโอกาสเลา เรือ่ งการสาํ รวจใหเพื่อน ๆ ฟงและลองสอบถามวาเพ่ือนเคยสํารวจอะไร
มาบาง เพอ่ื เปนการแลกเปลี่ยนประสบการณก ัน

20

การเกบ็ ขอมูลโดยการ
สอบถาม

การเก็บรวบรวมขอ มลู โดยการสอบถาม เปนการเกบ็ ขอมลู จากประชากร หรอื
กลุมตัวอยางที่ศกึ ษาโดยใชแ บบสอบถาม ซงึ่ หมายความวา เรามีแบบสอบถามใหค นทเี่ ราตอ งการรขู อ มลู
ตอบกลบั มา การเกบ็ ขอมลู อยา งนี้ ทําได 4 วธิ ี ดงั นี้

ภาพการตนู ผูชายอว นเข็น  สง แบบสอบถามทางไปรษณยี 
รถเข็นสง ของที่มีซอง และกาํ หนดระยะเวลาสง แบบสอบถาม
จดหมายเปนมดั ๆ มาที่ตู ทตี่ อบแลว กลับคนื ใชว ิธนี ถี้ า ผูต อบ
ไปรษณีย แสดงทา ทางเขน็ อยหู า งไกล คนหาหรอื ตดิ ตาม
ดวยความเหนอื่ ยมเี หงอ่ื ไมสะดวก
กระเด็นจากใบหนา

ภาพการต นู ผชู ายอวนคนเดิม  สงแบบสอบถามใหก บั มือผตู อบ และ
กอดแบบสอบถามที่พับไว กาํ หนดวธิ ีการรวบรวมเพ่ือสงคนื หรอื
ดานซา ย สว นมอื ขวาถือแบบ ใหเ วลาผตู อบแลว สงคืนทางไปรษณยี 
สง ออกไปมภี าพมอื คนย่นื มา
ขอรบั โดยรอบมากมาย เหงอื่

21

ภาพการตูน ผชู ายอว นคนเดมิ  ฝากผูนาํ ทองถิ่นไปแจกจา ยใหถึงมอื
นง่ั อยูบ นแครไมไผท างขวา ผูตอบแบบสอบถามแลว รวบรวมสง คนื
ผูใหญบานมีผา ขาวมา คาดพงุ หรอื ใหเ วลาผูตอบแลวสง คืนทางไปรษณยี 
นั่ง
อยทู างซา ยตรงกลางแคร มกี อง
จดหมาย ผชู ายอว นยกมอื ไหว
ขอบคณุ

ภาพการต ูน ผชู ายอวนคนเดมิ  ขอความรว มมอื เจา หนา ทใี่ นพื้นที่
ยกมัดแบบสอบถามสงให แจกแบบสอบถามและรวบรวมสง กลับคนื
เจาหนาทอ่ี นามัยผูหญงิ หรือหนวยงานเจา ของแบบสอบถามไปเกบ็
เจาหนาทเ่ี อื้อมมือไปรับ ในภาพ แบบสอบถามจากเจาหนาท่ีในพน้ื ทซ่ี ึ่ง
มีปา ยเขยี นวา “อนามัย” รวบรวมไวแ ลว

 กจิ กรรม 

ขอใหทบทวนวิธเี ก็บขอ มลู โดยใชแ บบสอบถามดว ยการชวนเพ่อื นอีก 1 คน มาจบั คูก นั
แตละคนเลือกทบทวนวิธีเกบ็ ขอมูลคนละ 2 วิธี เมอื่ เขาใจดแี ลว ผลัดกันเลาใหเ พ่ือนฟง ขอใหนกึ เสมอวา
ยงิ่ เลาใหเพ่ือนฟง หลายครัง้ เทาไรคนเลา กจ็ ะจําไดแ มนยํายง่ิ ข้ึนเทา นน้ั

ถา ยงั ไมเ หนื่อยจนเกินไป มารูจักวิธีการจดั เกบ็ ขอ มลู ทจ่ี ะฝากไวเปน วิธีสุดทายกันเลย

22

การรวมรวบขอมูลทผ่ี ูอน่ื รวบรวมไวแลว

ภาพการตนู ผูห ญงิ ผอมบาง 25 ป ใสแวน ผมช้ีเหมอื น
ขนหัวลกุ น่ังอา นหนังสอื มกี องหนงั สืออยูบนโตะสงู
ทวมหัว บางสว นวางบนโตะ ขาง ๆ

การรวบรวมขอมูลที่ผูอ่ืนรวบรวมไวแลว เปนการรวบรวมขอมูลที่เสียคาใชจายนอย
เพราะคนอืน่ ลงทุนทงั้ สมอง เวลาและเงนิ แลว เชน อยากรขู อมูลเกยี่ วกบั สมุนไพรกห็ าขอ มลู โดยการอาน
หนังสือท่ีเก่ียวกับสมุนไพรท่ีมีผูเขียนไวหรือรวบรวมไวแลว นอกจากนี้ยังหาอานไดจากวารสาร
นติ ยสารและแหลง ขอ มูลทีม่ ผี นู ยิ มใชคน หาขอ มูลมากที่สดุ คอื การคนหาจากอนิ เทอรเนต็ เพราะสะดวก
รวดเร็ว มีขอ มลู ท่หี ลากหลายและเสยี คาใชจ ายไมม าก

ภาพการต ูน ชาย
หนุม 30 ป เหน็
เฉพาะใบหนาและ

ขอ ควรระวัง : ขอมูลจากอินเทอรเน็ตอาจมีผิดพลาดบา ง ควรตรวจสอบกบั แหลง ขอมูลอ่นื ๆ ดวย

23

 กิจกรรม 

อานทบทวนเร่อื งการรวบรวมขอมลู ทีผ่ ูอ นื่ รวบรวมไวแ ลวอีกครัง้ หน่งึ แลว เลา ใหเพ่อื น
ฟง จากนน้ั คุยกันเร่ืองผลดีและผลเสยี ทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ ได จากการคน หาขอ มูลทางอินเทอรเนต็ แลว สรปุ ยอ
ลงในสมดุ หรือกระดาษ

 เก็บสรุปยอไวใ หครูผูส อนตรวจสอบ 

เรือ่ งที่นาสนใจอีกเรอ่ื งหนึ่ง คอื

เทคนคิ การวเิ คราะหข อ มูล

ขอมลู ที่เกบ็ รวบรวมมาไดเ ปนจาํ นวนมากและหลากหลายกันไปนนั้ จําเปนตองนาํ มา
วิเคราะหก อ นใช เม่อื พูดถึงคําวา “วเิ คราะห” กค็ งตองดูทีค่ วามหมายกันกอน

24

“การวิเคราะห” หมายถึง การศึกษา คนควา ดวยความละเอียดและรอบคอบในเร่ือง
ตา ง ๆ ทีเ่ กิดขน้ึ ตรงตามความตองการท่ีจะนําไปใช โดยลกั ษณะของขอมูลและสถติ ติ าง ๆ เปนการเรยี นรู
ดวยการเก็บรวบรวมขอมูล การจัดหมวดหมูขอมูล การวิเคราะหขอมูลและการแปลความหมายของ
ขอมูล

ขอใหน กึ อยเู สมอวา “การวิเคราะหขอ มลู ” หมายถึง การดาํ เนนิ การเพือ่ สรปุ ความสาํ คัญ
ของขอมลู ท่ีจะนําไปใช ใหต รงตามความเปน จรงิ ตรงตามความตองการ จากนนั้ จงึ จะนําไปใชได

 กิจกรรม 

รวมกลุมเพ่ือน 4-5 คน เพ่ือทบทวนคําวา “การวิเคราะห” และ “การวิเคราะหขอมูล”
หมายถึง การดาํ เนนิ การเพอ่ื สรปุ ความสาํ คัญของขอ มลู ทจ่ี ะนําไปใช ใหตรงตามความเปนจริง ตรงตาม
ความตอ งการ จากนนั้ จึงจะนาํ ไปใชได

 กิจกรรม 

รวมกลุมเพ่ือน 4-5 คน เพื่อทบทวนคําวา “การวิเคราะห” และ “การวิเคราะหขอมูล”
ถาตองการเรียนรเู พมิ่ เติม อาจพดู คยุ กับผูรู หาหนังสือมาอา น หรอื คนหาความรูเพิ่มเติมจากอินเทอรเน็ต
ชวยกันสรุปยอเพ่ือเตือนความจํา จากน้ัน เลือกตัวแทนจากกลุมเพ่ือน 1 คน เพื่อเลาสรุปถึงความรู
เพิ่มเติมท่ีหามาได เพื่อนในกลุมคนอ่ืนอาจซักถามขอสงสัย หรืออธิบายเพ่ิมเติมก็ได การแลกเปลี่ยน
ความรูกันจะชวยใหความรแู ตกฉานมากข้ึน ขอใหทุกคนในกลุมมีสว นรวมและกลา แสดงออก

 เก็บสรุปยอไวใ หครผู ูสอนตรวจสอบ 

เทคนคิ การวิเคราะหข อ มลู น้ัน จาํ เปนตองมหี ลักเกณฑใ นการเลือกหัวขอ เพ่อื
การวเิ คราะหซ่ึงตอ งนกึ ถงึ องคป ระกอบ 5 ประการทีส่ าํ คญั ดังน้ี

 ความสาํ คญั ของปญหา
ปญหาบางเรือ่ งทเ่ี กิดขน้ึ อาจเปน ขอ มลู สวนนอ ยเทานั้น ไมไดม คี วามสาํ คญั

มากพอที่จะนํามาวิเคราะห
 ความเปน ไปได
ขอ มลู บางเรื่องทเี่ ก็บรวบรวมมาไดอ าจเปนแคค วามคดิ ทเ่ี ลื่อนลอย จะคิดหา

หนทางอยา งไรกเ็ ปน ไปไมได

25

 ความนา สนใจและทันตอ เหตกุ ารณ
ขอมูลบางเร่ืองไมไดเปนท่ีสนใจของผูคนท่ัวไป อาจนาสนใจเฉพาะสําหรับ

คนบางกลุม นอกจากน้ขี อ มลู บางเรื่องก็ไมค วรเลือกมาวเิ คราะห เพราะชาเกินไปและไมท นั ใชง านแลว
 ความนา สนใจของผวู ิเคราะห
ผูทจี่ ะทําการวิเคราะหอ าจไมสนใจขอ มลู บางเร่อื งทีเ่ กบ็ รวบรวมมา เปนธรรมดา

ท่ีวา ใครก็ตามไมสนใจเรื่องใด ยอมไมคอยมีความรูลึกซ้ึงในเร่ืองนั้น จึงไมนาจะเลือกหัวขอนั้น ๆ
มาวิเคราะห

 ความสามารถทจ่ี ะทําใหบรรลุผล
ขอมูลท่ีเก็บรวบรวมมา อาจเปนเร่ืองที่วิเคราะหออกมาแลว มองไมเห็น

ความสําเรจ็ ซ่ึงคาดวา จะเกิดขึ้น อาจเปน ปญ หาหรือเปน เรอ่ื งทยี่ ากเกนิ กวาจะแกไ ขใหสําเรจ็ ได
หลักเกณฑที่ไดรูจักกันไปแลวนี้ ตองนํามาคิดพิจารณาใหรอบคอบกอนที่

จะเลอื กหัวขอ มาวิเคราะห เพราะสิง่ เหลา นี้ คือเทคนิคสาํ คัญกอนทีจ่ ะเลอื กวเิ คราะหข อ มูล

 กิจกรรม 

ชวนเพอื่ นสกั คนมาทบทวนเรอ่ื งราวเก่ยี วกับเทคนคิ การวิเคราะหขอมูลดวยกัน คอย ๆ
พยายามคิดตามและทาํ ความเขา ใจไปพรอ มกัน ขอใหทองไวในใจวา “ไมมอี ะไรทย่ี ากเกนิ เรยี นรู” เร่อื งที่
คดิ วา ยาก กค็ วรใชเ วลาทบทวนซ้ําหลายครงั้ ถาคร้ังนี้ยังไมเขา ใจ ครั้งตอไปกค็ งเขา ใจได ความตั้งใจจริง
เปนส่ิงสําคัญที่สุด เม่ือเขาใจแลวหาความรูเพิ่มเติมจากผูรู อานจากหนังสือ ตํารา หรือคนควา จาก
อินเทอรเ น็ต จากน้นั ชว ยกันสรปุ ยอ เฉพาะเรือ่ งสําคญั

 เกบ็ สรุปยอ ไวใ หค รผู ูสอนตรวจสอบ 
ถาเหนือ่ ยหรือรสู ึกสมองลา หยุดพกั แลว คอยกลบั มาเรยี นรู บทท่ี 3 ตอ ไป

26

บทที่ 3
การวางแผนพฒั นาตนเอง ชุมชน สังคมและการนําไปใชในชวี ิตประจําวัน

การพัฒนาตนเอง ชมุ ชนและสังคม เพอ่ื ใหเ กดิ ประโยชนใ นชีวิตประจําวนั จําเปนตองมี
การวางแผนทด่ี ี

ภาพการต นู ภาพการต ูน ภาพการต นู
ใบหนาชายหนมุ 25 ป กําลัง ใบหนา ชายคนเดมิ คิดถึง ใบหนาชายคนเดิมคิดถึง
คดิ ถึงตนเองในอนาคตทลี่ อย ชมุ ชนในอนาคต (ภาพเขา สงั คมในอนาคต (ภาพ
อยูเ หนอื ศีรษะ (ภาพคร่ึงตัว กําลังตรวจคนไขท ี่อนามัย มี โรงพยาบาลมีรถพยาบาล
ใสเสอ้ื กาวนแ ละมีหฟู ง แสดง คนไขรอตรวจอกี 2-3 คน) จอดอยู มปี ายช้ีไปฉกุ เฉิน)
วาเปนหมอ)

กอนอนื่ มารจู กั แผนพัฒนาตนเองกนั เปนอยา งแรก แผนพฒั นาตนเองเปน แผนทคี่ นใด
คนหนึ่งหรอื กลมุ คนหลายคนกาํ หนดขึ้นมา เพื่อเปน แนวทางปฏิบตั ิในการเสริมสรางและเพิ่มพนู ลักษณะ
ทจ่ี าํ เปนใหเกดิ ประสิทธภิ าพและเพ่มิ คุณภาพจนไปสจู ดุ หมายทตี่ อ งการ

 กจิ กรรม 

ลองนกึ ดูวา ทานเคยคดิ วางแผนพฒั นาตนเองอยางไรแลว เลา ใหเพ่ือนสนทิ ฟง หลังจาก
เลา ไปแลว ยอ นกลบั มาตอบตัวทา นเองวา เร่มิ ทาํ ตามแผนหรอื ยงั และดําเนินการตามแผนไปเพียงใด

กิจกรรมนี้ชวยกระตุนใหม กี ารพัฒนาตนเองอยเู สมอ ไมลาหลัง สามารถกา วไปขางหนา
อยางมัน่ คงและตอเน่ืองตลอดเวลา

ควรมองภาพอนาคตไดวา การวางแผนพัฒนาตนเอง จะเปนรากฐานที่ดีท่ีจะนําไปสู
การวางแผนพัฒนาชุมชนและการวางแผนพัฒนาสงั คมในทสี่ ุด

27

การใชขอ มลู จากการวิเคราะหเพอื่ วางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สังคม
การวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคม จําเปนตองใชขอมูลจากการวิเคราะห

มาชว ยตัดสินใจเลอื กเรื่องทีจ่ ะพัฒนา เราอาจตอ งการพัฒนาหลายเรอ่ื ง แตข อ มูลจากการวิเคราะหจะชวย
ในการจดั ลําดับความจําเปนวาเร่ืองใดควรเลือกมาพัฒนากอนและเร่ืองใดควรรอไวพัฒนาภายหลังได
รวมท้ังตอ งดูความเปน ไปไดที่จะพฒั นา

ภาพการตนู ชายหนมุ 25 ป (ครึง่ ตัว) กอดอก แผนพัฒนาตนเองกาํ หนดไดจากเหตุและผล
เห็นมอื ขา งหนึง่ ยกหวั แมโปง เหนือศีรษะ ในการพัฒนา มีการกาํ หนดเปา หมายทจ่ี ะ
กําลังคิดมีขอความ : พัฒนาและมองภาพในอนาคตวาจะไดร บั
ความสําเรจ็ ไดอ ยางไร หลงั จากน้นั จึงคดิ หา
แผนที่พฒั นาตนเอง วธิ ีการพัฒนารวมไปถงึ ปจ จยั หรอื สิง่ ตา ง ๆ
1. ...................................................... ที่ชว ยใหป ระสบความสําเรจ็
2. .....................................................
3. ....................................................

 กจิ กรรม 

ชวนเพื่อน 2 คน มารวมพูดคุยและทบทวนเร่ืองการใชขอมูลจากการวิเคราะห
เพื่อวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคม วาตองทําอยางไรบาง ไดขอสรุปรวมกันแลว เลือกผูแทน
1 คน พดู สรปุ ใหฟ ง อกี ครั้ง สว นอกี 2 คน ถามีแนวคิดเพิ่มเตมิ ขอใหพ ดู ไดอ ยางอสิ ระ

กิจกรรมนี้ชวยใหทุกคนในกลุมไดฝกคิด ฝกการมีสวนรวม รูจักการแสดงออกและ
ใจกวา ง ยอมรบั ความคิดเหน็ ของสมาชกิ ในกลมุ

28

ภาพการต ูน ผชู าย 30 ป (คร่ึงตวั ) อยูกลางภาพ กําลังโอบไหลเ ทวดา มีปกและ
รัศมเี หนอื ศีรษะ สว นแขนอกี ขา งหนึง่ เหยียดไปผลกั ซาตาน มีเขา ถือ จน
เซไปไกลจากผชู ายกลางภาพ

การพัฒนาเปนการกําจัดขอบกพรองใหหมดสิ้นไป ซ่ึงตองใชความพยายามเปน
อยางมาก รวมทั้งตองเอาใจใสอยางจริงจัง จึงจะสามารถพัฒนาตนเอง สังคมและชุมชนไดตามแผน
ทก่ี าํ หนด

 กจิ กรรม 

รวมกลุมเพ่ือน 6 คน เลือกเพอ่ื นคนหนึ่งเปนตวั แทนกลุมท่ีจะเปนผูกําหนดแผนพัฒนา
ตนเอง ตัดสินใจวาจะเลือกพัฒนาเร่ืองใดกอน คาดวาจะมีปญหาอะไรเกิดขึ้นบาง และควรทําอยางไร
ใหประสบผลสําเร็จ เมื่อชวยกันคิดจนไดผลสรุป ใหเลือกผูท่ีจะสรุปเร่ืองราวเลาใหสมาชิกในกลุมฟง
ขาดตกบกพรอ งตรงไหนให เพื่อนในกลมุ ชว ยเพ่ิมเติม

กจิ กรรมนี้ ชว ยใหสมาชกิ กลมุ ไดฝก คดิ อยางเปน ระบบ รจู กั แบง ปน ประสบการณ
ใหแกก นั ฝกความกลา คดิ กลา แสดงออก และการยอมรบั เหตแุ ละผลของสมาชิกในกลุม

29

การนําแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สงั คม ไปใชใ นชวี ิตประจําวัน
มนษุ ยท กุ คนท่ีอยูในชุมชนและสังคม สามารถนําแผนพัฒนาตนเองไปใชใ น

ชีวิตประจําวันได ไมวาจะมีอาชพี ใดหรือฐานะเปน อยา งไร

ขอสําคัญ เม่ือใชชีวิตประจําวันตามแผนพัฒนาตนเองแลว ตองมีการติดตามผล
ประเมนิ ผลดูวา ตนเองกาํ จดั สง่ิ ไมด ี สงิ่ ที่ไมต อ งการออกไปจากชีวิตไดหรือไม เพราะทุกคนกําหนดไว
แลววาจะทาํ อะไร ใหไ ดผ ลเมอื่ ไหร อีกกว่ี นั กเ่ี ดือนขางหนา ยงั มอี ะไรที่เปนปญหาและอุปสรรคอีกบาง
จะแกไขหรือปรับตนเองอยา งไรใหก าวพนขอ จํากัดเหลา น้นั ไปได

 กจิ กรรม 

แตล ะคนลองคดิ ดวู า ขณะนไี้ ดใชช วี ติ ประจาํ วันไปตามแผนพัฒนาบคุ คลไดแ คไ หน
อยางไร จากนนั้ เลอื กเพอ่ื น 1 คน เพือ่ ผลดั กนั เลาเร่อื งราวทเี่ กดิ ขน้ึ

อยาลมื วา การทําแผนพัฒนาตนเอง อาจเปน เรอื่ งงายสาํ หรับบางคน แตส ําหรับอีกหลายคน
อาจเปนเร่ืองยาก ซึ่งตองใชความพยายามเพ่ิมมากขึ้น ฝกวินัยในตนเองอีกนิด เพ่ิมความอดทนและ
มคี วามเสมอตน เสมอปลายอีกหนอย การชืน่ ชมเพ่ือนจะเปนการใหก ําลงั ใจ ชว ยใหค นท่ีกําลังพยายามทํา
ตามแผนพัฒนาตนเองหายเหน่ือยไปไดบาง

ในขณะท่ที ุกคนทาํ ตามแผนพัฒนาตนเอง ยอมสงผลดีตอแผนพัฒนาชุมชนและสังคม
ตามไปดวย เกิดผลกระทบในทางท่ดี ีตอ ชมุ ชนและตอสังคมโดยรวม นอกจากนี้ยงั เปนตัวอยางท่ีดีใหกับ
ผคู นรอบขางในชมุ ชนและสังคม

30

จงเช่อื เสมอวา ธรรมชาติของมนษุ ยท กุ ผทู กุ นามเปนผูท ี่ใฝด แี ละทกุ คนจะคดิ แตสิง่ ดี
ใหกบั ตนเอง มคี วามพรอมทจี่ ะพัฒนาตนเองใหเปน ไปในทางทถ่ี กู ท่คี วร ประสบการณเปน ส่งิ ท่สี อน
มนุษยใ หรูจกั ปรับตวั และสนใจทจ่ี ะเรียนรูแ ละพฒั นาตนเองตอไปไมมีวันสน้ิ สดุ
การมสี วนรวมผลกั ดนั แผนพฒั นา ตนเอง ชุมชน สงั คม ใหเ ปน ทยี่ อมรับ

แผนพัฒนาตนเอง ชมุ ชนและสงั คมจะเปน ท่ียอมรบั ไดถา ทกุ คนมีสว นรว มผลกั ดัน
ใหเ กิดขึ้น

การมีสว นรว ม เปน คําที่ยิง่ ใหญท จ่ี ะชว ยใหเ รอ่ื งยากกลายเปนเรอ่ื งงา ย แตก อนอน่ื ควรดูวา แผนพฒั นา

ตนเองมีประโยชนอยา งไร ประโยชนข องแผนพฒั นาตนเองคือ
 รขู อดีและขอบกพรองของตนเอง หรอื รจู ดุ เดน จดุ ดอ ยของตนเอง
 แผนพัฒนาตนเองเกดิ ขึ้นจากความตองการและความพรอ มของผจู ดั ทาํ แผนโดยตรง
 มแี นวทางปฏิบตั ิท่ชี ดั เจน
 มเี ปา หมายในการพฒั นาตนเอง
 มีการพฒั นาตนเองอยางเปน ระบบ

เมอ่ื ผูคนยอมรับและเขาใจถึงประโยชนของแผนพัฒนาตนเองก็จะนําไปสูการผลักดันใหมีการใชแผน
เหลานี้ ซ่ึงแผนพัฒนาชุมชนจะเปนแนวทางการพัฒนาและแกไขปญหาที่เกิดข้ึนในชุมชน โดยผาน
กระบวนการคดิ การตดั สนิ ใจโดยชมุ ชนเอง ตา งคนตา งรวมกนั คน หา รว มกันเรียนรู มีการสํารวจและ
วเิ คราะหขอ มลู ภายในชุมชน จัดทําแนวทางพัฒนาชุมชนใหสอดคลองกับความพรอมของชุมชนอยาง
ชัดเจน ซงึ่ แผนพฒั นาชมุ ชนมกั เนนทก่ี ารสรางรายไดใ หกับชมุ ชน การยกระดับคุณภาพชวี ติ ของผูคนใน
ชมุ ชนและการฟน ฟดู ูแลทรพั ยากรธรรมชาติ รวมท้ังส่ิงแวดลอ มภายในชุมชน

31

 กจิ กรรม 

ใชเวลาเพ่ือคิดดูวา ตัวทานเองมีสวนรวมผลักดันแผนพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคม
ใหเ ปนทีย่ อมรบั ภายในชมุ ชนและสังคมของทา นเพยี งใด จากนนั้ รวมกลุมเพื่อน 6 คน ชวยกนั คิดทบทวน
วา ในชมุ ชนท่ีทานอาศยั อยูน นั้ ผูค นใหความรว มมอื ในการผลักดนั ใหเ กดิ การพฒั นาเรอื่ งใดในชุมชนบา ง
ขออาสาสมัครภายในกลมุ 1 คน ชว ยเลาเร่ืองราวท่สี รปุ ไดภ ายในกลุมอกี คร้ังหนงึ่

 กจิ กรรม 

ชวนเพ่ือนมาพูดคุยเก่ียวกับหลักการพัฒนาชุมชนในเร่ืองความคิดริเร่ิมใหมาจาก
ประชาชน เร่ืองการมีสวนรวมของประชาชนและเร่ืองการพ่ึงพาตนเอง พยายามพูดขยายความใหได
รายละเอียดตามท่ีเขา ใจมากทส่ี ุด

เรอ่ื งบางเร่ืองถา เขาใจสภาพท่ีเปนอยอู ยางถองแท อาจอธิบายรายละเอียดตาง ๆ ไดเอง
ตามความเขาใจและถาตองการรูเพ่ิมเติมก็อาจพูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณกับผูสูงอายุในทองถ่ิน
ทีม่ ักมสี วนรว มในการพัฒนาทองถ่ินและชุมชนในดานตาง ๆ หรืออาจพูดคุยกับเจาหนาท่ีซ่ึงทําหนาท่ี
พฒั นาชมุ ชนก็จะไดรายละเอยี ดตา ง ๆ เพม่ิ เตมิ เปน อยา งดี

การมีสวนรวมของประชาชน

หลกั การสรา งการมีสวนรว มของประชาชน แบงไดเ ปน 5 ระดับ คือ
 ใหขอ มูลขา วสาร เปน การเปดโอกาสใหประชาชนเขามามีสวนรว ม
 รบั ฟงความคดิ เหน็ ผานการสํารวจความคิดเห็น การรบั ฟง ความคดิ เห็น การจดั เวที
สาธารณะและการแสดงความคดิ เห็นผา นเวบ็ ไซต ฯลฯ
 ความเก่ยี วของ เปด โอกาสใหประชาชนรว มปฏบิ ัตงิ านชุมชน รว มเสนอแนะ
แนวทางเพ่อื การตดั สินใจ
ความรวมมอื ใหประชาชนไดเ ปน ผูแ ทนหรือเปน กรรมการในคณะกรรมการของ
ชุมชน
 เสริมอาํ นาจใหป ระชาชน โดยใหประชาชนเปนผูตัดสนิ ใจ เชน ใหม กี ารลง
ประชามตเิ ร่อื งทีเ่ ปนประเด็นสาธารณะตาง ๆ ในชุมชน รวมท้งั เร่ืองโครงการกองทุนหมูบานทใี่ หอาํ นาจ
ประชาชนในพ้นื ทีเ่ ปนผตู ดั สินใจทั้งหมด

32

 กจิ กรรม 

ชวนเพือ่ น 3 คน มารวมกลมุ เพอื่ ทบทวนเร่อื งหลักการสรา งการมีสวนรว มของ
ประชาชนในพืน้ ท่ี เมือ่ ชว ยกนั สรปุ แลว หาอาสาสมคั รเปน ผแู ทนเพือ่ เลา เรือ่ งราวใหเพอื่ นกลุม อืน่ ฟง

กิจกรรมนเ้ี ปนการฝก การมีสว นรว มของสมาชิกกลมุ รวมกนั ทบทวน รว มกนั ทํา
ความเขาใจรว มกนั อธิบายใหแ กก ันและรว มกันสรุปยอ

เมอื่ ทุกคนไดฝ ก การทาํ งานรว มกนั แตละคนจะไดร ับโอกาสในการพัฒนาความคดิ
ความมีเหตุมีผล พรอมที่จะรบั รขู อ มูลตาง ๆ ทเ่ี ปน ประโยชนตอ ตนเอง ชุมชนและสงั คม ไดร ับ
การพัฒนาใหคดิ ดแี ละมจี ติ ใจดี เปนคนท่ีมีคณุ ภาพ ซึ่งคณุ ลกั ษณะเหลา นเี้ ปน รากฐานของสงั คม
ประชาธปิ ไตยและเปน กลไกสําคญั ในการพัฒนาประเทศชาติ

กอ นผา นการเรยี นรเู รื่องการพฒั นาตนเอง ชุมชน สงั คม ขอชื่นชมที่ไดใ ชเวลา
ในเรื่องนอี้ ยา งเต็มท่ี เร่อื งบางเร่ืองจะเรียนรไู ดตอ งอาศยั ใจมากอน จากนนั้ ตามดว ยความรูสึกนกึ คดิ ที่ดี
เมอ่ื เขา ใจอยา งถองแทแ ละยอมรบั สภาพทีเ่ ปน จรงิ ของมนษุ ยแ ลว เราจะรูสกึ ไดวา การเรยี นรูเรื่องนี้
ไมยากอยางที่คดิ

33

บรรณานุกรม

การพัฒนาตนเองของครูสคู วามเปน เลิศ. http://202.143.146.195/km/index.php?option=com_
Content & task = view & id = 983 & Itemid = 57. คนเมื่อ 2 มนี าคม 2553.

การมสี วนรวมของประชาชน. www.moph.go.th/opdc/data. คน เมือ่ 2 มนี าคม 2553.
การวางแผนพฒั นาตนเอง ชมุ ชน สงั คม. www.nonthaburi.go.th/Strategy/KPI_tem51_6M/2.1.doc.

คนเมือ่ 2 มีนาคม 2553.
เทคนิคการวเิ คราะหข อมลู . http://xdhool.ofec.go.th/noonkuschool/multimedia/rabobsarasontes.

Php. คนเมื่อ 5 มนี าคม 2553.
ประชาชนกบั การมีสว นรวมในการพฒั นาสงั คม. http://dnfe5.nfe.go.th/ilp/soc2/so31-2-4.htm. คน เมอื่

5 มีนาคม 2553.
ระดับการมสี ว นรวมของประชาชน. www.portal.in.th/clinictech/news/384/. คนเมอ่ื 5 มีนาคม 2553.
วิธกี ารเก็บขอ มลู . www.moac.go.th/bulider/gsilkkm/images/05Analysis.doc. คน เม่ือ 12 มนี าคม 2553.
วธิ กี ารเก็บรวบรวมขอ มูล. http://webwerv.kmit.. Ac.th/&7065545/unit%201%20-%203.html. คน เม่ือ

12 มีนาคม 2553.
วธิ กี ารจดั เกบ็ ขอ มลู . http ://202.129.1.133/createweb/00000//00000-504.html. คน เมอ่ื 12 มีนาคม 2553.
หลกั การพัฒนาชมุ ชน. www.nesdf.go.th/Portals/0/news/plan/p4/m3_8.doc. คนเมื่อ 12 มนี าคม 2553.
หลกั เกณฑก ารเลือกหวั ขอ ในการวิเคราะห. www.moac.go.th/builder/qsilkkm/images/04 Collect.doc.

คน เมอ่ื 12 มีนาคม 2553.

34

ทปี่ รกึ ษา บญุ เรอื ง คณะผูจ ดั ทาํ
1. นายประเสริฐ อ่ิมสุวรรณ
2. ดร.ชยั ยศ จําป เลขาธกิ าร กศน.
3. นายวัชรนิ ทร แกวไทรฮะ รองเลขาธกิ าร กศน.
4. ดร.ทองอยู ตัณฑวฑุ โฒ รองเลขาธกิ าร กศน.
5. นางรักขณา ท่ปี รกึ ษาดา นการพัฒนาหลักสตู ร กศน.
ผเู ขยี นและเรียบเรยี ง ผูอ ํานวยการกลมุ พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น

1. นางกนกพรรณ สวุ รรณพทิ กั ษ กลุมพัฒนาการศึกษานอกโรงเรียน
2. นางชนดิ า ดยี ิ่ง ศูนยเ ทคโนโลยีทางการศกึ ษา
ผบู รรณาธกิ าร และพฒั นาปรับปรุง
1. นางกนกพรรณ สุวรรณพทิ กั ษ กลมุ พฒั นาการศึกษานอกโรงเรยี น
2. นางชนดิ า ดยี ่งิ ศนู ยเทคโนโลยีทางการศกึ ษา
3. นางสาววรรณพร ปทมานนท กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น
4. นายวิวฒั นไชย จนั ทนสุคนธ ขา ราชการบาํ นาญ
5. นางสาวสุรีพร เจรญิ นชิ ขา ราชการบํานาญ
6. นางพชิ ญาภา ปต ิวรา ขาราชการบาํ นาญ
7. นางธัญญวดี เหลาพาณชิ ย ขาราชการบาํ นาญ
8. นางเออ้ื จติ ร สมจติ ตชอบ ขาราชการบํานาญ
ขา ราชการบํานาญ
9. นางสาวชนติ า จิตตธ รรม
คณะทํางาน กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกโรงเรยี น
1. นายสรุ พงษ ม่ันมะโน กลุม พฒั นาการศึกษานอกโรงเรยี น
2. นายศุภโชค ศรีรตั นศลิ ป กลุมพัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น
3. นางสาววรรณพร ปท มานนท กลุมพฒั นาการศึกษานอกโรงเรียน
4. นางสาวศริญญา กุลประดษิ ฐ กลุม พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น

5. นางสาวเพชรินทร เหลอื งจิตวฒั นา กลุม พัฒนาการศกึ ษานอกโรงเรยี น

ผพู ิมพต น ฉบบั กลมุ พัฒนาการศึกษานอกโรงเรยี น

นางสาววรรณพร ปท มานนท
ผอู อกแบบปก
นายศภุ โชค ศรีรตั นศลิ ป

35

คณะผปู รบั ปรุงขอมูลเก่ยี วกบั สถาบนั พระมหากษตั ริย ป พ.ศ. 2560

ที่ปรึกษา จาํ จด เลขาธกิ าร กศน.
หอมดี ผูตรวจราชการกระทรวงศกึ ษาธกิ าร
1. นายสุรพงษ สุขสุเดช ปฏบิ ตั ิหนาทร่ี องเลขาธิการ กศน.
2. นายประเสรฐิ ผอู ํานวยการกลุม พัฒนาการศึกษานอกระบบ
3. นางตรนี ุช และการศกึ ษาตามอัธยาศัย

ผปู รบั ปรุงขอมูล กศน.เขตบางซอื่ กรงุ เทพมหานคร
นางพรสวสั ด์ิ เถ่อื นมูลละ

คณะทาํ งาน
1. นายสุรพงษ ม่นั มะโน กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย
2. นายศภุ โชค ศรรี ตั นศลิ ป กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั
3. นางสาวเบ็ญจวรรณ อําไพศรี กลมุ พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัย
4. นางเยาวรัตน ปน มณีวงศ กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั
5. นางสาวสลุ าง เพช็ รสวา ง กลุม พฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั
6. นางสาวทพิ วรรณ วงคเ รอื น กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย
7. นางสาวนภาพร อมรเดชาวัฒน กลมุ พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัย
8. นางสาวชมพนู ท สงั ขพ ชิ ยั กลุมพฒั นาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัย

36