1_ข้อมูลในการศึกษาและการแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

ชุดกิจกรรมการเรียนรวู้ ิทยาศาสตร์

กลุ่มสาระการเรียนรูว้ ทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี
รายวชิ าโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหัสวิชา ว30104

ชัน้ มัธยมศกึ ษาปที ่ี 6

นางพัชรี คูณทอง
ตาํ แหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชีย่ วชาญ



ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

คำนำ

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ เรื่อง กระบวนการเปลี่ยนแปลงภายในโลก
ชั้นมธั ยมศึกษาปีที่ 6 จัดทาข้ึนเพื่อเปน็ ส่ือนวัตกรรมประกอบการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน
รายวิชาโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหัสวชิ า ว30104 เพื่อให้ผู้เรียนใช้ประกอบกิจกรรมการ
เรียนการสอนและสามารถเรียนรดู้ ้วยตนเอง นาไปใชใ้ นการเรียนการสอนซ่อมเสริมได้ หรือใช้ใน
การสอนแทนได้เป็นอย่างดี เพ่ือให้ผู้เรียนมีความรู้ ความเข้าใจและพัฒนาผลสัมฤทธ์ิทางการ
เรียนของผู้เรียนกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์เป็นนวัตกรรมที่ช่วยลดบทบาทของครูตาม
แนวทางการปฏิรปู การเรียนรู้ที่ยดึ ผู้เรียนเปน็ สาคญั เป็นกิจกรรม การเรียนรู้ที่ส่งเสริมให้ผู้เรียน
เกิดการเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง ทาเป็น คิดเป็น แก้ปัญหาได้ สามารถพัฒนาตนเอง ได้เต็มตาม
ศักยภาพ ซ่ึงสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับ
ปรับปรุง พ.ศ.2560) ที่มุ่งเน้นให้ผู้เรียนได้รับการพัฒนาทั้งด้านความรู้ กระบวนการคิด
กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ การแก้ปัญหา ความสามารถในการสื่อสาร การตัดสนิ ใจ การนา
ความรไู้ ปใช้ในชีวิตประจาวนั ตลอดจนส่งเสริมให้ผ้เู รียนมีจิตวทิ ยาศาสตรค์ ุณธรรมและคา่ นิยมที่
ถกู ตอ้ งเหมาะสม

ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างยิ่งว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์นี้จะทาให้ผู้เรียน
มีความรู้ ความเข้าใจในเรื่องโลกและการเปลี่ยนแปลงของเปลือกโลกได้เป็นอย่างดี มีทักษะ
กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และมผี ลสัมฤทธ์ิทางการเรียนสูงขึ้น สามารถใชเ้ พื่อศึกษาค้นคว้า
ด้วยตนเองเป็นส่ือที่มีประสิทธิภาพ สามารถอานวยประโยชน์ต่อการเรียนการสอนให้บรรลุ
วตั ถุประสงค์ของหลักสูตรได้

พัชรี คณู ทอง

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ ก

ชดุ ที่ 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก

สำรบัญ

เรื่อง หนำ้
คำนำ ก
สำรบญั ข
คำช้ีแจงเกีย่ วกับกำรใช้ชดุ กิจกรรมกำรเรียนรู้วทิ ยำศำสตร์ ค
แผนภูมิลำดับข้นั ตอนกำรใชช้ ดุ กิจกรรมกำรเรยี นรู้วิทยำศำสตร์ ง
คำชแ้ี จงกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรยี นรู้วิทยำศำสตรส์ ำหรับครู จ
คำช้ีแจงกำรใชช้ ุดกจิ กรรมกำรเรยี นรู้วิทยำศำสตรส์ ำหรับนกั เรียน ช
1
สาระการเรียนรู้/ผลการเรียนรู้ 1
จดุ ประสงค์การเรยี นรู้ 2
ลาดับความคิดต่อเนื่อง 3
สาระสาคญั 4
แบบทดสอบกอ่ นเรยี น 7
บตั รเนอื้ หา ชุดที่ 1 เรอ่ื ง ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก 21
บัตรกจิ กรรมที่ 1.1 เรือ่ ง การศกึ ษาคลน่ื ไหวสะเทอื นทผี่ ่านโครงสรา้ งโลก 26
บัตรกิจกรรมที่ 1.2 ผังมโนทศั น์ เรื่อง ข้อมูลในการศึกษาและแบง่ ชนั้ โครงสรา้ งโลก 27
บัตรกิจกรรมที่ 1.3 ถอดบทเรยี น เร่ือง ขอ้ มูลในการศึกษาและแบง่ ชน้ั โครงสรา้ งโลก 2
แบบฝึกหัด เรอ่ื ง ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก 29
แบบทดสอบหลงั เรียน 32
กระดาษคาตอบแบบทดสอบก่อนเรียนและหลงั เรียน 33
บรรณำนุกรม 34
ภำคผนวก 35
เฉลยบตั รกิจกรรมท่ี 1.1 40
เฉลยบตั รกิจกรรมที่ 1.2 41
เฉลยบตั รกจิ กรรมที่ 1.3 42
เฉลยแบบฝึกหัด เร่ือง ข้อมลู ในการศึกษาและแบง่ ชั้นโครงสรา้ งโลก 43
เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรยี นและหลงั เรยี น
44
ประวตั ยิ อ่ ผจู้ ดั ทำ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ ข

ชดุ ท่ี 1 ข้อมูลในการศึกษาและแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

คำชีแ้ จงเก่ียวกบั ชดุ กิจกรรมกำรเรียนรู้วิทยำศำสตร์

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ หน่วยการเรียนรู้ท่ี 2 เรื่อง กระบวนการ
เปล่ียนแปลงภายในโลก กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เพื่อใช้ประกอบการ
จัดการเรียนรู้ รายวิชาโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหัสวิชา ว30104 ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6
โดยให้สอดคล้องตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาข้ันพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง
พ.ศ. 2560) กระทรวงศึกษาธิการ หลักจิตวิทยาการเรียนรู้ ยึดแนวทางการฝึกทเ่ี หมาะสมกับระดับ
และวัย เพ่ือให้นักเรียนเกิดความกระตือรือร้น มีความสุขในการทากิจกรรมการเรียนรู้ และเพ่ือ
ส่งเสริมเจตคติที่ดี นักเรียนจะได้พัฒนากระบวนการคิด กระบวนการตัดสินใจ กระบวนการ
แก้ปัญหาและสามารถนาความรู้ไปใช้ในชีวิตประจาวันได้ มุ่งเน้นพัฒนาผู้เรียนให้เกิดการเรียนรู้
เข้าใจหลกั การทางวิทยาศาสตร์ เกดิ ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ วิธีสารวจตรวจสอบข้อมูล
การคิดแก้ปัญหา ตลอดจนการเสริมสร้างจิตวิทยาศาสตร์ ซึ่งประกอบด้วยชุดกิจกรรมการเรียนรู้
จานวน 9 ชุด ดงั นี้

ชุดท่ี 1 เรอ่ื ง ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก
ชดุ ท่ี 2 เรอื่ ง การแบง่ ช้ันโครงสร้างโลก
ชดุ ที่ 3 เรอ่ื ง แนวคิดของทฤษฎที วีปเล่ือนและหลกั ฐานสนบั สนนุ
ชุดที่ 4 เรื่อง แนวคิดของทฤษฎีการแผข่ ยายพน้ื สมทุ รและหลกั ฐานสนับสนุน
ชดุ ท่ี 5 เรอ่ื ง การแปรสณั ฐานของแผ่นธรณี
ชุดท่ี 6 เรื่อง ธรณสี ณั ฐานและโครงสร้างทางธรณีท่เี กดิ จากการเคลอ่ื นทข่ี องแผ่นธรณี
ชดุ ท่ี 7 เรอ่ื ง ภเู ขาไฟระเบิด
ชดุ ท่ี 8 เรื่อง แผน่ ดนิ ไหว
ชุดท่ี 9 เรือ่ ง สึนามิ
2. ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์นี้เป็น ชุดท่ี 1 เร่ือง ข้อมูลในกำรศึกษำและแบ่งชั้น
โครงสร้ำงโลก ใช้เวลำ 2 ช่ัวโมง
3. ผู้ใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์น้คี วรศึกษาข้นั ตอนการใชช้ ุดกิจกรรมการเรียนรู้
อยา่ งละเอยี ดก่อนใช้
ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างย่ิงว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ชุดนี้ จะมีประโยชน์ต่อ
นักเรียนและผู้สนใจที่จะนาไปใช้สอนและฝึกเด็กในปกครองในการพัฒนากระบวนการเรียนรู้
วทิ ยาศาสตรใ์ หม้ คี ุณภาพมากยงิ่ ขึ้นตอ่ ไป

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ ค

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก

แผนภูมลิ ำดับข้นั ตอนกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรยี นรู้วิทยำศำสตร์

อา่ นคาชีแ้ จงและคาแนะนาในการใช้ชดุ กิจกรรมการเรียนร้วู ิทยาศาสตร์

ศึกษาตวั ชวี้ ดั และจดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ เสรมิ พืน้ ฐำน
ทดสอบกอ่ นเรียน ผมู้ ีพื้นฐำนต่ำ

ศึกษาชดุ กิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ตามข้นั ตอน

ประเมนิ ผลการจดั กิจกรรมการเรียนรู้จากชดุ กิจกรรม

ไมผ่ ่ำน ทดสอบหลังเรียน
กำรทดสอบ

ผำ่ นกำรทดสอบ

ศกึ ษาชดุ กิจกรรมการเรียนรวู้ ิทยาศาสตร์เรื่องต่อไป

แผนภมู ิลำดบั ขนั้ ตอนกำรเรยี นโดยใช้ชดุ กิจกรรมกำรเรยี นรู้วทิ ยำศำสตร์
ชุดท่ี 1 เรื่อง เรอื่ ง ข้อมูลในกำรศกึ ษำและแบง่ ชั้นโครงสรำ้ งโลก

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ ง

ชุดท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

คำชี้แจงกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรียนร้วู ิทยำศำสตรส์ ำหรบั ครู

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่ครูผู้สอนได้ศึกษาต่อไปน้ีคือ ชุดที่ 1 เรื่อง เร่ือง
ข้อมูลในกำรศึกษำและแบ่งช้ันโครงสร้ำงโลก ใช้เวลำในกำรทำกิจกรรม 2 ชั่วโมง ซ่ึงนักเรียน
จะได้สารวจ สังเกตและรวบรวม ข้อมูลมาสรุปเป็นองค์ความรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการ
สืบค้นข้อมูล กระบวนการทางสังคม ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ กระบวนการเผชิญ
สถานการณ์และแก้ปัญหา ผ่านทางกระบวนการกลุ่ม เพ่ือช่วยให้การดาเนินการจัดกิจกรรมการ
เรียนรู้บรรลจุ ดุ ประสงคแ์ ละมปี ระสทิ ธิภาพ ครูผูส้ อนควรดาเนินการดังนี้

1. ครูผู้สอนต้องศึกษาและทาความเข้าใจเก่ียวกับคาชี้แจงการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้
สาหรับครู และแผนการจัดการเรยี นรู้ เพ่ือท่ีครูผู้สอนสามารถนาชุดกิจกรรมการเรียนร้ไู ปใช้ในการ
จดั กิจกรรมการเรยี นรไู้ ด้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพ

2. ครูผ้สู อนเตรยี มสอื่ การเรียนการสอนใหพ้ ร้อม
3. ก่อนดาเนินการจัดกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ ครูต้องเตรียมชุดกิจกรรมการเรียนรู้ไว้
บนโต๊ะประจากลุ่มให้เรียบร้อยและเพียงพอกับนักเรียนในกลุ่มซึ่งนักเรียนจะได้รับคนละ 1 ชุด
ยกเวน้ ส่ือการสอนทีต่ อ้ งใชร้ ว่ มกนั
4. ครูต้องชี้แจงใหน้ ักเรียนรู้เกี่ยวกับบทบาทของนักเรียนในการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้
ดังนี้

4.1 ศกึ ษาบทบาทของนกั เรียนจากการปฏิบัติกจิ กรรมให้เข้าใจก่อนการเรยี นรู้โดยใช้
ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้

4.2 ปฏิบัติกิจกรรมตามลาดับขั้นตอน อ่านคาช้ีแจงจากใบกิจกรรม เพ่ือจะได้ทราบ
ว่าจะปฏิบัตกิ ิจกรรมอะไร อยา่ งไร

4.3 นักเรียนต้องตั้งใจปฏิบัติกิจกรรมอย่างเต็มความสามารถ ต้องให้ความร่วมมือ
ช่วยเหลอื ซึ่งกันและกนั ไมร่ บกวนผู้อ่นื และไม่ชักชวนเพื่อนให้ออกนอกลูน่ อกทาง

4.4 หลังจากปฏิบัติกิจกรรมแลว้ นักเรยี นจะตอ้ งจัดเกบ็ อปุ กรณท์ ุกช้นิ ให้เรียบร้อย
4.5 เม่ือมกี ารประเมนิ ผลนักเรยี นต้องปฏิบัติตนอยา่ งตัง้ ใจและรอบคอบ
5. การดาเนินการจัดกิจกรรมการเรยี นรู้แบบวัฏจักรการเรียนรู้ 7 ข้ัน (7E) แบ่งออกเป็น
7 ขั้นตอน ดังน้ี
5.1 ขัน้ ท่ี 1 ขัน้ ตรวจสอบความรเู้ ดิม
5.2 ข้ันท่ี 2 ขั้นสร้างความสนใจ
5.3 ขนั้ ท่ี 3 ขนั้ สารวจและคน้ หา

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ จ

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก
5.4 ขนั้ ท่ี 4 ขนั้ อธบิ ายและลงข้อสรปุ
5.5 ขน้ั ท่ี 5 ขน้ั ขยายความรู้
5.6 ขน้ั ท่ี 6 ขั้นประเมนิ
5.7 ขนั้ ท่ี 7 ขั้นนาความรูไ้ ปใช้
6. ขณะท่ีนกั เรียนทุกกลุ่มปฏิบัติกิจกรรม ครูไม่ควรพูดเสียงดัง หากมีอะไรจะพูดต้องพูด
เป็นรายกลมุ่ หรือรายบคุ คล ตอ้ งไม่รบกวนกิจกรรมของนกั เรยี นกลมุ่ อ่นื
7. ครูผู้สอนต้องเดินดูการทางานของนักเรียนแต่ละกลุ่มอย่างใกล้ชิด หากมีนักเรียนคน
ใดหรอื กลมุ่ ใดมีปญั หาควรเข้าไปให้ความช่วยเหลือจนปัญหานน้ั คล่ีคลายลง
8. การสรุปผลที่ได้จากกิจกรรมการเรียนรู้ควรเปน็ กิจกรรมร่วมของนักเรียนทุกกลุ่มหรือ
ตัวแทนของกลมุ่ ร่วมกัน ครคู วรเปดิ โอกาสใหน้ ักเรียนแสดงออกให้มากที่สุด
9. ประเมินผลการเรียนรูข้ องนักเรียน เพื่อตรวจสอบผลการเรียนรู้ของนกั เรียน

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ ฉ

ชุดที่ 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

คำชี้แจงกำรใช้ชุดกิจกรรมกำรเรยี นร้วู ทิ ยำศำสตรส์ ำหรับนกั เรยี น

ชุดกจิ กรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่นกั เรยี นได้ศึกษาต่อไปนี้คือ ชุดท่ี 1 เรื่อง ข้อมูลใน
กำรศึกษำและแบ่งชั้นโครงสร้ำงโลกซึ่งนักเรียนจะได้สารวจ สังเกต และรวบรวมข้อมูลมาสรุป
เป็นองค์ความรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล กระบวนการทางสังคม ทักษะ
กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ กระบวนการเผชิญสถานการณ์ และแกป้ ัญหา ผา่ นทางกระบวนการ
กลุม่ เพอ่ื ให้เกดิ ประโยชนส์ ูงสุด นักเรยี นควรปฏบิ ตั ิตามคาชีแ้ จง ดังต่อไปนี้

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ชดุ ท่ี 1 เร่ือง ข้อมูลในกำรศึกษำและแบ่งชั้น
โครงสรำ้ งโลก ใช้เวลำในกำรทำกิจกรรม 2 ชัว่ โมง

2. นักเรยี นทาแบบทดสอบกอ่ นเรยี น จานวน 10 ข้อ
3. นักเรยี นทากจิ กรรมเปน็ รายกลุม่ และศกึ ษาวธิ ดี าเนินกิจกรรมให้เขา้ ใจ
4. นกั เรยี นปฏิบัตกิ ิจกรรมในชุดกจิ กรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
5. นักเรยี นทากจิ กรรมในชดุ กจิ กรรมการเรยี นรใู้ หค้ รบ
6. นกั เรยี นทาแบบทดสอบหลังเรียน จานวน 10 ข้อ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเช่ียวชาญ ช

ชุดท่ี 1 ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

ชุดท่ี 1

ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก

สาระที่ 3 วิทยาศาสตร์โลกและอวกาศ
มาตรฐาน ว 3.2 เข้าใจองค์ประกอบและความสัมพันธ์ของระบบโลก
กระบวนการเปล่ียนแปลงภายในโลก และบนผวิ โลก ธรณีพบิ ัติ
ภัย กระบวนการเปลี่ยนแปลงลมฟ้าอากาศและภูมิศาสตร์โลก
รวมทงั้ ผลต่อสง่ิ มีชวี ติ และสิ่งแวดลอ้ ม

ตัวช้ีวัด
ว 3.2 ม.6/1 อธบิ ายการแบ่งชน้ั และสมบตั ิของโครงสร้างโลก พร้อมยกตัวอยา่ ง

ข้อมลู ท่สี นบั สนุน

จุดประสงค์การเรยี นรู้สตู่ วั ชว้ี ดั

1. สืบค้นและอธิบายข้อมูลที่สนับสนุนการแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก ตามองค์ประกอบทางเคมี
และการแบ่งช้ันโครงสร้างโลกตามสมบตั ิเชิงกล

2. วเิ คราะหข์ ้อมลู คลืน่ ไหวสะเทอื น และอธบิ ายการแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก และสมบัติเชงิ กล
ของโครงสร้างโลกแต่ละชนั้

3. สร้างแบบจา ลองโครงสรา้ งโลก และอธิบายสมบัติของโครงสร้างโลกในแต่ละชนั้ ได้
4. ประยุกต์ใช้หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเก่ียวกับข้อมูลในการศึกษาและแบ่งชั้น

โครงสร้างโลก ในการร่วมกิจกรรมการเรียนการสอนและนาความรู้ไปใช้ในชีวิตประจาวัน
(A)

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชีย่ วชาญ 1

ชุดท่ี 1 ขอ้ มูลในการศกึ ษาและแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

5. มีความสนใจใฝ่เรียนรู้หรืออยากรู้อยากเห็น ทางานร่วมกับผู้อ่ืนอย่างสร้างสรรค์ ยอมรับ
ความคดิ เห็นของผ้อู นื่ ได้ (A)

ลาดับความคิดต่อเนอ่ื ง
โครงสร้างโลก

การศึกษาโครงสร้างโลกศึกษาจากข้อมูลหลายด้าน เช่น องค์ประกอบทางเคมีของหิน
และแร่ อกุ กาบาตท่ีพบบนโลก ข้อมลู คล่ืนไหวสะเทือนทเ่ี คลอ่ื นท่ผี า่ นโลก



การศึกษาโครงสร้างโลกจากข้อมูลคล่ืนไหวสะเทือนท่ีเคลื่อนท่ีผ่านภายในโลกนั้นใช้
สมบัติของคลื่นในตัวกลางเป็นหลัก ซ่ึงแบ่งออกเป็น คล่ืนปฐมภูมิที่เคลื่อนท่ีผ่านตัวกลางได้
ทุกสถานะ และคล่ืนทุติยภูมิซึ่งไม่สามารถเคล่ือนท่ีผ่านตัวกลางท่ีมีสถานะเป็นของเหลวได้
โดยคล่นื ทงั้ สองชนิดจะเปล่ยี นแปลงความเรว็ เมือ่ เคลอ่ื นทผี่ า่ นตวั กลางต่างชนิดกนั



นักวิทยาศาสตร์ใช้ข้อมูลหาความหนาแน่นเฉลี่ยของโลกซ่ึงคานวณได้จากค่าความ
หนาแนน่ ของแร่เหลก็ จากอกุ กาบาตเหล็ก หินแข็งท่ีเคยอยู่ในระดับลึกใตเ้ ปลือกโลก และหิน
ท่ีพบบนโลก รวมทั้งข้อมูลความหนาของโครงสร้างโลกแต่ละชั้นท่ีได้จากการศึกษาคล่ืนไหว
สะเทือน จึงมีการแบ่งช้ันโครงสร้างโลกโดยใชท้ ั้งตามองค์ประกอบทางเคมี และสมบัติเชิงกล
เปน็ เกณฑ์ในการแบ่ง



การแบง่ โครงสรา้ งโลกโดยใชอ้ งคป์ ระกอบทางเคมแี บ่งได้เป็น 3 ช้นั ได้แก่ เปลือกโลก
เน้ือโลก และแก่นโลก โดยเปลือกโลกมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบของซิลิกอน
และออกซิเจน เน้ือโลกมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบของเหล็กและแมกนีเซียม
แก่นโลกมีองคป์ ระกอบหลักเป็นสารประกอบของ เหลก็ และนิกเกิล



การแบ่งโครงสร้างโลกตามสมบัติเชิงกลแบ่งได้เป็น 5 ชั้น ได้แก่ ธรณีภาค ฐานธรณี
ภาค มชั ฌิมภาค แก่นโลกช้ันนอก และแก่นโลกชัน้ ใน ซ่ึงแต่ละชน้ั มสี มบตั ิเชิงกลแตกต่างกัน
ซึ่งวิเคราะห์ได้จากความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนท่ีเปลี่ยนไปในแต่ระดับความลึกเมื่อ
เคลือ่ นทผี่ า่ นชนั้ โครงสร้างโลก

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 2

ชดุ ที่ 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

สาระสาคัญ

การศึกษาโครงสร้างโลกใช้ข้อมูลสาคัญในการสนับสนุนการแบ่งชั้นโครงสร้างโลกทั้งการ
แบ่งตามองค์ประกอบทางเคมีและการแบ่งตามสมบัติเชิงกล เช่น องค์ประกอบทางเคมีของหิน
และแร่ อุกกาบาตเหล็ก และข้อมูลคล่ืนไหวสะเทือนท่ีเคลื่อนที่ภายในโลก ซ่ึงข้อมูลดังกล่าวยัง
สามารถนามาใชอ้ ธิบายองค์ประกอบทางเคมแี ละสมบัติเชิงกลของโครงสรา้ งโลกแต่ละชน้ั

ทีม่ า : https://www.trueplookpanya.com/blog/content/63710/-blo-sciear-sci-
โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 3

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

แบบทดสอบก่อนเรียน

เรอ่ื ง ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก

รายวชิ าโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหสั วิชา ว30104 ชั้นมัธยมศกึ ษาปที ่ี 6

คาชีแ้ จง 1. แบบทดสอบฉบบั น้ี จานวน 10 ข้อ คะแนนเตม็ 10 คะแนน เวลาทใี่ ช้ 10 นาที
2. จงเลอื กคาตอบทีถ่ ูกต้องท่สี ุด แล้วเขียนเครอ่ื งหมาย  ลงในกระดาษคาตอบ

1. ข้อความในข้อใดไมถ่ กู ตอ้ ง
ก. ในปจั จุบนั ยังไม่สามารถสรปุ ได้วา่ โลกเกดิ ขึน้ ได้อยา่ งไร
ข. ทฤษฎตี า่ ง ๆ อาจถูกลม้ เลกิ ได้ เมอ่ื มีขอ้ มูลใหมท่ เี่ ชื่อถือได้มากกว่า
ค. แนวความคดิ ต่าง ๆ อาจถูกล้มเลกิ ได้ เมื่อมีข้อมูลใหม่ทเี่ ชอ่ื ถอื ได้มากกว่า
ง. กฎและทฤษฎเี ปน็ สิ่งท่ีไดร้ บั การพสิ ูจนแ์ ละยอมรบั แลว้ วา่ เป็นจรงิ จงึ ล้มเลกิ ไมไ่ ด้

2. อายุเทียบสัมพนั ธ์ (Relative age) หมายถึงอะไร
ก. อายหุ ินจรงิ
ข. อายหุ นิ เปรยี บเทียบ
ค. อายุซากดึกดาบรรพ์
ง. อายหุ ินที่มีซากดึกดาบรรพ์

2. โครงสรา้ งโลกแบ่งตามลักษณะมวลสารได้ช้ันใหญๆ่ สามช้ันอะไรบา้ ง
ก. ช้ันเปลือกโลก ใต้เปลือกโลก แกน่ โลก
ข. ช้นั เปลอื กโลก เนอ้ื โลก ธรณภี าค
ค. ชน้ั เปลือกโลก เน้ือโลก หินหนดื
ง. ชั้นเปลือกโลก เน้ือโลก แก่นโลก

3. ช้นั เปลอื กโลก (Crust) มสี ว่ นประกอบใดบ้าง
ก. เปลือกโลกภาคพ้นื ทวปี
ข. เปลอื กโลกภาคพ้ืนมหาสมุทร
ค. เปลือกโลกใต้มหาสมทุ ร
ง. ทั้งขอ้ ก. และ ค.

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 4

ชุดท่ี 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

4. เปลือกโลกภาคพน้ื ทวปี ประกอบไปด้วยอะไรบ้าง
ก. ซิลคิ อนและซลิ กิ า
ข. เหลก็ และทองแดง
ค. ซลิ ิคอนและอะลมู ินา
ง. ซลิ คิ อนและแมกนีเซียม

5. เปลือกโลกแบ่งออกเปน็ 2 บริเวณคือบรเิ วณใด
ก. เปลือกโลกช้ันนอกและเปลือกโลกชัน้ ใน
ข. เปลือกโลกภาคพื้นดินและเปลือกโลกภาคพน้ื นา้
ค. เปลือกโลกภาคพน้ื ทวปี และเปลือกโลกภาคพ้นื น้า
ง. เปลอื กโลกภาคพ้นื ทวปี และเปลอื กโลกใตม้ หาสมุทร

6. ช้นั เนือ้ โลกส่วนบนกับชน้ั เปลือกโลกรวมกนั เรียกว่าอะไร
ก. แมนเทลิ
ข. ธรณภี าค
ค. ธรณภี าคพนื้ ทวปี
ง. ธรณภี าคพ้ืนเปลือกโลก

7. เปลอื กโลกใต้มหาสมทุ รประกอบด้วยธาตุอะไรบา้ ง
ก. ซิลิคอนและเหล็ก
ข. ซิลคิ อนและซิลกิ า
ค. ซลิ คิ อนและอะลมู ินา
ง. ซลิ คิ อนและแมกนีเซียม

8. แกน่ โลกชน้ั ในประกอบด้วยส่วนใดบา้ ง
ก. โลหะเหลก็ และนกิ เกลิ แข็งรอ้ น
ข. โลหะเหลก็ และนิกเกิลเหลวรอ้ น
ค. โลหะเหลก็ และแมกนเี ซียมแข็งรอ้ น
ง. โลหะเหลก็ และแมกนเี ซยี มเหลวรอ้ น

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 5

ชุดที่ 1 ข้อมูลในการศึกษาและแบ่งช้นั โครงสร้างโลก
9. ช้ันบนสุดของเนื้อโลกมีลักษณะอย่างไร

ก. เปน็ หินทเี่ กดิ จากการเย็นตัวลงแล้ว บางส่วน
ข. เปน็ หนิ ทีเ่ กิดจากการหลอมเหลวและกาลังเป็นหินหนดื
ค. เปน็ หินทีเ่ กิดจากการอดั ตัวมรี พู รุน บางส่วนเปน็ หินเปราะ
ง. เป็นหนิ ทเ่ี กิดจากการอัดตวั จนแกร่ง แต่บางสว่ นเป็นช้ันหินจงึ เกดิ รอยแตก
10. ทฤษฎใี ดนาไปอธบิ ายถึงการเกิดแผ่นดนิ ไหว มหาสมุทรและซากส่ิงมชี ีวติ ที่ทบั ถมในหิน
บนเปลอื กโลก
ก. ทฤษฎกี ารแปรสัณฐานแผ่นธรณภี าค
ข. ทฤษฎกี ารเล่ือนไหลของแผ่นทวีป
ค. ทฤษฎกี ารขยายตวั ของแผ่นทวปี
ง. ทฤษฎีการหดตัวของแผ่นทวีป

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 6

ชุดท่ี 1 ข้อมูลในการศึกษาและแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

บตั รเนอื้ หา
ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์
ชุดท่ี 1 ขอ้ มูลในการศกึ ษาและแบง่ ชัน้ โครงสรา้ งโลก
ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

รูปที่ 1.1 โครงสร้างโลก
ทีม่ า : หนังสือเรียนรายวชิ าพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ (หนา้ 88)

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธิการ
โลกของเราเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลาทั้งบริเวณพ้ืนผิวโลกและภายในโลก ในช่วง
ระยะเวลาประมาณ 4,500 ล้านปีที่ผ่านมา การเปล่ียนแปลงดังกล่าวส่งผลให้เกิดภูมิประเทศรูปท่ี
แบบตา่ ง ๆ และธรณพี บิ ัติภัย เช่น แผ่นดนิ ไหว ภูเขาไฟระเบิด ซึ่งปรากฏการณเ์ หลา่ นีส้ ่งผลท้งั ท่ีเป็น
ประโยชน์และเป็นอันตรายต่อส่ิงมีชีวิตและส่ิงแวดล้อม ดังนั้นมนุษย์จึงพยายามทาความเข้าใจ
ปรากฏการณ์ตา่ ง ๆ ทเ่ี กิดขน้ึ บนโลก โดยเริ่มจากการศกึ ษาลักษณะโครงสรา้ งภายในโลก
โลกเป็นดาวเคราะห์หิน ดวงหนึ่งท่ีเกิดข้ึนเม่ือประมาณ 4,500 ล้านปีก่อนในระบบ
สุริยะ โลกเร่ิมกาเนิดโดยการพอกพูนมวลจากการปะทะและหลอมรวมกันของวัตถุท่ีเหลือจากการ
ก่อตวั ของดวงอาทติ ย์ จนทาให้โลกมีขนาดใหญข่ ้ึนและมีมวลมากข้ึน ซง่ึ ในชว่ งต้นของการกาเนิดโลก

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 7

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

นั้น โลกมีอุณหภูมิสูงทาให้สสารต่าง ๆ หลอมเข้าด้วยกัน ต่อมาอุณหภูมิค่อย ๆ ลดลง สสาร
จึงแยกช้ันจากกันตามความหนาแน่น โดยสสารท่ีเป็นธาตุหนัก มีความหนาแน่นมาก เช่น เหล็ก
นิกเกิลจะรวมตัวอยู่บริเวณใจกลางโลก ส่วนธาตุที่น้าหนักเบากว่า มีความหนาแน่นน้อยกว่า เช่น
ซลิ ิกอน อะลูมิเนยี ม แมกนีเซียมมีการรวมตัวกันอยู่บริเวณรอบนอก ขณะเดียวกันอุณหภูมิของโลกมี
การลดลงอย่างช้า ๆ โดยท่ีส่วนนอกสุดของโลกมีอุณหภูมิลดลงและแข็งตัวเร็วกว่าส่วนอ่ืน
กระบวนการท่ีกล่าวมาทั้งหมดนีท้ าให้โลกเกิดการแบ่งช้ัน ดังรูปที่ 1.2 นักเรียนคิดวา่ นกั วิทยาศาสตร์
ใชข้ ้อมลู หรือหลกั ฐานใดบา้ งมาสนบั สนนุ การแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลกแต่ละชนั้

รูปที่ 1.2 กระบวนการกาเนดิ โลกท่ที าใหโ้ ลกเกิดการแบ่งช้ัน
ทีม่ า : หนงั สอื เรยี นรายวชิ าพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์วทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หนา้ 89)

สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

(ก) ช่วงตน้ ของการกาเนดิ โลกท่ีเกิดจากการปะทะและหลอมรวมกันของวัตถุท่ีเหลอื อยจู่ ากการ
กอ่ ตวั ของดวงอาทติ ย์

(ข) ชว่ งทีอ่ ุณหภูมขิ องโลกเร่ิมลดตา่ ลงทาให้ผิวช้นั นอกสุดเกดิ การแขง็ ตัว
(ค) โครงสร้างภายในโลกท่แี บง่ เป็นช้นั ๆ

นกั วิทยาศาสตร์สนใจท่จี ะศกึ ษาโครงสรา้ งโลกมาเปน็ เวลานาน เซอร์ไอแซค นวิ ตน้ (Sir
Isaac Newton) เป็นนักวิทยาศาสตร์ท่ีมีบทบาทสาคัญในการศึกษาโครงสร้างโลก จากการที่นิวตัน
ศึกษาความโน้มถ่วงของโล กในเว ลาต่อมานักวิทยาศาสตร์ ใช้กฎแรงโน้มถ่ว งส ากลของนิวตั น
คานวณหาความหนาแน่นเฉลี่ยของโลก พบว่าความหนาแน่นเฉลี่ยของโลกมคี ่าเป็น 2 เท่าของความ
หนาแน่นของหินบนผวิ โลก จึงสันนิษฐานว่าโลกไมไ่ ด้เป็นเนอ้ื เดียวกันทั้งหมด และส่วนที่อยู่ลึกลงไป
ภายในโลกนา่ จะมีความหนาแน่นมากกว่าหนิ บนผวิ โลก

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 8

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

ต่อมานักวิทยาศาสตร์ได้มีการสารวจหินบนเปลือกโลกและศึกษาหินท่ีเกิดจากการ
ระเบิดของภูเขาไฟ พบว่าสมบัติทางกายภาพและองค์ประกอบทางเคมีของหินบนเปลือกโลกคล้าย
กับหินที่เกิดจากการระเบิดของภูเขาไฟ แต่เม่ือเทียบกับหินแปลกปลอม (xenolith) ที่ถูกพาข้ึนมา
พร้อมลาวา พบวา่ มีสมบัตทิ างกายภาพและองค์ประกอบทางเคมีแตกตา่ งออกไป นอกจากน้ีจากการ
เจาะสารวจทาให้ทราบว่าโลกมีอุณหภูมิและความดันเพ่ิมข้ึนตามระดับความลึก และจากการระเบิด
ของภเู ขาไฟทาใหท้ ราบว่าภายใต้ผวิ โลกลงไปบางส่วนมหี ินหลอมเหลว

รูปที่ 1.3 อกุ กาบาตเหลก็ แคมโป เดล เชียโล (Campo del Cielo) ประเทศอารเ์ จนตนิ า
ที่มา : หนงั สอื เรยี นรายวิชาพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์วิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หนา้ 91)

สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธกิ าร
นักวิทยาศาสตร์สามารถศึกษาการแบ่งช้ันโลกตามโครงสร้างโลก โดยการใช้คล่ืนไหว
สะเทือน ซงึ่ มี 2 ประเภทไดแ้ ก่ คลื่นปฐมภูมิ และคลนื่ ทตุ ยิ ภูมิ
ประวตั ิลาดบั การศึกษาโครงสรา้ งโลก
- นิวตัน (Newton) ค้นพบวิธีการคานวณค่าความหนาแน่นเฉลี่ยของโลก และพบว่ามี
ค่าประมาณ 2 เท่าของความหนาแน่นของหินบนผวิ โลก
- นกั วิทยาศาสตร์สารวจโครงสร้างโลก จากสิ่งทร่ี ะเบิดออกมาจากภูเขาไฟ ซ่ึงแสดงว่า
บางบริเวณภายในโลกมคี วามร้อน และความดันที่หลอมเหลวหินได้
- มีการวัดอุณหภูมใิ นบรเิ วณเหมืองลึก และภายในหลมุ เจาะ พบว่าอุณหภูมภิ ายในโลก
สูงขน้ึ ตามระดับความลึกจากผวิ โลก

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 9

ชุดท่ี 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งช้นั โครงสร้างโลก
ปัจจุบันยังไม่มีเทคโนโลยีใด ท่ีสามารถเก็บตัวอย่างและข้อมูลสภาพแวดล้อมภายใน
โลก ท่ีระดับความลึกมากๆ ได้ แต่มนุษย์พยายามหาข้อมูลจากหลายๆ วิธี เช่น ศึกษาจากการเจาะ
สารวจ การศึกษาชุดหินโอฟิโอไลต์ การศึกษาหินภูเขาไฟ การศึกษาองค์ประกอบทางเคมี
ของอุกกาบาตท่ีตกบนโลก ตัวอย่างหินจากดวงจันทร์ เป็นต้น หรือศึกษาสมบัติภายในโลกทางอ้อม
จากคลื่นไหวสะเทือนที่เกิดจากแผ่นดินไหว คล่ืนท่ีมนุษย์สร้างขึ้น และการวัดค่าแรงโน้มถ่วงบริเวณ
ผิวโลก เป็นต้น

รูปท่ี 1.4 โครงสรา้ งภายในของโลก
ภาพ : shutterstock.com

ทมี่ า : https://www.trueplookpanya.com/learning/detail/34151
นกั วิทยาศาสตร์ทราบลักษณะโครงสร้างโลกได้ จากการศึกษาข้อมลู คล่ืนแผ่นดินไหว หรือท่ี
เรียกวา่ คล่นื ไหวสะเทอื น และศึกษาขอ้ มูลต่างๆ ที่ได้จากแผน่ ดินไหวและภูเขาไฟระเบดิ
คลน่ื ไหวสะเทือนเป็นคล่ืนทีเ่ คลื่อนที่ผา่ นตัวกลาง และมีการส่งผ่านพลังงานผ่านอนุภาคของ
ตวั กลาง อนุภาคของตัวกลางมีการเคลื่อนท่ี แต่ไม่ได้เคล่ือนท่ีตามคลนื่ ไปดว้ ย
คลน่ื ไหวสะเทอื น แบ่งออกเปน็ 2 ประเภท ไดแ้ ก่

1. คล่ืนในตัวกลาง (Body wave) เป็นคลื่นที่มีจุดกาเนิดอยภู่ ายในโลก และเคล่ือนท่ี
ผา่ นโครงสร้างภายในโลก คลนื่ ในตัวกลางแบง่ เปน็ 2 ชนิดไดแ้ ก่

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 10

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มูลในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

- คล่ืนปฐมภูมิ (Primary waves, P waves) มีลักษณะเป็นคลื่นตามยาว อนุภาค
ตัวกลางเคล่ือนที่ไปแนวเดียวกับทิศทางการเคลื่อนท่ีของคลื่น สามารถเคล่ือนที่ผ่านตัวกลางได้ทุก
สถานะ มีความเรว็ มากกวา่ คลื่นทุติยภูมิ

- คล่ืนทุติยภูมิ (Secondary waves, S waves) มีลักษณะเป็นคลื่นตามขวาง อนุภาค
ตัวกลางเคลื่อนท่ีในทิศทางตั้งฉากกับทิศทางการเคลื่อนที่ของคล่ืน เคล่ือนที่ผ่านได้เฉพาะตัวกลางที่
เป็นของแข็งเทา่ น้นั

2. คล่ืนพื้นผิว (Surface wave) เป็นคลื่นที่เคล่ือนที่ตามแนวผิวโลกหรือใกล้ผิวโลก
เม่ือคลื่นไหวสะเทือนเคลื่อนที่ผ่านส่วนต่างๆ ของโลก จะเกิดการหักเห สะท้อน บริเวณรอยต่อของ
ชัน้ โครงสร้างโลก ที่ประกอบด้วยหินหรือสารท่ีมีสมบัติแตกต่างกัน ทาให้สามารถแบ่งโครงสร้างโลก
เปน็ ช้ันได้

จากการศึกษาข้างต้นยังไม่ทาให้ทราบถึงข้อมูลของโครงสร้างโลกในระดับลึกได้
นกั วิทยาศาสตร์จึงใช้ความรู้จากทฤษฎีกาเนดิ ระบบสุรยิ ะ และสมบตั ิของคล่ืนไหวสะเทือน (seismic
wave) มาชว่ ยในการศกึ ษา

จากการศึกษาองค์ประกอบทางเคมีและความหนาแน่นของอุกกาบาตเหล็ก (iron
meteorite) ที่พบในระบบสุริยะดังรูปท่ี 1.4 พบว่ามีองค์ประกอบหลักทางเคมีเป็นเหล็กและนิกเกิล
เม่ือนาคา่ ความหนาแน่นของอกุ กาบาตเหลก็ และหินบนเปลือกโลกไปคานวณและเปรียบเทียบกับค่า
ความหนาแน่นของโลกที่ได้คานวณไว้ พบว่ามีค่าใกล้เคียงกันและเมื่อเช่ือมโยงทฤษฎีกาเนิดระบบ
สุริยะ ที่กล่าวว่า อุกกาบาตเป็นวัตถุที่เหลือจากการกาเนิดระบบสุริยะ จึงทาให้นักวิทยาศาสตร์
สันนษิ ฐานวา่ ส่วนหนึ่ง

ของวัสดุก่อกาเนิดโลกจะมีองค์ประกอบเป็นเหล็กและนิกเกิล จึงนามาสู่ข้อสรุปว่า
สว่ นหนง่ึ ภายในโลกมอี งค์ประกอบหลกั ทางเคมเี ปน็ เหล็กและนิกเกลิ

นอกจากน้ีนักวิทยาศาสตร์ได้นาสมบัติของคล่ืนไหวสะเทือนมาศึกษาสมบัติเชิงกลของ
โครงสร้างโลก คลื่นไหวสะเทือนเป็นคล่ืนกลท่ีเกิดจากแรงส่ันสะเทือนจากแผ่นดินไหวหรือคล่ืนกล
ท่ีมนุษย์สร้างข้ึน คลื่นไหวสะเทือนแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ คล่ืนในตัวกลาง (body wave)
และคลนื่ พื้นผิว (surface wave) ทั้งนใ้ี นการศกึ ษาโครงสร้างโลกน้นั ใชส้ มบตั ิของคลนื่ ในตัวกลางเป็น
หลักซึ่งแบ่งออกเป็น คล่ืนปฐมภูมิ (primary wave, P-wave) และ คลื่นทุติยภูมิ (secondary
wave, S-wave) โดยคล่นื ปฐมภมู แิ ละคลน่ื ทตุ ิยภูมิมสี มบตั ดิ ังน้ี

คลื่นปฐมภูมิ เป็นคล่ืนตามยาว สามารถความแข็งแกร่ง (stiffness) ในที่นี้คือการ
เคลื่อนท่ีผ่านตัวกลางได้ทุกสถานะ เม่ือเคล่ือนท่ีตอบสนองของโครงสร้างโลกแต่ละช้ันผ่านตัวกลาง
ทาให้อนุภาคของตัวกลางเกิดการอัดเมื่อคลื่นไหวสะเทือนเคล่ือนที่ผ่านและขยายในทิศทางเดียวกับ

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 11

ชดุ ที่ 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก
การเคลื่อนที่ของคล่ืนเทียบได้กับลักษณะการอัดและขยายของขดลวดสปริงไปตามแนวยาว ดังรูป
ท่ี 1.5 นอกจากนี้

รปู ท่ี 1.5 แสดงลกั ษณะการเคลอื่ นทข่ี องคลน่ื ปฐมภมู ิเทียบกบั ลักษณะการเคลอื่ นที่ของคลื่น
ทีเ่ กิดจากขดลวดสปรงิ ถูกอัดขยาย

ท่มี า : หนงั สอื เรียนรายวชิ าพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ (หน้า 93)
สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
คลื่นปฐมภูมิยังเป็นคลื่นไหวสะเทือนท่ีมีความเร็วมากท่ีสุด และเดินทางมาถึง

เครื่องตรวจวัดเป็นอันดับแรกคล่ืนทุติยภูมิ เป็นคล่ืนตามขวาง เคลื่อนที่ผ่านได้เฉพาะตัวกลาง
ที่มีสถานะเป็นของแข็งเมื่อเคลื่อนที่ผ่านตัวกลางทาให้อนุภาคของตัวกลางส่ันต้ังฉากกับ ทิศทางการ
เคลอ่ื นท่ีของคลนื่ เทียบได้กบั ลักษณะการสะบัดขดลวดสปริงไปทางซ้ายและขวาสลับกนั ดงั รูปที่ 1.6
คลื่นทุติยภูมิเคล่ือนที่ได้ข้ากว่าคล่ืนปฐมภูมิ จึงเป็นคล่ืนท่ีเดินทางมาถึงเคร่ืองตรวจวัดได้เป็น
อันดับสอง

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 12

ชุดที่ 1 ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

รูปท่ี 1.6 แสดงลกั ษณะการเคลอ่ื นทข่ี องคลน่ื ทตุ ิยภูมิเทียบกบั ลกั ษณะการเคล่ือนทีข่ องคล่นื
ท่ีเกิดจากการสะบดั สปริง

ท่มี า : หนงั สือเรยี นรายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตรว์ ทิ ยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หนา้ 93)
สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธิการ
การศึกษาโครงสร้างโลกใช้ข้อมูลด้านต่าง ๆ เช่น องค์ประกอบทางเคมีของหินและแร่

องค์ประกอบทางเคมีของอุกกาบาต ข้อมูลคล่ืนไหวสะเทือนที่เคลื่อนที่ผ่านโลก ทาให้แบ่งชั้น
โครงสร้างโลกได้ 2 แบบ คือ โครงสร้างโลกตามองค์ประกอบทางเคมี จะแบ่งได้เป็น 3 ชั้น ได้แก่
เปลือกโลก เนื้อโลก และแก่นโลก และโครงสร้างโลกตามสมบัติเชิงกล จะแบ่งได้เป็น 5 ช้ัน ได้แก่
ธรณีภาค ฐานธรณีภาค มัชฌิมภาค แก่นโลกชั้นนอก และแก่นโลกชั้นใน โดยหากเปรียบเทียบการ
แบ่งชั้นโครงสรา้ งโลกตามเกณฑ์ท้ังสองแบบไดด้ ังรูปที่ด้านล่าง ส่วนของเปลือกโลกและเน้ือโลกตอน
บนสดุ คอื ธรณีภาค เนอื้ โลกตอนบน คือฐานธรณภี าค เนอ้ื โลกตอนลา่ งคือ มชั ฌิมภาค และหาก แบ่ง
ตามสมบัตเิ ชงิ กลจะแบ่งแกน่ โลกออกเปน็ แก่นโลกช้นั นอก และแก่นโลกช้ันใน

การแบ่งช้ันโครงสร้างโลกโดยใช้ข้อมูลคล่ืนไหวสะเทือนเป็นเกณฑ์ สามารถนามาอธิบาย
ช้ันต่าง ๆ ของโครงสร้างโลกได้แตกต่างจากการใช้เกณฑ์องค์ประกอบทางเคมี นอกจากทาให้แบ่ง
ชั้นโครงสร้างโลกได้ละเอียดขึ้นแล้วยังเป็นข้อมูลพื้นฐานในการอธิบายเก่ียวกับการเคลื่อนที่ของ
แผน่ ธรณี และการเกดิ ธรณพี บิ ตั ิภัยอกี ด้วย

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 13

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก
ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

โลกเป็นดาวเคราะห์หิน (terestrial planet) ดวงหน่ึงที่เกิดข้ึนเม่ือประมาณ 4,500 ล้านปี
ก่อนในระบบสุริยะโลกเร่ิมกาเนิดโดยการพอกพูนมวลจากการปะทะและหลอมรวมกันของวัตถุที่
เหลือจากการก่อตัวของดวงอาทิตย์จนทาให้โลกมีขนาดใหญ่ข้ึนและมีมวลมากขึ้นซึ่งในช่วงต้นของ
การกาเนิดโลกน้ันโลกมีอุณหภูมิสูงทาให้สสารต่าง ๆ หลอมเข้าด้วยกันต่อมาอุณหภูมิค่อย ๆ ลดลง
สสารมีการแยกจากกันตามความหนาแน่นโดยสสารท่ีเป็นธาตุหนักมีความหนาแน่นมากเช่นเหล็ก
นิกเกิลจะรวมตัวอยู่บริเวณใจกลางโลกส่วนธาตุท่ีน้าหนักเบากว่ ามีความหนาแน่นน้อยกว่าเช่น
ซิลิกอนอะลูมิเนียมแมกนีเซียมมีการรวมตัวกันอยู่บริเวณรอบนอกขณะเดียวกันอุณหภูมิของโลกมี
การลดลงอย่างช้า ๆ โดยที่ส่วนนอกสุดของโลกมีอุณหภูมิลดลงและแข็งตัวเร็วกว่าส่วนอ่ืน
กระบวนการที่กล่าวมาท้ังหมดน้ีทาให้โลกเกิดการแบ่งชั้นดังรูปที่ 1.7 นักวิทยาศาสตร์ใช้ข้อมูลหรือ
หลกั ฐานใดบ้างมาสนบั สนุนการแบ่งช้ันโครงสร้างโลกแตล่ ะชนั้

รปู ที่ 1.7 โครงสรา้ งของโลก
ทีม่ า : https://ngthai.com/science/23866/structureofearth/
นักวิทยาศาสตร์มีความสนใจที่จะศึกษาโครงสร้างโลกมาเป็นเวลานานเซอร์ไอแซคนิวตัน
(Sir Isaac Newton) เป็นนักวิทยาศาสตร์ที่มีบทบาทสาคัญในการศึกษาโครงสร้างโลกจากการท่ี
นิวตันศึกษาความโน้มถ่วงของโลก ซึ่งในเวลาต่อมานักวิทยาศาสตร์ใช้กฎแรงดึงดูดระหว่างมวลของ
นวิ ตันคานวณหาความหนาแน่นเฉลี่ยของโลกพบว่าความหนาแน่นเฉลี่ยของโลกมีค่าเป็น 2 เท่าของ

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 14

ชุดท่ี 1 ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

ความหนาแน่นของหินบนผิวโลก จึงสันนษิ ฐาน ว่าโลกไม่ได้เป็นเน้ือเดียวกันทัง้ หมดและส่วนท่ีอยู่ลึก
ลงไปภายในโลกน่าจะมคี วามหนาแนน่ มากกวา่ หนิ บนผิวโลก

ต่อมานักวิทยาศาสตร์ได้มีการสารวจหินบนเปลือกโลกและศึกษาหินท่ีเกิดจากการระเบิด
ของภูเขาไฟพบว่าสมบัติทางกายภาพและองค์ประกอบทางเคมีของหินบนเปลือกโลกคล้ายกับหินท่ี
เกิดจากการระเบิดของภูเขาไฟ แต่เมื่อเทียบกับหินแปลกปลอม (xenolith) ท่ีถูกพาข้ึนมาพร้อม
ลาวาพบว่ามีสมบัติทางกายภาพและองค์ประกอบทางเคมีแตกต่างออกไปนอกจากนี้จากการเจาะ
สารวจทาให้ทราบว่าโลกมีอุณหภูมิและความดันเพิ่มข้ึนตามระดับความลึกและจากการระเบิด
ของภเู ขาไฟทาใหท้ ราบวา่ ภายใตผ้ ิวโลกลงไปบางสว่ นมีหนิ หลอมเหลว

หินแปลกปลอมคืออะไร โดยท่ัวไปหินแปลกปลอมหมายถึงเศษของหินท้องที่ท่ีเข้าไปอยู่ใน
แมกมาหรือลาวา แตข่ ้อมูลท่ีใช้ในการศกึ ษาโครงสร้างโลกน้ันหนิ แปลกปลอมนี้เป็นเศษหินแข็งท่ีมีต้น
กาเนิดอยู่ในระดับลึกใต้เปลือกโลกซึ่งพบปนอยู่ในเนื้อของมวลหินอัคนีท่ีเกิดจากการปะทุของลาวา
ข้นึ มาบนผวิ โลกและประกอบด้วยแรท่ ี่มธี าตุเหล็กและแมกนเี ซยี มปริมาณมากกวา่ หนิ บนเปลอื กโลก

จากการศึกษาข้างต้นยังไม่ทาให้ทราบถึงข้อมูลของโครงสร้างโลกในโลกระดับลึกได้
นกั วิทยาศาสตร์จึงใช้ความรู้จากทฤษฎีกาเนิดระบบสุริยะและสมบัติของคล่ืนไหวสะเทือน (Seismic
waves) มาช่วยในการศึกษา

รปู ที่ 1.8 หนิ แปลกปลอม
ทีม่ า : หนงั สือเรียนรายวชิ าพืน้ ฐานวทิ ยาศาสตรว์ ทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ (หนา้ 90)

สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธกิ าร

จากการศึกษาองค์ประกอบทางเคมีและความหนาแน่นของอุกกาบาตเหล็ก ( iron
rneteorites) ทพ่ี บในระบบสรุ ยิ ะดังรูปท่ี 1.8 พบว่ามีองคป์ ระกอบหลกั ทางเคมีเป็นเหล็กและนิกเกิล
และเมื่อนาค่าความหนาแน่นของอุกกาบาตเหล็กและหินบนเปลือกโลกไปคานวณและเปรียบเทียบ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 15

ชดุ ที่ 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

กับค่าความหนาแน่นของโลกที่นักวิทยาศาสตร์ได้คานวณไว้พบว่ามีค่าใกล้เคียงกันและเมื่อเช่ือมโยง
ทฤษฎีกาเนิดระบบสุริยะท่ีกล่าวว่าอุกกาบาตคือวัตถุที่เหลือจากการกาเนิดระบบสุริยะจึงทาให้
นักวิทยาศาสตร์สันนิษฐานว่าส่วนหนึ่งของวัสดุก่อกาเนิดโลกจะมีองค์ประกอบเป็นเหล็กและนิกเกิล
จึงนามาสขู่ อ้ สรปุ วา่ ภายในโลกมีองคป์ ระกอบทางเคมีเปน็ เหลก็ และนิกเกิล

รปู ท่ี 1.9 อกุ กาบาตเหล็กแคมโปเดลเขียโล (Campo del Cielo) ประเทศอาร์เจนตินา
ทม่ี า : หนังสอื เรียนรายวชิ าพืน้ ฐานวิทยาศาสตรว์ ิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หน้า 91)

สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธิการ

นักวิทยาศาสตร์ได้นาสมบัติของคลื่นไหวสะเทือนมาศึกษาสมบัติเชิงกลของโครงสร้างโลก
คลื่นไหวสะเทอื นเป็นคลืน่ กลทเี่ กิดจากแรงส่ันสะเทือนจากแผ่นดนิ ไหวหรือทีม่ นษุ ย์สรา้ งขนึ้ คล่นื ไหว
สะเทือน แบ่งออกเป็น 2 ประมาทคือคลื่นในตัวกลาง (body waves) และคลื่นพื้นผิว (surface
Waves) ท้ังน้ีในการศึกษาโครงสร้างโลกน้ันใช้สมบัติของคลื่นในตัวกลางเป็นหลัก ซ่ึงแบ่งออกเป็น
คล่ืนปฐมภูมิ (primary wave), P-Wave) และทุติยภูมิ (secondary wave, S-wave) โดยคลื่นปฐม
ภูมิและทตุ ยิ ภูมมิ ีสมบตั ิ ดังน้ี

คลื่นปฐมภูมิ เป็นคล่ืนตามยาวสามารถเคล่ือนท่ีผ่านตัวกลางได้ทุกสถานะเม่ือเคลื่อนท่ีผ่าน
ตัวกลางทาใหอ้ นภุ าคของตัวกลางเกิดการอดั และขยายในทศิ ทางเดยี วกับการเคลื่อนทีข่ องคลื่นเทยี บ
ได้กับลักษณะการอัดและขยายของขดลวดสปริงไปตามแนวยาว นอกจากน้ีคลื่นปฐมภูมิยังเป็นคลื่น
ไหวสะเทอื นทม่ี ีความเร็วมากที่สดุ และเดินทางมาถึงเครอ่ื งตรวจวดั เปน็ อนั ดบั แรก

คล่ืนทุติยภูมิ เป็นคลื่นตามขวางเคล่ือนที่ผ่านได้เฉพาะตัวกลางที่มีสถานะเป็นของแข็งเม่ือ
เคลื่อนที่ผ่านตัวกลางทาให้อนุภาคของตัวกลางสัน่ ตงั้ ฉากกบั ทิศทางการเคลื่อนทขี่ องคลน่ื เทียบไดก้ ับ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ียวชาญ 16

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งชั้นโครงสร้างโลก
ลักษณะการสะบัดขดลวดสปริงไปทางซ้ายและขวาสลับกัน คล่ืนทุติยภูมิเคลื่อนท่ีได้ช้ากว่าคล่ืน
ปฐมภูมิจงึ เป็นคล่ืนทเ่ี ดินทางมาถึงเครอ่ื งตรวจวดั ได้เป็นอันดับสอง

เม่ือคล่ืนปฐมภูมิและคลื่นทุติยภูมิเคลื่อนท่ีผ่านตัวกลางต่างชนิดกัน หรือตัวกลางที่มีความ
หนาแน่นไม่เท่ากนั คลนื่ จะมคี วามเร็วเปลยี่ นไป เกิดการหกั เหและ/หรอื สะทอ้ น ท่ีบริเวณรอยต่อของ
ตัวกลางน้ัน

เมื่อคล่ืนปฐมภูมิและคล่ืนทุติยภูมิเคล่ือนที่ผ่านตัวกลางต่างชนิดกันหรือตัวกลางท่ีมีความ
หนาแน่นไม่เท่ากัน คลื่นจะมีความเร็วเปลี่ยนไปรวมทั้งเกิดการหักเหและ/หรือสะท้อนที่บริเวณ
รอยตอ่ ของตัวกลางนั้นคลืน่ ไหวสะเทือนทเ่ี คล่อื นท่ีผา่ นภายในโลกจงึ มีทิศทางทเ่ี ปล่ียนแปลงไปดังรูป
ท่ี 1.10 ทาให้ทราบว่าภายในโลกมีการแบง่ เป็นชั้น ๆ ตามสถานะและความหนาแนน่ ท่ีแตกต่างกนั

รูปท่ี 1.10 การเคลื่อนที่ของคลน่ื ไหวสะเทือนเม่อื ผา่ นภายในโลก
ทม่ี า : หนังสอื เรียนรายวชิ าพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตรว์ ิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หน้า 94)

สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
นกั วิทยาศาสตร์ต้ังสมมติฐานว่าหากภายในโลกเป็นเน้ือเดียวกันโดยตลอดคล่ืนไหวสะเทือน
ที่เคล่ือนท่ีผ่านภายในโลกจะมีความเร็วคงท่ีและเดินทางเป็นเส้นตรงดังรูปท่ี 1.11 (ก) แต่ถ้าวัสดุ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ 17

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก
ภายในโลกมีความหนาแน่นและความดันเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ ตามระดับความลึกคลื่นไหวสะเทือน
จะเคล่ือนผ่านภายในโลกด้วยความเร็วท่ีเพ่ิมข้ึนตามการเพิ่มขึ้นของความหนาแน่นและความดัน
และเส้นทางการเคลื่อนที่ของคล่ืนจะไม่เป็นเส้นตรงดังรูปท่ี 1.11 (ข) แต่จากการศึกษาการเคลื่อนท่ี
ของคล่นื ไหวสะเทอื นผ่านภายในโลก พบว่ามลี กั ษณะดังรูปท่ี 1.11 (ค) ทาให้สันนิษฐานวา่ ภายในโลก
อาจแบ่งเป็นช้ัน ๆ ตามสถานะและความหนาแนน่ ทแ่ี ตกตา่ งกนั

(ก) แต่ถ้าวัสดุภายในโลกมีความหนาแน่นและความดันเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ ตามระดับความลึก
คลน่ื ไหวสะเทือน

(ข) แต่จากการศึกษาการเคลื่อนท่ขี องคล่ืนไหวสะเทือนผา่ นภายในโลก
(ค) ทาให้สันนิษฐานว่าภายในโลกอาจแบ่งเป็นชั้น ๆ ตามสถานะและความหนาแน่นท่ี
แตกต่างกัน
รปู ที่ 1.11 การเคลอื่ นท่ีของคลื่นไหวสะเทอื นเม่อื ผา่ นภายในโลกตามสมมตฐิ านต่าง ๆ
ท่มี า : หนังสือเรยี นรายวชิ าเพิม่ เติมวทิ ยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เล่ม 1 (หนา้ 8)

สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธิการ
การศึกษาโครงสร้างภายในของโลก โดยศึกษาการเดินทางของ “คล่ืนซิสมิค” (Seismic
waves) ซงึ่ มี 2 ลกั ษณะ คอื
คลื่นปฐมภูมิ (P wave) เป็นคล่ืนตามยาวท่ีเกิดจากความไหวสะเทือนในตัวกลาง
โดยอนุภาคของตัวกลางนั้นเกิดการเคลื่อนไหวแบบอัดขยายในแนวเดียวกับที่คลื่นส่งผ่านไป คล่ืนนี้

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 18

ชดุ ที่ 1 ขอ้ มูลในการศกึ ษาและแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก
สามารถเคลื่อนท่ีผ่านตัวกลางท่ีเป็นของแข็ง ของเหลว และก๊าซ เป็นคลื่นที่สถานีวัดแรงสั่นสะเทือน
สามารถรับได้ก่อนชนิดอ่ืน โดยมีความเร็วประมาณ 6 – 8 กิโลเมตร/วินาที คลื่นปฐมภูมิทาให้เกิด
การอัดหรือขยายตวั ของช้นั หนิ

รปู ที่ 1.12 ลกั ษณะคลนื่ ปฐมภูมิ
ทีม่ า : https://sites.google.com/site/krongsanglok/khorngsrang-lok
คลื่นทุติยภูมิ (S wave) เป็นคลื่นตามขวางท่ีเกิดจากความไหวสะเทือนในตัวกลางโดย
อนุภาคของตัวกลางเคลื่อนไหวตั้งฉากกับทิศทางท่ีคล่ืนผ่าน มีท้ังแนวต้ังและแนวนอน คล่ืนชนิดนี้
ผ่านได้เฉพาะตัวกลางท่ีเป็นของแขง็ เท่านัน้ ไมส่ ามารถเดินทางผา่ นของเหลว คลืน่ ทุตยิ ภูมิมีความเร็ว
ประมาณ 3 – 4 กิโลเมตร/วินาที คล่ืนทุติยภูมิทาให้ชั้นหินเกิดการคดโค้ง ขณะท่ีเกิดแผ่นดินไหว
(Earthquake) จะเกิดแรงส่ันสะเทือนหรือคลื่นซิสมิคขยายแผ่จากศูนย์เกิดแผ่นดินไหวออกไป
โดยรอบทุกทิศทุกทาง เนื่องจากวัสดุภายในของโลกมีความหนาแน่นไม่เท่ากัน และมีสถานะต่างกัน
คลื่นทั้งสองจึงมีความเร็วและทิศทางท่ีเปลี่ยนแปลงไปดังภาพที่ 4 คล่ืนปฐมภูมิหรือ P wave
สามารถเดินทางผ่านศูนย์กลางของโลกไปยังซีกโลกตรงข้ามโดยมีเขตอับ ( Shadow zone)
อยู่ระหว่างมุม 100 – 140 องศา แต่คลืน่ ทุตยิ ภมู ิ หรือ S wave ไมส่ ามารถเดินทางผา่ นชั้นของเหลว
ไดจ้ ึงปรากฏแตบ่ นซกี โลกเดยี วกับจดุ เกดิ แผ่นดนิ ไหว โดยมีเขตอับอยู่ทีม่ ุม 120 องศาเป็นตน้ ไป

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 19

ชุดท่ี 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

รูปท่ี 1.13 ลกั ษณะคลน่ื ทุติยภูมิ
ทีม่ า : https://sites.google.com/site/krongsanglok/khorngsrang-lok
การแบ่งโครงสรา้ งโลก
โครงสร้างของโลกตามลักษณะมวลสารเป็นช้ันใหญ่ 3 ช้ัน คือ ช้ันเปลือกโลก เนื้อโลก
และแก่นโลก
1. ช้นั เปลือกโลก (crust) เป็นผิวด้านนอกท่ีปกคลุมโลก ส่วนท่ีบางที่สุดของชั้นเปลอื กโลก
อยทู่ ่ีมหาสมุทรแปซิฟกิ ทางตะวันออกของฟิลปิ ปินส์ และส่วนที่หนาท่ีสุดอยทู่ ี่แนวยอดเขา ชั้นเปลอื ก
โลกแบง่ เปน็ 2 บรเิ วณ คอื

1) เปลือกโลกภาคพื้นทวีป หมายถึง ส่วนที่เป็นแผ่นดินท้ังหมด ประกอบด้วยธาตุ
ซิลิคอนร้อยละ 65275 และอะลูมิเนียมร้อยละ 25235 เป็นส่วนใหญ่ มีสีจาง เรียกหินชั้นน้ีว่า
หินไซอัล (sial) ไดแ้ ก่ หินแกรนติ ผิวนอกสุดประกอบดว้ ยดนิ และหนิ ตะกอน

2) เปลือกโลกใต้มหาสมุทร หมายถึง ส่วนของเปลือกโลกท่ีปกคลุมด้วยน้า
ประกอบด้วยธาตุซิลิคอนร้อยละ 40250 และแมกนีเซยี มรอ้ ยละ 50260 เป็นส่วนใหญ่ มีสีเข้ม เรียก
หนิ ช้ันน้ีว่า หินไซมา (sima) ได้แก่ หินบะซอลต์ติดตอ่ กับช้ันหินหนืด มีความลึกตงั้ แต่ 5 กิโลเมตรใน
สว่ นท่อี ย่ใู ตม้ หาสมทุ รลงไปจนถึง 70 กโิ ลเมตรในบรเิ วณท่ีอยใู่ ตเ้ ทอื กเขาสูงใหญ่

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 20

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

2. ช้ันเนื้อโลก (mantle) อยู่ถัดลงไปจากช้ันเปลือกโลก ส่วนมากเป็นของแข็ง มีความลึก
ประมาณ 2,900 กิโลเมตรนับจากฐานลา่ งสดุ ของเปลือกโลกจนถึงตอนบนของแก่นโลก เป็นหินหนืด
ร้อนจัด ประกอบดว้ ยธาตเุ หล็ก ซิลิคอน และอะลูมเิ นียม แบ่งเป็น 3 ชนั้ คอื

1) ช้ันเน้ือโลกส่วนบน เป็นหินที่เย็นตัวแล้ว บางส่วนมีรอยแตก เนื่องจากความเปราะ
ช้ันเนื้อโลก ส่วนบนกับชั้นเปลือกโลกรวมกันเรียกว่า ธรณีภาค (lithosphere) ซ่ึงมีรากศัพท์มาจาก
ภาษากรกี ทีแ่ ปลวา่ ชั้นหิน ช้ันธรณภี าคมคี วามหนาประมาณ 100 กโิ ลเมตรนบั จากผิวโลกลงไป

2) ช้ันฐานธรณภี าค (asthenosphere) มีความลกึ 1002350 กโิ ลเมตร เปน็ ชัน้ ที่มแี มก
มา ซ่ึงเปน็ หนิ หนดื หรือหินหลอมละลายร้อน หมนุ วนอยู่ภายในโลกอยา่ งชา้ ๆ

3) ชั้นเน้ือโลกช้ันล่างสุด อยู่ท่ีความลึก 35022,900 กิโลเมตร เป็นช้ันท่ีเป็นของแข็ง
ร้อนแต่แนน่ และหนืดกว่าตอนบน มีอุณหภมู สิ ูงประมาณ 2,25024,500 องศาเซลเซียส

3. ชน้ั แก่นโลก (core) แบ่งเปน็ 2 สว่ น คือ
1) แก่นโลกชั้นนอก อยู่ที่ความลึก 2,90025,100 กิโลเมตร เช่ือว่าประกอบด้วยสาร

เหลวร้อนของโลหะเหลก็ และนกิ เกลิ เป็นสว่ นใหญ่ มคี วามร้อนสงู มาก มีความถ่วงจาเพาะ 12
2) แก่นโลกช้ันใน อยู่ท่ีความลึก 5,10026,370 กิโลเมตร มีส่วนประกอบเหมือนแก่น

โลกช้ันนอก แต่อยู่ในสภาพแข็ง เนื่องจากมีความดันและอุณหภูมิสูงมาก อาจสูงถึง 6,000 องศา
เซลเซียส มีความถ่วงจาเพาะ 17 ชน้ั ต่างๆ ของโลกมีลักษณะและสมบตั ิแตกต่างกนั ทง้ั ดา้ นกายภาพ
และส่วนประกอบทางเคมี โครงสร้างและส่วนประกอบภายในของโลกจึงเป็นสาเหตุหน่ึงที่ทาให้เกิด
ปรากฏการณ์ทางธรณีวทิ ยา คือ แผน่ ดินไหว และภเู ขาไฟระเบดิ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชีย่ วชาญ 21

ชุดที่ 1 ขอ้ มลู ในการศึกษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

บตั รกจิ กรรมท่ี 1.1
เรื่อง การศึกษาคลืน่ ไหวสะเทอื นทีผ่ า่ นโครงสร้างโลก

จดุ ประสงคก์ ิจกรรม
แปลความหมายและอธิบายขอ้ มูลการเคลื่อนท่ีของคลื่นไหวสะเทือนตามระดบั ความลกึ ของ

โครงสรา้ งโลกจากกราฟที่กาหนดให้
วสั ดุ-อปุ กรณ์

1. กราฟแสดงความสัมพนั ธร์ ะหวา่ งความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนกับระดับความลกึ
2. ภาพขยายกราฟแสดงความสัมพันธ์ระหว่างความเร็วของคล่ืนไหวสะเทือนกับระดับ

ความลกึ ชว่ ง 0 – 660 กิโลเมตร จากผิวโลก

กราฟแสดงความสัมพันธ์ระหว่างความเรว็ ของคลนื่ ไหวสะเทอื นกบั ระดบั ความลึก
โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 22

ชดุ ที่ 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

ภาพขยายกราฟแสดงความสัมพันธ์ระหวา่ งความเร็วของคลน่ื ไหวสะเทือน
กบั ระดับความลึกช่วง 0 – 660 กโิ ลเมตร จากผิวโลก

วธิ กี ารทากจิ กรรม
1. สังเกตการเปล่ียนแปลงความเร็วของคล่ืนปฐมภูมิและคลื่นทุติยภูมจิ ากกราฟในแตล่ ะช่วง

ระดบั ความลกึ และบันทกึ ผลที่ได้ลงในตารางบันทึกผล
2. นาผลการสังเกตจากข้อท่ี 1 มาวิเคราะห์และอภิปรายถึงสาเหตุที่คลื่นปฐมภูมิและคล่ืน

ทุติยภูมิเปลี่ยนแปลงความเร็วโดยเช่ือมโยงกับสถานะของตัวกลางและสรุปแนวคิดการแบ่งชั้น
โครงสร้างโลก

3. ออกแบบและสร้างแบบจาลองแสดงแนวคิดในการแบ่งช้ันโครงสร้างโลกโดยอาศัยข้อมูล
คลื่นไหวสะเทอื นและนาเสนอพร้อมเหตุผลสนบั สนุน

4. รวบรวมข้อมูลที่ได้จากการนาเสนอและอภิปรายร่วมกันในชั้นเรียนมาปรับปรุง
แบบจาลองการแบ่งช้นั โครงสร้างโลกใหส้ มบรู ณ์และถูกต้องยง่ิ ขน้ึ

ตารางบันทกึ ผล การเปลยี่ นแปลงความเร็ว สถานะของตัวกลาง
ระดบั ความลึก
(กิโลเมตร) คลนื่ ปฐมภูมิ คลืน่ ทุตยิ ภูมิ

0 – 100
100 – 660
660 – 2,900
2,900 – 5,150
5,150 – 6,370

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ 23

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

สรุปผลการทากิจกรรม
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

คาถามท้ายกจิ กรรม
1. จากกจิ กรรมกราฟที่กาหนดให้แสดงข้อมลู เรื่องใดบ้าง

…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

2. ข้อมลู ในกราฟมีความสมั พันธก์ นั อย่างไรความลึกทเี่ พ่ิมข้ึนทาให้ความเร็วของคลน่ื ไหว
สะเทอื นเปลีย่ นแปลงอยา่ งไร
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 24

ชุดท่ี 1 ข้อมูลในการศึกษาและแบ่งช้ันโครงสร้างโลก
3. โครงสร้างโลกแตล่ ะระดบั ความลกึ มสี ถานะเหมือนหรือแตกต่างกนั อย่างไรทราบได้
อย่างไร
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ช่ยี วชาญ 25

ชุดท่ี 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก

บตั รกิจกรรมท่ี 1.2
แผนผงั มโนทัศน์ เรอื่ ง ข้อมลู ในการศึกษาและแบง่ ชัน้ โครงสรา้ งโลก

คาช้ีแจง ให้นักเรียนสรุปความรู้ที่เกี่ยวกับ “การศึกษาคล่ืนไหวสะเทือนที่ผ่านโครงสร้างโลก”
เป็นแผนผงั มโนทัศน์ (Concept Mapping) ในกระดาษที่แจกให้แลว้ นาเสนอผลงานหน้าช้นั เรยี น

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ 26

ชุดท่ี 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

บตั รกิจกรรมท่ี 1.3
ถอดบทเรียน เรื่อง การศึกษาคลืน่ ไหวสะเทือนทผ่ี ่านโครงสรา้ งโลก

คาช้ีแจง ให้นักเรียนถอดบทเรียนท่ีเกี่ยวกับ “การศึกษาคลื่นไหวสะเทือนท่ีผ่านโครงสร้างโลก”
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป็น ในกระดาษชาร์ตท่ีกาหนดให้แล้วนาเสนอผลงาน
โดยนาไปตดิ ป้ายนิเทศหนา้ ชน้ั เรยี น

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ 27

ชุดท่ี 1 ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก

แบบฝกึ หดั
เรื่อง ข้อมลู การศึกษาและแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

1. จงทาเครอ่ื งหมาย  หน้าขอ้ ความท่ีถูกตอ้ ง และทาเครื่องหมาย  หน้าขอ้ ความท่ผี ิด

คาตอบ ขอ้ ความ

1. การศึกษาองค์ประกอบทางเคมีของช้ันเนื้อโลกส่วนหนึ่งได้ตัวอย่างมาจาก

หนิ แปลกปลอมในระดบั ลึกที่ลาวาพาขน้ึ มาบนผิวโลก

2. ผลจากการศึกษาอุกกาบาตเหล็กท่ีตกลงมายังโลก เป็นหลักฐานหนึ่งท่ีทา

ให้ทราบองคป์ ระกอบของแก่นโลก

3. ถ้าแบ่งโครงสร้างโลกตามองค์ประกอบทางเคมี แก่นโลกเป็นโครงสร้างชั้น

ทม่ี ีความหนามากท่ีสดุ

4. เปลอื กโลกทวปี ประกอบดว้ ยหนิ บะซอลต์เป็นสว่ นมาก

5. เปลือกโลกทวีปมคี วามหนาแนน่ เฉล่ียมากกว่าเปลือกโลกมหาสมทุ ร

6. แหล่งกาเนิดคลื่นไหวสะเทือนมีท้ังท่ีมาจากปรากฏการณ์ธรรมชาติ และ

จากการกระทาของมนุษย์

7. คลื่นปฐมภูมิมีความเร็วเพ่ิมข้ึนเม่ือเคลื่อนที่ผ่านธรณีภาคและมัชฌิมภาค

และมคี วามเรว็ เป็นศนู ยเ์ มอ่ื เคล่ือนท่ีผ่านแกน่ โลกชัน้ นอก

8. คล่ืนทุติยภูมิไม่สามารถเคล่ือนที่ผ่านโครงสร้างโลกท่ีมีสถานะเป็น

ของเหลวได้

9. คล่ืนปฐมภูมิมีความเร็วน้อยกว่าคลื่นทุติยภูมิ เมื่อคล่ืนท้ังสองเคลื่อนท่ี

ผา่ นช้ันฐานธรณีภาค

10. เขตความเร็วต่า อยู่ในช้ันธรณีภาค และเขตเปลี่ยนแปลง อยู่ในช้ันฐาน

ธรณีภาค

2. เพราะเหตุใดผลการศึกษาอุกกาบาตเหล็กจงึ ใชเ้ ปน็ ข้อมูลอธิบายองค์ประกอบของแก่นโลกได้
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 28

ชดุ ที่ 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก

แบบทดสอบหลังเรยี น

เร่อื ง ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

รายวิชาโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหสั วชิ า ว30104 ช้ันมัธยมศึกษาปที ี่ 6

คาชีแ้ จง 1. แบบทดสอบฉบับน้ี จานวน 10 ขอ้ คะแนนเต็ม 10 คะแนน เวลาท่ใี ช้ 10 นาที
2. จงเลอื กคาตอบทถ่ี ูกต้องทส่ี ดุ แลว้ เขียนเครอื่ งหมาย  ลงในกระดาษคาตอบ

1. อายเุ ทียบสัมพันธ์ (Relative age) หมายถึงอะไร
ก. อายหุ นิ จริง
ข. อายหุ ินเปรียบเทียบ
ค. อายซุ ากดกึ ดาบรรพ์
ง. อายุหินทีม่ ีซากดึกดาบรรพ์

2. ขอ้ ความในข้อใดไม่ถกู ต้อง
ก. ในปัจจบุ นั ยังไมส่ ามารถสรุปได้ว่าโลกเกดิ ขน้ึ ไดอ้ ยา่ งไร
ข. ทฤษฎตี า่ ง ๆ อาจถูกลม้ เลิกได้ เม่ือมีขอ้ มูลใหม่ทีเ่ ช่ือถือได้มากกว่า
ค. แนวความคิดตา่ ง ๆ อาจถูกล้มเลิกได้ เม่อื มีขอ้ มูลใหม่ท่เี ชือ่ ถือได้มากกว่า
ง. กฎและทฤษฎีเปน็ ส่ิงท่ีได้รบั การพิสูจน์และยอมรบั แลว้ ว่าเป็นจรงิ จึงล้มเลิกไม่ได้

3. เปลือกโลกภาคพนื้ ทวปี ประกอบไปด้วยอะไรบา้ ง
ก. ซิลิคอนและซิลิกา
ข. เหล็กและทองแดง
ค. ซลิ คิ อนและอะลูมินา
ง. ซลิ ิคอนและแมกนเี ซียม

4. เปลอื กโลกแบ่งออกเปน็ 2 บรเิ วณคอื บริเวณใด
ก. เปลือกโลกช้นั นอกและเปลือกโลกชนั้ ใน
ข. เปลอื กโลกภาคพ้ืนดินและเปลอื กโลกภาคพน้ื นา้
ค. เปลอื กโลกภาคพนื้ ทวีปและเปลือกโลกภาคพนื้ นา้
ง. เปลอื กโลกภาคพ้นื ทวปี และเปลอื กโลกใตม้ หาสมุทร

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 29

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มูลในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

5. การเรียงลาดบั ชัน้ เปลือกโลก เขา้ สูศ่ นู ยก์ ลางท่ีถูกต้องคอื ข้อใด
ก. เนอ้ื โลก แกน่ โลก
ข. แก่นโลก เน้อื โลก
ค. แมนเทิล เน้ือโลก
ง. เนื้อโลก แมนเทิล

6. อายุทางธรณวี ทิ ยาแบ่งออกไดก้ ่แี บบ อะไรบ้าง
ก. 1 แบบ คอื อายุจรงิ ทางธรณวี ิทยา
ข. 1 แบบ คอื อายุเทยี บสมั พันธ์
ค. 1 แบบ คอื อายุสัมบูรณ์
ง. 2 แบบ คือ อายุเทียบสัมพนั ธ์ และอายุสัมบรู ณ์

7. ทฤษฎีใดนาไปอธิบายถงึ การเกดิ แผ่นดินไหว มหาสมุทรและซากสิง่ มชี ีวติ ที่ทับถมในหินบน
เปลอื กโลก

ก. ทฤษฎกี ารแปรสัณฐานแผ่นธรณภี าค
ข. ทฤษฎกี ารเล่ือนไหลของแผน่ ทวีป
ค. ทฤษฎกี ารขยายตวั ของแผ่นทวีป
ง. ทฤษฎีการหดตวั ของแผน่ ทวีป

8. เปลอื กโลกใต้มหาสมทุ รประกอบด้วยธาตุอะไรบ้าง
ก. ซิลคิ อนและเหล็ก
ข. ซิลิคอนและซลิ กิ า
ค. ซลิ ิคอนและอะลมู ินา
ง. ซิลิคอนและแมกนีเซียม

9. แก่นโลกชนั้ ในประกอบด้วยส่วนใดบา้ ง
ก. โลหะเหลก็ และนิกเกลิ แขง็ ร้อน
ข. โลหะเหล็กและนิกเกลิ เหลวรอ้ น
ค. โลหะเหลก็ และแมกนเี ซียมแข็งรอ้ น
ง. โลหะเหลก็ และแมกนีเซยี มเหลวรอ้ น

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชยี่ วชาญ 30

ชุดท่ี 1 ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก
10. ชั้นบนสดุ ของเนื้อโลกมีลกั ษณะอย่างไร

ก. เปน็ หินทเ่ี กิดจากการเยน็ ตัวลงแล้ว บางสว่ น
ข. เปน็ หนิ ทเี่ กดิ จากการหลอมเหลวและกาลังเป็นหนิ หนดื
ค. เป็นหนิ ทเ่ี กดิ จากการอัดตัวมีรพู รุน บางส่วนเป็นหนิ เปราะ
ง. เป็นหนิ ท่เี กิดจากการอัดตวั จนแกรง่ แตบ่ างส่วนเป็นชัน้ หินจงึ เกิดรอยแตก

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชีย่ วชาญ 31

ชดุ ท่ี 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

กระดาษคาตอบ
แบบทดสอบกอ่ นเรยี นและหลงั เรียน
ชดุ ที่ 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

แบบทดสอบก่อนเรียน ง แบบทดสอบหลงั เรียน ง
ข้อ ก ข ค ข้อ ก ข ค
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10 10

คะแนนเตม็ 10 คะแนน คะแนนเต็ม 10 คะแนน
ได้ ...................คะแนน ได้ ...................คะแนน

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 32

ชุดที่ 1 ขอ้ มูลในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

บรรณานกุ รม

กรมทรพั ยากรธรณ.ี (2544), ธรณวี ทิ ยาประเทศไทยเฉลมิ พระเกยี รตพิ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัว
เน่ืองในวโรกาสพระราชพิธมี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนั วาคม
2542. (พมิ พค์ รงั้ ท่ี 1). กรุงเทพฯ : กองธรณีวิทยากรมทรัพยากรธรณี.

กรมทรพั ยากรธรณ.ี (2550), ธรณีวทิ ยาประเทศไทย. (พมิ พค์ รั้งท่ี 2). กรุงเทพฯ : โรงพมิ พด์ อกเบ้ีย.
ราชบณั ฑิตยสถาน. (2558) พจนานุกรมศัพทธ์ รณีวทิ ยา A-M. (พิมพค์ รั้งที่ 2). กรุงเทพฯ :

สานักพมิ พค์ ณะรฐั มนตรีและราชกิจจานเุ บกษา.
ราชบณั ฑติ ยสถาน. (2558), พจนานุกรมศพั ทธ์ รณีวทิ ยา N-Z. (พิมพ์คร้ังที่ 2). กรงุ เทพฯ :

สานกั พิมพ์คณะรฐั มนตรแี ละราชกิจจานุเบกษา.
สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลย.ี (2551). หนงั สอื เรยี นรายวิชาพื้นฐาน

วทิ ยาศาสตร์ ดวงดาวและโลกของเรา. (พิมพ์คร้งั ท่ี 1). กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค.
ลาดพร้าว.
สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลย.ี (2554). หนังสอื เรยี นรายวิชาเพิม่ เตมิ
โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ. (พิมพค์ ร้งั ที่ 1). กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพรา้ ว.
สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลย.ี (2561). หนงั สือเรียนรายวชิ าเพม่ิ เติม
วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ. (พมิ พ์ครง้ั ที่ 1). กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค. ลาดพรา้ ว.
สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. (2561). หนังสอื เรียนรายวิชาเพ่มิ เติม
โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เล่ม 1. (พิมพค์ ร้งั ที่ 1). กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์
แห่งจุฬาลงกรณม์ หาวิทยาลัย.
สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2563). หนงั สือเรยี นรายวชิ าพน้ื ฐาน
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ. (พมิ พค์ รั้งท่ี 1).
กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพร้าว.
สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. (2563). คูม่ อื ครูรายวชิ าพ้ืนฐาน
วทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี วทิ ยาศาสตร์โลก และอวกาศ. (พิมพ์ครงั้ ท่ี 1).
กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพร้าว.
https://sites.google.com/site/krongsanglok/khorngsrang-lok
https://www.trueplookpanya.com/blog/content/63710/-blo-sciear-sci
https://ngthai.com/science/23866/structureofearth/
https://www.trueplookpanya.com/learning/detail/34151

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 33

ชุดท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก
โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 34

ชดุ ท่ี 1 ขอ้ มูลในการศึกษาและแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

เฉลยบตั รกจิ กรรมท่ี 1.1
เรือ่ ง การศกึ ษาคล่ืนไหวสะเทอื นทีผ่ า่ นโครงสร้างโลก

จุดประสงค์กิจกรรม
แปลความหมายและอธิบายข้อมูลการเคล่ือนท่ีของคล่ืนไหวสะเทือนตามระดับความลกึ ของ

โครงสร้างโลกจากกราฟที่กาหนดให้
วัสดุ-อุปกรณ์

1. กราฟแสดงความสมั พนั ธ์ระหวา่ งความเร็วของคลนื่ ไหวสะเทือนกับระดับความลกึ
2. ภาพขยายกราฟแสดงความสัมพันธ์ระหว่างความเร็วของคล่ืนไหวสะเทือนกับระดับ

ความลึกชว่ ง 0 – 660 กิโลเมตร จากผวิ โลก

กราฟแสดงความสัมพันธร์ ะหว่างความเรว็ ของคลืน่ ไหวสะเทือนกบั ระดบั ความลกึ
โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 35

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศึกษาและแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

ภาพขยายกราฟแสดงความสมั พันธ์ระหวา่ งความเร็วของคลนื่ ไหวสะเทือน
กบั ระดบั ความลกึ ช่วง 0 – 660 กิโลเมตร จากผวิ โลก

วิธีการทากิจกรรม
1. สังเกตการเปล่ียนแปลงความเร็วของคล่ืนปฐมภมู ิและคลื่นทุติยภูมจิ ากกราฟในแต่ละชว่ ง

ระดบั ความลึกและบนั ทึกผลท่ไี ดล้ งในตารางบนั ทึกผล
2. นาผลการสังเกตจากข้อที่ 1 มาวิเคราะห์และอภิปรายถึงสาเหตุที่คล่ืนปฐมภูมิและคลื่น

ทุติยภูมิเปลี่ยนแปลงความเร็วโดยเช่ือมโยงกับสถานะของตัวกลางและสรุปแนวคิดการแบ่งชั้น
โครงสรา้ งโลก

3. ออกแบบและสร้างแบบจาลองแสดงแนวคิดในการแบ่งชั้นโครงสร้างโลกโดยอาศัยข้อมูล
คลนื่ ไหวสะเทือนและนาเสนอพรอ้ มเหตผุ ลสนบั สนนุ

4. รวบรวมข้อมูลที่ได้จากการนาเสนอและอภิปรายร่วมกันในช้ันเรียนมาปรับปรุง
แบบจาลองการแบง่ ช้ันโครงสรา้ งโลกให้สมบรู ณ์และถูกต้องยงิ่ ขึน้

ตารางบันทกึ ผล

ระดับความลึก การเปลี่ยนแปลงความเร็ว สถานะของตัวกลาง
(กโิ ลเมตร) ของแข็ง
0 – 100 คลน่ื ปฐมภูมิ คลืน่ ทุตยิ ภมู ิ

ทค่ี วามลกึ 200 ทคี่ วามลกึ 200

กิโลเมตร ความเร็ว กิโลเมตร ความเร็ว

เพิ่มขนึ้ อย่างรวดเรว็ เพิ่มข้นึ อย่าง รวดเรว็

จาก 6.4 เป็น 8.4 จาก 3.7 เป็น 4.8

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 36

ชุดที่ 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

ระดับความลึก การเปล่ียนแปลงความเร็ว สถานะของตัวกลาง
(กโิ ลเมตร)
100 – 660 คลนื่ ปฐมภูมิ คลื่นทุตยิ ภูมิ

660 – 2,900 ความลึกท่ี 200 – ความลกึ ที่ 200 – ของแขง็
2,900 – 5,150
250 กโิ ลเมตร มี 250 กโิ ลเมตร มี
5,150 – 6,370
ความเรว็ ลดลงจาก ความเร็วลด ลงจาก

8.4 เหลือ 7.9 จากนนั้ 4.8 เหลอื 4.3 จากนั้น

มีความเรว็ เพ่ิมข้นึ มีความเรว็ เพิ่ม ขึน้

จนถึง 11 จนถึง 6

ความเร็วเพ่มิ ข้ึนจาก ความเรว็ เพม่ิ ขนึ้ จาก ของแข็ง

11 เป็น 14 6 เปน็ 7

ที่ระดบั 2900 ทร่ี ะดับ 2,900 ของเหลว

ความเรว็ ลดลง อย่าง ความเรว็ ลดลงอยา่ ง

รวดเร็ว จาก 14 เป็น รวดเรว็ และ ไม่

8 จากนน้ั เพ่ิมขนึ้ จาก ปรากฏคลื่น S

9 เปน็ 11

ความเร็วคงที่ ความเร็วเพ่ิมขึ้น จาก ของแขง็

ประมาณ 11 3.5 เปน็ 4

สรุปผลการทากิจกรรม
จากกราฟจะพบวา่ คลนื่ ปฐมภูมเิ คล่อื นท่ีเร็วกวา่ คล่ืนทุติยภูมใิ นทกุ ระดบั ความลกึ ที่มี คล่ืน

ทง้ั สองปรากฏ ความเรว็ ของคลืน่ ปฐมภมู ิและคลน่ื ทตุ ิยภูมิในแตล่ ะชว่ งระดบั ความลึก เป็นดงั นี้
- ในระดับลกึ ประมาณ 0-100 กิโลเมตร คลืน่ ปฐมภมู ิและคล่ืนทตุ ิยภูมิมคี วามเรว็ เพมิ่ ขึน้
อยา่ งรวดเรว็ แสดงวา่ เป็นชั้นท่มี สี ถานะเปน็ ของแขง็
- ในระดับลกึ ประมาณ 100-660 กโิ ลเมตร คลืน่ ปฐมภมู ิและคลน่ื ทตุ ยิ ภมู ิเคลื่อนท่ี ด้วย
ความเรว็ ไม่สมา่ เสมอ แสดงว่าเปน็ ชน้ั ท่มี สี ถานะเป็นของแข็ง
- ในระดบั ลึกประมาณ 660-2,900 กิโลเมตร เปน็ บรเิ วณที่คลื่นปฐมภูมแิ ละคล่นื ทตุ ิยภมู ิ
ความเรว็ เพ่มิ ข้ึนสมา่ เสมอ แสดงวา่ เป็นชั้นทม่ี สี ถานะเป็นของแข็ง
- ในระดับลกึ ประมาณ 2,900–5,150 กโิ ลเมตร คลนื่ ปฐมภมู ิมคี วามเรว็ ลดลงอย่าง
รวดเรว็ กอ่ นท่ีจะเพ่ิมข้นึ อย่างชา้ ๆ และไม่พบคลน่ื ทุติยภูมิ แสดงว่าเป็นชั้นท่ีมี สถานะ
เป็นของเหลว

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 37

ชุดที่ 1 ขอ้ มลู ในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสร้างโลก
- ในระดบั ลกึ ประมาณ 5,150-6,370 กโิ ลเมตร คลืน่ ปฐมภมู ิมอี ตั ราเรว็ ค่อนข้างคงที่

แสดงว่าเปน็ ช้นั ที่มีสถานะเป็นของแข็ง

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ช่ยี วชาญ 38

ชุดที่ 1 ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก

คาถามทา้ ยกิจกรรม
1. จากกจิ กรรมกราฟที่กาหนดใหแ้ สดงข้อมลู เร่ืองใดบ้าง

…แ…น…วค…า…ต…อ…บ………………………………………………………………………………………………………………………....
……………ข…้อ…ม…ูล…ค…วา…ม…เร…็ว…ใน…ก…า…รเ…ค…ล่ือ…น…ท…่ีข…อ…งค…ล…ื่น…P……แล…ะ…ค…ล…่ืน…S……แล…ะ…ร…ะด…ับ…ค…ว…าม…ล…ึก…ข…อ…งโ…คร…ง…ส…ร้า..ง..
…โล…ก……………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

2. ขอ้ มูลในกราฟมคี วามสัมพันธ์กันอย่างไรความลกึ ท่เี พิ่มข้ึนทาใหค้ วามเรว็ ของคลืน่ ไหว
สะเทอื นเปล่ียนแปลงอย่างไร
…แ…น…ว…คา…ต…อ…บ………………………………………………………………………………………………………………………....
………………ใน…ช…่ว…ง …0–…2…,9…0…0…ก…ิโล…เ…มต…ร…ค…ว…า…ม…เร…็วข…อ…ง…คล…ื่น……P…แ…ละ……S…ม…ีแ…นว…โ…น…้มเ…พ…ิ่ม…ข้ึน…ต…า…ม…ระ…ด…ับ…ค…วา..ม..
…ล…กึ …จ…า…กน…น้ั …ท…ีร่ …ะด…บั …ค…ว…าม…ล…ึก…2…,9…0…0…ก…ิโล…เ…มต…ร…ค…ว…า…มเ…ร็ว…ข…อ…งค…ล…ื่น…ท…้ังส…อ…ง…ลด…ล…ง…อย…่า…ง…รว…ด…เร…็ว…ส…ว่ …นค…ล..ื่น..
…S…ห…า…ย…ไป…แ…ล…ะ…ค…วา…ม…เร…็ว…ขอ…ง…ค…ล…่นื …P…ค…อ่ …ย…ๆ……เพ…่ิม…ข…ึ้นต…า…ม…ระ…ด…บั …ค…วา…ม…ล…กึ อ…กี …ค…รง้ั……………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

3. โครงสร้างโลกแตล่ ะระดบั ความลึกมีสถานะเหมือนหรือแตกต่างกนั อย่างไรทราบได้
อย่างไร
…แ…น…วค…า…ต…อ…บ………………………………………………………………………………………………………………………....
………………มีส…ถ…า…น…ะแ…ต…ก…ต…่าง…ก…ัน…ดัง…ต…า…รา…ง…บ…ันท…ึก…ผ…ล…เ…น…ื่อง…จ…า…กส…ม…บ…ัต…ิข…อง…ค…ล…่ืน…ท่ี…เ…คล…ื่อ…น…ท…่ีผ…่าน…ต…ัว…ก…ลา..ง..
…ได…้ต…่า…ง…สถ…า…น…ะ…กั…น…ค…ล…่ืน…ป…ฐม…ภ…ูม…ิเ…คล…ื่อ…น…ท…่ีผ…่า…น…ตัว…ก…ล…า…งไ…ด…้ ท…ุก…ส…ถ…า…นะ……ค…ล่ื…นท…ุต…ิย…ภ…ูม…ิผ…่า…นไ…ด…้เฉ…พ…า..ะ..
…ต…ัวก…ล…า…งท…่ีเ…ป็น…ข…อ…งแ…ข…ง็ …………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………………………………………………………………....

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 39

ชุดท่ี 1 ขอ้ มลู ในการศกึ ษาและแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

เฉลยบตั รกจิ กรรมท่ี 1.2
แผนผังมโนทัศน์ เรือ่ ง การศกึ ษาคล่ืนไหวสะเทือนทผี่ ่านโครงสร้างโลก

คาช้ีแจง ให้นักเรียนสรุปความรู้ท่ีเกี่ยวกับ “การศึกษาคลื่นไหวสะเทือนท่ีผ่านโครงสร้างโลก”
เป็นแผนผงั มโนทัศน์ (Concept Mapping) ในกระดาษท่ีแจกใหแ้ ล้วนาเสนอผลงานหน้าชน้ั เรียน

ขน้ึ อยู่กบั ดลุ พนิ จิ ของครผู สู้ อน

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 40

ชดุ ท่ี 1 ข้อมลู ในการศกึ ษาและแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก

เฉลยบตั รกจิ กรรมที่ 1.3
ถอดบทเรียน เร่ือง การศกึ ษาคลืน่ ไหวสะเทือนทผี่ ่านโครงสร้างโลก

คาช้ีแจง ให้นักเรียนถอดบทเรียนท่ีเกี่ยวกับ “การศึกษาคลื่นไหวสะเทือนท่ีผ่านโครงสร้างโลก”
ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเป็น ในกระดาษชาร์ตท่ีกาหนดให้แล้วนาเสนอผลงาน
โดยนาไปตดิ ปา้ ยนเิ ทศหน้าชั้นเรียน

ขึน้ อยู่กบั ดลุ พนิ ิจของครผู สู้ อน

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 41