КЕМЕЛ АДАМ: РУХАНИ 40 ҚАҒИДА «Дәл қазір біз уақыт тұрғысынан құндылықтар алмасып, жақсы мен жаман сапырылысып, ақ пен қара қайшыласып жатқан дәуірде өмір сүріп жатырмыз. Мұндай аласыпаран заманда ұйықтамақ түгілі қалғуға әсте болмайды», – дейді дінтанушы, қоғам қайраткері Қайрат Жолдыбайұлы өзінің «Кемел адам» атты еңбегінде.
«Электронды кітаптар» телеграм арнасы үлкенге де, кішіге де ой салатын, ең бастысы адамның тұлғалық дамуына бағыт көрсетіп, жол ашатын осы бір туындыдан үзінді келтіре кеткенді дұрыс деп тапты. Сонымен, Қайрат Жолдыбайұлының «рухани қырық қағидасы» қандай? ... Бірінші қағида. Жүрегiмiздегі Жаратушының кім екені, Жаратқанды қалай танығанымыз өзiмiздiң кiм екенiмiздi көрсететін айна тәрiздi. Құдайды еске алғанда ойына бiрден қорқыныш ұялататын бiр болмысты елестетсенiз, демек, сiзде көбінесе қорқыныш пен ұят басым. Ал егер Құдай деген кезде ойыңа бірден махаббат, мейiрiм және қамқорлык келсе, демек, бойыңда осы сипаттар мол болғаны. Екiншi қағида. Хақ жолында жүру ақылдын емес, жүректің ісі Ақ пен қараны ажырататын нәрсе иығыңдағы бас емес, кеудеңдегi жүрек. Нәпсiсiн өлтiрушiлерден емес, қыр-сырын бiлушiлерден бол! Yшiншi қағида. Құранды төрт деңгейде оқуға болады. Алғашқы деңгейі – сыртқы мағынасы. Одан кейiн iшкi мағынасы. Үшіншісі – iшкiнiң iшiндегi мағына. Төртінші деңгейдiң тереңдігі сондай – оны түсiндiруге сез құдiретi жетпейді. Төртінші қағида. Ғаламның әрбiр түйiрiнен Алланың сипаттарын көруге болады. Өйткені Ол мешітте, шіркеуде, синагогада емес (бiлiмiмен, құдіретімен), әрбiр сәтте әрбiр жерде. Алланы көріп өмір сүрген ешкім болмағаны секілді Алланы көрiп, өліп кеткен де ешкім жок. Кім Оны тапса, мәңгілік Соның құзырында қалады. Бесінші қағида.
Ақылдың өлшемi мен ғашыктық өлшемi басқа. Ақыл – өте сақ. Әр қадамын сақтықпен жасайды. «Байқа, өзіне абай бол!» деп ескертіп отырады. Ал ғашыктык олай емес. Оның айтатыны «Аянба, өзіңді аяма!» Ақыл оңайлықпен беріле қоймайды. Ғашықтық болса өзiн тежей алмайды, морт кетеді. Өйткенi құпия қазыналар қирандының астында болатыны тәрiздi, басты құпия жаралы жүректе жасырулы! Алтыншы қағида. Бұл дүниедегі дау-дамай мен өрттей өшпендлiктiң көбi тiлден. Өзiңе ие бол, бос сөзге мән берме! Ғашықтық мәселесiнде тiл құдiретi жүрмейтіні айтпаса да түсінікті. Ғашықтың тiлi – тілсіз тiл! Жетiншi қағида. Бұл дүниеде оқшауланып, тек өз даусынның жаңғырығын естумен ақикатқа жете алмайсың. Өзiңдi тек өзгелер Дiн айнасынан толық көре аласың. Сегiзiншi қағида. Басына не келiп, не кетсе де үмiтсiздiкке ұрын ба бүкіл есiктер жабылса да, ақырында Ол саған ешкім білмейтін құпия соқпақ ашады. Сен оны көре алмасаң да, тар соқпақтардың әр жағында қаншама жаннат бақшалары бар. Шүкiр ет! Қалағаныңа қолын жеткенде шүкір ету оңай. Сопы – қалағаныңа қолы жете алмаса да шүкір ете бiлетiн жан. Тоғызыншы қағида. Сабыр ету – күту емес, көреген бола білу. Тікенге қарап гүлдi, түнге қарап күндiздi көре білу – сабыр деп аталады. Аллаға ғашық құлдар сабырды бейне бір тәттiнi сорғандай бірте-бірте сорып қорытады. Олар жаңа туған айдың толған айға айналуына уақыт керек екенiн өте жаксы бiледi. Оныншы қағида. Шығыс болсын, мейлi батыс болсын, мейлі солтүстiк немесе онтүстік болсын, қай жаққа бет алсаң да әрбір сапарыңды жан-дүниеңе жасалған саяхат деп біл! Өзiнiң көнiл әлемі не, жан дүниесіне саяхат жасаған кiсi түптің түбiнде жер жүзін шарлайтыны анық.
Он бiрiншi қағида. Толғатай жатып бала туу жоқ екенiн әрбір ата-ана өте жақсы біледі. Өзінен жаңадан, саф, тап-таза өзіңді шығару үшін небір қидықтар мен толғактай ауыр азаптарға дайын болуың керек. Он екінші қағида. Ғашыктық – бiр сапар осы жолға шыққан әрбір жолаушы қаласа да, қаламаса да бастан бақайшағына дейін өзгереді. Осы сапарға шығып өзгермей қалған бiрде-бiр пенде жоқ. Он үшiншi қағида. Мына әлемдегi өтiрiк қажы, жалған ұстаз, көзбояушы шейхтардың саны өте көп. Шынайы жолбасшы шәкірттерiн өзiне қайран қалдырумен айналыспайды, керісінше, сені ішкі әлемiне үңiлуiне әрi нәпсiңдi жеңiп өзiңдегi ғажайып қабiлеттердi жеке-жеке жетiлдiруге бағыттайды. Он төртiншi қағида. Хақ Тағала алдыннан шығарған түрлі өзгеpicтeргe тipeciп уақыт өткізгенше мойынсұн! Тіршiлiк ағыны сенен басқа жақта емес, өзiңмен бірге ақсын. Жүйем бұзылады, тыныс тiршiлiгiмнiң асты-үстіне түседi деп уайымдама. Бәлкім, өмiр тiршiлiгiнiң асты үстiнен жақсырақ шығар, қайдан бiлесiң?! Он бесiншi қағида. Алла ардайым бiздiн ішкі және сыртқы әлемiмiздi сәт сайын кемелдендіруде. Әрқайсымыз жеке-жеке кемеліне келген өнер туындысымыз. Алдымыздан шыққан әрбір оқиға, көлденең шыққан әрбір кедергі кем-кетiгiмiздi толықтыру үшiн жоспарланған. Раббымыз әрбiр кемшiлiктерiмiзбен жекежеке айналысады . Өйткені адам атты туынды – кемшіліксіз болуға тиiс ғажайып жаратылыс. Он алтыншы қағида. Алла – кемшіліксіз. Оны жақсы көру, сүю оңай. Ең қиыны – кателiгi мен артықшылығы қатар жүретін пәни пендені жақсы көрiп, сүйе білу. Кiсi не нәрсені қалай сүйсе, оны тек сол деңгейде ғана танитынын еш ұмытпа! Демек
өзгелерге риясыз кұшақ ашпастан, Жаратқан үшін жаратылғандарды жақсы көрместен, ешкiмдi лайықты түрде тани да сүйе де алмайсың. Он жетiншi қағида. Негiзiнде дак сыртта емес, іште, киiмде емес, жүректе болады. Одан баска жұққан кез келген кір, түскен дақ қаншалықты көзге бірден шалынғанымен, жуса кетеді. Жуса кетпейтін, жүрекке әбден орнығып алған дақ бар: ол – қызғаныш пен жаман ниет. Он сегiзiншi қағида. Күллі әлемнiң небір қатпары мен сансыз құпиясы адамның iшiнде жасырылған. Шайтан бiздi сыртта торуылдап жүрген қорқынышты мақұлык емес, iшiмiздегi құпия үн сұмпайы сыбыр. Шайтанды сырттан басқалардан емес, өзiңнен ізде әрі ұмытпа «Өзің таныған адам, Раббысын да таниды». Басқаларды қойып, өзiмен аз айналысқан адам түбінде сол еңбегiнiң сыйы ретінде жаратқанды таниды. Он тоғызыншы қағида. Өзгелерден сый-сияпат, көркем қарым-қатынас немесе сүйіспеншiлiк күтiп журсең, бұларды ең алдымен өзіңе жасауға борыштысың. Өзiң сүймеген адамның басқалар тарапынан жақсы көрiлуi мүмкiн емес. Сен өзiңдi жақсы көргенде ғана өмiр саған тiкен ұсынса да, қуанасың. Демек, жақын арада гүл ұсынады деген сөз. Жиырмасыншы қағида. Жолдың аяғы қай жерге барып тоқтайтынын ойлай беру – бостан-босқа күшқуатты сарп ету. Сенiң мiндетiң – алғаш жасайтын қадамыңды ғана ойлау. Қалғаны кейiн өзiнен өзі реттеледi. Жиырма бiрiншi қағида Әрқайсымыз сан алуан сипаттарға ие болдық. Егер Алла барлығымыздың бiр-бiрiмiзден аумайтын бірдей болғанымызды қаласа, сөзсіз, солай жарататын еді. Арадағы айырмашылықтарға құрмет көрсетпеу, әркім өзіне лайық ақиқаттарды басқаларға күштеп таңуға тырысуы Хақ Тағаланың қасиетті қағидасына құрметсіздік саналады.
Жиырма екiншi қағида Аллаға шынайы ғашық кісі арақ-шарап ішетiн жерге кірсе де, ол жер ол үшiн намаз оқитын орынға айналады. Ал керісінше, маскүнем пенде мешітке кірсе де, ол жер ол үшін арақ-шарап ішетін орынға айналады. Мына дүниеде не істесек те, бiздi басқаша ететiн түр-әлпетiмiз емес, iшкi ниетiмiз болмақ. Жиырма үшiншi қағида Осынау дүние тiршiлiгi қолымызға аманат ретiнде ұстатылған түрлі-түсті ойыншық iспеттi. Кейбiреулер ойыншыққа берілгені сонша, сол үшiн қайғырып, көз жасын көл етедi. Кейбiреулер ойыншық қолына тиер-тиместен әрі-бері айналдырып сындырады да, лақтырып тастайды. Осылайша, дүниенiң соншалықты бәсiн арттырып, бағасын асырамыз, не болмаса қадірiн қашырамыз. Не нәрсе болса да, шектен шығудан сақ бол! Сопы артық та, кем де етпейді. Сопы кісі әрдайым құба төбел орта жолды ұстайды. Жиырма төртiншi қағида Адам баласы жаратылыс бiткеннiң ең қадірлісі һәм ардақтысы. Ендігі жерде өзiнiң жер жүзіне Алла тағайындаған халифа екенiн ұмытпай, әр қадамын аңдап басып, осыған сай харекет жасауға тиіс. Басына жоқшылық келсе, бәле-жалаға кез болса, түрмеге түссе, тiптi тұтқынға алынса да, еңсесін тік ұстап, көзі ашық, көңiлi ояу халифа сынды харекет жасаудан тартынбауы керек. Жиырма бесiншi қағида Жаннат пен жаһаннамды тек қана болашақтан іздеме. Екеуі де дәл қазір, осы жерде. Қай кезде адамды пайда күтпей, есеп-қисапқа негіздемей, алыс-берісті ойламай жақсы көре алсақ, жәннатта жүрмiз деген сөз. Ал қай кезде даудамайға бейiм тұрсақ, жек көру, қызғаныш пен қанды кекке былғансақ, сол сәтте-ақ жаһаннамға топ ете қалғанымыз. Жиырма алтыншы қағида Осынау ғалам – бір бүтін болмыс, бiр ғана жаратылыс. Бүкіл болмыс көзге көрінбейтiн жiп арқылы бір-біріне байланған. Байқа, бiреудiң обалына қалып жүрме өзгелердiң, әсіресе өзiңнен әлдеқайда әлсiз бiреудiң көңiлiн күйретпе. Төрткүл дүниенiң бiр жағындағы бiреудiң мұң-зары күллі адамзатты бақытсыз етуi мүмкiн екенiн әсте есiңнен шығарма! Сол секiлдi бiреудiң бақыты барша адамға қуаныш сыйлауы мүмкін.
Жиырма жетiншi қағида Мына әлем бейне бір тау шатқалы iспеттi. Оған дауыстап не айтсаң, ол да саған соны қайталап жаңғырады. Аузыңнан бір жақсы сөз шықса, жақсы сөз жаңғырады, ал жаман сөз айтылса, ол да жаңғырады. Олай болса, кім сен туралы жаман сөздер бықсытып жүрсе сен ол адам жайында 40 күн бойы тек қана жақсы сөздер айт. Қырық күннен кейiн көресің, барлығы өзгередi. Сенiң көңiлiң өзгерсе, өмір өзгереді. Жиырма сегiзiншi қағида Өткен күндер санамызды торлап алған бiр тұман деуге болады. Ал болашақ ой-қиялдың пердесі ғана. Не болашақты біле алмаймыз, не өткенімiздi өзгерте алмаймыз. Сопы кiсi әрдайым қазiргi сәттiң ақиқатына сай өмiр сүреді. Жиырма тоғызыншы қағида Тағдыр деген – өміріміз алдын ала жазылып, сызылып қояды деген сөз емес. Сондықтан «не істей аламын, тағдырыма осылай жалған» деп шарасыз күйге түсу надандықтың белгісі. Тағдыр жолдың барлығын емес, тек қана жолдың басты айрықтарын көрсетедi, жүрiлетiн жол белгiлi, бірақ барлық бұрылыс пен қалтарыс жолаушының өзіне байланысты. Сондықтан «Өмірге толықтай сөзiм жүредi» деп айтпа, не болмаса «мүлде шарасызбын» деме. Отызыншы қағида Кемел адам – өзгелер сөксе де, айыптаса да, өсек-өтiрiктi қарша боратса да, тiптi жалаға тап болса да, аузын ашып ешкімге артық сөз, жағымсыз жауап қатпайды. Кемел адам өзгенiң кемшiлiгiн көретiн емес, жасыратын адам. Отыз бiрiншi қағида Ақиқатқа жақындау үшiн барқыттай балғын, жiбектей жұмсақ жүрекке ие болу керек. Әр адам әрқандай жолмен жұмсаруды үйренедi. Бiреудiң басына қайғы келер, бiреудiң басына ауру тап болар, біреулер жақынынан айырылып мұң құшар. Біреулер тапқан дүниесін жоғалтар. Әйтеуір, бәрiмiз жүрек қаттылығын жұмсартатын жолдан өтеміз. Дегенмен бiреулер мұндағы хикметтi танып-бiлiп жүрегi жұмсарады, ал кейбіреулер, өкiнiштiсi, одан сайын қатыгез пендеге айналады.
Отыз екiншi қағида Ортадағы перделерді бір-бірлеп алып тастауға тырыс, сонда ғана Алламен шынайы махаббатқа негізделген байланыс құра аласың. Өзiңнiң ережеқағидаларың болсын, алайда бұларды өзгелердi айыптау үшiн қолданба. Әсіресе пұттардан аулақ бол, досым! Байқа, өзің дұрыс деп білген көзқарастарыңды пұтқа айналдырып алма! Сенiмiң биiк болсын, бiрақ сенiмiң арқылы биіктен қарап, тәкаппарланба! Отыз үшiншi қағида Мынау әлемде әркім бір нәрсе болуға тырысып жатқанда, сен ешкім болма, адам бол! Соңында барып тiрілер жерiң «еш нәрсе» болсын! Негізі, адамның шөлмектен ешқандай айырмасы болмағаны жақсы. Шөлмекті шөлмек етiп тұрған сыртқы пiшiнi емес, iшi. Сол секiлдi, адамды адам етіп тұрған да «менмендігі» емес, «ешкiм емеспiн» деген терең танымы. Отыз төртiншi қағида Ақиқатқа мойынсыну әлсіздік те, селқостық та емес, керісінше, мойынсыну алапат күшті талап етеді. Мойынсынған кiсi тулаған толқынды сулардай аласұрмай, қауiпсiз аймақта ғұмыр кешеді. Отыз бесінші қағида Мынау өмiрде біз тек қарама-қайшылықтар арқылы ғана iлгерiлеймiз. Мүмiн кiсi өз ішіндегі теріс пікірлермен танысуы керек. Адам баласы кемел адам мәртебесiне қарай табандап жылжи береді. Сондай-ақ, қарамақайшылықтарды қабылдай алу дәрежесiне қарай жетіле түседі. Отыз алтыншы қағида Өзгелердiң қулық-сұмдығына алаңдама. Егер біреулер жолыңа ор қазып, сенi құлатуды көздесе, Алла да оларға ор қазады. Өйткені олар қазған орларына өздерi құлайды. Бұл жүйе алыс-беріс негізінде жұмыс істейді. Бір түйір жақсылық та, кішкентай жамандық та қарымсыз қалмайды. Сыбдырлаған жапырақтың өзi Оның iлiмiнен тыс емес. Сен тек қана осыған илансаң болғаны! Отыз жетiншi қағида Алла – өте нәзiк есеппен жұмыс iстейтiн сағатты жасаған ұлы шебер. Оның шеберлігі соншалық - әрбір нәрсе дәл уақытында орындалады. Небiр секунд ерте, небір секунд кеш қалмайды.
Әрбір адам үшiн ғашық болатын мезгіл бар, оған қоса өлетiн уақыты да бар. Отыз сегiзiншi қағида “Өмiрiмдi өзгертуге дайынмын ба» деп сұрау ешқашан кеш емес. Қай жаста болсақ та, басымыздан қандай қилы заман өтсе де, толықтай жаңаруға мүмкiндiк бар. Егер кешегі күн бүгiнгi күннiң айна-қатесіз көшiрмесі болса, бұл – өкiнiш! Әрбір сәт әрбір дем шығарған сайын жаңару керек. Жаңа өмірге көз ашу үшiн, өлмей тұрып алу керек. Отыз тоғызыншы қағида Бөлшектер әрдайым өзгеріп тұрады. Тұтас дүние ешқашан өзгермейді. Бұл дүниеден өткен әрбiр ұры үшiн оның орнын басатын тағы бір ұры туады. Көз жұмған әрбір жақсының орнына басқа бiр iзгi адам келеді. Барлық нәрсе орнында қалады. Қырқыншы қағида Махаббатсыз өмір – босқа өткен есіл уақыт. Не істесем екен, Құдайға ғашық болып өтсем бе, болмаса өткiншi дүниеге ме, әлде аспан әлеміне ме, жоқ әлде түр-түске ғашық болайын ба?» деп сұрама! Бөлшек тағы бiр бөлшектi тудырады. Ғашықтық сипаттауға және толықтыруға мұқтаж емес. Ғашықтық өз алдына дара әлем. Сен оның не iшiнде, не дәл ортасында, не сыртында емессің. Ғашықтық – сағыныш. Қайрат Жолдыбайұлының «Кемел адам» кітабынан үзінді