โน้ตดนตรีสากล

1

แบบทดสอบก่อนเรียน
แบบฝึกทักษะ เรื่องทฤษฎดี นตรสี ากล

1. โนต้ ในบันไดเสยี งน้ี อา่ นว่าอะไร
ก. โด
ข. เร
ค. มี
ง. ซอล

2. โน้ตในบนั ไดเสียงน้ี ในกุญแจซอล อ่านวา่ อะไร
ก. โด
ข. มี
ค. ลา
ง. ซอล

3. หมายถึงข้อใด
ก. กาหนดให้ตวั โน้ตกลับสู่ระดับเสยี งปกติ
ข. เปล่ียนระดับเสียงของตวั โนต้ ใหต้ า่ ลง 1 ข้ัน
ค. เปลี่ยนระดบั เสียงของตวั โนต้ ใหส้ งู ขน้ึ 1/2 ข้นั
ง. เปล่ยี นระดบั เสียงของตัวโน้ตให้ตา่ ลง 1/2 ขน้ั

4. สญั ลักษณ์ B ตรงกบั เสียงในข้อใด
ก. โด
ข. เร
ค. บี
ง. ที

2

5. หมายถึงข้อใด
ก. เปล่ียนระดับเสียงของตัวโนต้ ให้ต่าลง 1/2 ข้ัน
ข. เปล่ียนระดับเสยี งของตัวโน้ตให้สงู ข้ึน 1/2 ขนั้

ค. เปล่ียนระดบั เสียงของตัวโนต้ ให้สงู ขึ้น 1 ข้ัน
ง. ไมม่ ีขอ้ ถูก
6. สัญลักษณ์ D แทนเสียงอะไร

ก. ลา ข. ที

ค. โด ง. เร

7. สัญลักษณ์ A แทนเสยี งอะไร

ก. ลา ข. ที

ค. โด ง. เร

8. สญั ลักษณ์ F แทนเสียงอะไร

ก. โด ข. ที

ค. มี ง. ฟา

9. เราจะทราบระดับเสียงของตัวโนต้ วา่ สูงหรือต่า จะดไู ดจ้ ากอะไรต่อไปนี้

ก. กุญแจซอล ข. บรรทดั 5 เส้น

ค. เครื่องดนตรี ง. ขอ้ ก และ ข ถกู

10. ระยะความสนั้ -ยาวของเสียงหรอื เรียกว่าจงั หวะ เราจะทราบจากอะไรตอ่ ไปน้ี

ก. ลกั ษณะของตัวโน้ต ข. บรรทัด 5 เส้น

ค. เสน้ นอ้ ย ง. โน้ตตวั หยุด

3

ใบความรู้
เร่อื งทฤษฎีดนตรสี ากล

ทฤษฎดี นตรสี ากลเบอ้ื งต้น

ทฤษฎีดนตรสี ากล เป็นสงิ่ จาเป็นที่ตอ้ งศึกษา เพอ่ื เป็นแนวทางพน้ื ฐานสู่การปฏิบตั ิ
เครอ่ื งดนตรีโน้ตดนตรีสากล และเครื่องหมายตา่ ง ๆ คือสัญลักษณท์ ่ีให้ปฏิบัติ ดงั นนั้ ทฤษฎี
ดนตรีสากล จึงควรศึกษา และฝกึ เพอ่ื ให้เกดิ ทกั ษะ ปฏบิ ัตจิ นเกดิ ความคลอ่ งแคลว่ ดว้ ย
ความเข้าใจ

1. บรรทัดหา้ เสน้ (Staff)
บรรทัดหา้ เสน้ (Staff) ประกอบดว้ ยเสน้ ตรงขนานกนั จานวน 5 เส้น และ

ชอ่ งบรรทัดจานวน 4 ชอ่ ง โดยเสน้ บรรทัดมีระยะหา่ งเท่ากนั การนับเส้น หรอื
บรรทดั หา้ เส้น ใหน้ บั ตามลาดบั จากล่างไปบน โดยนับเสน้ หรอื ช่องลา่ งสดุ เปน็ 1 2 3 4 5
ตามลาดับ ในการบันทึกตัวโน้ตและสญั ลักษณ์ตา่ ง ๆ ทางดนตรสี ากลจะบนั ทกึ บน
บรรทัดหา้ เส้นเปน็ หลัก

4

2. กญุ แจ (Clef)
กญุ แจ คอื สญั ลักษณ์ทางดนตรี ท่ีบนั ทึกไว้ท่ีบรรทดั หา้ เส้น เพอ่ื กาหนด

ระดับเสยี งโน้ตทอี่ ยูใ่ นชอ่ ง และอยบู่ นเสน้ ของบรรทัดห้าเส้น กญุ แจทีใ่ ช้ในปัจจุบัน
มี 3 แบบ ดงั น้ี

2.1 กญุ แจซอล หรือกญุ แจ G (G clef) คอื กุญแจทก่ี าหนดให้โนต้ ซอล (G)
อย่บู รรทดั เส้นท่ี 2 กญุ แจชนิดนนี้ ยิ มมากในกล่มุ นักดนตรี นักรอ้ ง ใช้กับเครอื่ งดนตรี ทีน่ ิยม
ทวั่ ไป เช่น กีตาร์ ไวโอลนิ ทรมั เปต็ ฯลฯ กุญแจซอลมีชือ่ เรยี กภาษาองั กฤษ คอื
เทรเบิลเคลฟ (Treble clef)

( หมายเหตุ : กุญแจซอลตอ้ งเร่ิมจากการมว้ นหวั คาบเส้นที่2)

2.2 กญุ แจฟา หรอื กุญแจ F (F clef) คอื กญุ แจที่กาหนดใหโ้ น้ตฟา (F) อยูบ่ น
เส้นท่ี 4 กุญแจชนดิ น้นี ิยมใช้กับเสียงร้อง หรอื เคร่อื งดนตรที ม่ี ีเสยี งตา่ เช่น เชลโล เบส
ทรอมโบน ฯลฯ กญุ แจฟามชี ่ือเรียกภาษาองั กฤษอีกช่อื คือ เบสเคลฟ (Bass clef)

( หมายเหตุ : กญุ แจฟาตอ้ งเรมิ่ ม้วนหวั คาบเสน้ ท4่ี )

5

แบบฝกึ ทักษะ
เรอื่ งทฤษฎีดนตรีสากล

คาชี้แจง : จงเขยี นกญุ แจซอลและกุญแจฟา ลงบนบรรทดั 5 เส้น ใหถ้ กู ตอ้ ง
กญุ แจละ 10 ตัว (ตัวละ 1 คะแนน)

6

3. การเรียกช่ือตวั โนต้
การเรียกชอ่ื ตัวโนต้ สากลทนี่ ิยมมี 2 ระบบ ไดเ้ เก่
3.1 ระบบโซฟา (So-Fa system) ใชเ้ รยี กตัวโนต้ เรียงลาดับ จากเสยี งตา่ ไป

เสยี งสงู ดังน้ี โด (Do) เร (Re) มี (Mi) ฟา (Fa) ซอล (Sol) ลา (La) ที (Ti)

3.2 ระบบตัวอกั ษร (Latter system) ใช้เรียกช่ือโน้ต เรยี งลาดับจากเสียงตา่ ไป
เสยี งสูง
ดังนี้ A B C D E F G โดยใช้ตวั อักษร A แทนดว้ ยตวั ลา

การเรียกช่อื โนต้ ในกญุ แจ
เมือ่ ใชก้ ญุ แจซอล (G clef) เรียงลาดับจากตวั โด ดงั นี้

เมือ่ ใช้กญุ แจฟา (F clef) เรยี งลาดบั จากตัวโด ดังนี้

7

คาช้ีแจง : จงจับคสู่ ญั ลักษณ์ทางซา้ ยมือ และเสียงด้านขวามือให้ถกู ต้อง
(ข้อละ 1 คะแนน)

ตวั อย่าง ก. เร
1. C

2. D ข. ฟา

3. E ค. โด

4. F ฅ. ลา

5. G ฆ. มี

6. A ง. ที

7. B จ. ซอล

8

4. ตวั โนต้ (Note)
ตัวโนต้ เป็นสญั ลักษณท์ ่ีใช้บันทึกแทนระดับเสียง และความยาวของเสยี ง

ส่วนประกอบสาคัญของตัวโน้ต ได้แก่ ส่วนหัวตัวโนต้ และส่วนหางตัวโนต้ ซงึ่ ขึ้นอยกู่ บั
ลกั ษณะโน้ตต่างๆ

4.1 เม่อื ตัวโน้ตอยู่ตา่ กว่าเสน้ ที่ 3 หางตัวโน้ตจะชีข้ นึ้

4.2 เมอ่ื ตวั โน้ตอยูส่ ูงกว่าเสน้ ที่ 3 หางตัวโน้ตจะช้ีลง

4.3 เม่ือกลมุ่ ตวั โน้ตอยู่เส้นท่ี 3 หางตัวโน้ตจะชี้ขนึ้ หรอื ลงก็ได้ ขน้ึ อยู่กบั กลุ่มตวั โน้ต

การรวบรวมหางตวั เขบ็ต
โนต้ ตวั เขบ็ตลักษณะเดียวกนั เช่น ตวั เขบ็ต 1 ช้นั หรือตวั เขบ็ต 2 ชน้ั สามารถ

เขยี นหางตัวโน้ตรวบรวมเป็นหมวดหมู่ เพอ่ื ความสวยงามเปน็ ระเบียบง่ายต่อการอา่ น

9

5. ค่าตัวโน้ต
ค่าตวั โน้ต ลักษณะตัวโนต้ มีหลายลักษณะ คา่ ตัวโนต้ ลักษณะตา่ ง ๆ สามารถ

เปรยี บเทียบค่าความยาวโน้ต และมชี ่อื เรียกลักษณะโน้ตตา่ ง ๆ ดงั น้ี
ภูมิเปรยี บเทียบค่าตัวโน้ต

แผนภมู เปรยี บเทยี บค่าตัวโนต้

10

ตารางเปรยี บเทียบค่านบั

จะเห็นว่าคา่ จงั หวะนบั ของโนต้ ตัวกลมมากท่ีสดุ ตวั ขาว ตัวดา ตวั เขบ็ต 1 ช้ัน
ตวั เขบต็ 2 ชน้ั และตวั เขบ็ต 3 ช้ัน จะมคี ่าลดลงทลี ะครง้ั ตามลาดับ เชน่

11

คาชี้แจง : ให้ทาเครื่องหมาย  หนา้ ข้อที่กล่าวถกู ต้อง และทาเครื่องหมาย 
หน้าขอ้ ทก่ี ล่าวผดิ (ข้อละ 1 คะแนน)

........1. เมอื่ ตวั โนต้ อยู่ตา่ กว่าเส้นท่ี 3 หางตัวโนต้ จะชข้ี ้นึ
........2. เม่อื ตัวโนต้ อยู่สูงกวา่ เส้นท่ี 3 หางตวั โน้ตจะช้ีลง
........3. โนต้ ตวั กลมมีคา่ 4 จังหวะ
........4. โนต้ ตัวดามคี า่ 2 จงั หวะ
........5. ตวั เขบ็ต 1ชนั้ มีค่า1 จงั หวะ
........6. โนต้ ตัวขาวมคี า่ 2 จงั หวะ
........7. ตัวเขบต็ 2ชั้น มี คา่ 1ส่วน4 จงั หวะ
........8. โน้ตตวั กลม + โน้ตตวั ดา มีค่า 5 จังหวะ
........9. โน้ตตวั กลม – โนต้ ตัวขาว มคี า่ 2 จังหวะ
........10. โน้ตตวั กลม = โนต้ ตวั ขาว + โน้ตตวั ขาว

12

6. ตัวหยดุ (Rest)
ตวั หยุด คือ สญั ลกั ษณท์ างดนตรีทกี่ าหนดให้เงยี บเสียง หรอื ไมใ่ ห้เล่นในระยะเวลา

ตามคา่ ตวั หยุดน้นั ๆ ตวั หยุดมหี ลายชนิดสอดคลอ้ งกับตวั โน้ตลักษณะต่าง ๆ

ตวั หยุดลกั ษณะต่างๆ ตามค่าตวั โนต้
7. เสน้ นอ้ ย (Leger Lines)

เส้นน้อย คือ เสน้ สน้ั ๆ ทอ่ี ยตู่ า่ กวา่ หรอื สงู กว่าบรรทดั หา้ เส้น มีระยะหา่ งเท่ากับ
บรรทัดหา้ เส้น โนต้ ท่ีอยู่ต่าหรือสงู มาก ๆ จะต้องอาศยั เส้นนอ้ ยตามลาดบั เช่น โนต้
ทค่ี าบเสน้ จะเรียงลาดบั กบั โนต้ ทีอ่ ยใู่ นช่อง ถา้ หากเสน้ นอ้ ยมมี ากกว่าสามเสน้ ควรใช้
วิธีการเปลยี่ นกุญแจประจาหลัก หรอื ใช้เครื่องหมายคู่แปดชว่ ย เพ่ือให้สะดวกต่อการอา่ น

13

8. เสน้ กันห้อง (Bar line)
เส้นกันหอ้ ง คอื เสน้ ตรงแนวต้ังท่ีขีดขวางบรรทัดหา้ เส้น เพ่ือกั้นแบง่ โนต้

ในแตล่ ะหอ้ ง ใหม้ ีจานวนจังหวะตามทเ่ี คร่อื งหมายกาหนดจังหวะกาหนดไว้
8.1 ใช้ก้ันหอ้ งเพลง

8.2 ใช้ก้ันจบตอนหรือจบทอ่ นเพลง โดยใชเ้ สน้ กนั ห้องคู่ (Double Bar Line)

14

คาช้แี จง : ให้นกั เรียนเขยี นตวั โนต้ และสัญลักษณต์ วั หยดุ ลงบนบรรทดั 5 เสน้ ให้
ถูกตอ้ ง (ขอ้ ละ 1 คะแนน)
ตวั โน้ต

ตวั หยุด

15

9. การเพ่มิ ค่าตวั โน้ต
การเพิ่มค่าตวั โนต้ และเพมิ่ ค่าตวั หยดุ สามารถทาไดด้ งั นี้
9.1 การประจุด (Dot) คอื การประจดุ ที่ดา้ นขวาตัวโน้ต หรอื ที่ตวั หยุด จะมีผล

ใหค้ า่ โน้ตนนั้ ๆ เพิ่มมากขึ้นครงึ่ หน่ึงของค่าตวั โนต้ น้นั เชน่

9.2 เคร่ืองหมายโยงเสน้ ทาย (Tie) ใช้กับโน้ตทีม่ ีระดับเสียงเดียวกัน จะเพม่ิ
คา่ เท่ากบั ค่าโน้ตสองตวั รวมกนั โดยจะเล่นทโ่ี นต้ ตวั แรก ลากเสียงไปสน้ิ สุดทต่ี วั สุดทา้ ย
ทเี่ ครอ่ื งหมายที่กาหนดไว้ เช่น

9.3 ใช้สญั ลกั ษณเ์ ฟอรม์ าตา (Fermata) หรอื เปน็ เสน้ โค้งครงึ่ วงกลมมี
จุดตรงกลาง ใช้บันทึกไว้ที่หวั โน้ต เพ่ือเพ่มิ ค่าตวั โนต้ ใหล้ ากยาวเทา่ ใดก็ได้ ไม่ได้กาหนดไว้
ขน้ึ อยูก่ บั ความพงึ พอใจของผ้เู ลน่ เชน่

16

10. เครื่องหมายกาหนดจงั หวะ (Time Signature)
เครือ่ งหมายกาหนดจงั หวะ คือ ตวั เลขสองตวั ทเ่ี ขยี นไวห้ ลงั กญุ แจ คลา้ ยลักษณะ

เลขเศษส่วนแตไ่ มม่ เี สน้ ขดี คน่ั กลาง เลขตัวบนจะบอกว่า 1 หอ้ งเพลงมีก่ีจงั หวะ ส่วนเลขตวั
ลา่ งบอกโน้ตท่ใี ชเ้ ป็นเกณฑ์ 1 จงั หวะ เช่น

นอกจากนเี้ คร่อื งหมายกาหนดจงั หวะ ยังมีลักษณะท่ีเป็นสญั ลักษณซ์ ึ่งใช้แทน
ตัวเลขได้ เช่น

17

คาชแ้ี จง: จงเตมิ ตัวโน้ตประจดุ ให้สมั พันธก์ บั ข้อตอ่ ไปน้ใี หถ้ กู ตอ้ ง
(ข้อละ 1 คะแนน)

……………..

……..…………
…………………

……………...

18

11. อัตราจงั หวะ
อตั ราจังหวะ เปน็ เครื่องหมายกาหนดอัตราจงั หวะ ทบ่ี อกถึงค่าตวั โน้ต และ

จานวนจงั หวะในแตล่ ะหอ้ งเพลง อัตราจังหวะ (Time) เปน็ กลมุ่ โน้ตทถ่ี กู จัดแบ่งจงั หวะ
เคาะท่เี ท่า ๆ กัน ในแตล่ ะห้องเพลง และทาใหเ้ กิดชพี จรจงั หวะ (Pulse) คอื การเนน้
จงั หวะหนกั -เบา กล่มุ อัตราจงั หวะโดยท่ัวไปมี 3 ลกั ษณะคือ

11.1 อัตราจังหวะสองธรรมดา (Simple duple time) คอื จงั หวะเคาะ
ในแตล่ ะหอ้ งเพลงมี 2 จงั หวะ เชน่

11.2 อตั ราจงั หวะสามธรรมดา (Simple triple time) คือ จังหวะเคาะ
ในแต่ละหอ้ งเพลงมี 3 จังหวะ เชน่

11.3 อัตราจงั หวะสธ่ี รรมดา (Simple quadruple time) คือ จงั หวะเคาะใน
แต่ละห้องเพลงมี 4 จังหวะ เชน่

เครื่องหมาย > คือ การเน้นจังหวะท่ีโนต้ ในจังหวะที่ 1 ของแต่ละอตั ราจงั หวะ
แสดงการเคาะอัตราจงั หวะ 1 จงั หวะ

พน้ื ฐานการเคาะ 1 จังหวะ อาจใช้การตบเท้าจากจุดเริ่มตน้ ตบเท้าลง คอื
จังหวะตก แลว้ ยกเทา้ ขึ้นจุดเดมิ คอื จงั หวะยก

19

เคร่ืองหมายแปลงเสยี ง (Accidentals)
เคร่ืองหมายแปลงเสียง เป็นสัญลกั ษณ์ทางดนตรี ที่ใชบ้ ันทึกเพอื่ ให้ระดบั เสียงของ
โน้ตตวั น้ันเปลยี่ นแปลงไปจากระดบั เสยี งเดมิ เครื่องหมายแปลงเสียงมอี ยู่ 5 ชนิดได้แก่

แฟลต็ (Flat) เปลยี่ นระดับเสยี งของตวั โน้ตใหต้ า่ ลง 1/2 ขัน้

ชาร์ป (Sharp) เปล่ยี นระดับเสียงของตวั โน้ตใหส้ ูงขึน้ 1/2 ข้นั

ดับเบิลชาร์ป (Double Sharp) เปลี่ยนระดบั เสียงของตัวโนต้ ใหส้ งู ข้นึ 1 ขั้น

ดับเบิลแฟลต็ (Double Flat) เปลยี่ นระดบั เสยี งของตวั โนต้ ให้ต่าลง 1 ข้นั

เนเจอรลั (Natural) กาหนดใหต้ ัวโน้ตกลบั สรู่ ะดับเสียงปกติ

20

คาชแ้ี จง : ใหท้ าเคร่ืองหมาย  หนา้ ข้อที่กล่าวถกู ตอ้ ง และทาเครื่องหมาย 
หน้าข้อที่กล่าวผดิ (ข้อละ 1 คะแนน)

........1. กลุ่มอตั ราจังหวะโดยทว่ั ไปมี 3 ลักษณะ

………..2. เครอื่ งหมายแปลงเสียงมอี ยู่ 5 ชนิด
………..3. กาหนดใหต้ วั โนต้ กลับสรู่ ะดบั เสยี งปกติ
………..4. เปลยี่ นระดับเสยี งของตวั โนต้ ใหส้ งู ข้ึน 1 ขนั้
………..5. เปล่ียนระดับเสยี งของตวั โน้ตใหต้ า่ ลง 1/2 ข้นั
………..6. Simple duple time คอื จังหวะเคาะในแต่ละหอ้ งเพลงมี 3 จังหวะ
………..7. Simple quadruple time คือ จงั หวะเคาะในแต่ละหอ้ งเพลงมี 4 จงั หวะ
………..8. เคร่ืองหมาย > คอื การเนน้ จังหวะทีโ่ น้ตในจงั หวะท่ี 1 ของแต่ละอตั ราจงั หวะ
………..9. เปล่ยี นระดับเสียงของตัวโน้ตให้สงู ขึน้ ได้หลายข้ัน
………..10. เปลยี่ นระดับเสยี งของตัวโนต้ ให้ต่าลง 2 ข้นั

21

คาช้แี จง : ให้นักเรียนอา่ นโนต้ ดนตรสี ากลลงบนเสน้ ประใหถ้ กู ต้อง
(ตวั โน้ตละ1 คะแนน)

22

คาช้แี จง : ใหน้ ักเรียนเขยี นสรา้ งสรรค์โน้ตดนตรสี ากลให้ตรงตามเสียง และ
กาหนดคา่ จังหวะของตัวโน้ตใหถ้ ูกต้อง (ตวั โน้ตละ 1 คะแนน)

23

แบบทดสอบหลงั เรียน
แบบฝกึ ทักษะ เรื่องทฤษฎดี นตรสี ากล

1. หมายถึงขอ้ ใด
ก. กาหนดใหต้ วั โน้ตกลบั สู่ระดับเสยี งปกติ
ข. เปลย่ี นระดบั เสียงของตวั โนต้ ใหต้ ่าลง 1 ขนั้
ค. เปล่ยี นระดบั เสียงของตวั โน้ตใหส้ ูงขน้ึ 1/2 ขนั้
ง. เปลีย่ นระดับเสยี งของตวั โนต้ ใหต้ า่ ลง 1/2 ขั้น

2. สัญลกั ษณ์ B ตรงกับเสียงในข้อใด
ก. โด
ข. เร
ค. บี
ง. ที

3. โน้ตในบันไดเสียงน้ี อ่านวา่ อะไร
ก. โด
ข. เร
ค. มี
ง. ซอล

4. โน้ตในบนั ไดเสียงนี้ ในกุญแจซอล อา่ นว่าอะไร
ก. โด
ข. มี
ค. ลา
ง. ซอล

24

5. หมายถงึ ข้อใด
ก. เปลย่ี นระดับเสียงของตัวโนต้ ให้ตา่ ลง 1/2 ข้นั
ข. เปลยี่ นระดับเสยี งของตัวโนต้ ให้สูงขึ้น 1/2 ข้นั

ค. เปลี่ยนระดบั เสียงของตัวโน้ตให้สูงข้ึน 1 ขน้ั
ง. ไมม่ ีข้อถูก
6. เราจะทราบระดบั เสียงของตวั โนต้ ว่าสงู หรือตา่ จะดไู ด้จากอะไรตอ่ ไปน้ี

ก. กุญแจซอล ข. บรรทัด 5 เส้น

ค. เครอื่ งดนตรี ง. ข้อ ก และ ข ถูก

7. ระยะความสัน้ -ยาวของเสยี งหรอื เรยี กวา่ จงั หวะ เราจะทราบจากอะไรต่อไปนี้

ก. ลกั ษณะของตัวโน้ต ข. บรรทดั 5 เส้น

ค. เสน้ น้อย ง. โนต้ ตัวหยุด

8. สัญลักษณ์ D แทนเสียงอะไร ข. ที
ก. ลา ง. เร
ค. โด
ข. ที
9. สัญลกั ษณ์ A แทนเสยี งอะไร ง. เร
ก. ลา
ค. โด ข. ที
ง. ฟา
10. สญั ลกั ษณ์ F แทนเสียงอะไร
ก. โด
ค. มี

25

บรรณานกุ รม

กติ ตวิ ฒั น์ พิชิตยศวฒั น์, สราวธุ สระมูล. หนงั สอื เรยี นรายวิชาดนตรี
ชั้นมัธยมศึกษาปที ่ี 2. นนทบุรี : สานักพมิ พเ์ อมพันธ์, 2556

กิตตวิ ัฒน์ พิชิตยศวฒั น์, สราวุธ สระมูล. หนังสือเสริมฝึกประสบการณด์ นตรี
ช้นั มธั ยมศึกษาปีท่ี 2. นนทบรุ ี: สานกั พิมพ์เอมพันธ์, 2554

สถาบนั พฒั นาคณุ ภาพวชิ าการ (พว.). ดนตรี – นาฏศิลป์ ชัน้ มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 2.
กรุงเทพมหานคร : สานกั พมิ พ์ บรษิ ทั พัฒนาคุณภาพวชิ าการ (พว.) จากัด, 2551

สุมนมาลย์ นม่ิ เนตพิ นั ธ์ และ คณะ. หนงั สอื เรียนรายวิชาพื้นฐานดนตรี – นาฏศิลป์.
กรุงเทพมหานคร : ไทยร่มเกลา้ , 2551

สือ่ อเิ ล็กทรอนกส์
บุญวชิ ญ์ สัมมนา. ดนตรีศึกษา 1. สืบค้นเม่ือ 10 ธันวาคม 2558.

จาก https://hs2kvo.blogspot.com/2014/07/9.html, 2557