ชุดที่ 5

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี
โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 42

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

เฉลยบตั รกิจกรรมที่ 5.1
ถอดบทเรยี น เร่อื ง การเคล่อื นทขี่ องแผ่นธรณี

จุดประสงค์กิจกรรม
อธิบายสาเหตุที่ทาให้แผน่ ธรณเี คล่ือนทโี่ ดยใช้แบบจาลอง

วสั ดุ-อุปกรณ์
1. น้ามันพชื 1 ลติ ร
2. แผน่ วสั ดุเบา ลอยบนนา้ มันได้ และทนความร้อน เชน่ แผ่นโฟมบาง ไม้บลั ซา

ขนาด กว้าง 4 เซนติเมตร ยาว 8 เซนติเมตร จานวน 2 แผน่
3. บีกเกอร์ขนาด 2,000 มิลลลิ ติ ร จานวน 1 ใบ
4. ผงวัสดทุ แ่ี ขวนลอยอยู่ได้ในนา้ มัน เช่น ผงพรกิ ป่น ข้เี ลื่อย
5. ชุดตะเกยี งแอลกอฮอล์ 1 ชดุ
6. แทง่ แกว้ คนสาร 1 แท่ง

การเตรยี มตัวล่วงหน้า
1. ตัดแผน่ วสั ดุเบาจานวน 2 แผ่น ตามขนาดที่กาหนด โดยอาจตัดเป็นรูปรา่ งทวปี ตา่ ง ๆ

ขอ้ เสนอแนะสาหรบั ครู
1. หากไม่มีบีกเกอร์ขนาดใหญส่ ามารถใช้ชามแก้วทนไฟสาหรบั ทาอาหารแทนได้
2. ควรกาชับให้นกั เรยี นระมัดระวงั ในการจุดไฟ ไม่สัมผัสหรือเขา้ ใกล้แหลง่ กาเนดิ ความร้อน

และภาชนะทีย่ ังมคี วามร้อนอยู่
3. เพ่อื ประหยัดทรัพยากรอาจทดลองโดยใช้ชุดสาธิตเพียง 1-2 ชดุ และให้นักเรียนแต่ละ

กลมุ่ ผลัดกนั ออกมาสงั เกตผล
4. ครูอภิปรายร่วมกับนักเรียนเก่ียวกับเหตุผลในการใช้วัสดุต่าง ๆ เช่น การใช้น้ามันพืช

ซ่งึ เปน็ ของเหลวแทนเนื้อโลกทีเ่ ป็นของแขง็ ทม่ี ีสภาพพลาสติกเน่ืองจากเม่ือน้ามันพืช ได้รับความรอ้ น
จะเปลย่ี นแปลงได้เร็วและอนั ตรายน้อยกว่าการใชพ้ าราฟนิ แผ่นวัสดุ เบาแทนแผน่ ธรณี และตะเกยี ง
แอลกอฮอล์แทนแหล่งกาเนดิ ความร้อนภายในโลก

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 43

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

วธิ กี ารทากจิ กรรม
1. เทนา้ มนั พืชลงในบกี เกอร์ และนา้ บกี เกอรต์ ัง้ บนชุดตะเกียงแอลกอฮอล์
2. ใสผ่ งวสั ดลุ งตรงกลางบีกเกอร์ใชแ้ ท่งแก้วกดให้ผงวัสดแุ ขวนลอยอยู่ในช้ันนา้ มนั พชื
3. วางแผ่นโฟมท่ีตัดเป็นรูปร่างของแผ่นธรณี 2 แผน่ โดยวางใหช้ ิดกันและ อยู่ตรงกลางของ

บกี เกอร์
4. สงั เกตการเคลื่อนทขี่ องผงวสั ดุและแผ่นโฟมก่อนจดุ ไฟ
5. จุดไฟท่ีตะเกียงแอลกอฮอล์ 6. สังเกตการเคลื่อนท่ีของผงวัสดุและแผ่นโฟม และบันทึก

ผลการสังเกต โดยวาดภาพ และเขยี นบรรยาย
ผลการทากจิ กรรม

สรุปผลการทากิจกรรม
จากกิจกรรมเม่ือน้ามันได้รับความร้อน น้ามันด้านล่างท่ีมีอุณหภูมิสูงกว่าจะเกิดการ

ขยายตัวทาให้ความหนาแน่นลดลงจึงเคลื่อนที่ข้ึนสู่ด้านบน เมื่อเคล่ือนท่ีใกล้ผิวหน้าของน้ามัน จะ
ถ่ายโอนความร้อนให้กับอากาศทาให้มีอณุ หภูมิต่าลงและมีความหนาแน่นเพิ่มขึ้นจึงจมลง สูด่ ้านล่าง
และเม่ือได้รับความร้อนอีกครั้งก็จะเคล่ือนที่เช่นเดิมหมุนวนเป็นวงจร ซ่ึงสังเกต การเคล่ือนที่ได้จาก
การเคลื่อนท่ีของผงวัสดุ ลักษณะการถ่ายเทความร้อนดังกล่าวเรยี กว่า การพาความร้อน และผลจาก
การเคลื่อนท่ีของน้ามันทาให้แผ่นโฟมท่ีวางอยู่ด้านบนเคลื่อนท่ี ตามกระแสของน้ามันท่ีอยู่ด้านล่าง
เช่นเดียวกบั การเคล่ือนท่ขี องแผ่นธรณีทีว่ างตัวอยูบ่ น เน้อื โลก

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 44

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

คาถามทา้ ยกิจกรรม
1. เมื่อให้ความร้อนกับน้ามัน น้ามันและแผ่นโฟมมีการเปล่ียนแปลงอย่างไร สังเกตได้

จากสิ่งใด
แนวคาตอบ

นา้ มนั มีการเคลอ่ื นท่ีจากดา้ นล่างขึน้ สู่ด้านบนและจมกลบั ลงมาด้านลา่ งหมนุ วนเปน็ วงจร
สงั เกตได้จากวัสดุท่ีลอยอยใู่ นนา้ มนั ส่วนแผน่ โฟมจะมกี ารเคลื่อนท่ี แยกออกจากกัน

2. นาน้ามันมันพืช แผ่นโฟม และความร้อนท่ีให้ในกิจกรรมเปรียบเทียบได้กับอะไรใน
ธรรมชาติ
แนวคาตอบ

น้ามนั พชื เทียบได้กับเนื้อโลก แผ่นโฟมเทียบได้กับแผน่ ธรณี ความรอ้ นจากตะเกยี ง
แอลกอฮอลเ์ ทยี บกับความร้อนจากภายในโลก

3. กิจกรรมนี้เปรียบกับการเคลื่อนทข่ี องแผ่นธรณไี ด้อยา่ งไร
แนวคาตอบ

แผน่ โฟมดา้ นบนเคลอ่ื นท่ีออกจากกนั เนือ่ งจากการหมนุ วนของน้ามนั ด้านล่าง
เช่นเดยี วกบั แผน่ ธรณีทเ่ี คลื่อนทีไ่ ด้เนื่องจากการหมนุ วนของเนอ้ื โลกที่เกดิ จากการพาความร้อน
เชน่ เดียวกับแบบจาลอง

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 45

ชดุ ที่ 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

เฉลยบัตรกิจกรรมที่ 5.2
แผนผงั มโนทศั น์ เรอื่ ง การแปรสัณฐานของแผ่นธรณี

คาชี้แจง ให้นักเรยี นสรุปความรู้ท่ีเกีย่ วกับ “การแปรสัณฐานของแผ่นธรณี” เปน็ แผนผังมโนทัศน์
(Concept Mapping) ในกระดาษทแ่ี จกใหแ้ ลว้ นาเสนอผลงานหนา้ ช้นั เรียน

ขน้ึ อยู่กับดลุ พินจิ ของครผู ู้สอน

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 46

ชดุ ที่ 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

เฉลยบตั รกจิ กรรมที่ 5.3
ถอดบทเรยี น เรือ่ ง การแปรสัณฐานของแผ่นธรณี

คาชี้แจง ให้นักเรียนถอดบทเรียนที่เก่ียวกับ “การแปรสัณฐานของแผ่นธรณี” ตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงเป็น ในกระดาษชาร์ตท่ีกาหนดให้แล้วนาเสนอผลงาน โดยนาไปติดป้ายนิเทศ
หนา้ ช้ันเรียน

ขึน้ อยกู่ ับดลุ พนิ ิจของครผู ู้สอน

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 47

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

เฉลยแบบฝึกหัด
เร่ือง การแปรสัณฐานของแผน่ ธรณี

1. แผ่นทวีปใดทดี่ เู หมือนว่าเคยเป็นแผ่นดนิ เดียวกนั มากอ่ น เพราะเหตุใด
แนวคาตอบ

ทวีปอเมรกิ าใตก้ ับทวปี แอฟรกิ าเคยเป็นแผน่ ดินเดียวกันมากอ่ น เพราะมลี กั ษณะรปู รา่ ง
ของแผ่นดินที่ต่อกนั ได้สนิท และมหี ลักฐานจากซากดึกดาบรรพร์ วมทง้ั หินบนภูเขาที่อยูใ่ นแตล่ ะ
ทวีปมลี กั ษณะและอายุการกาเนดิ เหมอื นกนั

3. การคน้ พบซากดึกดาบรรพ์ของพชื ตระกูลเฟินทช่ี ่ือ กลอสซอพเทอริส ในแผ่นดนิ ของทวปี แอฟรกิ า
เอเชยี และออสเตรเลีย สามารถบอกอะไรเกี่ยวกบั ความเป็นมาของแผน่ ทวปี ได้บ้าง
แนวคาตอบ แสดงว่าทวีปทัง้ สามเคยอยรู่ วมเปน็ แผน่ ดินเดียวกัน มสี ภาพแวดลอ้ มเหมือนกัน

4. จากภาพในหนงั สือเรียนหนา้ 60 จงอธิบายเก่ยี วกบั เปลือกใต้มหาสมุทรตามความเข้าใจ
แนวคาตอบ

เปลือกโลกใต้มหาสมุทรเป็นเปลือกโลกส่วนที่ถกู ปกคลุมด้วยนา้ วางตวั อย่ตู อนบนของ
ช้ันเนื้อโลกส่วนมากประกอบดว้ ยธาตุซลิ ิกาและแมกนีเซยี มบางครง้ั เรียกวา่ ชน้ั ไซมา
มคี วามหนาแนน่ มากกวา่ เปลอื กโลกภาคพื้นทวีป เพราะทอ้ งมหาสมุทรมีการสะสมพอกพูนพ้นื ท่ี
อยเู่ สมอจากลาวาที่ไหลขน้ึ มาตามรอยแตกของเปลือกโลกใต้มหาสมุทร จนในที่สดุ เกดิ เป็นร่อง
กลางมหาสมุทร

5. เพราะเหตุใด ปรากฏการณภ์ ูเขาไฟระเบิดและแผ่นดนิ ไหว มกั เกดิ ตามแนวการมุดตัวของแผ่น
ธรณภี าค
แนวคาตอบ

การมดุ ตวั ของแผ่นธรณีภาคเกดิ จากการเคลอ่ื นท่เี ข้าหากนั ของแผน่ ธรณีภาคโดยแผ่น
ธรณีภาคท่มี ีความหนาแนน่ มากกวา่ จะมดุ ตวั ลงขา้ งใตแ้ ละดันแผน่ ธรณีภาคอีกแผน่ หน่งึ ท่อี ยู่
ตอนบน ส่วนปลายของแผ่นธรณีภาคท่มี ดุ ตวั ลงขา้ งใต้จะถกู หลอมรวมกันเปน็ แมกมาทาใหม้ ีแก๊ส
และของไหลขน้ ปนอยู่กบั แมกมาทีไ่ หลวนบนแผน่ ธรณีภาคมุดตวั เมอ่ื แก๊สและของไหลเหลา่ น้ี
ถกู ดันขนึ้ มาสู่ผิวโลกตามรอยต่อและรอยแยกของแผ่นธรณีภาคที่ปดิ ทับอยู่และตามมาด้วยแมกมา
กจ็ ะเกดิ เป็นภูเขาไฟ และก่อนการระเบิดมักจะมแี ผน่ ดินไหวเกดิ นามาก่อน

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 48

ชดุ ที่ 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

6. นักเรยี นมคี วามเข้าใจเก่ยี วกบั ทฤษฎกี ารแปรสณั ฐานแผน่ ธรณีภาคอย่างไรบา้ ง จงอธิบาย
แนวคาตอบ

1) ทฤษฎกี ารแปรสณั ฐานแผ่นธรณภี าค อธิบายการเกิดภูเขาไฟและแผ่นดินไหวท่ีเกดิ ขึ้น
บนโลก การเกิดภูเขา แผน่ ดนิ และมหาสมุทร

2) อธบิ ายถึงวิวัฒนาการและความสัมพนั ธ์ของพนื้ ทตี่ ่างๆบนโลกที่มีการเปลีย่ นแปลงอยู่
ตลอดเวลาจุดประกายให้เหน็ ถึงความเปน็ พลวตั รของโลก

7. รอยคดโคง้ รอยแตก รอยเลื่อนในหนิ มีลักษณะเหมือนกันหรือไม่ เกดิ ขน้ึ ได้อย่างไร
แนวคาตอบ

รอยคดโค้ง รอยแตก รอยเล่ือน เปน็ โครงสรา้ งทางธรณีวิทยาท่ีมลี ักษณะไมเ่ หมอื นกนั
รอยคดโคง้ เกดิ จากความดันภายใตเ้ ปลอื กโลกทที่ าให้ชัน้ หนิ มลี กั ษณะคดโค้งข้ึนลงเหมือนลกู คลืน่
ส่วนมากมักจะเกดิ กับหนิ ตะกอนและหนิ แปร ส่วนรอยแยกและรอยเลื่อนเกิดจากความดันภายใต้
โลกทที่ าใหห้ ินบนเปลอื กโลกแตกออก แนวท่ีหินแตกแยกออกจากกัน เรยี กว่า รอยแตก
ถ้ารอยแตกมีการเคล่ือนทที่ าให้หนิ เคลอ่ื นออกจากกนั ในหลายรูปแบบเรียกวา่ รอยเล่ือน

8. จากการศึกษาแผนทโี่ ลก ภูมิประเทศของโลกมีลกั ษณะอยา่ งไรบ้าง และลกั ษณะเหลา่ น้ันเกดิ ข้ึน
ไดอ้ ยา่ งไร
แนวคาตอบ
ภมู ปิ ระเทศตา่ งๆ บนโลกมีหลากหลายลกั ษณะ เพราะเกดิ ขึ้นจากสาเหตุท่แี ตกต่าง ดงั นี้

1) เกิดจากกระบวนการภายในโลก เช่น การเคลื่อนที่ของแผน่ เปลือกโลก ภเู ขาไฟระเบดิ
และแผ่นดนิ ไหว ปรากฏการณเ์ หลา่ น้ี จะทาใหเ้ กดิ ภูเขา ท่รี าบสูง หุบเขาชนั แนวภเู ขาไฟ

2) เกดิ จากกระบวนการทางธรณวี ิทยาบนผิวโลก โดยมนี ้า ลม คล่นื ธารน้าแข็ง เป็นตวั การหลกั
ได้แก่ การผุพัง การสกึ กร่อน การพัดพา การสะสมตวั และเกดิ เปน็ ภูมลิ กั ษณ์ตา่ งๆ บนพ้ืนผิวโลก
เช่น ท่ีราบนา้ ทว่ ม หาดทรายชายฝัง่ ทะเลทรายและเนินทราย ถ้า โกรกธาร เป็นต้น

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 49

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียนและหลังเรียน
ชุดที่ 5 การแปรสณั ฐานของแผ่นธรณี

แบบทดสอบก่อนเรียน แบบทดสอบหลังเรยี น
ขอ้ ก ข ค ง ขอ้ ก ข ค ง
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10  10 

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 50

ชดุ ท่ี 5 การแปรสณั ฐานของแผน่ ธรณี

ประวตั ยิ ่อผจู้ ัดทา

ช่อื – สกลุ นางพัชรี คณู ทอง

วัน เดือน ปี เกดิ 4 พฤศจกิ ายน 2522

สถานทีเ่ กิด อาเภอสิรินธร จงั หวัดอุบลราชธานี

ท่อี ยู่ปัจจบุ ัน 111 หมู่ 12 บา้ นโนนสมบัติ ตาบลโนนกลาง

อาเภอพิบลู มังสาหาร จงั หวัดอบุ ลราชธานี

เริม่ รับราชการ 12 กรกฎาคม 2545 ตาแหน่ง อาจารย์ 1 ระดับ 3

โรงเรียนขมน้ิ พิทยาสรรพ์ อาเภอเมอื ง จังหวัดกาฬสนิ ธุ์

ตาแหนง่ หนา้ ทปี่ จั จุบนั ครู วทิ ยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ

สถานที่ทางานในปัจจบุ นั โรงเรยี นโนนกลางวทิ ยาคม ตาบลโนนกลาง อาเภอพบิ ลู มงั สาหาร

จังหวัดอบุ ลราชธานี

ประวตั ิการศึกษา ประถมศกึ ษาปีที่ 6 โรงเรียนบา้ นหินสงู ตาบลช่องเมก็ อาเภอสิรินธร
พ.ศ. 2535 จงั หวัดอุบลราชธานี
มัธยมศึกษาปีท่ี 3 โรงเรยี นเบ็ตตี้ดูเมน 2 ช่องเมก็ ตาบลช่องเม็ก
พ.ศ. 2538 อาเภอสริ ินธร จงั หวัดอบุ ลราชธานี
มัธยมศกึ ษาปีที่ 6 โรงเรยี นสริ นิ ธรวิทยานสุ รณ์ อาเภอสริ นิ ธร
พ.ศ. 2541 จงั หวัดอุบลราชธานี
ปรญิ ญาครศุ าสตรบ์ ัณฑติ (ค.บ.) สาขาวชิ าฟิสกิ ส์
พ.ศ. 2545 มหาวิทยาลยั ราชภฏั อบุ ลราชธานี จงั หวดั อบุ ลราชธานี
ปรญิ ญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต (ศษ.ม.) สาขาวิชาหลักสตู รและการสอน
พ.ศ. 2556 มหาวทิ ยาลัยราชธานี จงั หวดั อบุ ลราชธานี

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 51



ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์

รายวิชาธรณวี ิทยา รหัสวิชา ว30261 ชนั้ มธั ยมศึกษาปีที่ 5

กลมุ่ สาระการเรียนรวู้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
โรงเรียนโนนกลางวิทยาคม อาเภอพบิ ูลมังสาหาร จังหวดั อุบลราชธานี
องค์การบริหารส่วนจงั หวดั อบุ ลราชธานี