ภูมิปัญญา "ยาดองเหล้า"

ยาดองเหล้า

ภูมิปัญญาพื้ นบ้าน

ภูมิปัญญาไทย ที่นำ
สมุนไพรมาทำเป็น
ยาดองเหล้า รักษา
โรคต่างๆ

#Thai wisdom

ที่มาของภูมิปัญญา “ยาดองเหล้า”

ด้วยความที่คนไทยขาดนิสัยการจดบันทึก จึงยังไม่พบหลักฐานถึงที่
มาว่าใครคือผู้เริ่มต้นเรื่องนี้ แต่มีตำรับโบราณสืบต่อกันมา และมีการ
เล่าต่อกันมาผ่านลูกหลาน เนื่องจากในสมัยนั้นคนโบราณไม่มีเครื่อง
สกัด เครื่องปั่นเหมือนปัจจุบัน จึงปรุงยาด้วยวิธีเลือกเอาสมุนไพรที่
สามารถละลายในเหล้าออกมาได้ ด้วยการแช่ในเหล้า จึงกลายเป็น
ที่มาของยาดองเหล้า

เหล้ากับมนุษยชาติดูเหมือนจะเป็ นสิ่งที่แยกกันไม่ออกเลยจริงๆ
เพราะไม่ว่าประเทศใดในโลกก็ล้วนแต่มีเครื่ องดื่ มแอลกอฮอล์ที่เป็ น
เอกลักษณ์เฉพาะตัวกันทั้งนั้น เช่น พูดถึงเบียร์ชั้นยอดเราก็จะนึกถึง
ประเทศเยอรมัน ในขณะที่วอดก้าที่ลือชื่อก็ได้แก่ประเทศรัสเซีย
ประเทศไทยเองก็เช่นกัน เรามีเครื่องดื่มแอลกอฮอล์พื้นบ้านหลาก
หลายชนิดทั้งประเภทที่กลั่นและไม่กลั่น อาทิ น้ำตาลเมา สาโท อุ
เหล้าขาว ฯลฯ ซึ่งแทบจะกลายเป็นตำนานเล่าขานกันไป แล้วสำหรับ
คนไทยรุ่นใหม่ๆ เพราะแทบไม่เคยได้เห็นหน้ าค่าตาหรือแม้แต่ลิ้มลอง
กันเลยสักครั้ง

เหล้านั้นเกิดขึ้นมานานตั้งแต่สมัยพุทธกาลแล้ว โดยถือกันว่าเป็นยา
ชนิดหนึ่งที่ช่วยกระตุ้นหล่อเลี้ยงร่างกายได้ ซึ่งในครั้งแรกอาจจะเกิด
ขึ้นด้วยความบังเอิญแต่ต่อมาคนไทยก็เริ่มคิดค้นการสร้างยีสต์ด้วย
การเอารากสมุนไพรมาหมัก เมื่อหมักได้ที่และได้ของเหลวสีขาวที่มี
แอลกอฮอล์ก็พบว่ามีปั ญหาเรื่ องกลิ่นจึงนำไปกลั่นให้ได้เป็ นน้ำใสๆ
แต่ด้วยความช่างคิดช่างค้นที่ไม่หยุดหย่อนของคนไทยนี่เอง ที่ทำให้
หลายๆ คนพยายามทดลองเอาสมุนไพรชนิดอื่นๆ ผสมลงไปเพื่อ
ให้การกินเหล้าได้ประโยชน์มากยิ่งขึ้นจึงเกิดเป็ นเหล้าดองยามาจน
ทุกวันนี้

ยาดองเหล้าหนึ่งในการรักษาโรคด้วยพืชสมุนไพร

ยาดองเหล้า เป็นยาสมุนไพรอีกกลุ่มหนึ่งที่กำลังให้ความสนใจกัน
มาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งชาวชนบทในภาคเหนือ เห็นได้จากมีร้านขาย
ยาดองเหล้าวางจำหน่ายอยู่ทั่วไป ซึ่งโดยรวมเกือบทุกตำรับจะมี
สรรพคุณที่เกี่ยวกับ การบำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อย ปวดหลัง ปวดเอว
เนื่องจากการทำงานหนัก จึงเป็นที่นิยมสำหรับผู้ใช้แรงงาน มีบาง
ตำรับที่ใช้บำรุงโลหิตสำหรับสตรีหลังคลอดที่อยู่ไฟไม่ได้ และบาง
ตำรับสามารถใช้รักษาผู้ป่ วยที่เป็ นโรคอัมพาตและเหน็บชาได้
นอกจากนี้ยังเชื่ อว่ายาดองเหล้าบางตำรับเป็ นยาบำรุงกำหัดที่ได้ผล
จึงเป็ นที่นิยมในกลุ่มผู้ชาย

สรรพคุณ ยาดองไทยแต่ละชนิด สมุนไพรพื้นบ้าน

"พญาเสือโคร่ง" หรือ "กำลังเสือโคร่ง"
เป็นชื่อสมุนไพรชนิดหนึ่ง หมอพื้นบ้านหรือแพทย์แผนโบราณของ
ไทย นำมาปรุงเป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย กันมาช้านานแล้ว
จนเป็นที่รู้จกกันดีมาตราบเท่าทุกวันนี้ แม้จะเป็นยุคสมัยใหม่แห่ง
โลกโลกาภิวัฒน์แล้วก็ตาม

ส่วนผสมของตัวยาที่สำคัญ ได้แก่ กำลังเสือโคร่ง เหง้า
กระชาย ดอกคำฝอย เทียนดำ ฯลฯ

สรรพคุณ : บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย บำรุงโลหิต บำรุงเส้น
เอ็น กล้ามเนื้อ

"ม้ากระทืบโรง"
เป็นยาสมุนไพรที่มีชื่อเสียงมาช้านาน ซึ่งจะพบเห็นว่าในปัจจุบันนี้
ผู้เฒ่าผู้แก่ ชาวบ้านในชนบทก็ยังดื่มกันเป็นประจำ

ส่วนผสมของตัวยาที่สำคัญ ได้แก่ เถาม้ากระทืบโรง เหง้า
กระชาย กำลังวัวเถลิง เถาเอ็นอ่อน ฯลฯ

สรรพคุณ : บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย แก้ปวดเมื่อย ทำให้
ร่างกายแข็งแรงสมบูรณ์

"โด่ไม่รู้ล้ม"
เป็นชื่อสมุนไพรชนิดหนึ่ง หมอพื้นบ้านหรือแพทย์แผนโบราณของ
ไทย นำมาปรุงเป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย กันมาช้านานแล้ว
จนเป็นที่รู้จกกันดีมาตราบเท่าทุกวันนี้ แม้จะเป็นยุคสมัยใหม่แห่ง
โลกโลกาภิวัฒน์แล้วก็ตาม

ส่วนผสมของตัวยาที่สำคัญ ได้แก่ ต้นโด่ไม่รู้ล้ม เถาวัลย์
เปรียง เถาพริกไทย ฯลฯ

สรรพคุณ : เสริมพละกำลัง บำรุงร่างกาย บำรุงเส้นเอ็น กล้าม
เนื้ อ

"นารีรำพึง"
เป็ นยาโบราณที่หมอพื้ นบ้านหรือแพทย์แผนโบราณของไทยใช้มาช้า
นาน มีสรรพคุณอย่างมากในการบำรุงร่างกาย โดยเฉพาะ บำรุง
โลหิต ทำให้เลือดลมไหลเวียนดี และถ้าสตรีรับประทานจะทำให้
ประจำเดือนมาเป็ นปกติด้วย

ส่วนผสมของตัวยาที่สำคัญ ได้แก่ เกสรบัวหลวง อบเชยเทศ
ดอกจันทน์ แก่นสัก พิกุล สารภี ฯลฯ

สรรพคุณ : บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย บำรุงโลหิต และแก้ประจำ
เดือนมาไม่ปกติได้ดี แก้อาการผอมแห้งแรงน้ อย สำหรับท่านที่
อ่อนเพลียไม่มีแรง ดื่มแล้วจะทำให้แข็งแรงขึ้น ที่สำคัญ..เหมาะกับ
สตรีทั้งหลายอย่างแท้จริง เพราะทำให้ผิวพรรณเปล่งปลั่ง มีน้ำมีนวล

ยาดองแพทย์แผนไทย

แบ่งได้ 6 แบบ คือ
1. ยาดองสุรา
เป็นการนำสุรามาเป็นตัวสกัดโอสถสารในสมุนไพรออกมา เนื่องจาก
สุราสามารถฆ่าเชื้อได้ดี ซึ่งความเข้มข้นของสุราที่นิยมนำมาดอง
สมุนไพร คือ 40 ดีกรี วิธีกิน ให้กินวันละ 2 ครั้ง เช้า เย็น ครั้งละ 30
ซีซี แต่มีข้อควรระวัง คือ ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง โรคหัวใจ โรคตับ
สตรีมีครรภ์ และผู้ที่แพ้สุรา ควรหลีกเลี่ยง
2. ยาดองแป้ งข้าวหมาก
เป็นการนำสมุนไพรมาดองกับแป้ งข้าวหมากหรือลูกข้าวหมาก โดย
สมุนไพรที่นำมาดองนั้นจะเป็นสมุนไพรที่มีน้ำตาลสูง อีกทั้ง แป้ งข้าว
หมากเมื่อหมักเป็นเวลาสักระยะหนึ่งจะเกิดเป็นแอลกอฮอล์ ดังนั้น จึง
สามารถใช้ในการควบคุมเชื้อต่างๆได้ดี และยังช่วยในเรื่องของการย่อย
อาหารได้ดีอีกด้วย
3. ยาดองเกลือ
เป็นการหมักโดยใช้เกลือเป็นตัวสกัดสารสำคัญในตัวยา เนื่องจากเกลือ
มีรสเค็ม และมีฤทธิ์ในการฆ่าเชื้อได้ดี ยาดองเกลือเป็นการดองที่ไม่ใช้
น้ำ แต่จะใช้การโรยเกลือสลับกับการวางสมุนไพรเรียงเป็นชั้นๆ จนเต็ม
ภาชนะและดองทิ้งไว้
4. ยาดองน้ำผึ้ง

เป็นการดองโดยใช้ความเข้มข้นของน้ำตาล ที่เลือกใช้น้ำผึ้งเป็นตัว
สกัดสารสำคัญในตัวยาออกมานั้น เพราะน้ำผึ้งจะทำการดึงน้ำออกมา
จากสมุนไพร และยังเป็นยาอายุวัฒนะ ช่วยแก้อาการอ่อนเพลีย บำรุง
ร่างกาย โดยตัวอย่างยาดองน้ำผึ้ง เช่นยอดองน้ำผึ้ง บอระเพ็ดดองน้ำ
ผึ้ง มะขามป้ อมดองน้ำผึ้ง กล้วยดองน้ำผึ้ง เป็นต้น

5. ยาดองเปรี้ยว
เป็นการดองโดยใช้สมุนไพรที่มีรสเปรี้ยว มีฤทธิ์การควบคุมเชื้อ
แบคทีเรียได้ดี มีสรรพคุณ เป็นยาบำรุงเลือด ยาฟอกเลือด ยา
ระบายอ่อน เช่น ยาดองน้ำส้มสายชู ยาดองน้ำมะนาว ยาดองน้ำ
มะกรูด
6. ยาดองน้ำมูตร (น้ำมูตร หรือน้ำปัสสาวะ)
เป็นการดองในสมัยโบราณ โดยมีปรากฏอยู่ในพระไตรปิฎกว่า
"ให้พระภิกษุฉันยาดองน้ำมูตร เพื่อรักษาอาการอาพาธ" ซึ่ง
สมุนไพรที่ใช้ส่วนใหญ่จะเป็ นสมุนไพรที่มีรสเปรี้ยวซึ่งมีฤทธิ์ในการ
ควบคุมการก่อเชื้อ และจากการศึกษาพบว่า น้ำปัสสาวะ มีความ
เค็มและมียูเรียเป็นองค์ประกอบ จึงทำให้ปัสสาวะมีประสิทธิภาพใน
การุคมเชื้อเพิ่มมากขึ้น มีฤทธิ์ในการขับปัสสาวะ ลดไข้ ขับพิษ
ต่างๆ ได้ เช่น สมอดองน้ำมูตร

ข้อดี-ข้อเสียของการใช้ยาดองเหล้า

ข้อดีของการใช้ยาดองเหล้า
1. เหล้าหรือแอลกอฮอล์ช่วยสกัดสารสำคัญในสมุนไพรออกมา ได้มา
เป็ นยารักษาโรคได้ตามสรรพคุณของยาที่ใช้ดอง
2. ไม่เปลืองตัวยาสมุนไพรมากเพราะใช้ยาในประมาณที่น้ อยแต่
สามารถสกัดยาออกมาได้มาก ซึ่งจะส่งผลดีด้านนิเวศน์วิทยาและสิ่ง
แวดล้อมเพราะบางชนิดหายากและใกล้สูญพันธุ์
3. ช่วยบำรุงร่างกาย เจริญอาหาร
4. ช่วยบำรุงสุขภาพและขับสิ่งที่ร่างกายไม่ต้องการออกได้มากกว่า
กระบวนการทั่วไปของร่างกายจะทำได้เอง เช่น ขับน้ำคาวปลาใน
สตรีหลังคลอดบุตร ขับเลือดเสียและช่วยบรรเทาอาการปวดท้อง
เนื่องจากมีประจำเดือน บำรุงน้ำนม เป็นต้น
5. สามารถเก็บไว้ใช้ได้นานประมาณ 1-2 ปี จากนั้นคุณภาพจะเริ่ม
เสื่อมลง
6. ประโยชน์ทางด้านการค้าและการกระจายรายได้ การซื้อขายยาด
องทำให้เกิดอาชีพทางการค้าขึ้นหลายๆ จุด เช่น ศาลายาดอง ซุ้ม
ยาดอง ยาดองข้างถนน เป็นต้น
7. ช่วยอนุรักษ์และต่อยอดภูมิปัญญาด้านยาในวงการแพทย์แผน
ไทย

ข้อเสียของยาดอง
1. การดื่มยาดองในปริมาณมากๆ จะทำให้เสียสุขภาพ และเสีย
สถานภาพทางสังคมได้
2. การดื่มยาดองในประมาณมากจะทำให้เป็นโรคตับแข็ง หรือโรค
สุราเรื้อรังได้ เพราะไม่ได้ดื่มในลักษณะของยาแต่ดื่มในลักษณะของ
การดื่มเหล้า เป็นสาเหตุให้เกิดโรคต่างๆ ตามมา อาทิ โรคหัวใจ
มะเร็ง โรคเกี่ยวกับถุงน้ำดี ความจำเสื่อม และอื่นๆ อีกมาก
3. ในหญิงหลังคลอดบุตรแม้จะช่วยขับน้ำคาวปลาและบำรุงน้ำนม
ก็ตามก็ต้องระมัดระวังด้วย เพราะยังให้นมบุตรอยู่ซึ่งอาจส่งผลกระ
ทบต่อเด็กทารกได้ เคยมีรายงานทางการแพทย์ที่ว่ามีทารกที่มีอาการ
เลือดออกมากผิดปกติในแม่ที่ดื่มยาดองเหล้า เนื่องจากยาบางชนิดที่
ใช้ดองนั้นจะมีสารเฮโมไลติก เช่น สารคูมารินเจือปนอยู่ซึ่งทำให้เม็ด
เลือดแดงแตกได้
4. ยาดองเหล้าแต่ละสูตรนั้นยังไม่เคยได้รับการวิเคราะห์ทางพิษ
วิทยา แต่ด้วยอาศัยกินเป็นยาครั้งละ 15 ซีซี หรือ 1 ถ้วยตะไลวันละ
3 ครั้ง เท่านั้นซึ่งเป็นประมาณไม่มาก จึงไม่ก่อให้เกิดอันตรายอย่าง
เฉียบพลันได้ แต่ในระยะยาวเราไม่มีทางรู้ได้เลย
5. ประเทศไทยยังไม่มีการควบคุมสูตรยาดองที่เป็นมาตรฐานและไม่
เป็นอันตราย แต่ใช้ตามสูตรของหมอพื้นบ้านแต่ละท้องถิ่น และดอง
ตามสมุนไพรที่มีในท้องถิ่นนั้นๆ
6. ในทางการค้านั้นยังถือว่ายาดองเหล้าผิดกฎหมายอยู่ ดังนั้นถ้าจะ
ทำเป็นการค้าให้ถูกต้องนั้น ต้องอาศัยความร่วมมือจากหลายฝ่ายที่
เกี่ยวข้องเข้ามาช่วยแก้ไขให้ยาดองเหล้าถูกกฎหมายและมีมาตรฐาน
ผ่านการตรวจพิษวิทยา

การอนุรักษ์ยาดองเหล้า

เนื่ องจากยาดองเหล้าเป็ นภูมิปั ญญาอย่างหนึ่ งที่สืบทอดกันมาจาก
บรรพชนรุ่นก่อน เพื่อเป็นการส่งเสริมให้ยาดองเหล้าเป็นผลิตภัณฑ์
ที่เป็นจุดเด่นของประเทศไทย เหมือนในประเทศ ต่าง ๆ เช่น ใน
ประเทศญี่ปุ่นที่มีสาเกอันเป็ นเหล้าหมักจากข้าวเหนียวอย่างหนึ่ ง
เป็นสุราที่ขึ้นชื่อและ เป็นเอกลักษณ์ของประเทศญี่ปุ่น เป็นต้น แต่
ในขณะเดียวกันก ต็ ้องมีการควบคุมมาตรฐานของยาดอง เหล้าให้
มีความน่าเชื่อถือ มีคุณภาพ และปลอดภัยจากผู้บริโภค หากจะให้
หน่วยงานใดหน่วยงานหนึ่งมีหน้ าที่ในการดูแ ลเพียงอย่างเดียว
ยาดองเหล้าที่ทำ ขึ้นก็อาจไม่ได้รับมาตรฐานและ ความ ปลอดภัย
จึงต้อง อาศัยความร่วมมือของหน่วยงานที่เกี่ยวข้องทุกฝ่ายแม้
ยาดองเหล้าสมุนไพร จะมีสรรพคุณของสมุนไพรต่างๆ ผสมอยู่จริง
แต่ ไม่ควรบริโภคยาบำรุงชนิดยาดองมากเกินไป ถ้าบริโภคแต่
ปริมาณที่พอดีก็จะเป็นยา แต่ถ้าบริโภคมากเกินขนาด ก็สามารถส่ง
ผลเสียต่อร่างกายได้เช่นเดียวกัน

การนำภูมิปัญญานั้นๆมาประยุกต์ใช้ในชีวิต
ประจำวัน

ในปั จจุบันมีคนไทยที่นิยมดื่ มเหล้าเพื่ อบรรเทาอาการตัวเองอีก
เยอะโดยเฉพาะอย่างยิ่งชาวชนบทในภาคเหนือ เห็นได้จากมีร้าน
ขายยาดองเหล้าวางจำหน่ายอยู่ทั่วไป ซึ่งโดยรวมเกือบทุกตำรับจะ
มีสรรรพคุณที่เกี่ยวกับการบำรุงกำลัง ฉะนั้นเราสามารถนำมาปรับ
ใช้ในการรักษาผู้ป่วยได้ โดยเมื่อเราได้ลงชุมชนในปีสูงหรือเราได้ลง
ที่ทำงานในชุมชนหรือชนบทที่ห่างไกล เราก็นำภูมิปัญญาสูตรเหล้า
ยาดองมาแนะนำให้ชาวบ้าน เป็นทางเลือกในการรักษา เนื่องจาก
สูตรเหล้ายาดองมีหลายตำรับ ไม่ว่าจะแก้ปวดหลัง ปวดเมื่อย ปวด
เอวเนื่ องจากการทำงานหนักโดยอาการเหล่านี้เป็ นอาการหลักของ
ชาวบ้านอยู่แล้ว เหล้ายาดองจึงเหมาะต่อการรักษาโดยไม่ต้องมา
โรงบาลหรือพึ่งยาตามคลินิก เพราะเหล้ายาดองก็มีสมุนไพรผสมอยู่
จึงมีความปลอดภัยและเราควรแนะนำชาวบ้านให้บริโภคในปริมาณ
ที่พอดี ไม่ควรบริโภคมากเกินไปเพราะจะเป็นโทษต่อร่างกายได้