สมัยอยุธยา

4.ผลงานทัศนศิ ลป์
สมัยอยุธยา

ผลงานทัศนศิ ลป์สมัยอยุธยา

แบบอย่างงานทัศนศิลปสมัยอยุธยาเจริญขึ้นทางภาคกลางของ
ประเทศไทย มีช่วงเวลาวิวัฒนาการรนานถึง 417 ปี แนวคิดและเนื้อหาของผล
งานทัศนศิลป์ ส่วนใหญ่จะยังคงสะท้อนถึงความศรัทธาในพระพุทธศาสนานิกาย
เถรวาท มีการสร้างผลงานทัศศิลป์เป็นจำนวนมากเพื่อถวายแด่พระศาสนา ผลงาน
สำหรับพระมหากษัตริย์อีกด้วย โดยเฉพาะการก่อสร้างปราสาทราชวัง เพื่อใช้เป็นที่
ประทับในกรุงศรีอยุธยา ซึ่งมีความวิจิตงดงาม โดยนำเอาช่างแขนงต่างๆ มาร่วม
กันสร้างสรรค์ขึ้น

ผลงานทัศนศิลป์สมัยอยุธยา สามารถเป็นภาพรวมในแต่ละด้านได้
ดังนี้

จิตรกรรม สถาปั ตยกรรม

ประติมากรรม

ด้านจิตรกรรม

จิตรกรรมในอยุธยาจะเกี่ยวเนื่องกับพระพุทธศาสนา โดยช่วงแรกจะได้
รับอิทธิพลของศิลปะแบบลพบุรี สุโขทัย และลังกาผสมผสานกัน บางภาพจะมี
ลักษณะแข็งและหนัก ใช้สีดำ สีขาว และสีแดง มีการปิดทองบนภาพบ้างเล็กน้ อย
เช่น ภาพเขียนบนฝาผนังในกรุงพระปรางค์ วัดราชบูรณะ จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา ซึ่งสร้างขึ้นสมัยสมเด็จพระบรมราชาธิารชที่ 2
(เจ้าสามพระยา) ภาพเขียนบนฝาผนังในตำหนักสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์
วัดพุทไธศวรรย์ เป็นต้น แต่ช่วงหลังจิตรกรรมสมัยอยุธยามักวาดภาพที่เกี่ยวกับ
ไตรภูมิ

และมีภาพพุทธประวัติประกอบอยู่ด้วย ซึ่งวิธีการเขียนภาพจะเป็นเช่นเดียวกับ
จิตรกรรมฝาผนังสมัยสุโขทัยที่นิยมใช้สีแดงเข้มเป็นพื้น แต่สมัยอยุธยาจะมีการใช้
สีที่เพิ่มมากขึ้น เช่น ภาพจิตรกรรมฝาผนังในพระอุโบสถวัดใหญ่สุวรรณาราม
จังหวัดเพชรบุรี วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรวิหาร จังหวัดราชบุรี วัดใหม่ประชุมพล
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นต้น

นับตั้งแต่สมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง (สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 5
พ.ศ. 2172 - 2199) จนสิ้นสุดสมัยอยุธยา จิตรกรรมของสมัยอยุธยาแสดงให้เห็น
ถึงลักษณะของจิตรกรรมของไทยแท้อย่างสมบูรณ์ มีการปิดทองบนรูปและ
ลวดลาย เนื้อเรื่องที่เขียนจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับเทพชุมนุม พุทธประวัติ ไตรภูมิ
วิธีการเขียนยังคงใช้สีน้ อย ภาพมีลักษณะแบนและตัดเส้นด้วยสีขาวและสีดำ

ภาพจิตรกรรมในสมุดข่อย สมัยอยุธยา เกี่ยวกับพระพุทธ
ประวัติและไตรภูมิ สีส่วนใหญ่ที่ใช้จะเป็นสีแดง สีดำ สีขสว

ด้านประติมากรรม

ผลงานที่มีลักษณะเด่นทางด้านทัศนศิลป์ ประเภทประติมากรรมในสมัย
อยุธยาที่สำคัญ ได้แก่ การสร้างพระพุทธรูป ซึ่งจำแนกเป็นกลุ่มได้ ดังนี้

1) พระพุทธรูปแบบศิลปะทวารวดีผสมเขมร สร้างขึ้นระหว่างพุทธ
ศตวรรษที่ 17 - 18 มีพุทธลักษณะที่สำคัญ คือ รัศมีเป็นรูปดอกบัวตูม จีวรคล้าย
แบบทวารวดี มีพระพักตร์เป็นลักษณะสี่เหลี่ยมตามแบบเขมร องค์พระพุทธรูปทำ
ด้วยศิลา หรือโลหะ

2) พระพุทธรูปแบบศิลปะอู่ทอง ศิลปะอู่ทองเป็นศิลปะที่แพร่หลายอยู่
แถบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาตอนล่างก่อนการสถาปนาอาณาจักรอยุธยา
ซึ่งมีลักษณะบางอย่างผสมผสานกันระหว่างศิลปะทวารวดีกับศิลปะลพบุรี

ซึ่งต่อมาศิลปะอู่ทองก็ค่อยผสมกลมกลืนเปลี่ยนไปเป็ นศิลปะแบบอยุธยา
ตัวอย่างพระพุทธรูปศิลปะอู่ทอง เช่น หลวงพ่อโต หรือพระพุทธไตรรัตนนายก
วัดพนัญเชิง เศียรพระพุทธรูปสำริด วัดธรรมิกราช จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
พระพุทธรูปหลายองค์ที่พบในเขตอำเภอสรรคบุรี จังหวัดชัยนาท และจังหวัด
สุพรรณบุรี เป็นต้น ลักษณะเด่นของพระพุทธรูปแบบอู่ทอง จะมีไรพระศก ชายจีวร
หรือสังฆาฏิยาว ปลายตัดเป็นเส้นตรง ปางมารวิชัย ประทับนั่งขัดสมาธิราบ

3) พระพุทธรูปปบบอยุธยา มีการปรากฏแพร่หลายขึ้นตั้งแต่รัชสมัย
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 ลงมาจนสิ้นสุดสมัยอยุธยา พ.ศ. 2310 โดยมีพุทธ
ลักษณะที่ได้รับอิทธิพลจากศิลปะสุโขทัย ลักษณะวงพระพักตร์และพระรัศมีของ
พระพุทธรูปเป็นแบบสุโขทัย ต่างกันคือมีเพียงไรพระศกและชายสังฆาฏิที่ใหญ่
หากเป็นพระพุทธรูปทรงเครื่อง พระรัศมีก็ทำเป็นอย่างก้นหอยบ้าง เป็นอย่างมงกุฎ
เทวรูปแบบลพบุรีบ้าง โดยทำเป็นปางต่างๆ ได้แก่ ปางไสยาสน์ ปางมารวิชัย ปาง
สมาธิ ปางลีลา ปางประทานอภัย และปางป่าเลไลยก์

4) พระพุทธรูปทรงเครื่อง เป็นศิลปะที่นิยมสร้างในช่วงปลายสมัย
อยุธยา นับตั้งแต่สมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง (สมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 5 พ.ศ.
2172 - 2199) เป็นต้นมา พระพุทธรูปมักจะมีการแต่งองค์ทรงเครื่องสวยงาม
เหมือนอย่างกษัตริย์ มีทั้งแบบทรงเครื่องใหญ่และแบบทรงเครื่องน้ อย แบบทรง
เครื่งอน้ อยนั้นมักมีกรรเจียกผืนเป็นครีบออกมาเหนือใบพระกรรณ ซึ่งถือเป็น
เอกลักษณ์เฉพาะของพระพุทธรูปสมัยอยุธยา เช่น พระประธานวัดหน้ าพระเมรุ
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา พระพุทธรูปประทับยืนปางห้ามสมุทร วัดใหญ่
สุวรรณาราม จังหวัดเพชรบุรี เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีผลงานประติมากรรมที่มี
ความโด่ดเด่นอีกหลายอย่าง เช่น บานประตูไม้แกะสลัก ตู้ใส่คัมภีร์พระไตรปิฎก
เครื่องราชูปโภคสำหรับกษัตริย์ เป็นต้น

หลวงพ่อโต (พระพุทธไตรรัตนนายก) วัดพนัญเชิง จังหวัดพระนรศรีอยุธยา เป็นพระพุทธรูปขนาด
ใหญ่ศิลปะสมัยอู่ทอง มีอายุเก่าแก่กว่ากรุงศรีอยุธยสถึง 26 ปี

เศียรพระประธานสำริดจากวัดธรรมมิกราชศิลปะอู่ทอง ภายในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ
เจ้าสามพระยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

พระประธานวัดหน้ าพระเมรุ จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นพระพุทธรูปทรงเครื่องสมัยอยุธยา
ตอนปลายที่มีลักษณะงดงามมากองค์หนึ่ ง

ด้านสถาปั ตยกรรม

สถาปัตยกรรมสมัยอยุธยานอกจากจะสร้างขึ้นเพื่อศาสนาแล้ว ยังมีการ
สร้างเป็นตำหนักสำหรับพำนัก อาศัยของเชื้อพระวงศ์และเป็นอาคารเพื่อว่าราชการ
อีกด้วย ซึ่งสามารถจำแนกลักษณะสถาปัตยกรรมเด่นๆ สมัยอยุธยาได้ ด้งนี้

1) เจดีย์
2) อาคาร
3) โบสถ์ วิหาร มณฑป

1) เจดีย์ หมายรวมถึงสถูปด้วย เจดีย์ในสมัยอยุธยาสามารถจำแนกได้
หลายรูปแบบไปตามแนวความคิด คติความเชื่อทางศาสนาในแต่ละช่วงเวลา โดย
ในช่วงระยะแรก อยุธยานิยมสร้างเจดีย์แบบทรงปรางค์ตามธรรมเนียมนิยมที่เคย
มีมาก่อน แต่มีการปรับเปลี่ยนรูปทรงองค์ปรางค์ให้มีความเพรียวได้สัดส่วนมาก
กว่าศิิลปะแบบขอม เช่น ปรางค์วัดพระราม ปรางค์วัดพุทไธศวรรย์ จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา เป็นต้น ปรางค์ที่สร้างขึ้นจะมีฐานะเป็นศูนย์กลางของวัด จึง
สร้างให้มีขนาดใหญ่ มองเห็นเด่นชัดแต่ไกล และมีการสร้างระเบียงคดเป็น
สี่เหลี่ยมจัตุรัสล้อมรอบด้วย

2) อาคาร นอกจากอาคารที่เป็นแบบไทย ซึ่งเคยสร้างกันขึ้นมาแล้ว
ยังเป็ นสมัยแรกที่มีการนำเอาแบบอย่างการก่อสร้างสถาปั ตยกรรมตะวันตกเข้ามา
ผสมผสานกับสถาปัตยกรรมไทยด้วยโดยสร้างอาคารแบบก่ออิฐถือปูน มีการวางผัง
ก่อสร้างอย่างเป็นระเบียบ จัดบริเวณให้ร่มรื่น มีลานกว้าง มีการสร้างอ่างเก็บน้ำ
หรือประปาไว้ใช้ ที่เห็นได้เด่นชัด คือ สถาปัตยกรรมภายในเขตพระนารายณ์ราช
นิเวศน์ จังหวัดลพบุรี

3) โบสถ์ วิหาร มณฑป นิยมสร้างให้มีขนาดใหญ่โต ยกฐานสูง ผนัง
ด้านข้างทำเป็นช่องแบบลูกมะหวด และแบบมีหน้ าต่าง เสาจะมีการก่อด้วยอิฐเป็น
ส่วนใหญ่ ทำเป็นเสากลม ปลายเสาตกแต่งด้วยบัวหัวเสา หรือบัวกลุ่ม ในช่วงสมัย
อยุธยาตอนปลาย จะทำฐานให้เห็นเป็นแนวแอ่นโค้งรับกับส่วนหลังคาที่ซ้อนกันขึ้น
ไปเป็นชั้นและโค้ง มักใช้เสากลมก่ออิฐถือปูน ตรงหัวเสาจะเป็นบัวตูม มีการ
ตกแต่งด้วยลายปูนปั้น ในส่วนของซู้มประตู้หน้ าบานหน้ าต่าง นิยมแกะสลักไม้ปิด
ทองประดับกระจก

สำหรับงานทัศนศิลป์สมัยธนบุรีนั้น เนื่องจากมีระยะเวลาสั้นเพียง 15 ปี
การสร้างงานทัศนศิลป์มีจำนวนไม่มากชิ้น และรูปแบบส่วนใหญ่ก็ยังคงเหมือนเมื่อ
ครั้งสมัยอยุธยา จึงขอจัดรวมไปไว้ในงานทัศนศิลป์สมัยอยุธยา

พระเจดีย์ศรีสุริโยทัย เป็นเจดีย์แบบย่อมุมไม้สิบสอง ตั้งอยู่ที่วัดสวนหลวงสบสรววค์ จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา

ประติมากรรมเกี่ยวกับไม้สมัยอยุธยาที่มีการจัดทำขึ้นอย่างประณีต
(ซ้าย) บานประตูจำหลักไม้ ที่วัดหน้ าเมรุ (ขวา) ทวารบาลแกะสลักด้วยไม้บนบานประตูไม้จำหลัก
เป็นประตูซุ้มคูหาพระสถูป วัดพระศรีสรรเพชญ์ ปัจจุบันจัดแสดงอยู่ภายในพิพิธภัณฑสถานแห่ง

ชาติ เจ้าสามพระยา จังหวัดพระนรศรีอยุธยา