ชุดที่ 7 พันธะโลหะ

ก

คำนำ

ชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ เร่ือง พนั ธะเคมี รายวิชาเคมี 1 รหัสวิชา ว31221
กลุ่มสาระการเรียนรูว้ ิทยาศาสตร์ ชนั้ มัธยมศึกษาปที ่ี 4 ไดจ้ ัดทาขึ้นให้สอดคล้องกับ
ธรรมชาตขิ องวิชาและสอดคล้องกบั การจัดกจิ กรรมการเรยี นรู้กลุ่มสาระการเรียนรู้
วทิ ยาศาสตร์ และหลกั สตู รการศกึ ษาขนั้ พืน้ ฐาน พทุ ธศักราช 2551 (ปรับปรุง พ.ศ. 2560)
เพ่ือให้นักเรียนสามารถนาไปใช้ไดอ้ ย่างเหมาะสม ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ชุดน้ี ผสู้ อน
ไดจ้ ดั ทาข้ึนเพื่อเปน็ คู่มือในการจดั กิจกรรมการเรียนรู้โดยใช้รว่ มกบั แผนการจดั การเรยี นรู้
เพอ่ื ใหน้ ักเรียนใชก้ ระบวนการทางวิทยาศาสตรส์ ืบเสาะหาความรู้และสรา้ งความรใู้ หม่
สามารถคิดวิเคราะห์ ส่ือสารใหเ้ ข้าใจตรงกัน มีจติ วิทยาศาสตร์ ตลอดจนเช่ือมโยง และ
นาความรู้ไปใชใ้ นชวี ติ ประจาวนั ได้

การจดั ทาชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้ เรอื่ ง พันธะเคมี รายวิชาเคมี 1 รหสั วชิ า ว31221
กลุม่ สาระการเรยี นรูว้ ทิ ยาศาสตร์ ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 4 เสรจ็ สมบรู ณ์ได้ เพราะได้รับ
ความอนเุ คราะหจ์ ากผู้เช่ียวชาญหลายท่านที่ไดใ้ หค้ าปรึกษา แนะนา จึงขอขอบพระคุณ
ไว้ ณ โอกาสนี้ และหวงั เป็นอย่างยิ่งวา่ ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ชุดนี้ จะช่วยพัฒนานักเรยี น
โรงเรยี นวังโพนงามวทิ ยา ใหเ้ ป็นบุคคลแหง่ การเรยี นรู้ สามารถเรยี นรูไ้ ด้ตลอดชีวิต
ตามเจตนารมณ์ทต่ี ั้งไว้

ข

คำช้แี จง

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง พนั ธะเคมี รายวชิ าเคมี 1 รหสั วชิ า ว31221 กลุม่ สาระ
การเรยี นรวู้ ิทยาศาสตร์ ช้นั มัธยมศึกษาปีท่ี 4 เนือ้ หาแบ่งออกเป็นเร่อื งย่อย ท้ังหมด 7 ชุด
ดงั นี้

ชดุ ท่ี 1 เรื่อง แนวคิดเกี่ยวกับการเกิดพันธะเคม/ี พนั ธะไอออนิก
ชุดท่ี 2 เรอื่ ง สมบตั ิและปฏิกิริยาของสารประกอบไอออนิก
ชดุ ที่ 3 เร่ือง การเกิดพนั ธะโคเวเลนต์
ชุดที่ 4 เรื่อง ความยาวพันธะและพลงั งานพันธะ
ชดุ ท่ี 5 เรอ่ื ง รปู รา่ งและข้วั ของโมเลกุลโคเวเลนต์
ชุดที่ 6 เรือ่ ง แรงยึดเหนย่ี วระหว่างโมเลกุลโคเวเลนต์
ชุดท่ี 7 เรือ่ ง พันธะโลหะ
แต่ละชดุ ประกอบดว้ ย คานา คาชแี้ จง คาแนะนาสาหรับครู คาแนะนาสาหรบั นักเรยี น
จุดประสงค์การเรยี นรู้ แบบทดสอบก่อนเรียน ใบความรู้ กิจกรรม เฉลยกิจกรรม
แบบทดสอบหลงั เรียน เฉลยแบบทดสอบก่อนเรียน - หลังเรียน ซึ่งจดั ทาขน้ึ เพอื่ ให้นกั เรยี น
ใชเ้ รียนในห้องเรียน นกั เรียนต้องเรยี นรดู้ ้วยตนเองโดยใช้กระบวนการกลุ่ม ผู้สอนคอยกากบั
ดูแล และชว่ ยเหลอื กระต้นุ ให้ผู้เรยี นเกิดการเรยี นรู้ เปิดโอกาสใหน้ ักเรียนได้แลกเปลยี่ น
เรยี นรใู้ นขน้ั ตอนการจดั กิจกรรมการเรยี นรตู้ ามแผนการจัดการเรียนรทู้ ี่ผูส้ อนจดั ทาข้ึน

ค

สำรบญั

เร่อื ง หนำ้

คานา .................................................................................................................... ก
คาชแี้ จง ................................................................................................................ ข
สารบญั ................................................................................................................. ค
คาแนะนาสาหรับครู ............................................................................................. 1
คาแนะนาสาหรบั นักเรียน .................................................................................... 3
จดุ ประสงค์การเรียนรู้ .......................................................................................... 4
แบบทดสอบก่อนเรยี น ......................................................................................... 5
ใบความรู้ ............................................................................................................. 7
กิจกรรมที่ 1 ....................................................................................................... 11
กิจกรรมท่ี 2 ....................................................................................................... 12
กจิ กรรมที่ 3 ....................................................................................................... 13
กิจกรรมท่ี 4 ....................................................................................................... 14
เฉลยกจิ กรรมที่ 1 ............................................................................................... 16
เฉลยกจิ กรรมท่ี 2 ............................................................................................... 17
เฉลยกจิ กรรมท่ี 3 ............................................................................................... 18
เฉลยกิจกรรมท่ี 4 ............................................................................................... 19
แบบทดสอบหลงั เรียน ......................................................................................... 21
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี น ................................................................................ 23
เฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน ................................................................................ 24
บรรณานกุ รม ...................................................................................................... 25

-1-

คำแนะนำสำหรบั ครู

การใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เรอ่ื ง พันธะเคมี รายวชิ าเคมี 1 รหสั วิชา ว31221
กลุ่มสาระการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์ ช้นั มัธยมศกึ ษาปที ่ี 4 ผู้สอนมีบทบาท ดังนี้

1. ศึกษาคู่มือครูและแผนการจดั การเรยี นรู้ เรื่อง พนั ธะเคมี ใหเ้ ขา้ ใจ
2. เตรียมความพร้อมนักเรียนก่อนการเรยี นโดยใชช้ ุดกจิ กรรมการเรียนรู้
3. เตรยี มชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ วสั ดุ อปุ กรณ์ และสิง่ ของทร่ี ะบุไว้
ในชุดกิจกรรมการเรยี นรู้และแบบบันทึกกิจกรรมประจาชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ใหพ้ ร้อม
4. แนะนาข้ันตอนการใช้ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ แนวปฏิบัติ ให้นักเรียนรับทราบ
โดยละเอียด
5. ก่อนการใชช้ ุดกจิ กรรมการเรียนรู้ ให้นักเรียนทาแบบทดสอบวดั ผลสัมฤทธิ์
ทางการเรยี นกอ่ นเรยี น เรอื่ ง พนั ธะเคมี จานวน 40 ขอ้ เพอื่ วัดความรู้พื้นฐาน
กอ่ นเรยี น
6. ครูตรวจแบบทดสอบวดั ผลสมั ฤทธ์ทิ างการเรยี นก่อนเรียน แจ้งคะแนน
ใหน้ ักเรียนทราบ
7. จดั กจิ กรรมการเรยี นรใู้ หเ้ ปน็ ไปตามท่ีกาหนดในชุดกจิ กรรมการเรียนรู้แต่ละชุด
อย่างเครง่ ครดั ครคู อยกากับ ดแู ลนักเรยี นอยา่ งใกล้ชิดขณะจัดกิจกรรมการเรียนรู้
8. หลังจากทากิจกรรมการเรียนรเู้ สร็จแล้ว ใหน้ กั เรียนเกบ็ วสั ดุ อุปกรณ์
ประกอบชดุ กจิ กรรมการเรียนรใู้ หเ้ รียบร้อย
9. บนั ทกึ คะแนนจากการทากจิ กรรมในชุดกิจกรรมการเรียนรู้ ตามเกณฑก์ ารวดั
และประเมินผลทีร่ ะบใุ นแผนการจัดการเรียนรู้
10. หลังจากนักเรียนทากจิ กรรมในชุดกิจกรรมการเรียนรู้ เร่ือง พันธะเคมี
รายวชิ าเคมี 1 รหัสวิชา ว31221 กลุม่ สาระการเรียนรูว้ ิทยาศาสตร์ ชน้ั มธั ยมศึกษาปีที่ 4
ครบท้งั 7 ชุด แล้วให้นักเรยี นทาแบบทดสอบวัดผลสัมฤทธิท์ างการเรียนหลังเรียน
เรือ่ ง พนั ธะเคมี จานวน 40 ข้อ
11. ครตู รวจแบบทดสอบวัดผลสมั ฤทธท์ิ างการเรยี นหลงั เรียน เร่ือง พนั ธะเคมี
เปรียบเทียบคะแนนก่อนเรยี นและหลังเรียน แจง้ คะแนนให้นกั เรยี นทราบ

-2-

12. ในกรณที ี่นักเรยี นทาแบบทดสอบวัดผลสมั ฤทธ์ิทางการเรยี น
เรือ่ ง พันธะเคมี ไม่ผา่ นเกณฑป์ ระเมินร้อยละ 80 ใหน้ กั เรยี นกลบั ไปศึกษา
ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ที่นกั เรียนยงั พัฒนาไม่ถงึ เกณฑ์ แล้วใหน้ ักเรียนทาแบบทดสอบ
วัดผลสัมฤทธทิ์ างการเรยี น เร่ือง พันธะเคมี อกี ครั้งจนนกั เรยี นผ่านเกณฑ์

-3-

คำแนะนำสำหรับนกั เรยี น

1. ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ เรอื่ ง พันธะเคมี รายวิชาเคมี 1 รหสั วิชา ว31221
กลุ่มสาระการเรยี นรวู้ ิทยาศาสตร์ ช้ันมัธยมศกึ ษาปที ่ี 4 ชดุ น้ี คอื ชุดท่ี 7 เรอ่ื ง พันธะโลหะ

2. ตรวจสอบชดุ กิจกรรมการเรียนรวู้ ่าครบถ้วนหรือไม่ ถา้ ไมค่ รบถว้ นตอ้ งแจง้
ครผู ูส้ อนทันที

3. ศกึ ษาจดุ ประสงคก์ ารเรยี นรขู้ องชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ ก่อนท่จี ะเร่ิมศึกษา
หาความรใู้ นลาดบั ตอ่ ไป

4. นักเรยี นทาแบบทดสอบก่อนเรยี น จานวน 10 ข้อ
5. ศกึ ษาชุดกจิ กรรมการเรยี นรู้ด้วยตนเองตามลาดับที่จัดไว้ในชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้
เม่ือเข้าใจแล้วทากิจกรรมให้ครบทุกกจิ กรรม
6. ศึกษาชดุ กิจกรรมการเรยี นรูด้ ว้ ยความเอาใจใส่ และมีความซ่อื สตั ย์ไมเ่ ปิดดูเฉลยก่อน
7. เม่ือศึกษาเน้ือหาและทากิจกรรมในชุดกจิ กรรมการเรยี นรูเ้ สร็จแลว้ ตรวจสอบ
ความถกู ตอ้ งจากเฉลย
8. นกั เรยี นทาแบบทดสอบหลังเรยี น จานวน 10 ข้อ
9. ในกรณที ี่นกั เรยี นทาแบบทดสอบหลงั เรียนไดไ้ ม่ถึง 8 ข้อ ให้นกั เรียนย้อนกลับไป
ศกึ ษาชดุ กจิ กรรมการเรียนรชู้ ุดนี้ใหม่ แลว้ ทาแบบทดสอบหลงั เรียนอีกครงั้ จนกวา่ จะได้คะแนน
ตามเกณฑ์
10. เม่ือมปี ัญหาใด ๆ เชน่ ไม่เข้าใจเนอ้ื หา สามารถขอคาแนะนาจากครูได้
ตลอดเวลา

-4-

จดุ ประสงค์กำรเรียนรู้

เม่อื นกั เรยี นศกึ ษาเร่ือง พนั ธะโลหะ นกั เรียนสามารถ
1. อธบิ ายการเกิดพนั ธะโลหะได้
2. บอกสมบตั ขิ องโลหะได้
3. อธบิ ายความสมั พันธ์ระหว่างกลุ่มหมอกอิเล็กตรอนกับสมบตั บิ างประการของโลหะได้
4. บอกประโยชน์ของโลหะในชีวติ ประจาวนั ได้

-5-

แบบทดสอบกอ่ นเรยี น
เรื่อง พันธะโลหะ

คำส่งั ให้นักเรยี นเลือกคาตอบที่ถกู ที่สดุ เพียงคาตอบเดียว แล้วทาเครอื่ งหมายกากบาท (X)
ลงในกระดาษคาตอบ

1. ธาตใุ ดตอ่ ไปน้ีไมส่ ร้างพนั ธะโลหะ

ก. A24

12

ข. B39
19

ค. C52

26

ง. D80

35

2. ธาตใุ ดมีพนั ธะโลหะที่แขง็ แรงท่ีสดุ

ก. A40

20

ข. Y27
13

ค. P23

11

ง. Q7

3

3. โลหะสะทอ้ นแสงได้เพราะเหตใุ ด

ก. นิวเคลยี สสง่ แรงไปดึงดดู เวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอน

ข. เวเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนสง่ แรงไปดงึ ดูดนวิ เคลยี ส

ค. เวเลนซ์อิเล็กตรอนเคลอ่ื นทไ่ี ด้ทุกทิศทางอยา่ งรวดเร็ว

ง. อิเลก็ ตรอนของโลหะเคลือ่ นทีอ่ ยูร่ อบอะตอมมลี ักษณะเปน็ กลมุ่ หมอก

4. ธาตคุ ู่ใดท่ีสามารถนามาหลอมรวมกนั เปน็ โลหะอัลลอยได้ดี

ก. Fe กับ Mn

ข. Na กบั K

ค. Na กับ Fe

ง. K กับ Al

5. ธาตุใดมจี ดุ หลอมเหลวตา่ ที่สดุ

ก. Na23

11

ข. Cs133

55

ค. Mg24

12

ง. 137 Ba
56

-6-

6. ปัจจัยข้อใดท่ีทาให้ยดื โลหะออกเปน็ แผ่นบางๆ ได้
ก. กลุ่มหมอกอิเล็กตรอน
ข. กลุ่มเวเลนซอ์ ิเล็กตรอน
ค. นวิ เคลยี สกับนวิ เคลยี สมีแรงผลกั กันสงู
ง. นิวเคลยี สส่งแรงไปดึงดดู อเิ ล็กตรอนสงู มาก

7. โลหะนาไฟฟ้าได้เพราะเหตุใด
ก. เวเลนซอ์ ิเล็กตรอนมีน้อยไม่เกิน 3
ข. เวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอนดึงดูดนิวเคลียสร่วมกนั ทาให้พันธะโลหะแขง็ แรง
ค. เวเลนซ์อิเล็กตรอนเคลอื่ นทไ่ี ด้อิสระทุกทศิ ทาง
ง. เวเลนซ์อิเลก็ ตรอนรบั และกระจายคลื่นแม่เหล็กไฟฟา้ ได้

8. สมบตั ิของโลหะ ข้อใดไม่ถูกต้อง
ก. โลหะส่วนใหญม่ ีเวเลนซอ์ เิ ล็กตรอนไม่เกิน 3
ข. ผลึกโลหะไมม่ สี ตู รโมเลกลุ
ค. เมือ่ อุณหภูมิสงู ขึ้นความสามารถในการนาไฟฟา้ ลดลง
ง. โลหะทกุ ชนดิ สามารถนามาผสมทาโลหะอลั ลอยได้

9. โลหะแทรนซชิ นั มจี ดุ หลอมเหลวสูง เพราะเหตุใด
ก. มีขนาดอะตอมเล็ก และมีเวเลนซอ์ เิ ลก็ ตรอน1-2
ข. มขี นาดอะตอมใหญ่ และมเี วเลนซอ์ เิ ล็กตรอนมาก
ค. มีขนาดอะตอมใหญ่ แตม่ เี วเลนซ์อิเล็กตรอนน้อย
ง. มีขนาดอะตอมเลก็ และมีจานวนโปรตอนที่นิวเคลยี สมากกว่าโลหะหมู่ IA-IIIA

10. โลหะ A, B, C และ D มเี ลขอะตอม 13, 19, 24 และ 38 ตามลาดับ โลหะใด
มจี ุดหลอมเหลวสงู ที่สดุ
ก. A
ข. B
ค. C
ง. D

-7-

ใบควำมรู้

พนั ธะโลหะ (metallic bond) เกดิ กับธาตทุ ม่ี ีสมบัติเป็นโลหะ ซ่ึงมีค่า IE1
(first ionization energy) ต่า จึงเสียอิเล็กตรอนได้ง่าย ทาใหโ้ ลหะอยรู่ วมกนั เปน็ ไอออนบวก
มเี วเลนซ์อเิ ล็กตรอนของทุกอะตอมเคล่ือนท่ีได้อยา่ งอิสระทุกทศิ ทาง ขณะทีเ่ คล่ือนที่จะส่งแรง
ไปดึงดดู นิวเคลียสไว้ เกิดแรงยึดเหน่ียวท่แี ข็งแรงระหวา่ งไอออนบวกของโลหะกบั กลุม่ เวเลนซ์
อเิ ล็กตรอน ซึง่ ทาใหโ้ ลหะมีสมบัตนิ าไฟฟ้าได้ทกุ ทิศทาง มีจดุ หลอมเหลวและจดุ เดือดสูง ผวิ เปน็
มนั วาว และสามารถยืดเปน็ เส้นหรือทุบใหเ้ ป็นแผน่ บาง ๆ ได้

พันธะโลหะ
รูปที่ 1 แสดงพนั ธะโลหะกบั สารที่อะตอมยึดเหนีย่ วกนั ดว้ ยพันธะโลหะ

กำรเกิดพันธะโลหะ
พนั ธะโลหะเกดิ ขึ้นระหว่างอะตอมของโลหะภายในก้อนโลหะ โดยอะตอมของโลหะ
ซง่ึ มีนิวเคลียสเป็นประจุบวกและมอี เิ ล็กตรอนเคลอ่ื นที่อย่รู อบนวิ เคลยี สเปน็ กลมุ่ หมอกอิเล็กตรอน
อะตอมแตล่ ะอะตอมจะใหเ้ วเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนออกมา เพ่ือให้การจดั เรียงอเิ ล็กตรอนวงนอกสดุ
ของอะตอมคลา้ ยแกส๊ เฉอื่ ย กลุม่ เวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอนจะเคล่อื นที่เปน็ อิสระทั่วทงั้ ก้อนของโลหะ
ขณะเดียวกนั จะส่งแรงดงึ ดูดกับนวิ เคลียสซึง่ มปี ระจุบวกของทุกอะตอมไว้ จงึ ทาให้อะตอมเสถยี ร
และเกิดพนั ธะโลหะทีม่ ีความแข็งแรง

-8-

รปู ท่ี 2 การเกิดพนั ธะโลหะ
ท่มี ำ : https://sansaneekwang.wordpress.com
ตวั อย่างการเกดิ พนั ธะโลหะในกอ้ นโซเดียม โลหะโซเดียมเป็นธาตุหมู่ IA มีเวเลนซ์
อเิ ล็กตรอนเทา่ กับ 1 อะตอมของโซเดียมแตล่ ะอะตอมจะให้เวเลนซ์อิเลก็ ตรอน 1 อิเลก็ ตรอน ทาให้
อะตอมของโลหะโซเดยี มกลายเปน็ ไอออนบวก กลมุ่ อิเล็กตรอนซึ่งเคล่ือนท่ีอยา่ งรวดเร็วคลา้ ยกระแส
คลืน่ ในทะเล ทาให้เกดิ แรงยึดเหน่ียวทม่ี คี วามแขง็ แรงมากระหว่างกลุ่มอเิ ลก็ ตรอนกับโซเดียมไอออน
หรอื พันธะโลหะ

เวเลนซ์อเิ ล็กตรอนของ Na
นิวเคลยี ส

รูปที่ 3 พันธะโลหะในผลึกโซเดยี ม
ทม่ี ำ : ศรลี ักษณ์ ผลวัฒนะ. หนงั สอื เรยี นเคมี ช้ันมธั ยมศึกษาปที ่ี 4 ภาคเรยี นที่ 2.

กรุงเทพฯ : แม็ค จากัด, 2551.
- โลหะหมู่ IIA จะให้อเิ ล็กตรอนอะตอมละ 2 อเิ ล็กตรอน
- โลหะหมู่ IIIA จะใหอ้ ิเล็กตรอนอะตอมละ 3 อิเล็กตรอน

ควำมแขง็ แรงของพนั ธะโลหะ ขึ้นอยกู่ บั ปัจจยั ดังตอ่ ไปนี้
1. จำนวนเวเลนซอ์ เิ ล็กตรอน ธาตุท่ีมีเวเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนมากกว่าจะมคี วามแข็งแรงของ

พันธะโลหะมากกวา่ ทาให้มจี ุดเดอื ดและจดุ หลอมเหลวสงู กว่าหมู่ IIA และ IA ในคาบเดยี วกัน
2. ขนำดอะตอม ธาตุท่มี ขี นาดอะตอมใหญก่ วา่ จะมรี ะยะห่างระหว่างเวเลนซ์อิเล็กตรอน

กบั นวิ เคลยี สมากกว่า ทาให้พันธะโลหะไม่แขง็ แรง จดุ เดือดและจดุ หลอมเหลวจงึ ต่ากว่าธาตทุ ีม่ ขี นาด
อะตอมเล็กกวา่

-9-

ดงั นั้นความแข็งแรงของพนั ธะโลหะของ
Al > Mg > Na เพราะ Al มีขนาดอะตอมเลก็ กวา่
และมจี านวนเวเลนซอ์ เิ ล็กตรอนมากกวา่
และธาตุที่อยู่ในหมู่เดียวกนั เมื่อขนาดอะตอมใหญ่ข้ึน
จุดเดอื ดและจุดหลอมเหลวจะลดลง

สมบตั ิของโลหะ

การสรา้ งพนั ธะโลหะทาใหโ้ ลหะมีสมบัตเิ ฉพาะตวั
เนอ่ื งมาจากทะเลอิเล็กตรอน ดังน้ี

1. โลหะนำไฟฟ้ำได้ เน่อื งจากอิเลก็ ตรอนในทะเลอเิ ลก็ ตรอนเกดิ การเคล่ือนที่
อยา่ งอสิ ระและทกุ ทิศทาง

เสน้ ลวดโลหะท่ีต่อกับข้ัวลบ (แคโทด) และขวั้ บวก (แอโนด) ของสนามไฟฟ้า
เวเลนซ์อิเล็กตรอนอสิ ระจะเคลื่อนที่เข้าหาข้ัวบวก (แอโนด)

2. โลหะมีจุดเดอื ดและจดุ หลอมเหลวสูง เพราะมีแรงยึดเหนีย่ วระหวา่ งอเิ ล็กตรอนกบั
โลหะไอออนภายในกอ้ นโลหะทีเ่ หนยี วแน่นและมจี านวนมาก

-10-

3. ทุบเปน็ แผน่ บำง ๆ หรือยืดเป็นเส้นได้ เกิดจากการเลอื่ นไถลของอนุภาค โดยไมห่ ลดุ
แยกจากกัน เพราะมีกล่มุ หมอกอเิ ล็กตรอนในทะเลอิเล็กตรอนช่วยยึดเหนยี่ วไว้

รูปที่ 4 การเลอ่ื นไถลของอะตอมโลหะเม่ือถูกแรงกระทา
ทมี่ ำ : http://www.vcharkarn.com/lesson/1175

เมื่อทบุ แผน่ โลหะ อะตอมของโลหะจะเลือ่ นไถลไปแต่กลุ่มหมอกอเิ ล็กตรอนซง่ึ เปน็ พันธะ
โลหะจะยึดเหนีย่ วไว้ เมื่อทุบหลายคร้งั ทาให้เล่ือนไถลไปจนเปน็ แผน่ บาง ๆ ได้

4. กำรสะท้อนแสงของโลหะ เกิดจากกล่มุ อิเลก็ ตรอนทเ่ี คลอื่ นท่ีโดยอสิ ระกระทบกับ
คลื่นแสง ซงึ่ เปน็ คลน่ื แม่เหล็กไฟฟ้า เกดิ การกระจายแสงได้

5. โลหะไม่มสี ตู รโมเลกุล แตใ่ ช้สญั ลักษณ์ของธาตุแทนสูตรอย่างง่าย เชน่ Al(s), Fe(s)
6. เมื่ออุณหภมู ิสงู ขนึ้ คำ่ กำรนำไฟฟ้ำของโลหะจะลดลง เน่อื งจากไอออนบวกเกิดการ
สนั่ สะเทอื น และอิเล็กตรอนเคลอื่ นที่ไมส่ ะดวก
7. โลหะมีจดุ เดือดและจดุ หลอมเหลวสูง สว่ นใหญจ่ ึงมีสถานะเปน็ ของแขง็ ท่ี
อุณหภูมหิ ้อง
8. โลหะละลำยไดใ้ นโลหะท่ีหลอมเหลวโดยไม่เกิดปฏกิ ริ ิยำเคมี เกิดเป็นสารละลาย
เรียกวา่ อัลลอย เช่น นาก เหรียญเงนิ เหรียญทองแดง ทองเหลือง เหลก็ กล้าปลอดสนมิ

อัลลอย เป็นโลหะผสมทีเ่ กดิ จากโลหะทม่ี ีอะตอมขนาดใกลเ้ คียงกนั ส่วนใหญ่
จึงเป็นโลหะผสมของธาตุแทรนซชิ นั
แผนผัง แสดงการเปรยี บเทียบความแข็งแรงของพันธะเคมีจากมากไปน้อย

ท่ีมำ : ศรลี ักษณ์ ผลวัฒนะ.
หนงั สือเรียนเคมี
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4
ภาคเรยี นที่ 2. กรงุ เทพฯ :
แมค็ จากัด, 2551.

-11-

กจิ กรรมที่ 1
พันธะโลหะ

จงตอบคำถำมต่อไปน้ี
1. จงบอกชือ่ โลหะทีพ่ บในชวี ิตประจาวนั มา 5 ชนิด โดยเขียนชื่อและสญั ลักษณ์

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

2. โลหะมีสมบตั ิอย่างไร

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

3. แรงยึดเหนย่ี วระหว่างอะตอมในแผน่ โลหะมคี า่ มากหรือน้อย ทราบได้อย่างไร

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

4. เม่อื ใช้ของแข็งทบุ โลหะจะแตกหรือไม่ เพราะเหตใุ ด

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

-12-

กจิ กรรมท่ี 2
กำรเกิดพันธะโลหะ

จงวเิ ครำะห์ควำมแข็งแรงของพันธะโลหะโดยใช้ข้อมลู ในตำรำงท่กี ำหนดให้ แล้วตอบคำถำม
ต่อไปน้ี

โลหะ กำรจัดเรยี งอเิ ลก็ ตรอนในอะตอม จดุ หลอมเหลว (0C) ควำมหนำแนน่ (g/cm3)

Na 2 8 1 98 0.97

K 2881 63.7 0.86

Mg 2 8 2 654 1.74

Ca 2 8 8 2 840 1.54

Al 2 8 3 660 2.70

1. โลหะหมู่ IA, IIA และ IIIA ที่อย่ใู นคาบเดียวกนั มีความแข็งแรงของพนั ธะเรียงลาดับจากมาก

ไปนอ้ ยอยา่ งไร

……………………………………………………………………………………………………………

2. เมอื่ พจิ ารณาจดุ หลอมเหลวของธาตุ Na, Mg และ Al ความแขง็ แรงของพันธะโลหะขึ้นอยูก่ ับสง่ิ ใด
……………………………………………………………………………………………………………

3. เมื่อพิจารณาจดุ หลอมเหลงของธาตุ Na และ K ซึ่งเป็นธาตใุ นหมเู่ ดียวกนั จงเรียงลาดับ
ความแขง็ แรงของพันธะโลหะของ Na และ K

……………………………………………………………………………………………………………

4. Li เปน็ ธาตทุ อี่ ยู่ในหม่เู ดียวกนั กบั Na และ K ความแข็งแรงของพนั ธะโลหะใน Li จะมาก
หรอื นอ้ ยกวา่ Na เพราะเหตใุ ด

……………………………………………………………………………………………………………

5. จากตารางข้อมลู ความแข็งแรงของพนั ธะโลหะขึ้นอยู่กับปัจจยั ใดบ้าง

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

-13-

กจิ กรรมที่ 3
แผนผงั ควำมคิด เรื่อง พันธะโลหะ

จงเขยี นแผนผงั ควำมคดิ สรุปเกย่ี วกับพนั ธะโลหะในกรอบท่ีกำหนดให้

-14-

กจิ กรรมท่ี 4
ทบทวนควำมรู้ เรื่อง พนั ธะโลหะ

จงตอบคำถำมต่อไปนใี้ ห้ถูกต้อง
1. ธาตตุ ่อไปน้ีสรา้ งพันธะโลหะไดห้ รือไม่ เพราะเหตุใด

1.1
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

1.2
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

1.3

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

1.4

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

2. โลหะสะทอ้ นแสงไดเ้ พราะเหตใุ ด

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

-15-

3. ธาตคุ ใู่ ดทส่ี ามารถนามาหลอมรวมกนั เปน็ โลหะอลั ลอยได้ เพราะเหตุใด
3.1 Fe กับ Mn

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

3.2 Na กับ Fe

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

3.3 Na กับ K

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

3.4 K กบั Al

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

4. กาหนดธาตใุ หด้ งั นี้ ธาตใุ ดมีจุดหลอมเหลวสงู สดุ และตา่ สดุ เพราะเหตุใด

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

5. เหตใุ ดโลหะจงึ ยืดออกเป็นแผน่ บาง ๆ ได้

……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………

-16-

กิจกรรมท่ี 1
พันธะโลหะ

จงตอบคำถำมต่อไปน้ี
1. จงบอกช่อื โลหะที่พบในชวี ิตประจาวนั มา 5 ชนิด โดยเขียนชอื่ และสัญลักษณ์

เหล็ก (Fe) ทองแดง (Cu) สังกะสี (Zn) ตะกว่ั (Pb) และ เงิน (Ag)

2. โลหะมีสมบตั อิ ยา่ งไร

นาไฟฟ้า เปน็ เงาวาว เคาะดงั กังวาล

3. แรงยดึ เหนยี่ วระหวา่ งอะตอมในแผน่ โลหะมคี า่ มากหรือน้อย ทราบไดอ้ ยา่ งไร

พิจารณาจาก
1) จานวนเวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอน ถา้ จานวนเวเลนซ์อิเลก็ ตรอนของโลหะ

มากกวา่ แรงยึดเหนี่ยวระหว่างอะตอมจะมากกว่า เชน่ หมู่ IIA > IA
2) ขนาดอะตอม ถา้ จานวนเวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอนเท่ากนั ขนาดอะตอม

เลก็ กว่า แรงยึดเหนย่ี วระหวา่ งอะตอมจะมากกว่า เชน่ Na > K

4. เมื่อใช้ของแข็งทบุ โลหะจะแตกหรอื ไม่ เพราะเหตใุ ด

ไม่แตก เพราะขณะทอี่ ะตอมเลอื่ นไถลไป กล่มุ หมอกเวเลนซ์อเิ ล็กตรอน
จะดึงไว้ ทาให้รีดเป็นแผ่นบาง ๆ ได้

-17-

กิจกรรมที่ 2
กำรเกดิ พันธะโลหะ

จงวเิ ครำะหค์ วำมแข็งแรงของพนั ธะโลหะโดยใช้ข้อมลู ในตำรำงทกี่ ำหนดให้ แล้วตอบคำถำม
ตอ่ ไปนี้

โลหะ กำรจัดเรยี งอิเลก็ ตรอนในอะตอม จดุ หลอมเหลว (0C) ควำมหนำแน่น (g/cm3)

Na 2 8 1 98 0.97

K 2881 63.7 0.86

Mg 2 8 2 654 1.74

Ca 2 8 8 2 840 1.54

Al 2 8 3 660 2.70

1. โลหะหมู่ IA, IIA และ IIIA ท่อี ยูใ่ นคาบเดียวกัน มีความแข็งแรงของพนั ธะเรยี งลาดบั จากมาก

ไปน้อยอยา่ งไร

IIIA > IIA > IA

2. เมอ่ื พจิ ารณาจุดหลอมเหลวของธาตุ Na, Mg และ Al ความแข็งแรงของพนั ธะโลหะขึ้นอยู่กับสง่ิ ใด
จานวนเวเลนซ์อิเล็กตรอน

3. เมื่อพจิ ารณาจุดหลอมเหลงของธาตุ Na และ K ซงึ่ เป็นธาตใุ นหมู่เดียวกนั จงเรียงลาดับ
ความแขง็ แรงของพนั ธะโลหะของ Na และ K

Na > K

4. Li เปน็ ธาตทุ ่ีอยใู่ นหมเู่ ดียวกนั กับ Na และ K ความแข็งแรงของพันธะโลหะใน Li จะมาก
หรือนอ้ ยกว่า Na เพราะเหตุใด

มากกวา่ Na เพราะมีขนาดอะตอมเล็กกว่า Na

5. จากตารางข้อมลู ความแข็งแรงของพันธะโลหะขน้ึ อยกู่ ับปจั จยั ใดบ้าง

จานวนเวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอนและขนาดอะตอม

-18-

กิจกรรมที่ 3
แผนผงั ควำมคดิ เร่ือง พันธะโลหะ

จงเขียนแผนผังควำมคดิ สรุปเกี่ยวกับพันธะโลหะในกรอบที่กำหนดให้

พจิ ารณาจากผลงานของนักเรยี น
สามารถเขียนไดห้ ลากหลายตามความคดิ ของแต่ละคน

-19-

กิจกรรมท่ี 4
ทบทวนควำมรู้ เรื่อง พนั ธะโลหะ

จงตอบคำถำมต่อไปนี้ให้ถกู ต้อง
1. ธาตตุ ่อไปนีส้ รา้ งพันธะโลหะได้หรือไม่ เพราะเหตุใด

1.1

2 7 เป็นอโลหะ สรา้ งพนั ธะโลหะไมไ่ ด้
1.2

2 8 6 เป็นอโลหะ สรา้ งพนั ธะโลหะไม่ได้

1.3

2 8 4 เปน็ อโลหะ สร้างพนั ธะโลหะไมไ่ ด้
1.4

2 8 18 8 1 เป็นโลหะ สรา้ งพันธะโลหะได้

2. โลหะสะท้อนแสงได้เพราะเหตุใด

เวเลนซอ์ ิเล็กตรอนเคลื่อนทไ่ี ด้ทกุ ทิศทางอย่างรวดเร็ว

-20-

3. ธาตคุ ู่ใดที่สามารถนามาหลอมรวมกนั เป็นโลหะอลั ลอยได้ เพราะเหตุใด
3.1 Fe กบั Mn

Fe กับ Mn นามาหลอมรวมกันเปน็ โลหะอัลลอยได้ เน่อื งจากมขี นาดอะตอม
ใกล้เคียงกัน

3.2 Na กับ Fe

Na กบั Fe หลอมรวมกนั เป็นโลหะอัลลอยไมไ่ ด้ เพราะ Na ขนาดอะตอม
ใหญ่กว่า Fe ซ่ึงเป็นโลหะแทรนซชิ นั มาก

3.3 Na กับ K

Na กบั K หลอมรวมกันเป็นโลหะอลั ลอยไม่ได้ เพราะขนาดอะตอมต่างกนั มาก
สว่ นใหญโ่ ลหะอลั ลอยเกดิ จากโลหะเกดิ จากโลหะผสมของธาตแุ ทรนซชิ นั

3.4 K กบั Al

K กับ Al หลอมรวมกนั เป็นโลหะอลั ลอยไม่ได้ เพราะขนาดอะตอมต่างกนั มาก

4. กาหนดธาตใุ หด้ ังน้ี ธาตใุ ดมจี ดุ หลอมเหลวสูงสดุ และต่าสุด เพราะเหตุใด

วิเคราะห์ 281

282

2 8 18 18 8 1

2 8 18 18 8 2

Y มจี ดุ หลอมเหลวสูงสุด เน่ืองจากขนาดอะตอม มเี วเลนซอ์ เิ ล็กตรอนมาก

P มจี ดุ หลอมเหลวต่าสุด เน่ืองจากขนาดอะตอมใหญ่ มีเวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอนนอ้ ย

5. เหตใุ ดโลหะจึงยืดออกเปน็ แผ่นบาง ๆ ได้

เพราะเกดิ การเลอ่ื นไถลของอนภุ าค โดยไม่หลดุ แยกจากกัน เน่อื งจาก
มีกลมุ่ หมอกอเิ ลก็ ตรอนในทะเลอเิ ลก็ ตรอนช่วยยึดเหนย่ี วไว้

-21-

แบบทดสอบหลังเรียน
เร่อื ง พนั ธะโลหะ

คำส่งั ให้นกั เรยี นเลือกคาตอบที่ถูกที่สดุ เพยี งคาตอบเดียว แล้วทาเครอ่ื งหมายกากบาท (X)
ลงในกระดาษคาตอบ

1. โลหะนาไฟฟ้าได้เพราะเหตุใด

ก. เวเลนซ์อเิ ล็กตรอนมีน้อยไม่เกนิ 3

ข. เวเลนซ์อิเลก็ ตรอนดงึ ดูดนิวเคลียสร่วมกันทาใหพ้ นั ธะโลหะแข็งแรง

ค. เวเลนซ์อิเลก็ ตรอนเคลื่อนทีไ่ ด้อสิ ระทุกทศิ ทาง

ง. เวเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนรับและกระจายคลนื่ แม่เหล็กไฟฟ้าได้

2. ธาตุคูใ่ ดท่ีสามารถนามาหลอมรวมกนั เปน็ โลหะอลั ลอยได้ดี

ก. Fe กบั Mn

ข. Na กบั K

ค. Na กับ Fe

ง. K กับ Al

3. ธาตุใดต่อไปน้ีไม่สรา้ งพนั ธะโลหะ

ก. A24

12

ข. B39
19

ค. C52

26

ง. D80

35

4. โลหะแทรนซิชันมีจดุ หลอมเหลวสูง เพราะเหตุใด

ก. มขี นาดอะตอมเลก็ และมีเวเลนซอ์ ิเลก็ ตรอน1-2

ข. มขี นาดอะตอมใหญ่ และมเี วเลนซอ์ เิ ลก็ ตรอนมาก

ค. มขี นาดอะตอมใหญ่ แตม่ เี วเลนซอ์ เิ ล็กตรอนน้อย

ง. มขี นาดอะตอมเล็ก และมีจานวนโปรตอนทีน่ วิ เคลยี สมากกว่าโลหะหมู่ IA-IIIA

5. สมบตั ิของโลหะ ข้อใดไม่ถกู ต้อง

ก. โลหะสว่ นใหญ่มีเวเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนไมเ่ กิน 3

ข. ผลกึ โลหะไม่มีสตู รโมเลกลุ

ค. เม่ืออุณหภูมิสูงข้นึ ความสามารถในการนาไฟฟ้าลดลง

ง. โลหะทุกชนดิ สามารถนามาผสมทาโลหะอัลลอยได้

-22-

6. ธาตใุ ดมีพันธะโลหะท่ีแข็งแรงท่สี ดุ

ก. A40
20

ข. Y27
13

ค. P23

11

ง. Q7

3

7. โลหะ A, B, C และ D มเี ลขอะตอม 13, 19, 24 และ 38 ตามลาดบั โลหะใด

มจี ุดหลอมเหลวสงู ท่ีสดุ

ก. A

ข. B

ค. C

ง. D

8. ธาตใุ ดมีจดุ หลอมเหลวต่าทสี่ ดุ

ก. Na23

11

ข. Cs133

55

ค. Mg24

12

ง. Ba137
56

9. โลหะสะท้อนแสงได้เพราะเหตุใด

ก. นิวเคลียสส่งแรงไปดึงดูดเวเลนซ์อิเลก็ ตรอน

ข. เวเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนสง่ แรงไปดึงดูดนิวเคลียส

ค. เวเลนซ์อเิ ลก็ ตรอนเคล่ือนท่ีได้ทุกทิศทางอยา่ งรวดเรว็

ง. อเิ ลก็ ตรอนของโลหะเคล่อื นท่ีอย่รู อบอะตอมมลี กั ษณะเป็นกลมุ่ หมอก

10. ปัจจยั ข้อใดที่ทาให้ยืดโลหะออกเปน็ แผ่นบางๆ ได้

ก. กลุม่ หมอกอิเลก็ ตรอน

ข. กลุ่มเวเลนซ์อเิ ล็กตรอน

ค. นวิ เคลยี สกบั นิวเคลยี สมีแรงผลักกนั สูง

ง. นวิ เคลียสสง่ แรงไปดึงดดู อเิ ลก็ ตรอนสูงมาก

-23-

เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี น
เร่ือง พันธะโลหะ

คำชี้แจง

1. เกณฑก์ ำรประเมนิ แบบทดสอบมีจานวน 10 ขอ้ ข้อละ 1 คะแนน คะแนนเต็ม 10 คะแนน ดงั นี้

2. ระดับคุณภำพ ดี หมายถงึ ได้คะแนน 8 - 10 คะแนน

พอใช้ หมายถึง ได้คะแนน 5 - 7 คะแนน

ปรับปรุง หมายถึง ไดค้ ะแนน 0 - 4 คะแนน

ขอ้ คำตอบ

1ง
2ข
3ค
4ก
5ข
6ข
7ค
8ง
9ก
10 ค

-24-

เฉลยแบบทดสอบหลงั เรยี น
เร่ือง พนั ธะโลหะ

คำชี้แจง

1. เกณฑก์ ำรประเมนิ แบบทดสอบมีจานวน 10 ขอ้ ข้อละ 1 คะแนน คะแนนเต็ม 10 คะแนน ดงั นี้

2. ระดับคุณภำพ ดี หมายถงึ ได้คะแนน 8 - 10 คะแนน

พอใช้ หมายถึง ได้คะแนน 5 - 7 คะแนน

ปรับปรุง หมายถึง ไดค้ ะแนน 0 - 4 คะแนน

ขอ้ คำตอบ

1ค
2ก
3ง
4ก
5ง
6ข
7ค
8ข
9ค
10 ข

-25-

บรรณำนกุ รม

วริ ัช สัจจแพรวพันธ์ และดิเรก หุน่ สวุ รรณ.์ เคมี 4 – 5 – 6 ฉบบั เอน็ ทรานซ์. กรงุ เทพฯ :
SCIENCE CENTER, ม.ป.ป.

ศรลี ักษณ์ ผลวัฒนะ. หนงั สือเรียนเคมี ช้ันมัธยมศึกษาปีที่ 4 ภาคเรียนท่ี 2. กรงุ เทพฯ :
แม็ค จากดั , 2551.

สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลย,ี กระทรวงศึกษาธิการ. คมู่ ือครู รายวชิ า
เพม่ิ เติม เคมี เล่ม 1 ชน้ั มธั ยมศึกษาปีที่ 4-6. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค.ลาดพร้าว,
2556.
. หนังสือเรียน รายวิชาเพม่ิ เติม เคมี เล่ม 1 ชั้นมธั ยมศึกษาปีท่ี 4-6. กรุงเทพฯ :
โรงพิมพ์ สกสค.ลาดพรา้ ว, 2556.

สมพงษ์ จันทร์โพธศ์ รี. คมู่ อื เตรยี มสอบเคมี ม.4-5-6. กรงุ เทพฯ : ไฮเอด็ พบั ลชิ ช่งิ จากัด, 2537.
เสกสรร ศิรวิ ฒั นวบิ ูลย์. ค่มู อื สาระการเรียนรู้วทิ ยาศาสตรพ์ ้ืนฐานและเพม่ิ เติม ฉบับศึกษา

ด้วยตนเอง เคมี ช่วงชนั้ ที่ 4 (ม.4-6) เลม่ 1 สาหรับชั้นมัธยมศกึ ษาปที ่ี 4.
กรงุ เทพฯ : SCIENCE CENTER, ม.ป.ป.

การเกิดพันธะโลหะ. [ออนไลน์] เข้าถึงไดจ้ าก https://sansaneekwang.wordpress.com.
28 เมษายน 2562.

การเล่อื นไถลของอะตอมโลหะเมื่อถกู แรงกระทา. [ออนไลน์] เข้าถงึ ได้จาก http://www.
vcharkarn.com/lesson/1175. 28 เมษายน 2562.