5การทำงานของระบบประสาท

ชุดกจิ กรรมการเรยี นรูว้ ทิ ยาศาสตร์

ประกอบการสอนแบบเนน้ แผนผงั มโนทศั น์

กลมุ่ สาระการเรยี นรูว้ ทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

รายวชิ าชีววทิ ยา 5 รหสั วชิ า ว30250 ชน้ั มธั ยมศึกษาปีท่ี 6
หน่วยการเรยี นรูท้ ่ี 2 เรอ่ื ง ระบบประสาทและอวยั วะรบั ความรูส้ กึ

ชดุ ท่ี 5 เรอ่ื ง การทางานของระบบประสาท

นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน
ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ

โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก อาเภอสริ นิ ธร จงั หวดั อบุ ลราชธานี
องคก์ ารบรหิ ารสว่ นจงั หวดั อบุ ลราชธานี



ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |ก

คำนำ

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ เรื่อง ระบบประสาทและอวัยวะรับความรู้สึก
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 จัดทำขึ้นเพื่อเป็นสื่อนวัตกรรมประกอบการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน
รายวิชาชีววิทยา 5 รหัสวิชา ว30250 ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2565 เพื่อให้ผู้เรียนใช้ประกอบ
กจิ กรรมการเรียนการสอนและสามารถเรยี นรู้ดว้ ยตนเอง นำไปใช้ในการเรยี นการสอนซ่อมเสริมได้
หรือใช้ในการสอนแทนได้เป็นอย่างดี เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้ ความเข้าใจและพัฒนาผลสัมฤทธิ์
ทางการเรียนของผู้เรียนกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์เป็นนวัตกรรมที่ช่วยลดบทบาทของครู
ตามแนวทางการปฏริ ปู การเรยี นรู้ทย่ี ึดผเู้ รยี นเปน็ สำคัญ เปน็ กจิ กรรม การเรยี นรทู้ ส่ี ่งเสริมให้ผู้เรียน
เกิดการเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง ทำเป็น คิดเป็น แก้ปัญหาได้ สามารถพัฒนาตนเอง ได้เต็มตาม
ศักยภาพ ซึ่งสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับ
ปรับปรุง พ.ศ.2560) ที่มุ่งเน้นให้ผู้เรียนได้รับการพัฒนาทั้งด้านความรู้ กระบวนก ารคิด
กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ การแก้ปัญหา ความสามารถในการสื่อสาร การตัดสินใจ การนำ
ความรู้ไปใช้ในชีวิตประจำวัน ตลอดจนส่งเสริมให้ผู้เรียนมีจิตวิทยาศาสตร์คุณธรรมและค่านิยมท่ี
ถูกต้องเหมาะสม

ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์นี้จะทำให้ผู้เรียน
มีความรู้ ความเข้าใจในเรื่องระบบประสาทและอวัยวะรับความรู้สึกได้เป็นอย่างดี มีทักษะ
กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และมีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนสูงขึ้น สามารถใช้เพื่อศึกษาค้นคว้า
ด้วยตนเองเป็นสื่อที่มีประสิทธิภาพ สามารถอำนวยประโยชน์ต่อการเรียนการสอนให้บรรลุ
วัตถุประสงค์ของหลักสตู รได้

ผจู้ ดั ทำหวงั เป็นอย่างย่ิงวา่ ชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ชุดน้ี จะมีประโยชน์ต่อ
นักเรียนและผู้สนใจที่จะนำไปใช้สอนและฝึกเด็กในปกครองในการพัฒนากระบวนการเรียนรู้
วทิ ยาศาสตร์ใหม้ ีคณุ ภาพมากยิ่งขึ้นตอ่ ไป

บุญล้อม แกว้ ดอน

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ดี ูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดที่ 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |ข

สารบัญ หน้า
ก
เรอื่ ง ข
คำนำ ค
สารบัญ ง
คำชีแ้ จงเก่ียวกับการใช้ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์ จ
แผนภมู ิลำดับขั้นตอนการใชช้ ุดกิจกรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์ ช
คำช้แี จงการใช้ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์สำหรับครู 1
คำชี้แจงการใชช้ ุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตรส์ ำหรับนกั เรยี น 2
2
สาระการเรียนรู้/ผลการเรียนรู้ 3
จดุ ประสงค์การเรียนรู้ 4
แนวความคดิ รวบยอด 7
สาระสำคัญ 27
แบบทดสอบก่อนเรียน 29
บตั รเน้อื หา ชดุ ท่ี 5 เรอื่ ง การทำงานของระบบประสาท 31
บัตรกิจกรรมที่ 5.1 เร่อื ง ระบบประสาทอตั โนวตั ิ 32
บตั รกิจกรรมท่ี 5.2 เรื่อง การทำงานของระบบประสาท 33
บัตรกิจกรรมที่ 5.3 ผงั มโนทศั น์ เร่ือง การทำงานของระบบประสาท 35
บัตรกจิ กรรมท่ี 5.4 ถอดบทเรียน เรื่อง การทำงานของระบบประสาท 38
แบบฝกึ หัด เรอ่ื ง การทำงานของระบบประสาท 39
แบบทดสอบหลงั เรยี น 40
กระดาษคำตอบแบบทดสอบก่อนเรยี นและหลงั เรยี น 41
บรรณานกุ รม 43
ภาคผนวก 45
เฉลยบัตรกจิ กรรมที่ 5.1 เร่อื ง ระบบประสาทอัตโนวัติ 46
เฉลยบตั รกิจกรรมที่ 5.2 เรอ่ื ง การทำงานของระบบประสาท 47
เฉลยบัตรกจิ กรรมท่ี 5.3 ผงั มโนทัศน์ เรอื่ ง การทำงานของระบบประสาท 49
เฉลยบัตรกิจกรรมท่ี 5.4 ถอดบทเรยี น เรอ่ื ง การทำงานของระบบประสาท 50
เฉลยแบบฝกึ หัด เรือ่ ง การทำงานของระบบประสาท
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี นและหลงั เรยี น
ประวัตยิ ่อผู้จัดทำ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |ค

คำช้ีแจงเก่ยี วกบั ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้วิทยาศาสตร์

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ หน่วยการเรียนรู้ท่ี 2 เรื่อง ระบบประสาทและ
อวัยวะรับความรู้สึก กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เพื่อใช้ประกอบการจัดการ
เรียนรู้ วิชาชีววิทยา 4 รหัสวิชา ว30244 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 โดยให้สอดคล้องตามหลักสูตร
แกนกลางการศึกษาขน้ั พนื้ ฐาน พทุ ธศกั ราช 2551 (ฉบับปรับปรงุ พ.ศ. 2560) กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
หลักจิตวิทยาการเรียนรู้ ยึดแนวทางการฝึกที่เหมาะสมกับระดับและวัย เพื่อให้นักเรียนเกิดความ
กระตือรือร้น มีความสุขในการทำกิจกรรมการเรียนรู้ และเพื่อส่งเสริมเจตคติที่ดี นักเรียนจะได้
พัฒนากระบวนการคิด กระบวนการตัดสินใจ กระบวนการแก้ปัญหา และสามารถนำความรู้ไปใช้
ในชีวิตประจำวันได้ มุ่งเน้นพัฒนาผู้เรียนให้เกิดการเรียนรู้ เข้าใจหลักการทางวิทยาศาสตร์ เกิด
ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ วิธีสำรวจตรวจสอบข้อมูล การคิดแก้ปัญหา ตลอดจนการ
เสริมสรา้ งจิตวิทยาศาสตร์ ซึง่ ประกอบดว้ ยชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้ จำนวน 7 ชุด ดงั น้ี

ชุดที่ 1 เร่ือง การรบั รู้และการตอบสนองของสัตว์
ชุดท่ี 2 เรื่อง เซลลป์ ระสาท
ชุดท่ี 3 เรอ่ื ง การทำงานของเซลล์ประสาท
ชุดที่ 4 เรอื่ ง ศนู ยค์ วบคุมระบบประสาท
ชุดท่ี 5 เร่อื ง การทำงานของระบบประสาท
ชดุ ท่ี 6 เรื่อง อวยั วะรบั ความรู้สึก (1)
ชุดท่ี 7 เร่ือง อวยั วะรับความรสู้ กึ (2)
2. ชดุ กิจกรรมการเรยี นร้วู ิทยาศาสตร์น้ีเป็น ชุดท่ี 5 เรอื่ ง การทำงานของระบบประสาท
ใช้เวลา 2 ชว่ั โมง
3. ผ้ใู ชช้ ดุ กิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์นคี้ วรศึกษาข้ันตอนการใชช้ ุดกจิ กรรมการเรียนรู้
อยา่ งละเอยี ดกอ่ นใช้
4. ในการทำกิจกรรมและแบบทดสอบต่าง ๆ ให้นักเรียนทำด้วยความตั้งใจ และมีความ
ซอื่ สัตย์ต่อตนเองใหม้ ากทส่ี ดุ โดยไม่ดูเฉลยก่อนทำใบกจิ กรรมและแบบทดสอบก่อนหรือหลงั เรียน

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |ง

แผนภมู ลิ ำดับขน้ั ตอนการใชช้ ุดกิจกรรมการเรียนร้วู ิทยาศาสตร์

อา่ นคำช้แี จงและคำแนะนำในการใชช้ ุดกจิ กรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์

ศึกษาตวั ชว้ี ดั และจุดประสงคก์ ารเรียนรู้ เสริมพื้นฐาน
ทดสอบก่อนเรยี น ผมู้ พี นื้ ฐานต่ำ

ศึกษาชดุ กิจกรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์ตามขนั้ ตอน

ประเมนิ ผลการจดั กิจกรรมการเรียนรู้จากชดุ กจิ กรรม

ไม่ผา่ น ทดสอบหลังเรยี น
การทดสอบ

ผ่านการทดสอบ

ศึกษาชุดกจิ กรรมการเรียนรวู้ ิทยาศาสตร์เรอื่ งต่อไป
ชดุ ท่ี 5 เรื่อง การทำงานของระบบประสาท

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |จ

คำช้ีแจงการใช้ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรวู้ ิทยาศาสตรส์ ำหรบั ครู

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่ครูผู้สอนได้ศึกษาต่อไปนี้คือ ชุดที่ 5 เรื่อง การ
ทำงานของระบบประสาท ใช้เวลาในการทำกิจกรรม 2 ชั่วโมง ซึ่งนักเรียนจะได้สำรวจ สังเกต
และรวบรวม ข้อมูลมาสรุปเป็นองค์ความรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล
กระบวนการทางสังคม ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ กระบวนการเผชิญสถานการณ์และ
แก้ปัญหา ผ่านทางกระบวนการกลุ่ม เพื่อช่วยให้การดำเนินการจัดกิจกรรมการเรียนรู้บรรลุ
จุดประสงคแ์ ละมีประสทิ ธภิ าพ ครผู ู้สอนควรดำเนนิ การดงั น้ี

1. ครูผู้สอนต้องศึกษาและทำความเข้าใจเกี่ยวกับคำชี้แจงการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้
สำหรับครู และแผนการจัดการเรียนรู้ เพื่อทคี่ รผู ู้สอนสามารถนำชุดกจิ กรรมการเรียนรู้ไปใช้ในการ
จัดกจิ กรรมการเรยี นรู้ไดอ้ ย่างมีประสทิ ธิภาพ

2. ครผู ู้สอนเตรียมสอื่ การเรียนการสอนใหพ้ ร้อม
3. ก่อนดำเนินการจัดกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ ครูต้องเตรียมชุดกิจกรรมการเรียนรู้ไว้
บนโต๊ะประจำกลุ่มให้เรียบร้อยและเพียงพอกับนักเรียนในกลุ่มซึ่งนักเรียนจะได้รับคนละ 1 ชุด
ยกเว้นสื่อการสอนทต่ี ้องใช้รว่ มกัน
4. ครตู อ้ งชแ้ี จงให้นักเรียนร้เู กี่ยวกบั บทบาทของนักเรียนในการใชช้ ุดกจิ กรรมการเรียนรู้
ดังน้ี

4.1 ศกึ ษาบทบาทของนักเรยี นจากการปฏิบตั ิกิจกรรมให้เขา้ ใจก่อนการเรียนรู้โดยใช้
ชุดกิจกรรมการเรียนรู้

4.2 ปฏิบัติกิจกรรมตามลำดับขั้นตอน อ่านคำชี้แจงจากใบกิจกรรม เพื่อจะได้ทราบ
ว่าจะปฏิบัติกิจกรรมอะไร อย่างไร

4.3 นักเรียนต้องตั้งใจปฏิบัติกิจกรรมอย่างเต็มความสามารถ ต้องให้ความร่วมมือ
ช่วยเหลือซงึ่ กนั และกนั ไม่รบกวนผ้อู ืน่ และไมช่ ักชวนเพอื่ นใหอ้ อกนอกลนู่ อกทาง

4.4 หลังจากปฏิบัติกิจกรรมแลว้ นกั เรยี นจะตอ้ งจดั เกบ็ อุปกรณ์ทกุ ชนิ้ ให้เรียบรอ้ ย
4.5 เม่ือมีการประเมนิ ผลนกั เรียนตอ้ งปฏบิ ัติตนอยา่ งตง้ั ใจและรอบคอบ
5. การดำเนินการจัดกิจกรรมการเรียนรู้แบบเน้นแผนผังมโนทัศน์ (Concept Based
Teaching)
6. ขณะทนี่ กั เรียนทุกกลุ่มปฏิบตั ิกิจกรรม ครูไมค่ วรพดู เสียงดงั หากมอี ะไรจะพูดต้องพูด
เปน็ รายกลมุ่ หรือรายบคุ คล ต้องไมร่ บกวนกจิ กรรมของนกั เรยี นกลุม่ อ่ืน

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |ฉ

7. ครูผู้สอนต้องเดินดูการทำงานของนักเรียนแต่ละกลุ่มอย่างใกล้ชิด หากมีนักเรียนคน
ใดหรือกลมุ่ ใดมีปัญหาควรเขา้ ไปใหค้ วามชว่ ยเหลอื จนปัญหาน้นั คลค่ี ลายลง

8. การสรุปผลที่ได้จากกิจกรรมการเรียนรู้ควรเป็นกิจกรรมรว่ มของนักเรียนทุกกลุ่มหรือ
ตวั แทนของกลุม่ รว่ มกัน ครูควรเปิดโอกาสให้นกั เรยี นแสดงออกให้มากท่ีสุด

9. ประเมนิ ผลการเรียนรขู้ องนกั เรียน เพ่ือตรวจสอบผลการเรียนรขู้ องนักเรียน

ตงั้ ใจศึกษา
ชดุ กจิ กรรมนะคะ

เด็ก ๆ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ดี ูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |ช

คำชแี้ จงการใช้ชดุ กจิ กรรมการเรียนรวู้ ิทยาศาสตรส์ ำหรับนกั เรยี น

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่นักเรียนได้ศึกษาต่อไปนี้คือ ชุดที่ 5 เรื่อง การ
ทำงานของระบบประสาท ซึ่งนักเรียนจะได้สำรวจ สังเกต และรวบรวมข้อมูลมาสรุปเป็นองค์
ความรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล กระบวนการทางสังคม ทักษะ
กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ กระบวนการเผชิญสถานการณ์ และแก้ปัญหาผ่านทางกระบวนการ
กลุ่ม เพอื่ ใหเ้ กิดประโยชน์สงู สุด นกั เรยี นควรปฏบิ ตั ิตามคำช้แี จง ดังตอ่ ไปน้ี

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้ ชุดที่ 5 เรื่อง การทำงานของระบบประสาท ใช้เวลาใน
การทำกิจกรรม 2 ชั่วโมง

2. นกั เรียนทำแบบทดสอบกอ่ นเรยี น จำนวน 10 ข้อ
3. นกั เรียนทำกิจกรรมเป็นรายกลุ่มและศกึ ษาวธิ ีดำเนนิ กจิ กรรมให้เขา้ ใจ
4. นักเรียนปฏบิ ัตกิ ิจกรรมในชดุ กิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
5. นักเรยี นทำกิจกรรมในชุดกิจกรรมการเรียนร้ใู ห้ครบ
6. นกั เรียนทำแบบทดสอบหลังเรียน จำนวน 10 ข้อ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ดี ูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |1

ชดุ ที่ 5

การทำงานของระบบประสาท

สาระการเรียนรู้และผลการเรยี นรู้

สาระ ชีววิทยา

4. เขา้ ใจการยอ่ ยอาหารของสตั ว์และมนุษย์ รวมท้ังการหายใจและการแลกเปลย่ี น
แกส๊ การลำเลยี งสารและการหมุนเวยี นเลือด ภมู คิ ุม้ กนั ของร่างกาย การขบั ถ่าย
การรับรู้และการตอบสนอง การเคลื่อนที่ การสืบพันธุ์ และการเจริญเติบโต
ฮอร์โมนกับการรักษาดุลยภาพ และพฤติกรรมของสัตว์ รวมทั้งนำความรู้ไปใช้
ประโยชน์

ผลการเรียนรู้
6. สืบค้นข้อมูล อธิบาย เปรียบเทียบ และยกตัวอย่างการทำงานของระบบ

ประสาทโซมาตกิ และระบบประสาทอัตโนวัติ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |2

จดุ ประสงค์การเรียนรู้

1. อธิบาย เปรียบเทียบ และยกตัวอย่างการทำงานของระบบประสาทโซมาติกและระบบ
ประสาทอตั โนวัติ (K)

2. เขยี นแผนผงั แสดงการทำงานของระบบประสาทโซมาติก (P)
3. ปฏบิ ัตงิ านตามหนา้ ที่ทไ่ี ด้รบั มอบหมายไดค้ รบถ้วน (P)
4. ประยกุ ตใ์ ช้หลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงเก่ียวกับศูนยค์ วบคุมระบบประสาท

ในการร่วมกิจกรรมการเรียนการสอนและนำความรู้ไปใชใ้ นชีวิตประจำวนั (A)
5. สนใจใฝร่ ใู้ นการศึกษาและมงุ่ ม่นั ในการทำงาน ทำงานร่วมกับผูอ้ ่ืนอย่างสร้างสรรค์

ยอมรับความคิดเหน็ ของผู้อ่ืนได้ (A)

แนวความคิดรวบยอด
ต่อเน่ือง

การทำงานของระบบประสาท

ระบบประสาทรอบนอกส่วนที่สั่งการแบ่งเป็นระบบประสาทโซมาติกซึ่งควบคุมการ
ทำงานของกล้ามเนื้อโครงร่าง และระบบประสาทอัตโนวัติซึ่งควบคุมการทำงานของ
กลา้ มเน้ือหัวใจกลา้ มเนอ้ื เรยี บ และตอ่ มต่าง ๆ



ระบบประสาทอัตโนวัติแบ่งการทำงานเป็น 2 ระบบ คือ ระบบประสาทซิมพาเทติก
และระบบประสาทพาราซิมพาเทติก ซึ่งส่วนใหญ่ทำงานตรงกันข้ามเพื่อรักษาดุลยภาพของ
กระบวนการต่าง ๆ ในรา่ งกาย



การทำงานของระบบประสาทแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนรับความรู้สึกและส่วนส่ัง
การ ซึง่ ส่วนสัง่ การแบง่ การทำงานออกเปน็ 2 ระบบ ได้แก่



โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |3

- ระบบประสาทโซมาติก เป็นระบบประสาทภายใต้อำนาจจิตใจ ถูกสั่งการโดย
สมองสว่ นเซรีบรัม แบ่งออกเปน็ 2 ระบบ ได้แก่ รเี ฟลก็ ซ์แอกชนั เปน็ การทำงาน
ของระบบประสาทผ่านไขสันหลังเพียงอย่างเดียว และรีเฟล็กอาร์กเป็นการ
ทำงานของระบบประสาททีผ่ ่านไขสันหลังและสมอง



- ระบบประสาทอัตโนวัติ เป็นระบบประสาทนอกอำนาจจิตใจ ทำหน้าที่ควบคุม

การทำงานของอวัยวะท่อี ยู่นอกอำนาจจติ ใจ แบ่งออกเป็น 2 ระบบ ไดแ้ ก่ ระบบ
ประสาทซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติก ซึ่งระบบประสาท 2
ระบบนี้จะทำงานในสภาวะท่ีตรงข้ามกนั

สาระสำคัญ

การทำงานของระบบประสาทแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ ส่วนรับความรู้สึกและส่วนสั่งการ
ซง่ึ สว่ นสั่งการแบ่งการทำงานออกเป็น 2 ระบบ ได้แก่

- ระบบประสาทโซมาติก เป็นระบบประสาทภายใต้อำนาจจติ ใจ ถกู สั่งการโดยสมองสว่ น
เซรีบรัม แบ่งออกเป็น 2 ระบบ ได้แก่ รีเฟล็กซ์แอกชันเป็นการทำงานของระบบ
ประสาทผ่านไขสันหลังเพียงอย่างเดียว และรีเฟล็กอาร์กเป็นการทำงานของระบบ
ประสาททผี่ ่านไขสันหลงั และสมอง

- ระบบประสาทอัตโนวัติ เป็นระบบประสาทนอกอำนาจจิตใจ ทำหน้าที่ควบคุมการ
ทำงานของอวัยวะที่อยู่นอกอำนาจจิตใจ แบ่งออกเป็น 2 ระบบ ได้แก่ ระบบประสาท
ซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติก ซ่งึ ระบบประสาท 2 ระบบนี้จะทำงาน
ในสภาวะท่ีตรงข้ามกนั

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |4

รายวิชาชีววิทยา 5 แบบทดสอบก่อนเรียน ชั้นมัธยมศกึ ษาปีที่ 6
เรอื่ ง การทำงานของระบบประสาท

รหสั วชิ า ว30250

คำช้แี จง 1. แบบทดสอบฉบับนี้ จำนวน 10 ขอ้ คะแนนเตม็ 10 คะแนน เวลาทใี่ ช้ 10 นาที
2. จงเลือกคำตอบทถ่ี กู ต้องท่สี ดุ แล้วเขยี นเคร่อื งหมาย  ลงในกระดาษคำตอบ

1. อวัยวะในขอ้ ใดถูกควบคุมโดยระบบประสาทโซมาติก
ก. แขน ขา
ข. ปอด หัวใจ
ค. ต่อมเหง่ือ ต่อมไทรอยด์
ง. กระเพราะอาหาร ลำไส้เล็ก

2. การทำงานของระบบประสาทแบบรีเฟลก็ ซอ์ ารก์ จะพบเซลล์ประสาทรบั ความรสู้ ึกอยู่ที่สว่ นใด
ก. เน้ือสขี าวของสมอง
ข. รากบนของไขสันหลัง
ค. รากลา่ งของไขสันหลงั
ง. เนือ้ สีขาวของไขสนั หลงั

3. ขอ้ ใดเป็นผลจากการทำงานของระบบประสาทซมิ พาเทติก
ก. รมู า่ นตาหร่ี
ข. ถุงน้ำดบี ีบตัว
ค. หัวใจเตน้ เรว็ และแรง
ง. หลอดเลอื ดฝอยในปอดขยายตัว

4. พฤติกรรมใดเกย่ี วข้องกับกระบวนการรเี ฟล็กซแ์ อกชนั นอ้ ยทีส่ ุด
ก. การเตะขาเมอื่ เคาะที่เขา่
ข. การจามเม่อื มีฝนุ่ เข้าจมกู
ค. การงอแขนเมื่อเคาะท่ีข้อพับ
ง. การอมน้วิ มือเมอ่ื โดนไฟลวกนว้ิ มือ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |5

5. การกระทำทกุ ขอ้ ภายใตก้ ารควบคมุ ของระบบประสาทอัตโนมตั ิ ยกเว้นข้อใด
ก. การพดู
ข. ปสั สาวะ
ค. อาการขนลกุ
ง. การชกั เทา้ หนีเมอื่ เหยียบตะปู

6. เสกสรรค์ทำข้อสอบชวี วิทยาไมค่ ่อยได้ และไม่มีความมั่นใจวา่ จะสอบผา่ น จึงร้สู กึ ซึมเศร้า
ไมส่ บายใจ ความรสู้ ึกทีเ่ กดิ ข้ึนนีเ้ ป็นเพราะสมองส่วนใดถูกกระตุ้น

ก. ทาลามัส
ข. เซรีเบลลมั
ค. ไฮโพทาลามสั
ง. เมดัลลาออบลองกาตา

7. ขอ้ ใดบอกความสมั พันธร์ ะหว่างสมองส่วนต่าง ๆ ของเซรบี รมั กบั หน้าท่ีไม่ถูกต้อง
ก. parietal lobe รบั สัมผสั ความเจบ็ ปวด
ข. occipital lobe เป็นศูนยก์ ลางมองเห็น
ค. temporal lobe เปน็ ศนู ยก์ ารได้ยนิ และดมกลิ่น
ง. frontal lobe ควบคมุ การทำงานของกลา้ มเน้อื เรียบ

8. คณุ ว่านเหยยี บเศษแกว้ เกิดการสะดุ้งและกระตุกขาออกทันที ปรากฏการณเ์ ชน่ น้เี รยี กว่าอะไร
ก. Taxis
ข. Reflex
ค. Kinesis
ง. Effect

9. ขอ้ ใดเปน็ ผลจากการทำงานของระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ
ก.ทอ่ ลมหดตัว
ข.กลั้นปัสสาวะ
ค.อณุ หภมู ิเพม่ิ ขึน้
ง. มดลกู บีบตัวลดลง

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |6

10. ระบบประสาทพาราซมิ พาเทติกมีศูนยก์ ลางควบคมุ อยทู่ ี่ใด
ก. ไฮโพทาลามัส
ข. ไขบรเิ วณคอสันหลงั
ค. ไขสนั หลงั บรเิ วณเอว
ง. เมดัลลาออบลองกาตา

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |7

บตั รเน้ือหา
ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์
ชุดที่ 5 การทำงานของระบบประสาท

การทำงานของระบบประสาท

โครงสร้างระบบประสาทของสัตว์มีกระดูกสันหลังแบ่งออกเป็น 2 ระบบ ได้แก่ ระบบ
ประสาทส่วนกลางประกอบด้วยสมองและไขสันหลัง และระบบประสาทรอบนอกประกอบด้วย
ปมประสาทและเสน้ ประสาท ซึ่งเป็นส่วนทอี่ ยนู่ อกสมองและไขสนั หลงั

การทำงานของเสน้ ประสาทในระบบประสาทรอบนอกแบ่งออกเปน็ 2 ส่วน ไดแ้ ก่ ส่วนที่รับ
ความรสู้ กึ (sensory division) ทำหนา้ ที่รับความรูส้ กึ จากภายนอกและภายในรา่ งกาย และส่วนที่สั่ง
การ (motor division) ซง่ึ แบง่ ออกเป็น 2 ระบบ ไดแ้ ก่ ระบบประสาทโซมาติก (somatic nervous
system; SNS) ทำหน้าที่สั่งการหน่วยปฏิบัติงานที่ควบคุมได้ เช่น กล้ามเนื้อโครงร่างและระบบ
ประสาทอัตโนวัติ (autonomic nervous system; ANS) ทำหน้าที่สั่งการหน่วยปฏิบัติงานที่ไม่
สามารถควบคุมได้ เช่น อวัยวะภายในต่อมต่าง ๆ ซึ่งระบบประสาทอัตโนวัติแบ่งย่อยออกเป็น 2
ระบบ ได้แก่ ระบบประสาทซิมพาเทติก (sympathetic nervous system) และระบบประสาท
พาราซิมพาเทติก (parasympathetic nervous system) ดงั แผนภาพ

ภาพที่ 5.1 แผนภาพการแสดงการทำงานของระบบประสาทของสตั ว์มกี ระดูกสนั หลัง
ทีม่ า : หนังสือเรียนรายวชิ าเพมิ่ เติมวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ชีววิทยา
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 เล่ม 1 บริษัทอักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จำกัด (หนา้ 66)

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |8

ระบบประสาทอาจแบ่งตามลักษณะโครงสร้างออกเป็น 2 ระบบ คือ ระบบประสาท
ส่วนกลาง (central nerve system หรือ CNS) ได้แก่สมองกับไขสันหลัง และระบบประสาทรอบ
นอก (peripheral nervous system หรือ PNS) ได้แก่ เส้นประสาทสมอง กับเส้นประสาทไขสัน
หลัง หรืออาจแบ่งออกตามลักษณะการทำงานคือ ระบบประสาทโซมาติก (somatic nervous
system) เป็นการทำงานตามคำส่ังสมองสว่ นเซรีบรัมและไขสันหลัง เกิดกบั หนว่ ยปฏิบัติงานที่บังคับ
ได้ กับอีกระบบหนึ่ง คือ ระบบประสาทอัตโนมัติ (autonomic nervous system หรือ ANS) เป็น
การทำงานที่เกดิ กับหน่วยปฏบิ ตั ิงานทบ่ี ังคับไม่ได้

การแบง่ แยกระบบประสาทของสตั วม์ ีกระดกู สนั หลงั อาจแบง่ ได้ดงั นี้

ภาพท่ี 5.2 แผนภาพการแสดงการทำงานของระบบประสาท
ท่ีมา : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดที่ 5 : การทางานของระบบประสาท หน้า |9

ภาพที่ 5.3 แผนภาพการแสดงการทำงานของระบบประสาทส่วนกลาง
ท่มี า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 10

การแบ่งระบบประสาทตามหนา้ ท่ีการทำงาน

5.1 ระบบประสาทโซมาติก

ระบบประสาทโซมาติก (Somatic nervous system หรือ SNS) ระบบประสาทโซ
มาติก เป็นการควบคุมการทำงานของกล้ามเนื้อลายโดยเริ่มจากหน่วยรับความรู้สึก รับกระแส
ประสาทเข้าสู่เส้นประสาทไขสันหลังแล้วส่งต่อไปยังสมอง หรือกระแสประสาทจากหน่วยรับ
ความรู้สึกส่งเข้าสมองโดยตรง จากนั้นสมองจะส่งกระแสประสาทนำคำสั่งออกมาทางเส้นประสาท
สมอง หรอื เส้นประสาทไขสันหลังไปยังหนว่ ยปฏบิ ตั ิงาน ซงึ่ เป็นกลา้ มเนื้อลาย หรือกล้ามเน้ือที่ยึดติด
กับกระดูก ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อที่อยู่ภายในอำนาจจิตใจ (Voluntary) เช่น บังคับให้เดิน นั่ง ยืน คือ
เกี่ยวกับการเคลื่อนไหวหรือทรงตัวซึ่งอยู่ภายใต้การบังคับของสมองส่วนเซรีบรัม หรืออาจเขียน
แผนผังการทำงานไดด้ งั น้ี

ภาพที่ 5.4 ระบบประสาทโซมาติก
ทม่ี า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

ระบบประสาทโซมาติก (somatic nervous system) หรือระบบประสาทภายใต้อำนาจ
จิตใจ (voluntary nervous system) ถูกสั่งการโดยสมองส่วนเซรีบรัม เมื่ออวัยวะรับสัมผัสถูก
กระตุ้นจากสิ่งเร้าและส่งกระแสประสาทเข้าสู่เส้นประสาทไขสันหลังเข้าสู่ไขสันหลัง หรือ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 11

เส้นประสาทสมองเข้าสู่สมอง กระแสประสาทถูกส่งผ่านไปตามเส้นประสาทสั่งการของสมองหรือไข
สนั หลงั ไปยังหนว่ ยปฏิบัตงิ านเพอ่ื ตอบสนองต่อสิ่งเร้า

การทำงานของระบบประสาทโซมาติกแบง่ ออกเปน็ 2 รูปแบบ ดงั น้ี
1. รีเฟล็กซ์แอกชัน (reflex action) เป็นการทำงานของระบบประสาทโดยผ่านเพียง
ไขสนั หลัง การตอบสนองของหนว่ ยปฏิบตั ิงานจะเกิดข้นึ อย่างทนั ทีทนั ใด เช่น การกระตกุ ขาเม่ือเคาะ
ที่เอ็นใต้หัวเข่า เนื่องจากกระแสประสาทจากหน่วยรับความรู้สึกที่เข่าถูกส่งผ่านเซลล์ประสาทรับ
ความรู้สึกไปสู่ไขสันหลัง แล้วผ่านไปยังเซลล์ประสาทสั่งการโดยตรง ทำให้ขากระตุกทันทีโดยสมอง
ยงั ไมไ่ ด้ส่ังงาน
ดังนั้น ระบบประสาทโซมาติก จึงนำกระแสประสาทจากสมองหรือไขสันหลังออกไปยัง
หน่วยปฏิบัติงาน ซึ่งได้แก่ กล้ามเนื้อลายเป็นส่วนใหญ่ เพื่อตอบสนองต่อสิ่งเร้าภายนอก การทำงาน
ของระบบประสาทโซมาตกิ มักอยู่ในอำนาจจิตใจ แต่ก็มีการตอบสนองของกล้ามเน้ือลายท่ีเป็นกริ ยิ า
รีเฟลกซ์ (reflex) คือการทำงานนั้นอยู่นอกอำนาจจิตใจ โดยไม่ต้องผ่านสมอง เพียงแต่นำส่งกระแส
ประสาทจากอวยั วะรับความร้สู ึกต่าง ๆ ผา่ นเขา้ ไขสันหลัง และไขสนั หลังส่งกระแสประสาทนำคำสั่ง
ออกไปยังอวัยวะหรือกล้ามเนื้อ ตัวอย่างเช่น เมื่อถูกเคาะที่หัวเข่าเบา ๆ แล้วขาจะกระตุก กิริยาน้ี
เรยี กว่า กิริยารีเฟลก็ ซ์ทหี่ ัวเขา่ (knee jerk)

ภาพท่ี 5.5 การกระตุกขาเมื่อเคาะท่ีเอน็ ใต้หวั เข่า
ท่ีมา : หนังสือเรียนรายวชิ าเพิม่ เตมิ วิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ชีววิทยา
ชัน้ มัธยมศึกษาปีที่ 6 เล่ม 1 บรษิ ัทอักษรเจริญทศั น์ อจท. จำกัด (หน้า 67)

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 12

การกระตุกขาเกิดจากการหดตัวของกล้ามเนื้อขา ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อลาย เป็นการตอบสนอง
ส่ิงเร้าในเวลาสัน้ ๆ โดยไมผ่ า่ นสมอง กิริยาดงั กล่าวเรยี กว่า รีเฟลก็ ซแ์ อกขนั (reflex action) ตวั อยา่ ง
ของกริ ยิ ารีเฟล็กซ์มอี ีกหลายประการ

กิริยารีเฟล็กซ์บางชนิดเป็นวงจรรีเฟล็กซ์ที่อาศัยเซลล์ประสาทเพียง 2 เซลล์ คือ เซลล์
ประสาทรบั ความร้สู ึก และเซลลป์ ระสาทนำคำส่ัง หรือสรุปเป็นแผนผังดงั นี้

ภาพท่ี 5.6
ท่ีมา : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

รูปแสดงรีเฟล็กซ์แอกชันที่หัวเข่า (knee jerk) เป็นวงจรรีเฟล็กซ์ที่อาศัยเซลล์ประสาท
เพียง 2 เซลล์ คือ เซลล์ประสาทรับความรู้สึก รับกระแสประสาทจากหน่วยรับความรู้สึก เข้าสู่ราก
บนของไขสันหลัง ซึ่งมีตัวเซลล์อยู่ที่นี่ และส่งความรู้สึกไปตามแอกซอนเข้าสู่ไข สันหลังไปไซแนปส์

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 13

กับตัวเซลล์ของเซลล์ประสาทนำคำสั่งในไขสันหลัง และส่งคำสั่ง ออกมากับแอกซอนทางรากล่างไป
ยงั หน่วยปฏิบัติงานคือกลา้ มเนือ้ ลาย

ภาพที่ 5.7 กริ ิยารเี ฟล็กซ์ที่อาศยั เซลลป์ ระสาท 3 เซลล์
ที่มา : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

กิริยารีเฟล็กซ์ หรือรีเฟล็กซ์แอกชัน ที่อาศัยเซลล์ประสาท 3 เซลล์เพื่อให้เกิดวงจรีเฟล็กซ์
อาร์ก (reflex are) เริ่มต้นด้วยเซลล์ประสาทรับความรู้สึกนำกระแสประสาทเข้าสู่ไขสันหลังไป
ไซแนปส์กับเซลล์ประสาทประสานงาน (interneuron) และส่งคำสั่งออกทางเซลล์ประสาทนำคำสง่ั
มายังหนว่ ยปฏิบัตงิ าน

รีเฟล็กซ์แอกชัน เกิดจากการทำงานร่วมกันของเซลล์ประสาท 2 ชนิด ได้แก่ เซลล์ประสาท
รับความรสู้ ึก และเซลลป์ ระสาทนำคำสั่ง

รีเฟล็กซ์แอกชันบางอันมีความสลับซับซ้อนมากขึ้น เช่นกิริยารีเฟล็กซ์เมื่อเดินไปเหยียบก้น
บหุ ร่ี หรือเตะก้อนหิน

กิริยารีเฟล็กซ์เมื่อเดินไปเตะก้อนหิน โดยจะเกิดปฏิกิริยาตอบสนองสองประการ ประการ
แรกมีการชักขากลับ ประการที่สองดึงเท้าขึ้นมาแล้วเอามือคลำบริเวณที่เตะก้อนหินพร้อมกับ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 14

รู้สึกเจ็บ สามารถอธิบายกิริยาทั้งสองตอนได้ คือ กิริยาแรกเมื่อเดินไปเตะก้อนหิน กระแสประสาท
จากหน่วยรับความรู้สึกที่ปลายนิ้วเท้าส่งความรู้สึกไปยังไขสันหลัง โดยผ่านเซลล์ประสาทรับ
ความรู้สึกผ่านเข้าเซลล์ประสาทประสานงานที่ไขสันหลังแล้ว ไขสันหลังจะส่งกระแสประสาทนำ
คำสั่งไปตามใยประสาทนำคำสั่ง ส่งมายังกล้ามเนื้อที่ขาให้หดตัวทำการชักขากลับ ซึ่งเป็นรีเฟล็กซ์
แอกชัน กระแสประสาทส่งความร้สู กึ อกี สว่ นหน่งึ จะส่งจากไขสันหลงั ไปยังสมอง สมองจะแปลกระแส
ประสาทเป็นความรู้สึกเจ็บ พร้อมกันนั้นสมองจะส่งกระแสประสาทนำคำสั่งไปยังกล้ามเนื้อแขน
และขา ทำให้เกดิ การยกขาขนึ้ พรอ้ มกบั ใช้มือคลำ ซง่ึ กิริยาชุดหลังนไี้ ม่เป็นกริ ิยารเี ฟลก็ ซ์

ภาพที่ 5.8 กริ ิยารีเฟลก็ ซ์ เมือ่ เดินไปเตะกอ้ นหิน
ที่มา : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 15

รีเฟล็กซ์แอกชันเมื่อเดินไปเหยียบก้นบุหรี่ โดยหน่วยรับความรู้สึกที่เท้า จะส่งกระแส
ประสาทเข้าเซลล์ประสาทรับความรู้สึกและส่งเข้าไขสันหลังผ่านไปเซลล์ประสาทประสานงานที่ไข
สันหลัง และส่งออกยังเซลล์ประสาทนำคำสั่ง ทำให้กระตุกขาหนี ขณะเดียวกันก็ส่งกระแสประสาท
ไปยังสมองทำให้รู้สึกร้อน สมองส่งกระแสประสาทนำคำสั่งไปยังกล้ามเนื้อ ให้ยกมือคลำเท้าที่รู้สึก
รอ้ น กริ ิยทเ่ี กดิ ภายหลังน้ีไมเ่ ปน็ กิริยารเี ฟล็กซ์

ภาพท่ี 5.9 แผนภาพแสดงรีเฟล็กซ์เม่ือเหยียบก้นบุหร่ี
ที่มา : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

การทำงานของระบบประสาทชนิดกิริยารีเฟล็กซ์นี้ เป็นวงจรของระบบประสาทที่เรียกว่า
รเี ฟลก็ ซ์อาร์ก (reflex arc) รเี ฟลก็ ซ์อาร์กบางชนิดอาจมีเซลล์ประสาทเพียง 2 ชนดิ ทำงาน เช่น การ
กระตกุ ของขาเมอ่ื ถูกเคาะท่ีหวั เขา่ มเี พยี งเซลลป์ ระสาทรบั ความรสู้ กึ จากหวั เขา่ ส่งเขา้ ไปยังไขสันหลัง
และเซลล์ประสาทนำคำสัง่ จากไขสนั หลงั ส่งไปยังกล้ามเน้ือทขี่ าเทา่ นนั้

กิริยารีเฟล็กซ์บางชนิดมีหน่วยปฏิบัติงานเป็นต่อมต่าง ๆ เช่น ต่อมน้ำลาย หรือกล้ามเน้ือ
เรียบของอวัยวะภายใน เช่น เมื่อได้กลิ่นอาหารในขณะหิว ต่อมน้ำลายจะหลั่งน้ำลายออกมา หรือ
การปลอ่ ยเอนไซมอ์ อกมาย่อยอาหาร การหล่ังนำ้ นมของแม่ในขณะท่ถี ูกทารกดดู นม

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 16

นอกจากนั้นยังรวมทั้งการกระพริบตา การไอ การจาม ล้วนเป็นกิริยารีเฟล็กซ์ทั้งสิ้น กิริยา
รีเฟล็กซ์นี้ ทำให้เราสามารถหลบพ้นอันตรายอย่างทันต่อเหตุการณ์ เช่น เมื่อเดินผ่านงูไปเราจะ
กระโดดหนี

2. รีเฟล็กซอ์ าร์ก (reflex arc) เปน็ การทำงานของระบบประสาทแบบครบวงจร เช่น การ
เหยียบเศษแก้วหรือของมีคม เมื่อหน่วยรับความรู้สึกถูกกระตุ้นจากสิ่งเรา้ จะส่งกระแสประสาทผ่าน
เซลลป์ ระสาทรบั ความร้สู ึกเขา้ สู่ไขสันหลัง ผา่ นเซลล์ประสาทประสานงานที่ไขสันหลงั แล้วผ่านไปยัง
เซลล์ประสาทสั่งการทำให้กระตุกขาหนี ในขณะเดียวกันกระแสประสาทจะถูกส่งไปยังสมองทำให้
เกดิ ความรู้สึกเจบ็ สมองกจ็ ะส่ังการทำใหเ้ กดิ พฤติกรรมร่วมอ่นื ๆ ตามมาในภายหลงั

ภาพที่ 5.10 การทำงานของระบบประสาทโซมาติกแบบรีเฟล็กอารก์ เม่ือเหยียบเศษแก้ว
ทีม่ า : หนังสือเรยี นรายวชิ าเพมิ่ เติมวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ชวี วิทยา
ชน้ั มธั ยมศึกษาปีท่ี 6 เล่ม 1 บริษัทอักษรเจรญิ ทศั น์ อจท. จำกัด (หนา้ 67)

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 17

5.2 ระบบประสาทอตั โนมัติ (Autonomic nervous system)
ระบบประสาทอัตโนมัติ เป็นระบบประสาทที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะภายใน

โดยควบคุมกล้ามเนื้อเรียบ และกล้ามเนื้อหัวใจ และอวัยวะของระบบทางเดินอาหาร ระบบหัวใจ
และหลอดเลือด ระบบขบั ถ่าย และระบบตอ่ มไรท้ อ่ การควบคุมนี้จึงเป็นการควบคุมที่ไม่อย่ใู นอำนาจ
จติ ใจ (involuntary)

วงจรของระบบประสาทอัตโนมัติ มเี ซลล์ประสาทหลายชนิดเช่อื มโยงกนั ดงั รูป

ภาพท่ี 5.11 วงจรประสาทซมิ พาเทตกิ (ก) ระบบประสาทอตั โนมตั ิ (ข)
ท่มี า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-
1/function_of_the_nervous_system/index.html

5.2 การทำงานของระบบประสาทอตั โนมตั ิ
การทำงานของระบบประสาทอตั โนมตั ปิ ระกอบด้วย 2 ระบบยอ่ ยท่ีมีลักษณะการ

ทำงานต่างกัน คือ
1. ระบบประสาทซิมพาเทตกิ (Sympathetic nervous system)
ระบบประสาทอัตโนวัติ (autonomic nervous system) หรือระบบประสาทนอกอำนาจ

จิตใจ (involuntary nervous system) ทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะที่อยู่นอกอำนาจ
จิตใจ ได้แก่ กล้ามเนื้อหัวใจและกล้ามเนื้ออวัยวะภายในต่าง ๆ เช่น กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ต่อม
ไร้ท่อการทำงานของระบบประสาทอัตโนวัติประกอบด้วยเซลล์ประสาทรับความรู้สึกรับกระแส
ประสาทผา่ นรากบนของเสน้ ประสาทไขสนั หลังเขา้ สู่ไขสนั หลังและออกจากไขสนั หลงั ไปไซแนปส์กับ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 18

เซลลป์ ระสาทสงั่ การทปี่ มประสาทอตั โนวตั ิ เรียกเซลลป์ ระสาทท่ีออกจากไขสันหลังมาทปี่ มประสาท
อัตโนวัติว่า เซลล์ประสาทก่อนไซแนปส์ และเรียกเซลล์ประสาทสั่งการที่ออกจากปมประสาท
อตั โนวตั ิว่า เซลล์ประสาทหลังไซแนปส์ ระบบประสาทอโั นวัตแิ บง่ ออกได้ 2 ระบบ ไดแ้ ก่

1. ระบบประสาทซิมพาเทติก (sympathetic nervous system) ประกอบด้วย
เส้นประสาทที่มีศูนย์กลางควบคุมอยู่ที่ไขสันหลังบริเวณดอ อก เอว และบริเวณที่อยู่เหนือกระเบน
เหน็บมีเส้นประสาทนำคำสั่งก่อนไซแนปส์สั้นกว่าเส้นประสาทนำคำสั่งหลังไซแนปส์ เนื่องจากปม
ประสาทซิมพาเทตกิ อยูใ่ กลัศนู ย์ประสาทสั่งการ สารสื่อประสาทท่ีถกู หลั่งออกมาจากระบบประสาท
ซิมพาเทตกิ เปน็ ชนดิ นอรอ์ ะดรนี าลีน

2. ระบบประสาทพาราซมิ พาเทติก (parasympathetic nervous system) ประกอบด้วย
เสน้ ประสาทสมองคู่ท่ี 3 7 9 และ 10 ทแ่ี ตกออกจากสมองสว่ นเมดลั ลาออบลองกาตามีเส้นประสาท
นำคำส่งั กอ่ นไซแนปส์ยาวกวา่ เสน้ ประสาทนำคำส่ังหลงั ไซแนปส์ เนอื่ งจากปมประสาทพาราซิมพาเท
ติกอยู่ไกลศูนย์ประสาทสั่งการ สารสื่อประสาทที่ถูกหลั่งออกมาจากระบบประสาทพาราซิมพา
เทติกเป็นชนิดแอซิติลโคลีน

ระบบประสาทอัตโนมัติ เป็นระบบประสาทที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมกล้ามเนื้อเรียบของ
อวยั วะภายใน กล้ามเนื้อหวั ใจ รวมทั้งตอ่ มตา่ ง ๆ การทำงานของระบบประสาทซิมพาเทติกกับระบบ
ประสาทพาราซิมพาเทติกจะควบคุมการทำงานของอวัยวะภายในให้ทำงานตรงกันข้าม เช่น การ
ทำงานของกระเพาะปัสสาวะจะคลายตัว ถ้าระบบประสาทซิมพาเทติกไปกระตุ้น แต่กระเพาะ
ปัสสาวะจะบบี ตวั และขับปัสสาวะ หากระบบประสาทพาราซมิ พาเทตกิ ไปกระตุ้น หรือหัวใจจะเต้น
แรงและเร็วขนึ้ ถ้าเปน็ การกระตนุ้ ของระบบประสาทซมิ พาเทติก แต่หัวใจจะเต้นช้า และเบาลงถ้าถูก
กระตุ้นทางระบบประสาทพาราซมิ พาเทติก

โดยทั่วไประบบประสาทพาราซิมพาเทติก จะช่วยเพิ่มการทำงานของอวัยวะ เพื่อให้ได้
พลังงานและเกบ็ รกั ษาพลงั งานไว้ เชน่ กระตุน้ การย่อยอาหาร และลดการทำงานของหัวใจ แตร่ ะบบ
ประสาทซิมพาเทติกจะเพิ่มการใช้พลังงานและเพื่อทำให้ร่างกายตื่นตัว โดยเร่งการทำงานของหัวใจ
เพม่ิ อัตราเมแทบอลิซมึ และการทำงานของอวยั วะตา่ ง ๆ

การทำงานของระบบประสาทซิมพาเทติก และระบบประสาทพาราซิมพาเทติกนี้ นอกจาก
จะอยู่นอกอำนาจจิตแลว้ ยังบังคับอวยั วะต่าง ๆ ให้ทำงานเป็นปกติ และต่อเนื่องตลอดเวลา จนอาจ
เรยี กไดว้ า่ เป็นระบบประสาทอตั โนมตั (ิ Autonomic nervous system)

ทั้งระบบประสาทอัตโนมตั ิ และระบบประสาทโซมาติกมีความสัมพันธ์กันในการทำงาน เช่น
การตอบสนองต่ออุณหภูมิของร่างกายที่ลดลง โดยไฮโพทาลามัสจะส่งสัญญาณไปยังระบบประสาท
อัตโนมัติ เพื่อไปทำให้หลอดเลือดที่ผิวหนังหดตัว ป้องกันการสูญเสียความร้อน ขณะเดียวกันจะส่ง
สญั ญาณไปยังระบบประสาทโซมาติกเพ่ือทำให้กลา้ มเนือ้ สั่น

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 19

อวัยวะบางอย่างจะถูกควบคุมการทำงาน โดยระบบประสาทซิมพาเทติกเพียงอย่างเดียว
ได้แก่ ตับและต่อมหมวกไต สำหรับอวัยวะบางอย่างถูกควบคุมด้วยระบบประสาทพาราซิมพาเทติ
กเพียงอย่างเดยี ว ได้แกถ่ งุ นำ้ ดี

ภาพท่ี 5.12 รูปเปรียบเทียบระบบประสาทโซมาตกิ และระบบประสาทอัตโนมตั ิ
ท่ีมา : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-
1/function_of_the_nervous_system/index.html

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 20

ภาพท่ี 5.13 การควบคมุ การทำงานของระบบประสาทซิมพาเทตกิ
และระบบประสาทพาราซิมพาเทติกม่แี สดงผลตอ่ อวัยวะตา่ ง ๆ

ที่มา : หนังสือเรยี นรายวชิ าเพิ่มเติมวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ชีววิทยา
ชนั้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 6 เล่ม 1 บรษิ ัทอกั ษรเจริญทัศน์ อจท. จำกดั (หน้า 67)

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 21

ตารางเปรียบเทยี บการทำงานของระบบประสาทซิมพาเทตกิ
กบั ระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 22

ระบบประสาทซมิ พาเทติก เมื่อออกจากไขสันแล้วรวมอยู่กับรากลา่ งของประสาทไขสันหลัง
แล้วจึงแยกออกมาเป็นปมประสาท และเส้นประสาทต่างหาก เซลล์ประสาทในปมส่วนใหญ่จะส่งใย
ประสาทตรงไปยังอวัยวะภายในตา่ ง ๆ

ภาพท่ี 5.14 ระบบประสาทซิมพาเทตกิ (thoracolumbar)
ใยประสาทจะออกจากไขสันหลงั ทง้ั สองดา้ น ภาพซ้ายมือ
ท่มี า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-
1/function_of_the_nervous_system/index.html

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 23

ภาพที่ 5.15 แผนภาพแสดงตำแหนง่ ของระบบประสาทซมิ พาเทตกิ
และระบบประสาทพาราซิมพาเทติก

ทมี่ า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-
1/function_of_the_nervous_system/index.html

สำหรับด้านซ้ายมือ คือ ด้านระบบประสาทซิมพาเทติกนั้นปมที่อยู่ติดกับไขสันหลัง คือ ปม
ประสาทอัตโนมัติ หรือปมประสาทซิมพาเทติกส่วนปมใหญ่ถัดเข้าไปข้างในอีก 3 ปมนั้น เป็นปมใน
ชอ่ งทอ้ ง (collateral ganglion) เส้นประสาทกอ่ นไซแนปส์ของระบบประสาทซมิ พาเทติก อาจมีการ
ไซแนปส์กับเส้นประสาทหลังไซแนปส์ทีป่ มประสาทอัตโนมัติ หรือปมในชอ่ งท้อง เส้นประสาทซิมพา
เทติกออกมาจากสมองส่วนกลาง และเมดัลลาออบลองกาตา และส่วนของไขสันหลัง ช่วงกระเบน
เหน็บ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 24

การทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติ เป็นการทำงานแบบแอนตาโกนีซึม คือ ระบบ
ประสาทซิมพาเทติก เป็นระบบทีก่ ระตุ้นการทำงาน ส่วนระบบประสาทพาราซิมพาเทตกิ เป็นระบบ
ยับยั้งการทำงาน ยกเว้นบางอวัยวะ เช่นกระเพาะและลำไส้ ในระบบประสาทซิมพาเทติกเป็นการ
ยับยัง้ สว่ นระบบประสาทพาราซมิ พาเทตกิ ควบคุม ไดแ้ ก่ ตอ่ มเหงื่อและอะดรีนัลเมดลั ลา

ตารางเปรยี บเทียบระบบประสาทซมิ พาเทติกกับระบบประสาทพาราซิมพาเทติก

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 25

ภาพที่ 5.16
ทม่ี า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

จากภาพที่ 5.16 แสดงทางเดินของระบบประสาทซมิ พาเทติก และพาราซิมพาเทติกที่ออก
จากไขสันหลัง ต่างระดับกัน สังเกตว่าไซแนปส์ของระบบพาราซิมพาเทติกอยู่ใกล้หน่วยปฏิบัติงาน
และ ปล่อยสารส่อื ประสาทคือแอซติ ลิ โคลนี ในขณะท่ซี ิมพาเทตกิ ปลอ่ ยนอร์เอพิเนฟริน

อวัยวะภายในชนิดต่าง ๆ หรือผิวหนังล้วนเป็นหน่วยรับความรู้สึกของระบบประสาท
อัตโนมัติ เมื่อเซลล์ประสาทรับความรู้สกึ รับกระแสประสาทจากหน่วยรับความรู้สึกแล้วจะส่งกระแส
ประสาทผ่านรากบนของเส้นประสาทไขสันหลังเข้าสู่ไขสันหลัง จากไขสันหลังมีเซลล์ประสาทก่อน
ไซแนปส์นำกระแสประสาทออกจากไขสันหลังไปยังปมประสาทซิมพาเทติก หรือพาราซิมพาเทติก
ต่อจากนั้นมีเซลลป์ ระสาทนำคำส่ังอีกเซลล์ คือ เซลล์ประสาทหลังไซแนปส์ ส่งกระแสประสาทไปยัง
อวัยวะภายใน (ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อเรียบ) หรือกล้ามเนื้อเรียบที่ผิวหนังจึงเห็นได้ว่า วงจรประสาทของ
ระบบประสาทอัตโนมัติ ประกอบด้วย 5 หน่วย เหมือนกับระบบประสาทโซมาติก เพียงแต่ระบบ
ประสาทอตั โนมตั ิมีเซลลป์ ระสาทนำคำส่งั 2 เซลล์ แตไ่ มม่ เี ซลล์ประสาทประสานงาน
วงจรการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติต่างกันกบั การทำงานของระบบโซมาติกท่รี ะบบประสาท
อัตโนมัติ ประกอบด้วย หนว่ ยรับความรสู้ ึก เซลล์ประสาทรับความรูส้ ึก เซลล์ประสาทสัง่ การหรือนำ

คำสง่ั และหน่วยปฏบิ ัตงิ านการนำกระแสประสาทเปน็ วงจรรเี ฟล็กซ์แอกชันเชน่ เดียวกบั ระบบ

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 26

ประสาทโซมาติก แตกตา่ งกันทร่ี ะบบประสาทอัตโนมตั มิ เี ซลล์ประสาทส่ังการ 2 เซลล์เสมอ คือ

ภาพที่ 5.17
ทม่ี า : https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

ตารางเปรียบเทยี บการทำงานของระบบประสาทโซมาติก (SNS)
กบั ระบบประสาทอตั โนมตั ิ (ANS)

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 27

บัตรกิจกรรมที่ 5.1
เร่ือง ระบบประสาทอตั โนวัติ

คำช้ีแจง : เปรียบเทียบผลของระบบประสาทซิมพาเทติก
และระบบประสาทพาราซิมพาเทติกต่ออวัยวะต่าง ๆ

เนื้อเยื่อหรือ ระบบประสาทซิมพาเทติก ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
อวัยวะ

หัวใจ ............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................

ต่อมนำ้ ตา ............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................

กลา้ มเนอื้ ยึด ............................................................. .............................................................
ม่านตา ............................................................. .............................................................

ต่อมนำ้ ลาย ............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................

กระเพาะอาหาร ............................................................. .............................................................
และลำไสเ้ ล็ก ............................................................. .............................................................

ตับอ่อน ............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................

ปอด ............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 28

เนือ้ เยื่อหรือ ระบบประสาทซิมพาเทติก ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
อวัยวะ

มดลูก ............................................................. .............................................................
............................................................. .............................................................

อวัยวะสบื พันธ์ุ ............................................................. .............................................................
เพศชาย ............................................................. .............................................................

กระเพาะ ............................................................. .............................................................
ปสั สาวะ ............................................................. .............................................................

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 29

บัตรกิจกรรมที่ 5.2
เรือ่ ง การทำงานของระบบประสาท

คำช้ีแจง : เปรยี บเทียบโครงสรา้ งและการทำงานของระบบประสาทโซมาติก
และระบบประสาทอัตโนวตั ิ

ข้อเปรยี บเทยี บ ระบบประสาทโซมาติก ระบบประสาทอัตโนวตั ิ

การควบคมุ ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................

หน่วยปฏิบัติงาน ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................

จำนวนเซลลป์ ระสาท ....................................................... .......................................................
ส่ังการ ....................................................... .......................................................

จำนวนปมประสาท

ของเซลลส์ ั่งการที่อยู่ ....................................................... .......................................................

นอกระบบประสาท ....................................................... .......................................................

สว่ นกลาง ……………………………………………….. ………………………………………………..

เส้นใยประสาท ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................

รา่ งแหประสาท ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................

สารสอื่ ประสาท ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................
………………………………………………. ……………………………………………….

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 30

หนา้ ที่ ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................

………………………………………………. ……………………………………………….

ลกั ษณะการทำงาน ....................................................... .......................................................
....................................................... .......................................................

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 31

บัตรกิจกรรมที่ 5.3
แผนผังมโนทัศน์ เรอ่ื ง การทำงานของระบบประสาท

คำชแ้ี จง ใหน้ ักเรียนสรุปความรู้ทีเ่ ก่ยี วกับ “การทำงานของระบบประสาท” เป็นแผนผังมโนทัศน์
(Concept Mapping) ในกระดาษทีแ่ จกใหแ้ ลว้ นำเสนอผลงานหนา้ ช้ันเรยี น

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 32

บัตรกิจกรรมท่ี 5.4
ถอดบทเรยี น เรื่อง การทำงานของระบบประสาท

คำชี้แจง ให้นักเรียนถอดบทเรียนที่เกี่ยวกับ “การทำงานของระบบประสาท” ตามหลักปรัชญา
ของเศรษฐกิจพอเพียงเป็น ในกระดาษชาร์ตที่กำหนดให้แล้วนำเสนอผลงานโดยนำไปติดป้ายนิเทศ
หน้าช้ันเรยี น

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 33

แบบฝกึ หัด

เร่อื ง การทำงานของระบบประสาท

คำชีแ้ จง : ให้นักเรียนตอบคำถามตอ่ ไปน้ใี ห้ถูกต้องที่สดุ

1. จงเขยี นแผนภาพการแสดงการทำงานของระบบประสาทของสัตวม์ กี ระดกู สนั หลงั
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. ................................
............................................................................................................................. .................................
.................................................................................... ..........................................................................
............................................................................................................................. .................................
................................................................................................................................................... ...........
....................................................................................................................... .......................................
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .................................
................................................................................................. .............................................................
............................................................................................................................. .................................
................................................................................................. .............................................................
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................

2. “ขณะท่ีมรกตกำลงั ขบั รถ ในทันใดน้ันมสี นุ ัขวิง่ ตดั หน้ารถ มรกตจึงเหยยี บเบรกและหกั หลบทันที
ทำให้ปลอดภยั ท้ังคนและสุนขั ” จาเหตุการณข์ า้ งต้นเปน็ การทำงานของระบบประสาทแบบรเี ฟลก็ ซ์
หรือไม่ อยา่ งไร
..............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .................................
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 34

3. การตอบสนองทเ่ี กิดขึน้ จากเหตุการณใ์ นการตอบสนองเมอ่ื ถูกเคาะท่ีเอ็นใต้หวั เขา่ เหมือนหรอื
แตกต่างกนั หรือไม่ อย่างไร
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .................................
............................................................................................................................. .................................
......................................................................................... .....................................................................
............................................................................................................................. .................................
........................................................................................................................................................ ......

4. ศูนย์กลางการส่ังการของระบบประสาทอัตโนวัตอิ ยบู่ รเิ วณใดของรา่ งกาย
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .................................
................................................................................................. .............................................................
............................................................................................................................. .................................

5การทำงานของระบบประสาทรอบนอก แบง่ ออกเป็นกร่ี ะบบ อะไรบา้ ง
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .................................
......................................................................................................................................... .....................
............................................................................................................. .................................................
............................................................................................................................. .................................
..............................................................................................................................................................
............................................................................................................................. .................................

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 35

รายวิชาชีววิทยา 5 แบบทดสอบหลังเรยี น ช้ันมัธยมศกึ ษาปที ี่ 6
เรอ่ื ง การทำงานของระบบประสาท

รหสั วิชา ว30250

คำชี้แจง 1. แบบทดสอบฉบบั น้ี จำนวน 10 ขอ้ คะแนนเตม็ 10 คะแนน เวลาทใ่ี ช้ 10 นาที
2. จงเลอื กคำตอบท่ถี ูกต้องท่ีสุด แล้วเขียนเครอื่ งหมาย  ลงในกระดาษคำตอบ

1. ระบบประสาทพาราซิมพาเทติกมีศูนยก์ ลางควบคมุ อยู่ท่ีใด
ก. ไฮโพทาลามสั
ข. ไขบริเวณคอสันหลัง
ค. ไขสนั หลังบรเิ วณเอว
ง. เมดลั ลาออบลองกาตา

2. ขอ้ ใดเป็นผลจากการทำงานของระบบประสาทซิมพาเทติก
ก. รมู า่ นตาหรี่
ข. ถุงนำ้ ดีบีบตัว
ค. หวั ใจเตน้ เร็วและแรง
ง. หลอดเลือดฝอยในปอดขยายตวั

3. การทำงานของระบบประสาทแบบรเี ฟลก็ ซอ์ าร์กจะพบเซลล์ประสาทรบั ความรูส้ กึ อยู่ทส่ี ่วนใด
ก. เนื้อสีขาวของสมอง
ข. รากบนของไขสันหลัง
ค. รากล่างของไขสันหลัง
ง. เน้ือสขี าวของไขสันหลงั

4. อวัยวะในข้อใดถูกควบคมุ โดยระบบประสาทโซมาติก
ก. แขน ขา
ข. ปอด หัวใจ
ค. ตอ่ มเหง่ือ ต่อมไทรอยด์
ง. กระเพราะอาหาร ลำไส้เล็ก

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 36

5. เสกสรรคท์ ำขอ้ สอบชีววทิ ยาไม่คอ่ ยได้ และไม่มคี วามมั่นใจวา่ จะสอบผา่ น จงึ รสู้ ึกซึมเศรา้
ไม่สบายใจ ความรสู้ ึกทีเ่ กิดข้ึนนเี้ ปน็ เพราะสมองส่วนใดถูกกระตุน้

ก. ทาลามสั
ข. เซรีเบลลมั
ค. ไฮโพทาลามัส
ง. เมดลั ลาออบลองกาตา

6. ขอ้ ใดบอกความสมั พันธ์ระหว่างสมองสว่ นตา่ ง ๆ ของเซรบี รมั กบั หนา้ ท่ีไม่ถูกตอ้ ง
ก. parietal lobe รบั สมั ผัสความเจ็บปวด
ข. occipital lobe เป็นศนู ยก์ ลางมองเห็น
ค. temporal lobe เป็นศนู ยก์ ารไดย้ ินและดมกลิ่น
ง. frontal lobe ควบคมุ การทำงานของกล้ามเนอ้ื เรยี บ

7. การกระทำทกุ ขอ้ ภายใต้การควบคมุ ของระบบประสาทอตั โนมตั ิ ยกเวน้ ข้อใด
ก. การพดู
ข. ปัสสาวะ
ค. อาการขนลกุ
ง. การชักเท้าหนีเมอ่ื เหยยี บตะปู

8. พฤตกิ รรมใดเกี่ยวข้องกบั กระบวนการรีเฟลก็ ซ์แอกชนั นอ้ ยท่สี ุด
ก. การเตะขาเมอื่ เคาะทเ่ี ขา่
ข. การจามเม่อื มีฝุ่นเขา้ จมกู
ค. การงอแขนเมอ่ื เคาะที่ข้อพบั
ง. การอมนว้ิ มอื เม่อื โดนไฟลวกนิ้วมือ

9. คุณวา่ นเหยียบเศษแกว้ เกิดการสะด้งุ และกระตกุ ขาออกทนั ที ปรากฏการณเ์ ชน่ นเี้ รยี กวา่ อะไร
ก. Taxis
ข. Reflex
ค. Kinesis
ง. Effect

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 37

10. ข้อใดเป็นผลจากการทำงานของระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
ก.ท่อลมหดตัว
ข.กลั้นปัสสาวะ
ค.อณุ หภูมเิ พิม่ ข้ึน
ง. มดลูกบีบตัวลดลง

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรยี นเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 38

กระดาษคำตอบ
แบบทดสอบกอ่ นเรยี นและหลังเรยี น
ชดุ ท่ี 5 การทำงานของระบบประสาท

แบบทดสอบกอ่ นเรยี น ง แบบทดสอบหลังเรยี น ง
ข้อ ก ข ค ขอ้ ก ข ค
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10 10

คะแนนเตม็ 10 คะแนน คะแนนเตม็ 10 คะแนน
ได้ ...................คะแนน ได้ ...................คะแนน

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเม็ก

ชุดที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 39

บรรณานุกรม

เกศทิพย์ อิศรางกรู ณ อยุธยา และฤทธ์ิ วฒั นชัยย่งิ เจริญ. (2564). หนังสอื เรียนรายวิชาเพิม่ เตมิ
วทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ชวี วิทยา ชัน้ มัธยมศึกษาปีที่ 6 เลม่ 1. (พิมพ์ครั้งที่ 3)
กรงุ เทพฯ : ไทยรม่ เกล้า, บรษิ ทั อักษรเจรญิ ทัศน์ อจท. จำกัด.

จริ สั ย์ เจนพาณิชย์ (2558). ชวี วิทยาสำหรับนกั เรยี นมธั ยมปลาย. กรุงเทพมหานคร :
หจก.สามลดา.

ซรี ์สตาร์ (2552). ชีววิทยา เลม่ 1. (แปลจาก Biology 1 Concepts and Applications
โดยทมี คณาจารย์ ภาควิชาชีววิทยามหาวิทยาลยั ขอนแก่น, ผู้แปล). กรุงเทพมหานคร :
เจเอสที พบั ลชิ ชิง่ จำกัด.

ปรชี า สุวรรณพินิจ และนงลกั ษณ์ สวุ รรณพินิจ (2549). ชีววิทยา 2. กรุงเทพมหานคร :
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

วันดี วฒั นชยั ย่งิ เจรญิ (2552). การจดั จำแนกสง่ิ มีชีวิต. ภาควิชาชวี วิทยา คณะวิทยาศาสตร์ :
มหาวทิ ยาลัยนเรศวร.

ศกึ ษาธกิ าร, กระทรวง. (2560). ตวั ช้ีวัดและสาระการเรยี นรูแ้ กนกลาง กลุม่ สาระการเรยี นรู้
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560) ตามหลกั สูตรแกนกลาง
การศกึ ษาชัน้ พืน้ ฐาน พุทธศกั ราช 2551. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพ์ซุมนมุ สหกรณ์
การเกษตรแหง่ ประเทศไทย.

สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลย,ี สถาบนั . (2554). หนังสือเรยี นรายวิชาชีววิทยา
เพิ่มเติมเลม่ 5. กรงุ เทพมหานคร : สกสค.

ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี, สถาบัน. (2555). คมู่ ือครูรายวชิ าชวี วทิ ยาเพมิ่ เตมิ
เล่ม 5. กรุงเทพมหานคร : สกสค.

สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี, สถาบนั . (2556). หนงั สอื เรียนรายวิชาเพม่ิ เดมิ
ชวี วทิ ยา เลม่ 2 ชั้นมธั ยมศกึ ษาปที ี่ 4-6 กลุ่มสาระการเรยี นรู้วิทยาศาสตร.์
พมิ พ์ครง้ั ท่ี 9. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพค์ รุ ุสภาลาดพร้าว.

สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี, สถาบัน.(2558). หนงั สอื เรียนรายวิชาเพิ่มเดมิ
ชวี วทิ ยา เล่ม 1 ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 4-6 กลมุ่ สาระการเรยี นร้วู ิทยาศาสตร.์
พมิ พค์ ร้ังท่ี 9. กรงุ เทพมหานคร : โรงพิมพ์คุรุสภาลาดพร้าว.

สตาร์, ซซี าย. (2553). ชีววิทยา เล่ม 2. กรงุ เทพมหานคร : เซนเกจ เลนิ นิ่ง.
https://www.baanjomyut.com/library_3/extension-

1/function_of_the_nervous_system/index.html

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบต็ ต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชดุ ท่ี 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 40

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็

ชุดที่ 5 : การทางานของระบบประสาท ห น ้ า | 41

เฉลยบัตรกจิ กรรมที่ 5.1
เรอื่ ง ระบบประสาทอตั โนวัติ

คำช้ีแจง : เปรียบเทียบผลของระบบประสาทซิมพาเทติก
และระบบประสาทพาราซิมพาเทติกต่ออวัยวะต่าง ๆ

เนอื้ เยอ่ื หรือ ระบบประสาทซิมพาเทติก ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก
อวัยวะ

หวั ใจ ..เ..ต..้.น..แ...ร..ง..แ...ล...ะ..เ..ร..็ว....อ...ัต...ร..า..ก...า..ร...ส..ู.บ...ฉ..ีด... .เ.ต...้น..ช...้า..แ..ล...ะ..เ.บ...า...อ..ัต...ร..า..ก..า..ร..ส...ูบ..ฉ...ีด..เ.ล...ือ..ด....
..เ.ล...อื ..ด..เ..พ..ิม่...ข..ึน้.......................................... .ล..ด...ล..ง.....................................................

ตอ่ มนำ้ ตา ..ก..ร..ะ..ต...้นุ ..ใ..ห..้ห...ล..ั่ง..น...้ำ..ต..า..ม...า..ก..ก..ว..่า..ป...ก..ต...ิ ....... ....ค...ว..บ..ค...ุม..ใ..ห..้ห...ล..่งั..น...้ำ..ต..า..ป...ก..ต..ิ..................
............................................................. .............................................................

กล้ามเนือ้ ยึด ..ห..ด...ต..วั..เ..ม..อ่ื..ม...อ..ง..ภ...า..พ..ใ..น..ร..ะ...ย..ะ..ใ..ก..ล..้........... ...ค...ล..า..ย..ต...วั ..เ.ม...ื่อ..ม..อ...ง..ภ..า..พ...ใ.น...ร..ะ..ย...ะ..ไ.ก...ล.......
ม่านตา ............................................................. .............................................................

ตอ่ มนำ้ ลาย ...ล...ด..ก..า..ร..ห...ล..งั่..น...ำ้ ..ล..า..ย....ท..ำ..ใ..ห..้น...้ำ..ล..า..ย..ข...้น..... .เ.พ...ิ่ม...ก..า...ร..ห...ล..ั่ง..น...้ำ...ล..า..ย...ใ.ห...้อ...ย..ู.่ใ.น...ร...ะ..ด..ั.บ....
............................................................. .ป..ก...ต..ิ.....................................................

กระเพาะอาหาร ..ย...ับ..ย..ั้ง..ก...า..ร..เ.ค..ล...ื่อ..น...ไ.ห...ว..แ..บ...บ...เ.พ...ร..ิส..ต...ัล..ซ...ิส.. ...ก..ร...ะ..ต..ุ้น...ก...า..ร..เ.ค...ล..ื่อ...น..ไ..ห...ว..แ..บ...บ...เ.พ...ร..ิส...ต..ัล..
และลำไสเ้ ล็ก ..แ...ล..ะ..ก..า..ร..ส...ร..้า..ง.เ..อ..น...ไ.ซ...ม..์ ......................... ...ซ..สิ...แ..ล..ะ...ก..า..ร..ส..ร..า้..ง..เ.อ...น..ไ..ซ..ม..์....................

ตบั ออ่ น ..ย..บั...ย..้ัง..ก...า.ร..ห...ล..่ัง..น...ำ้ ..ย..่อ..ย...แ..ล..ะ...เ.อ..น...ไ.ซ...ม..์...... ..ก..ร..ะ..ต...นุ้ ..ก...า..ร..ห..ล...งั่ .น...้ำ..ย..่อ...ย..แ..ล...ะ..เ.อ..น...ไ..ซ..ม..์....
............................................................. .............................................................

ปอด ..ก..ร..ะ...ต..ุ.้น...ก..า..ร...ข..ย...า..ย...ต..ัว...ข..อ...ง..ห...ล...อ..ด...ล...ม... .ก...ร..ะ..ต..ุน้...ก..า..ร..บ...บี ..ต...ัว..ข..อ..ง..ห...ล..อ...ด..ล..ม...ฝ..อ...ย......
..ฝ..อ..ย....................................................... .............................................................

โดย : นางบญุ ลอ้ ม แกว้ ดอน ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูชานาญการพเิ ศษ โรงเรียนเบ็ตต้ีดูเมน 2 ช่องเมก็