การใช้เครื่องบูชา สักการะ

องคค์ วามรูด้ ้านพธิ ีการศพที่ไดร้ ับพระราชทาน
กลุ่มพิธกี ารศพท่ีไดร้ ับพระราชทาน สำ�นกั งานวัฒนธรรมจงั หวัดแพร่

การใช้เคร่อื งบูชา สกั การะ

กล่มุ พธิ ีการศพทีไ่ ด้รบั พระราชทาน
สำ�นักงานวฒั นธรรมจงั หวัดแพร่

๒๕๖๕
อาณฐั ชัย ชุม่ เช้อื



๑

การบชู า สกั การะ

การสักการะ เป็นการแสดงออกถึงความเคารพนับถืออย่างสูงต่อบุคคลหรือสิ่งที่ควรเคารพนับถือ
เป็นการบูชาและเป็นเครื่องบูชา นิยมเรียกต่อกันว่า สักการบูชา โดยนิยมจัดแต่งเครื่องบูชาอย่างดีพร้อม
บริบูรณ์ ตามแต่จะหาสิ่งของอันควรแกก่ ารนำ�มาบชู า มักใช้ ธูป เทียน ดอกไม้ และข้าวตอก เนื่องจากเป็นวัสดุ
ทห่ี าง่าย มสี สี ันงดงาม มกี ล่นิ หอม ดงั ท่ี สมเดจ็ กรมพระยาดำ�รงราชานภุ าพ ทรงอธิบายไวว้ า่
เหตุแห่งการใช้สิ่งของทั้ง ๔ อย่างมาบูชานี้ มีความตามตำ�ราพราหมณ์ในมัชฌิมประเทศแต่โบราณ
แต่มีข้อประหลาดน่าพิศวงอยู่อย่างหนึ่ง ที่เครื่องบูชาประเทศอื่น วัสดุที่ใช้เป็นเครื่องบูชาดูเป็นทำ�นอง
เดียวกันกับไทยทั้งนั้น คือ
๑. สง่ิ ซง่ึ ใหแ้ สงสว่าง ใช้เทยี นบา้ ง ตะเกยี งบ้าง โคมบา้ ง อย่าง ๑
๒. ส่งิ ทีเ่ ผาให้เกิดควนั ดับโสโครก ใช้ธูปบ้าง เนอ้ื ไม้บา้ ง ก�ำ ยานบา้ ง อยา่ ง ๑
๓. สิ่งซึ่งให้เกิดประทินกลิ่นหอม ใชด้ อกไมแ้ ละเข้าตอกเป็นต้น อยา่ ง ๑ (สมเด็จกรมพระยาดำ�รงราชา
นภุ าพ, ๒๔๓๗: ๒)
การใช้เครื่องบูชา อนั ประกอบด้วย ขา้ วตอก ดอกไม้ ธปู และเทยี น จึงเป็นเครื่องหมายแห่งการขจัด
ส่ิงเศร้าหมอง เพื่อให้ทิพยสภาวะหรอื บคุ คลที่อยู่เหนือสถานะของบคุ คลผูบ้ ชู าได้ทราบและพึงพอใจต่อการบูชาน้นั
เพื่อที่จะปัดเป่าสภาวะเศรา้ หมอง ขุน่ มวั ใหบ้ ำ�ราบไป ทั้งยังแสดงถึงการเคารพนพนอบบูชา ของผู้ที่ควรแก่
การบูชาอยา่ งสงู สดุ

(ท่มี า : https://www.pinterest.com/)

(ที่มา : เพจ Fackbook วัดบวรนเิ วศ)

๒

เครือ่ งบชู าของไทย

การใช้เครื่องบูชาของไทย สืบทอดมาตามแต่ ละยุคสมัย เริ่มแรกอาจมักใช้วัสดุที่เป็นพื้นฐานที่หาได้
ง่ายมีทวั่ ไปในการบูชา เช่น วัสดุที่มีสีสันงดงาม มีกลิ่นหอม จำ�พวกดอกไม้หรือไม้หอม เปน็ ตน้ ต่อมาภายหลงั ได้
รับอิทธิพลจากการติดต่อทางด้านเศรษฐกิจ จึงทำ�ให้เครื่องบูชาเกิดความหลากหลายในด้านวัสดุและการใช้งาน
และจำ�กัดเฉพาะอยู่ในแวดวงของชนชั้นปกครอง ด้วยเครื่องบูชาเป็นของเฉพาะหายากทั้งวัสดุที่นำ�มารองรับเครื่อง
บชู า เชน่ ทองคำ� เครื่องกะไหล่ หรอื เครอ่ื งแก้ว เปน็ ต้น และของท่นี ำ�มาบชู าเองทีเ่ ปน็ ของหายาก ต้องมีขั้นตอนใน
การประดิษฐ์ ในปจั จุบันการใชเ้ ครือ่ งบชู าในพิธีกรรมตา่ งๆง่ายข้นึ ด้วยเพราะมีวสั ดแุ ละการจดั หาทีส่ ะดวก ทำ�ให้ได้รับ
ความนยิ มอยา่ งมากในปจั จุบัน

เครือ่ งบูชาชนดิ ตา่ งๆได้ แพร่หลายต้งั แตช่ ว่ งปลายกรุงศรีอยุธยาเร่อื ยมา

จนถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ดังพบหลักฐานในจิตรกรรมฝาผนังหลายแห่ง

ซ่งึ โดยมากมักเป็นเครื่องบชู าประเภท เทียน และดอกไม้ที่ประดิษฐ์ใส่ในพานวาง

สักการะต่อปูชนียบุคคลหรือปูชนียสถานสำ�คัญ ตอ่ มาภายหลังจึงมีการใช้เครื่อง

บูชาประเภทของหอมทีใ่ ช้เผาท�ำ ให้เกดิ ควนั บชู า และถูกวิวัฒนาการเกิดเป็นเครื่อง

บชู าสักการะในรูปแบบต่างๆ ดงั ที่เหน็ ในปจั จบุ ัน

การใช้เครื่องบูชาที่นิยมในปัจจุบัน ได้แก่ เครื่องบูชาหน้าโต๊ะหมู่บูชา

ทัว่ ไป ท่ปี ระกอบด้วย เชิงเทียน ๑ คู่ กระถางธูป ๑ กระถาง จัดส�ำ หรับบูชา

พระรตั นตรยั ณ โต๊ะหมูบ่ ชู าเปน็ ส�ำ คัญ หรือเคร่ืองทองน้อย ท่ีประกอบเชิงดอกไม้

๓ เชิง เชงิ ธูป ๑ เชงิ เชิงเทยี น ๑ เชงิ ตั้งรวมบนพานเดยี วกัน และดอกไม้ธูป ภาพเคริ่งื บูชาพระจุฬามณี ประกอบด้วย
เทียนแพ ทมี่ ีกระธงดอกไม้วางเหนือแพธปู เทยี นที่ถูกมดั รวมกันเปน็ ตับ เครื่องบูชา พานพุ่มดอกไม้ และเทยี น เป็นสำ�คัญ พบ

แตล่ ะชนดิ ตา่ งมโี อกาสและวิธีใชท้ ่แี ตกตา่ งกันไปตามการจุดบูชาต่อสง่ิ น้ัน ในสมุดภาพไตรภูมิสมัยอยุธยาตอนปลาย

(ที่มา: https://www.bloggang.com)

ภาพเพระอินทรบ์ ูชาพระจฬุ ามณี จากจติ กรรมฝาฝนงั พระทนี่ งั่ พทุ ไธสวรรย์ สมยั รชั กาลที่ ๑

๓

(ทม่ี า: หอสมุดพกิ ลุ ศลิ ปาคาร, ๒๕๖๔: ออนไลน)์

เครอ่ื งบชู า บนโตะ๊ หมู่บชู า


ในอดีตการจัดตกแต่งเครื่องบูชานั้น มกั จดั ตัง้ เครื่องบูชาบนโต๊ะทม่ี ลี ักษณะเตยี้ เพื่อเหมาะสม
สำ�หรบั การกราบไหว้ในพื้นราบ ต่อมามีการประดิษฐ์คิดขยายจำ�นวนโต๊ะหรือแท่นใหม้ คี วามสูงต่ �ำ
ลดหล่ันกนั ไป(กรมศิลปกร, ๒๕๒๓: ๓) ท�ำ ให้เกดิ “โตะ๊ หมู่บูชา” เพื่อเพิ่มสะดวกต่อการใช้ในชีวิต
ประจ�ำ วันและโอกาสทเ่ี ปน็ ทางการมากยง่ิ ข้ึน ตามทส่ี มเด็จกรมพระยาด�ำ รงราชานภุ าพ อธิบายไวว้ ่า
“...เครอื่ งบูชาอยา่ งมา้ หมู่ นเี้ ปน็ อยา่ งไทยแกมจีน เพราะความคิดที่จัดเปน็ เคร่ืองบูชาเปน็ ความ
คิดไทย แต่กระบวนการจดั เอาอยา่ งท่ีจนี จัดเครอ่ื งเรือนมา...จนเมอื่ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่
หัวทรงบูรณะวัดพระเชตพุ น เมื่อจะฉลอง ในพ.ศ.๒๓๙๑ ทรงพระราชดำ�หริใหส้ รา้ งมา้ หมูส่ ำ�หรับตั้ง
เครื่องบูชาหน้าพระประธานพระอุโบสถ......แล้วผู้อื่นนิยมก็เอาแบบอย่างทำ�กันมาจนทุกวันนี.้ ..เว ล า
ใชง้ านใช้เป็นที่ตง้ั พระพทุ ธรูปประกอบเครอ่ื งบชู า...” (สมเดจ็ กรมพระยาดำ�รงราชานุภาพ, ๒๔๗๓: ๖)

๔

(ทม่ี า: เครือ่ งต้งั เครื่องบชู า, ๒๕๖๔: ออนไลน์) เครื่องบูชาที่ใช้กับโต๊ะหมู่บูชาในงานศาสนพิธี
ทว่ั ไป เพือ่ บูชาพระรัตนตรัย มอี ยู่ ๓ ชนิด ประกอบด้วย
พุ่มดอกไม้ หรือแจกันดอกไม้ กระถางธูป และเชิงเทียน
การจดั เครอ่ื งบชู ามากน้อยใหพ้ ิจารณาตามความเหมาะสม
ของสถานทแ่ี ละกำ�ลังของเจ้าภาพเป็นหลักในการประกอบ
พิธี ซึ่งโดยพื้นฐานประกอบด้วย พระพุทธรูป ๑ องค์
พุ่มดอกไม้ หรอื แจกันดอกไม้ ๑ คู่ เชิงเทยี น ๑ คู่ และ
กระถางธปู ๑ กระถางเป็นอย่างน้อย สำ�หรับตั้งประกอบ
พิธใี นงานมงคลและอวมงคล
ธปู ใช้ปกั เรียงกนั ๓ ดอก บูชาคุณพระพุทธเจ้า
๓ ประการ คือ พระปัญญาธิคุณ พระปริสุทธิคุณ และ
พระกรณุ าธิคุณ (ทรงวิทย์ เจริญกิจธนลาภ, ๒๕๖๓: ๒๕)
ธปู เปน็ สิง่ ทเ่ี ผาให้เกิดควนั หอม ตามคตินิยมที่ว่าควันที่เบา
ลอยไปสอู่ ากาศเบื้องบนจำ�น�ำ ไปสู่สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ต้องการ
บชู า (กรมศลิ ปกร, ๒๕๒๓: ๒)
เทยี น จุดบูชาโดยปกติ ประกอบด้วย เทียน ๒
เลม่ ตั้งบนเชงิ เทียน ตงั้ ไว้ ณ โต๊ะหมู่บูชาตัวเดียวกันกับ
กระถางธปู จัดให้มีเทียนด้านขวาของพระพุทธรูปบูชา
พระธรรม ด้านซ้ายของพระพุทธรูปบูชาพระวินัย ในการ
จดุ เทียน ต้องจดุ ดา้ นขวาของพระพุทธรูปหรือซ้ายมือของ
ผู้จุดกอ่ น (ทรงวทิ ย์ เจริญกิจธนลาภ, ๒๕๖๓: ๒๖)

ดอกไม้ นิยมจัดเป็นแจกันหรือพานพุ่ม ซึ่งเป็นสิ่งที่ทำ�ให้เกิดความหอมและมีสีที่งดงาม ดอกไม้
แทนการบชู าพระสงฆ์ ท่เี ปรียบเสมือนคนในตระกลู ตา่ งๆ เมอ่ื บวชแลว้ ไมว่ า่ จะอยใู่ นตระกูลใดก็มีคณุ ค่าแก่การเคารพ
บูชา (เรื่องเดียวกนั , หนา้ เดียวกนั ) ดอกไม้เป็นสิ่งที่ทำ�ให้เกิดกลิ่นหอม มีสสี ันสวยงาม ประดุจความดีมีคุณธรรม
ทสี่ มควรได้รับการสรรเสรญิ (กรมศิลปกร, ๒๕๓๒: ๒)

(ท่ีมา: เพจ fack book ดารารศั มีนุสรณีย์) (ที่มา: เคร่อื งตั้ง เครอ่ื งบชู า, ๒๕๖๔:

๕

(ท่มี า: เคร่อื งต้งั เครอ่ื งบชู า, ๒๕๖๔: ออนไลน์)

(ทม่ี า: เพจ Fack book Cm Craft Studio)

๑. การจัดโตะ๊ หมู่บูชาถวายราชสักการะ ตามรูปแบบของสำ�นกั พระราชวัง โดยใช้ชุดเชิงเทียน และกระถางธูป
๒ ๓ ๒. รูปแบบการจัดโตะ๊ หมูบ่ ูชาในห้องประชมุ หรือสัมมนาตามราชการพธิ ี
๑ ๓. การจดั โต๊ะหม่บู ูชาถวายราชสกั การะ โดยใชเ้ ครอ่ื งทองนอ้ ย
๔ ๔. การจดั ดอกไม้ ธปู เทียน ถวายสักการะบชู าพระพุทธสิหิงค์ ในโอกาสท่ีไมเ่ ป็นทางการ

การจัดโต๊ะหมู่นั้น ควรจดั ให้ถกู ตอ้ ง ถูกที่ ถกู ตำ�แหนง่ คือโต๊ะหมู่ตัวสูงสุดเป็นที่ประดิษฐาน
สิ่งที่เคารพบูชาที่ไมค่ วรมีเครื่องบูชาใดตงั้ เสมอ โตะ๊ ตัวต่�ำ สุดแถวกลางใช้สำ�หรับตั้งเครื่องสักกาบูชา
เชน่ เชงิ เทยี น กระถางธูป พานดอกไม้ธูปเทียน ห ร ื อ เ ค ร ื ่ อ ง ท อ งน้อย ส่วนโต๊ะตัวอื่นใช้สำ�หรับ
ตั้งพุ่มดอกไม้ หรือ แจกันดอกไม้ และควรให้ตั้งครบทุกตัวอย่าให้เว้นว่างโดยไม่มีสง่ิ ใดต้ัง (ก ร ม ก า ร
ศาสนา กระทรวงวฒั นธรรม, ๒๕๖๓: ๔๘)

การจัดโต๊ะหมู่บูชาในบางพิธีของหน่วยงานราชการ เช่น การประชุมอบรม การสัมมนา
เปน็ ต้น นยิ มต้ังธงชาติ และพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ร่วมกับโต๊ะหมู่บูชา
เพื่อให้ครบทงั้ ๓ สถาบันหลัก คอื ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์ โดยมีหลักในการจัดคือ ตั้งโต๊ะหมู่
บชู าไวต้ รงกลาง ตั้งธงชาติไว้ด้านขวาของโต๊ะหมู่บูชา และตงั้ พระบรมฉายาลักษณ์ไว้ด้านซ้ายของโต๊ะ
หมู่บูชา (อนสุ รณง์ านพระราชทานเพลิงศพ พ.อ. ถนอม โพธทิ์ องนาค ณ ฌาปนสถานวัดโสมนัสวิหาร
กรุงเทพมหานคร วันจันทร์ ท่ี ๒๗ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๔๒, ๒๕๔๒: ๑๕๒)

ออนไลน์)

๖

เคร่ืองทองน้อย คือ เครื่องบูชาสักการะขนาดเล็ก

เปน็ รปู ยอ่ ของเคร่ืองนมัสการในราชสำ�นักเปน็ ตน้ ว่าเครื่องนมัสการทองใหญ่ท่ี
ประกอบด้วยเครื่องบูชาหลายชิ้นสำ�หรบั จุดบชู าพระพทุ ธปฏิมาสำ�คัญ เครื่อง
ทองน้อย ประกอบด้วย เชิงเทียน ๑ เชิงธูป ๑ กรวยปักดอกไม้ ๓ กรวย
โดยมี เชงิ ธูปตงั้ ซา้ ย เชิงเทียนตั้งขวา เป็นเครื่องบูชาเฉพาะวัตถุ ใชส้ ำ�หรับ
การบูชาพระบรมสารีริกธาตุ การสักการะพระบรมศพ พระบรมอัฐิ หรือ
พระบูรพมหากษัตริย์ การบูชาพระธรรมในพิธีแสดงพ ร ะ ธ ร ร ม เ ท ศ น า
การเคารพศพ อัฐิ หรือรูปของผูท้ ี่ลว่ งลบั ไปแลว้ การตั้งให้ศพบูชาพระธรรม

(ทม่ี า : เพจ Fackbook วัดบวรนเิ วศ)

๗

วิธีการใช้งานเครื่องทองน้อย เม่ือจะบชู าสิ่งใดให้หันด้านทม่ี ีพุ่มเข้าหาสิ่งนนั้ จากนั้น จ ั ด ให้ด้านที่
มีเชิงธูปเทียนเข้าหาผ้บู ชู า เช่น การบูชาพระบรมสารีรกิ ธาตุ การสักการะศพ การบชู าพระธรรมในพิธี
แ สดง พระธรรมเทศนา โดยน�ำ เชงิ ธูปท่ีปักธปู ไม้ระกำ� และตั้งให้อยู่ทางดา้ นซา้ ยมอื ส่วนเชิงเท ี ยนที ่
ปักเทียนเอาไว้แลว้ ให้อย่ทู างดา้ นขวามือของผบู้ ูชา ส�ำ หรับในพธิ ีทมี่ ีการต้งั เคร่ืองทองน้อยใหศ้ พ บ ู ช า
ธ ร ร ม ใ น โอกาสที่มีการแสดงพระธรรมเทศนา ใหห้ ันธูปและเทยี นเขา้ หาศพ ซงึ่ ต้ังอย่ดู ้านหน้าหีบศพ
การตงั้ เครื่องทองน้อยสำ�หรบั ผูเ้ สียชวี ติ ไปแล้ว สามารถใชไ้ ดใ้ นทกุ ระดับชนั้ ตามแตผ่ ู้จดั งานจะพึง
พิจารณาถงึ ความเหมาะสม โดยใหต้ ั้งไว้หนา้ หีบหรือโกศศพเมอ่ื มกี ารบ�ำ เพ็ญกศุ ล หากประสงค์ให้มีการ
ใชเ้ คร่อื งทองน้อยส�ำ หรับบูชาศพ และสำ�หรับศพบูชาธรรม ให้จัดเครื่องทองน้อยที่หันด้านธูป เทยี นออก
มาทางผ้จู ุด เรียกว่า “เครื่องนอก” และตั้งเครื่องทองน้อยที่จัดให้ด้านธูป เทยี น หนั เข้าหาศพ เรยี ก
วา่ “เครื่องใน” หากประสงค์ตั้งเครื่องทองน้อยทั้งสองเครื่องในระดับเดียวกัน ใหต้ งั้ เครอ่ื งทองน้อย
“ เ ค ร ื ่ อ ง ใ น ” ไว้ทางขวาของเครอ่ื งนอก (ทรงวิทย์ เจริญกจิ ธนลาภ, ๒๕๖๓: ๗๖-๗๗)
ในกรณีที่ไม่มีเครื่องทองน้อย สามารถตั้งกระถางธูป ๑ กระถาง ปกั ธปู ๓ ดอกให้มีลักษณะ
รวมกัน ตั้งเชิงเทียน ๑ คู่ แจกันดอกไม้ ๑ คู่ หรือเชงิ ธูป ๑ เชงิ เทยี น ๑ และพานวางดอกไมแ้ ทน โดย
ถือธรรมเนยี มวา่ พระมหากษัตรยิ เ์ ปรียบเสมอื นพระโพธ์ิสัตวท์ เ่ี สด็จมาเพ่ือสัง่ สมบารมี ดังนั้นการตั้งเครื่อง
บชู า จงึ ใช้เช่นเดยี วกับพระรัตนตรัย (เรอื่ งเดยี วกัน, หนา้ เดยี วกัน) อนึ่ง การจัดธูปเทียนชนิดปักกระถาง
(เทยี นคู่ ธูป ๓ ดอก) น้นั ใช้สำ�หรับบูชาพระมหากษัตริย์ที่ยังดำ�รงพระชนม์ได้เช่นกัน เรยี กว่า โต๊ะหมู่
แบบรบั เสด็จ

๑ ๒๓ ๑. เครอื่ งทองน้อย เคร่ืองใน ส�ำ หรบั ศพหรืออัฐบิ ชู าธรรม
๔ ๒. เครอื่ งทองนอ้ ยส�ำ หรบั ประธานจดุ บชู าพระบรมสารรี ิกธาตุ
๓. การจดั เคร่อื งทองน้อยแบบโบราณ นิยมใช้ใชว้ ธิ ีมดั หรือปักดอกไมเ้ ป็นทรงพมุ่
๔. การจดั เครอ่ื งบชู า กระถางธปู และเชิงเทยี น สำ�หรับถวายราชสกั การะพระมหากษตั ริย์

(ที่มา : เพจ Fackbook วัดบวรนิเวศ) (ทม่ี า : https://mgronline.com/)

๘

(ทีม่ า : เพจ Fackbook วดั บวรนเิ วศ)

๑ ๑. เมื่อประธานพธิ ีเปน็ พระสงฆ์ควรใช้ด้ามเทียนชนวนทที่ ำ�จากวสั ดุแก้ว
เพ่อื อ�ำ นวยใหเ้ วน้ จากขอ้ ปฏิบัติในการจับวัตถุอานามาสตามพระวนิ ยั
๒ ๒. การตัง้ เคร่อื งทองนอ้ ย “เครอ่ื งใน” และ “เครื่องนอก” (ทม่ี า : เพจ Fackbook วัดบวรนิเวศ)

วิธีการจุดเครื่องทองน้อยจะจุดธูปก่อนเทียน โดยถือคติว่า คุณงามความดีที่ผู้วายชนม์ได้กระทำ�สั่งสมมา
เปรียบดุจของหอมซง่ึ เป็นปัจจยั นำ�ไปสู่สุคติภูมิที่ประดุจแสงสว่าง (เร่อื งเดยี วกัน, หน้าเดียวกัน) วิธีการจุดเครื่อง
ทองน้อย แยกออกได้เป็น ๒ กรณี ดงั น้ี กรณีที่ ๑ ประธานพิธีเป็นพระสงฆ์ ศาสนพธิ กี รพงึ ถวายเทียนชนวน
จดุ เทยี นสอ่ งธรรม อยา่ งเดียว รับศีลจบแลว้ เข้าไปถวายเทยี นชนวนจุดเครอื่ งทองนอ้ ยบชู าธรรม กรณีที่ ๒ ประธาน
พธิ ีเปน็ ฆราวาส จดุ เทยี นสอ่ งธรรมและเครอ่ื งทองน้อยคราวเดยี วกนั แล้วจึงรบั ศีล วิธกี ารจดุ เคร่ืองทองน้อย ขนึ้ อยกู่ บั
ประธานพธิ แี ละศพผู้ล่วงลับวา่ เป็นพระสงฆ์ หรอื เป็นฆราวาสและจดุ เพ่ือการอะไร ซง่ึ แยกออกไดเ้ ปน็ ๔ กรณี ดังนี้
กรณที ี่ ๑ ประธานพิธเี ปน็ พระสงฆ์ ผ้ลู ่วงลับเป็นพระสงฆ์ จุดเทยี นสอ่ งธรรม พระเทศน์ขึ้นธรรมมาสน์ รบั ศีล
จบแลว้ จึงจดุ เครอ่ื งทองน้อยบูชาธรรมท้งั ท่ดี ้านหน้าประธานพธิ แี ละด้านหน้าหีบศพแลว้ จึงเริม่ อาราธนาธรรมต่อไป
กรณที ่ี ๒ ประธานพิธีเป็นพระสงฆ์ ผู้ล่วงลับเป็นฆราวาสให้จุดเทียนส่องธรรม จุดเครื่องทองน้อย
ส�ำ หรับศพบชู าธรรม รบั ศีลจบแลว้ จงึ จุดเครือ่ งทองนอ้ ยสำ�หรบั ประธานในพิธบี ูชาธรรม
กรณีที่ ๓ ประธานพธิ เี ป็นฆราวาส ผลู้ ว่ งลบั เป็นพระสงฆ์ ให้จุดเทยี นสอ่ งธรรม จดุ เครื่องทองนอ้ ย บูชาธรรม
สำ�หรับประธาน รับศลี จบแล้ว จงึ จุดเคร่อื งทองน้อยบชู าธรรมส�ำ หรับศพ
กรณีท่ี ๔ ประธานพธิ ีเป็นฆราวาส ผูล้ ่วงลับเป็นฆราวาส ให้จุดเทยี นสอ่ งธรรม จุดเครื่องทองน้อยบูชาธรรม
สำ�หรบั ประธาน แลว้ จุดเครือ่ งทองน้อยสำ�หรับศพบูชาธรรม แล้วจงึ รบั ศีล (กรมการศาสนา กระทรวงวัฒนธรรม,
๒๕๖๑: ออนไลน์)

๙

๑๐

(ทม่ี า : Fackbook สนิ ค้ามือดี)

ดอกไมธ้ ปู เทียนแพ

ดอกไม้ธูปเทียนแพ คอื ธูปไม้ระกำ� วางเรียงซ้อนกนั บนเทียน และมีเทียน ๕ เล่ม
วางนอนเรียงใต้ธปู มดั ซ้อนกัน มีกรวยดอกไม้สด ๑ กรวยวางเหนือ ลกั ษณะของดอกไม้
ธูปเทียนแพที่ถกู ต้อง คอื ธูปไมร้ ะกำ�วางเรยี งกนั ซอ้ นทับบนเทยี นและมีกระทง ใส่ดอกไม้
วางอยู่ดา้ นบน มีฝาครอบท�ำ เปน็ กรวยเพื่อป้องกันไม่ให้ แดด ลม หรอื แมลง ที่จะทำ�ให้
เหีย่ วเฉางา่ ย เวลาใชต้ ้องเปิดทคี่ รอบออกกอ่ นทกุ ครัง้

ดอกไม้ธูปเทียนแพ เป็นเครื่องสักการะอย่างหนึ่ง ใช้สักการะสำ�รับ
พระภิกษุสงฆ์ พระมหากษัตริย์ พระบรมวงศานุวงศ์ หรือการแสดงความเคารพ
ขอขมาผใู้ หญ่

๑๑

กรณวี างกระทงดอกไม้ธปู เทยี นแพเป็นเคร่อื งสักการะหน้าพระบรมฉายาลักษณ์ ไม่จำ�เป็นต้องเปิด
กรวยครอบออก โดยจะเปิดกรวยครอบกระทงดอกไมอ้ อกก็ตอ่ เมอื่ จะขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต
กระทำ�สิ่งใดสง่ิ หน่ึง เชน่ ถวายพระพร การวางกระทงดอกไม้ธปู เทียนแพโดยไม่เปิดกรวยครอบออกกเ็ ป็นการ
ถวายเครื่องสักการะได้เช่นกัน เช่นเดยี วกับการตง้ั เครื่องทองนอ้ ยถวายราชสกั การะ ซึ่งก็ไม่มีการจุดธูปเทียน
ณ โต๊ะหมู่บชู านั้นสามารถตัง้ วางไวไ้ ด้ (ทรงวิทย์ เจริญกิจธนลาภ, ๒๕๖๓: ๗๕) ทัง้ น้ี การจัดวางกระทง
ดอกไม้ธูปเทียนแพ ควรจัดให้ด้านหวั ธปู และเทยี นหนั ไปทางด้านขวาของส่ิงท่ีบูชาสกั การะในครัง้ นน้ั ๆ

การใชเ้ ครือ่ งบูชาสักการะ ต้งั แตอ่ ดีตท่ปี ระกอบดว้ ย เทยี น และ ดอกไมเ้ ปน็ หลกั สะท้อนผ่านออกมา
จากจติ กรรมท่ีบันทกึ เร่อื งราวในอดตี รวมถงึ อปุ กรณใ์ ช้สอยอันเก่ยี วเน่อื งกับการใชง้ านเพ่ือเปน็ ทรี่ องรับเครื่อง
สกั การะ ล้วนแล้วแต่มีขึ้นเพื่อรองรับการใช้งานวัสดุประเภท เทยี น และดอกไม้เป็นหลัก ทำ�ใหท้ ราบถึงการ
ใช้เครื่องสกั การบูชาในอดตี ว่า ผู้คนในอดีตในดินแดนปัจจุบันตา่ งใช้เทียนทีเ่ ปน็ วสั ดใุ หเ้ กิดแสงสวา่ งบูชา ขจัด
ปัดเป่า ในโลกแห่งจิตวิญญาณ จนได้รับวัฒนธรรมการเครื่องบูชาจากภายนอกที่เป็นประเภทไม้หอมเผาให้
เกดิ ควนั ผนวกกันในการบูชาตอ่ ทิพยสภาวะใหม้ ีความพึงพอใจ และได้พัฒนาให้การบชู ามรี ะเบียบแบบแผน
ทีแ่ น่นอนโดยมกั จำ�กัดเครอื่ งบูชาให้ใช้งานกับผู้จุดบูชาและสง่ิ ท่ถี ูกบูชาเป็นหลัก เชน่ เครื่องนมัสการทองใหญ่
โต๊ะหมูบ่ ูชา เครอื่ งทองน้อย พานดอกไม้ธูปเทียนแพ เป็นต้น โดยยังคงวัสดุ เทยี น ธูป ดอกไม้ เป็นหลัก
เพ่อื แสดงสญั ลักษณแ์ หง่ การเคารพบชู าอยา่ งสงู สุด

๒
๑

๓
)

๑. การจัดโต๊ะหมู่บชู าถวาย
ราชสกั การะสถาบันพระ
มหากษตั ริย์
๒. การเปิดกรวยถวายราช
สักการะ กรณีที่ประธาน
ประสงคก์ ราบราบ
๓. การเปิดกรวยถวายราช
สกั การะ ก ร ณ ี ป ร ะ ธ า น
ประสงค์ยืนถ ว า ย ค ว า ม
เคารพ

๑๒

บรรณานุกรม

กรมการศาสนา กระทรวงวฒั นธรรม. (๒๕๖๑). เครอ่ื งทองนอ้ ย กระทรวงวฒั นธรรม. เข้าถึงจาก
https://www.m-culture.go.th/mculture_th60/download/T2.pdf
กรมการศาสนา กระทรวงวฒั นธรรม. (๒๕๖๓). ศาสนพิธีและมารยาทไทย. กรุงเทพมหานคร:
โรงพิมพ์ชมุ นมุ สหกรณ์การเกษตรแหง่ ประเทศไทย จ�ำ กดั .
กรมศิลปกร. (๒๕๓๒). เครื่องนมัสการและโต๊ะหมู่บูชา. กรงุ เทพมหานคร: โรงพิมพพ์ ระจันทร.์
ทรงวิทย์ เจริญกจิ ธนลาภ. (๒๕๖๓). การจดั งานพิธีการ และเกรด็ ความรู้ทีเ่ ก่ยี วขอ้ ง (ฉบบั ปรับปรงุ
๒๕๖๓). สระบรุ :ี โรงพิมพชิ ติ .
สมเด็จพระเจ้าบรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาดำ�รงราชานุภาพ. (๒๔๗๓). อธิบายเครื่องบูชา. พระนคร:
โรงพมิ พโ์ สภณพพิ รรฒนากร.
อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ พ.อ. ถนอม โพธทิ์ องนาค ณ ฌาปนสถานวัดโสมนัสวหิ าร
กรุงเทพมหานคร วนั จันทร์ ท่ี ๒๗ ธนั วาคม พุทธศักราช ๒๕๔๒, ๒๕๔๒. กรงุ เทพมหานคร: ไมร่ ะบ.ุ

การใชเ้ คร่ืองบูชาสักการะ
เนื้อเรื่อง พ.ศ.๒๕๖๕ โดย อาณฐั ชยั ชมุ่ เชอ้ื นักวชิ าการวฒั นธรรมปฏบิ ตั ิการ

พิมพค์ รง้ั แรก กมุ ภาพันธ์ พ.ศ.๒๕๖๕
จดั พมิ พโ์ ดย กลุ่มพธิ กี ารศพทีไ่ ด้รบั พระราชทาน สำ�นักงานวัฒนธรรมจงั หวดั แพร่

ตรวจทานโดย อทุ าน เขมด็
ออกแบบและจัดท�ำ รูปเลม่ โดย อาณัฐชัย ชมุ่ เชื้อ

ใช้อักษร TH K2D July8 ขนาด 16 pt

หนงั สือเล่มนเี้ ป็นผลงานวชิ าการ จดั ทำ�ขึ้นเพ่อื สง่ เสริมองค์ความรู้
ดา้ นพธิ ีการศพทีไ่ ด้รบั พระราชทาน กองพธิ กี ารศพท่ไี ดร้ บั พระราชทาน กระทรวงวฒั นธรรม