2การแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

ชุดกิจกรรมการเรยี นรูว้ ิทยาศาสตร์

กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี
รายวชิ าโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหสั วชิ า ว30104

ชน้ั มัธยมศึกษาปีท่ี 6

นางพชั รี คูณทอง
ตําแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชีย่ วชาญ

ชดุ ที่ 2 การแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

คำนำ

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ เร่ือง กระบวนการเปลี่ยนแปลงภายในโลก
ช้นั มัธยมศกึ ษาปีที่ 6 จัดทาข้ึนเพ่ือเปน็ สอ่ื นวัตกรรมประกอบการจัดกิจกรรมการเรียนการสอน
รายวิชาโลก ดาราศาสตร์และอวกาศ รหัสวิชา ว30104 เพื่อให้ผู้เรียนใช้ประกอบกิจกรรมการ
เรียนการสอนและสามารถเรียนรู้ด้วยตนเอง นาไปใชใ้ นการเรียนการสอนซ่อมเสริมได้ หรือใช้ใน
การสอนแทนได้เป็นอย่างดี เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้ ความเข้าใจและพัฒนาผลสัมฤทธิ์ทางการ
เรียนของผู้เรียนกลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์เป็นนวัตกรรมที่ช่วยลดบทบาทของครูตาม
แนวทางการปฏิรูปการเรียนรู้ท่ียึดผู้เรยี นเป็นสาคญั เป็นกิจกรรม การเรียนรู้ท่ีสง่ เสรมิ ให้ผเู้ รียน
เกิดการเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง ทาเป็น คิดเป็น แก้ปัญหาได้ สามารถพัฒนาตนเอง ได้เต็มตาม
ศักยภาพ ซ่ึงสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับ
ปรับปรุง พ.ศ.2560) ท่ีมุ่งเน้นให้ผู้เรียนได้รับการพัฒนาท้ังด้านความรู้ กระบวนการคิด
กระบวนการสืบเสาะหาความรู้ การแก้ปัญหา ความสามารถในการสื่อสาร การตัดสนิ ใจ การนา
ความรไู้ ปใช้ในชีวิตประจาวนั ตลอดจนสง่ เสรมิ ให้ผู้เรียนมีจิตวทิ ยาศาสตร์คุณธรรมและค่านิยมที่
ถูกต้องเหมาะสม

ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างย่ิงว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์น้ีจะทาให้ผู้เรียน
มีความรู้ ความเข้าใจในเรื่องโลกและการเปล่ียนแปลงของเปลือกโลกได้เป็นอย่างดี มีทักษะ
กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ และมีผลสัมฤทธ์ิทางการเรียนสูงขึ้น สามารถใช้เพ่ือศึกษาค้นคว้า
ด้วยตนเองเป็นสื่อท่ีมีประสิทธิภาพ สามารถอานวยประโยชน์ต่อการเรียนการสอนให้บรรลุ
วตั ถุประสงคข์ องหลกั สตู รได้

พชั รี คณู ทอง

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ ก

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก

สำรบัญ

เรื่อง หน้ำ
คำนำ ก
สำรบญั ข
คำช้แี จงเกยี่ วกับกำรใช้ชดุ กิจกรรมกำรเรียนรู้วทิ ยำศำสตร์ ค
แผนภมู ิลำดับขัน้ ตอนกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรียนรู้วิทยำศำสตร์ ง
คำชแ้ี จงกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรียนรู้วทิ ยำศำสตรส์ ำหรบั ครู จ
คำช้ีแจงกำรใชช้ ุดกจิ กรรมกำรเรียนรู้วทิ ยำศำสตรส์ ำหรบั นักเรยี น ช
1
สาระการเรียนรู้ / มาตรฐานการเรยี นรู้ / ตวั ชีว้ ัด 1
จุดประสงค์การเรยี นรู้ 2
ลาดับความคดิ ต่อเน่ือง 3
สาระสาคัญ 4
แบบทดสอบกอ่ นเรยี น 7
บตั รเนือ้ หา ชุดที่ 2 เรือ่ ง การแบง่ ชนั้ โครงสร้างโลก 25
บตั รกจิ กรรมที่ 2.1 เรือ่ ง แบบจาลองโครงสร้างโลก 26
บตั รกจิ กรรมท่ี 2.2 ผงั มโนทศั น์ เรื่อง การแบ่งชั้นโครงสร้างโลก 27
บัตรกิจกรรมที่ 2.3 ถอดบทเรียน เร่ือง การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก 29
แบบฝึกหดั เรอื่ ง การแบง่ ช้นั โครงสรา้ งโลก 30
แบบทดสอบหลังเรียน 34
กระดาษคาตอบแบบทดสอบก่อนเรยี นและหลงั เรียน
35
บรรณำนุกรม
36
ประวัติย่อผจู้ ัดทำ

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ ข

ชดุ ที่ 2 การแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

คำชแ้ี จงเกีย่ วกับชุดกิจกรรมกำรเรียนรู้วทิ ยำศำสตร์

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ หน่วยการเรียนรู้ท่ี 2 เรื่อง กระบวนการ
เปลี่ยนแปลงภายในโลก กลุ่มสาระการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เพื่อใช้ประกอบการ
จัดการเรียนรู้ รายวิชาธรณีวิทยา รหัสวิชา ว30261 ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 5 โดยให้สอดคล้องตาม
หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพ้ืนฐาน พุทธศักราช 2551 (ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2560)
กระทรวงศึกษาธิการ หลักจิตวิทยาการเรียนรู้ ยึดแนวทางการฝึกที่เหมาะสมกับระดับและวัย
เพ่ือให้นักเรียนเกิดความกระตือรือร้น มีความสุขในการทากิจกรรมการเรียนรู้ และเพื่อส่งเสริม
เจตคติที่ดี นักเรียนจะได้พัฒนากระบวนการคิด กระบวนการตัดสินใจ กระบวนการแก้ปัญหา
และสามารถนาความรู้ไปใช้ในชีวิตประจาวันได้ มุ่งเน้นพัฒนาผู้เรียนให้เกิดการเรียนรู้ เข้าใจ
หลักการทางวิทยาศาสตร์ เกิดทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ วิธีสารวจตรวจสอบข้อมูล
การคิดแก้ปัญหา ตลอดจนการเสริมสร้างจิตวิทยาศาสตร์ ซึ่งประกอบด้วยชุดกิจกรรมการเรียนรู้
จานวน 9 ชุด ดงั น้ี

ชุดที่ 1 เรอ่ื ง ข้อมูลในการศกึ ษาและแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก
ชดุ ท่ี 2 เรอ่ื ง การแบง่ ช้นั โครงสร้างโลก
ชดุ ท่ี 3 เรอ่ื ง แนวคิดของทฤษฎที วปี เล่ือนและหลกั ฐานสนบั สนุน
ชดุ ที่ 4 เรอื่ ง แนวคดิ ของทฤษฎีการแผข่ ยายพนื้ สมุทรและหลักฐานสนับสนนุ
ชดุ ท่ี 5 เรื่อง การแปรสัณฐานของแผ่นธรณี
ชดุ ท่ี 6 เรอ่ื ง ธรณีสณั ฐานและโครงสร้างทางธรณีท่เี กดิ จากการเคล่อื นท่ีของแผน่ ธรณี
ชดุ ที่ 7 เรอ่ื ง ภูเขาไฟระเบิด
ชดุ ที่ 8 เรอ่ื ง แผน่ ดินไหว
ชดุ ที่ 9 เรอ่ื ง สึนามิ
2. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์นี้เป็น ชุดท่ี 2 เร่ือง กำรแบ่งช้ันโครงสร้ำงโลก
ใชเ้ วลำ 2 ชัว่ โมง
3. ผู้ใช้ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์นคี้ วรศกึ ษาขน้ั ตอนการใชช้ ุดกจิ กรรมการเรียนรู้
อย่างละเอียดกอ่ นใช้
ผู้จัดทาหวังเป็นอย่างย่ิงว่า ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ชุดนี้ จะมีประโยชน์ต่อ
นักเรียนและผู้สนใจท่ีจะนาไปใช้สอนและฝึกเด็กในปกครองในการพัฒนากระบวนการเรียนรู้
วทิ ยาศาสตร์ใหม้ ีคุณภาพมากย่งิ ขึน้ ต่อไป

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ ค

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก

แผนภมู ิลำดับข้นั ตอนกำรใช้ชุดกิจกรรมกำรเรียนรู้วิทยำศำสตร์

อา่ นคาชีแ้ จงและคาแนะนาในการใช้ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้วิทยาศาสตร์

ศกึ ษาตัวชีว้ ัดและจดุ ประสงคก์ ารเรียนรู้ เสริมพนื้ ฐำน
ทดสอบกอ่ นเรียน ผมู้ ีพืน้ ฐำนต่ำ

ศึกษาชุดกิจกรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์ตามขัน้ ตอน

ประเมินผลการจดั กิจกรรมการเรียนรจู้ ากชดุ กิจกรรม

ไมผ่ ำ่ น ทดสอบหลังเรยี น
กำรทดสอบ

ผ่ำนกำรทดสอบ

ศึกษาชดุ กจิ กรรมการเรียนรวู้ ิทยาศาสตร์เรอื่ งต่อไป

แผนภมู ิลำดบั ข้นั ตอนกำรเรียนโดยใชช้ ุดกจิ กรรมกำรเรียนรวู้ ิทยำศำสตร์
ชดุ ที่ 2 เรอื่ ง กำรแบง่ ชัน้ โครงสรำ้ งโลก

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ียวชาญ ง

ชุดที่ 2 การแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก

คำชแี้ จงกำรใช้ชุดกจิ กรรมกำรเรียนรูว้ ิทยำศำสตรส์ ำหรับครู

ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ที่ครูผู้สอนได้ศึกษาต่อไปน้ีคือ ชุดที่ 2 เรื่อง เรื่อง
กำรแบ่งช้ันโครงสร้ำงโลก ใช้เวลำในกำรทำกิจกรรม 2 ช่ัวโมง ซ่ึงนักเรียนจะได้สารวจ สังเกต
และรวบรวม ข้อมูลมาสรุปเป็นองค์ความรู้ โดยใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล
กระบวนการทางสังคม ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ กระบวนการเผชิญสถานการณ์และ
แก้ปัญหา ผ่านทางกระบวนการกลุ่ม เพื่อช่วยให้การดาเนินการจัดกิจกรรมการเรียนรู้บรรลุ
จดุ ประสงค์และมปี ระสิทธิภาพ ครผู ้สู อนควรดาเนนิ การดงั น้ี

1. ครูผู้สอนต้องศึกษาและทาความเข้าใจเก่ียวกับคาชี้แจงการใช้ชุดกิจกรรมการเรียนรู้
สาหรับครู และแผนการจัดการเรียนรู้ เพ่อื ที่ครูผู้สอนสามารถนาชดุ กิจกรรมการเรียนรู้ไปใช้ในการ
จัดกิจกรรมการเรียนรู้ได้อย่างมีประสทิ ธภิ าพ

2. ครูผสู้ อนเตรียมสื่อการเรยี นการสอนให้พร้อม
3. ก่อนดาเนินการจัดกิจกรรมการจัดการเรียนรู้ ครูต้องเตรียมชุดกิจกรรมการเรียนรู้ไว้
บนโต๊ะประจากลุ่มให้เรียบร้อยและเพียงพอกับนักเรียนในกลุ่มซ่ึงนักเรียนจะได้รับคนละ 1 ชุด
ยกเว้นสือ่ การสอนท่ีตอ้ งใช้รว่ มกัน
4. ครูต้องช้ีแจงให้นักเรียนรู้เกี่ยวกับบทบาทของนักเรียนในการใช้ชุดกิจกรรมการเรยี นรู้
ดังน้ี

4.1 ศึกษาบทบาทของนักเรียนจากการปฏิบัติกิจกรรมให้เข้าใจก่อนการเรียนรู้โดยใช้
ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้

4.2 ปฏิบัติกิจกรรมตามลาดับข้ันตอน อ่านคาชี้แจงจากใบกิจกรรม เพ่ือจะได้ทราบ
ว่าจะปฏบิ ัติกิจกรรมอะไร อยา่ งไร

4.3 นักเรียนต้องต้ังใจปฏิบัติกิจกรรมอย่างเต็มความสามารถ ต้องให้ความร่วมมือ
ชว่ ยเหลอื ซึ่งกันและกนั ไม่รบกวนผู้อืน่ และไมช่ กั ชวนเพื่อนให้ออกนอกลู่นอกทาง

4.4 หลงั จากปฏิบัติกิจกรรมแล้ว นกั เรยี นจะตอ้ งจดั เกบ็ อปุ กรณท์ กุ ช้ินใหเ้ รยี บร้อย
4.5 เมือ่ มกี ารประเมินผลนกั เรียนตอ้ งปฏบิ ัติตนอยา่ งต้งั ใจและรอบคอบ
5. การดาเนินการจัดกิจกรรมการเรยี นรู้แบบวัฏจักรการเรียนรู้ 7 ขั้น (7E) แบ่งออกเป็น
7 ข้ันตอน ดังน้ี
5.1 ขัน้ ท่ี 1 ข้ันตรวจสอบความรู้เดิม
5.2 ขน้ั ท่ี 2 ข้นั สร้างความสนใจ
5.3 ข้ันท่ี 3 ขน้ั สารวจและคน้ หา

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ จ

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก
5.4 ขน้ั ท่ี 4 ขนั้ อธบิ ายและลงข้อสรุป
5.5 ขั้นท่ี 5 ขัน้ ขยายความรู้
5.6 ขั้นท่ี 6 ขั้นประเมิน
5.7 ข้นั ท่ี 7 ขน้ั นาความรไู้ ปใช้
6. ขณะที่นกั เรียนทุกกลมุ่ ปฏิบัติกิจกรรม ครูไม่ควรพูดเสียงดัง หากมีอะไรจะพูดต้องพูด
เป็นรายกลมุ่ หรอื รายบุคคล ตอ้ งไม่รบกวนกจิ กรรมของนกั เรียนกลุ่มอ่ืน
7. ครูผู้สอนต้องเดินดูการทางานของนักเรียนแต่ละกลุ่มอย่างใกล้ชิด หากมีนักเรียนคน
ใดหรือกลมุ่ ใดมปี ัญหาควรเขา้ ไปให้ความช่วยเหลอื จนปัญหาน้ันคลีค่ ลายลง
8. การสรุปผลท่ีไดจ้ ากกิจกรรมการเรียนรู้ควรเป็นกิจกรรมร่วมของนักเรียนทุกกลุ่มหรือ
ตวั แทนของกลุม่ ร่วมกนั ครคู วรเปิดโอกาสให้นกั เรยี นแสดงออกให้มากที่สุด
9. ประเมินผลการเรยี นรู้ของนกั เรยี น เพอ่ื ตรวจสอบผลการเรียนร้ขู องนักเรยี น

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ ฉ

ชุดที่ 2 การแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

คำชี้แจงกำรใช้ชุดกิจกรรมกำรเรยี นรู้วทิ ยำศำสตรส์ ำหรับนักเรยี น

ชดุ กิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ท่ีนกั เรียนได้ศึกษาต่อไปน้ีคอื ชุดท่ี 2 เร่ือง กำรแบ่ง
ชั้นโครงสร้ำงโลก ซ่ึงนักเรียนจะได้สารวจ สังเกต และรวบรวมข้อมูลมาสรุปเป็นองค์ความรู้ โดย
ใช้กระบวนการคิด กระบวนการสืบค้นข้อมูล กระบวนการทางสังคม ทักษะกระบวนการทาง
วิทยาศาสตร์ กระบวนการเผชิญสถานการณ์ และแก้ปัญหา ผ่านทางกระบวนการกลุ่ม เพื่อให้เกิด
ประโยชนส์ ูงสดุ นกั เรียนควรปฏบิ ตั ติ ามคาช้แี จง ดังตอ่ ไปน้ี

1. ชุดกิจกรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์ ชุดที่ 2 เร่ือง กำรแบ่งช้ันโครงสร้ำงโลก
ใช้เวลำในกำรทำกิจกรรม 2 ชั่วโมง

2. นักเรยี นทาแบบทดสอบก่อนเรียน จานวน 10 ข้อ
3. นักเรยี นทากจิ กรรมเปน็ รายกลุ่มและศึกษาวธิ ีดาเนินกจิ กรรมใหเ้ ขา้ ใจ
4. นกั เรียนปฏบิ ตั ิกจิ กรรมในชดุ กจิ กรรมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์
5. นกั เรียนทากจิ กรรมในชุดกิจกรรมการเรยี นรู้ใหค้ รบ
6. นักเรียนทาแบบทดสอบหลงั เรยี น จานวน 10 ข้อ

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ ช

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก

ชุดที่ 2

การแบง่ ช้ันโครงสร้างโลก

สาระที่ 3 วิทยาศาสตร์โลกและอวกาศ
มาตรฐาน ว 3.2 เข้าใจองค์ประกอบและความสัมพันธ์ของระบบโลก กระบวนการ
เปลี่ยนแปลงภายในโลก และบนผิวโลก ธรณีพิบัติภัย กระบวนการ
เปล่ียนแปลงลมฟ้าอากาศและภูมิศาสตร์โลก รวมท้ังผลต่อสิ่งมีชีวิต
และสิ่งแวดลอ้ ม

ตวั ชีว้ ัด
ว 3.2 ม.6/1 อธบิ ายการแบ่งชนั้ และสมบัติของโครงสรา้ งโลก พร้อมยกตัวอย่างข้อมูล
ทีส่ นบั สนุน

จุดประสงค์การเรยี นรู้สตู่ ัวชี้วดั
1. วิเคราะห์ข้อมูลองค์ประกอบทางเคมี และอธิบายการแบ่งช้ันโครงสร้างโลก
และองคป์ ระกอบทางเคมีของโครงสรา้ งโลกแตล่ ะช้ัน (K)
2. วเิ คราะห์ข้อมลู คลนื่ ไหวสะเทือน และอธิบายการแบ่งชน้ั โครงสร้างโลกและสมบัตเิ ชิงกล
ของโครงสร้างโลกแตล่ ะช้นั (K)
3. สร้างแบบจา ลองโครงสร้างโลกท่ีแบ่งตามสมบัตเิ ชงิ กล และเปรียบเทยี บกับการแบง่
โครงสร้างโลก ตามองค์ประกอบทางเคมี (P)
4. ประยกุ ต์ใช้หลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงเก่ียวกับการแบ่งช้นั โครงสร้างโลก ในการ
รว่ มกิจกรรมการเรียนการสอนและนาความรู้ไปใช้ในชีวติ ประจาวัน (A)

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ชยี่ วชาญ 1

ชุดที่ 2 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

5. มีความสนใจใฝ่เรียนรหู้ รอื อยากรูอ้ ยากเหน็ ทางานร่วมกบั ผ้อู น่ื อยา่ งสร้างสรรค์ ยอมรับ
ความคิดเห็นของผู้อ่นื ได้ (A)

ลาดบั ความคิดตอ่ เนือ่ ง

โครงสรา้ งโลก

การศึกษาโครงสรา้ งโลกศกึ ษาจากข้อมูลหลายด้าน เชน่ องค์ประกอบทางเคมีของหิน
และแร่ อุกกาบาตที่พบบนโลก ข้อมูลคล่นื ไหวสะเทอื นท่ีเคลือ่ นทผ่ี า่ นโลก



การศึกษาโครงสร้างโลกจากข้อมูลคลื่นไหวสะเทือนท่ีเคล่ือนที่ผ่านภายในโลกนั้นใช้
สมบัติของคลื่นในตัวกลางเป็นหลัก ซึ่งแบ่งออกเป็น คล่ืนปฐมภูมิที่เคลื่อนท่ีผ่านตัวกลางได้
ทุกสถานะ และคลื่นทุติยภูมิซ่ึงไม่สามารถเคลื่อนที่ผ่านตัวกลางท่ีมีสถานะเป็นของเหลวได้
โดยคลื่นทงั้ สองชนิดจะเปล่ยี นแปลงความเร็วเมื่อเคล่ือนที่ผา่ นตวั กลางต่างชนดิ กัน



นักวิทยาศาสตร์ใช้ข้อมูลหาความหนาแน่นเฉล่ียของโลกซึ่งคานวณได้จากค่าความ
หนาแน่นของแร่เหล็กจากอุกกาบาตเหลก็ หินแข็งที่เคยอยู่ในระดับลึกใต้เปลือกโลก และหิน
ที่พบบนโลก รวมทั้งข้อมูลความหนาของโครงสร้างโลกแต่ละช้ันท่ีได้จากการศึกษาคลื่นไหว
สะเทือน จึงมีการแบ่งชัน้ โครงสร้างโลกโดยใชท้ ้ังตามองคป์ ระกอบทางเคมี และสมบตั ิเชงิ กล
เป็นเกณฑ์ในการแบ่ง



การแบง่ โครงสรา้ งโลกโดยใชอ้ งคป์ ระกอบทางเคมีแบ่งไดเ้ ป็น 3 ชัน้ ได้แก่ เปลือกโลก
เนื้อโลก และแก่นโลก โดยเปลือกโลกมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบของซิลิกอน
และออกซิเจน เน้ือโลกมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบของเหล็กและแมกนีเซียม
แก่นโลกมอี งคป์ ระกอบหลักเปน็ สารประกอบของ เหล็กและนกิ เกลิ



การแบ่งโครงสร้างโลกตามสมบัติเชิงกลแบ่งได้เป็น 5 ช้ัน ได้แก่ ธรณีภาค ฐานธรณี
ภาค มัชฌิมภาค แก่นโลกชั้นนอก และแกน่ โลกชัน้ ใน ซ่ึงแต่ละชัน้ มีสมบัติเชิงกลแตกต่างกัน
ซ่ึงวิเคราะห์ได้จากความเร็วของคล่ืนไหวสะเทือนที่เปล่ียนไปในแต่ระดับความลึกเม่ือ
เคล่อื นทผ่ี า่ นชัน้ โครงสร้างโลก

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 2

ชุดท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก

สาระสาคัญ

โลกเป็นเพียงดาวเคราะห์ดวงเล็ก ๆ ดวงหนง่ึ ในจักรวาล แต่ขนาดรัศมีประมาณ 6,370
กิโลเมตรของโลก ก็ทาให้การขุดเจาะลงไปลึกถึงใจกลางโลกเพ่ือศึกษาโครงสร้างและองค์ประกอบ
ต่าง ๆ ของโลกนน้ั เป็นเรื่องที่ยากยง่ิ อยา่ งไรก็ตาม มนษุ ย์ยังไม่ละความพยายามท่จี ะศกึ ษาโครงสร้าง
และองค์ประกอบของโลกในชนั้ ลึก จงึ มกี ารประยกุ ต์ความรู้ทางฟิสกิ ส์เพื่อนามาสารวจโลกในระดับท่ี
ลึกลงไป โดยใช้คล่ืนไหวสะเทือนประกอบกับความรู้ในเรื่องคุณสมบัติของคล่ืนท่ีมีการหักเหและ
สะทอ้ นในตวั กลางคณุ สมบตั ิตา่ ง ๆ กนั ทาให้เราคาดคะเนไดว้ ่าโครงสรา้ งของโลกของเรานน้ั แบ่งเป็น
3 ช้นั ได้แก่ แก่นโลก (Core) เนื้อโลก (Mantle) และเปลือกโลก (Crust

นักวิทยาศาสตร์ศึกษาโครงสร้างภายในโลกโดยใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ ทฤษฎี
และเทคโนโลยีท่ีทันสมัย ทาให้สามารถแบ่งโครงสร้างโลกได้ตามองค์ประกอบทางเคมี ออกเป็น 3
ช้ัน ไดแ้ ก่ เปลือกโลก เนอื้ โลก และแกน่ โลก

นักวิทยาศาสตร์ศึกษาโครงสร้างภายในโลกโดยใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ ทฤษฎี
และเทคโนโลยีที่ทันสมัย ทาให้สามารถแบ่งโครงสร้างโลกได้ตามสมบัติเชิงกล ออกเป็น 5 ชั้น ได้แก่
ธรณภี าค ฐานธรณภี าค มัชฌมิ ภาค แก่นโลกช้ันนอก และแกน่ โลกชัน้ ใน

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 3

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก

แบบทดสอบกอ่ นเรียน ชั้นมัธยมศึกษาปีท่ี 6
เร่อื ง การแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก
รายวชิ าโลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ รหัสวิชา ว30104

คาชแ้ี จง 1. แบบทดสอบฉบับนี้ จานวน 10 ข้อ คะแนนเตม็ 10 คะแนน เวลาทใ่ี ช้ 10 นาที
2. จงเลอื กคาตอบทถ่ี กู ต้องที่สดุ แล้วเขยี นเครอ่ื งหมาย  ลงในกระดาษคาตอบ

1. การเรยี งลาดบั ชนั้ เปลือกโลก เขา้ สศู่ ูนยก์ ลางท่ีถกู ตอ้ งคอื ขอ้ ใด
ก. เนือ้ โลก แกน่ โลก
ข. แกน่ โลก เน้ือโลก
ค. แมนเทลิ เน้อื โลก
ง. เนอ้ื โลก แมนเทิล

2. อายุทางธรณวี ทิ ยาแบง่ ออกได้กแ่ี บบ อะไรบ้าง
ก. 1 แบบ คอื อายุสมั บรู ณ์
ข. 1 แบบ คอื อายเุ ทยี บสมั พนั ธ์
ค. 1 แบบ คอื อายจุ ริงทางธรณีวิทยา
ง. 2 แบบ คอื อายเุ ทียบสมั พนั ธ์ และอายุสมั บูรณ์

3. โครงสรา้ งโลกแบง่ ตามลักษณะมวลสารไดช้ ัน้ ใหญๆ่ 3 ชัน้ อะไรบ้าง
ก. ชั้นเปลือกโลก ใต้เปลือกโลก แกน่ โลก
ข. ชั้นเปลอื กโลก เน้ือโลก ธรณภี าค
ค. ช้ันเปลือกโลก เนื้อโลก แกน่ โลก
ง. ชน้ั เปลอื กโลก เน้ือโลก หนิ หนืด

4. เปลือกโลกท่ีรองรบั ประเทศไทย มีการเปลี่ยนแปลงมากทสี่ ุดจากส่งิ ใด
ก. นา้ ท่วม
ข. ปฏิกริ ยิ าเคมีและกระแสนา้
ค. กระแสนา้ และกจิ กรรมของมนุษย์
ง. ผลกระทบจากแผ่นดนิ ไหวของบริเวณใกล้เคียง

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 4

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

5. เปลอื กโลกภาคพนื้ ทวีป ประกอบด้วยธาตุใดบา้ ง
ก. ซลิ คิ อนและซิลกิ า
ข. เหลก็ และทองแดง
ค. ซิลิคอนและอะลูมนิ า
ง. ซลิ ิคอนและแมกนเี ซยี ม

6. เปลอื กโลกแบ่งออกเปน็ 2 บริเวณ คอื อะไร
ก. เปลือกโลกชั้นนอก และ เปลือกโลกช้นั ใน
ข. เปลือกโลกภาคพื้นดนิ และ เปลือกโลกภาคพนื้ น้า
ค. เปลอื กโลกภาคพ้นื ทวีป และ เปลือกโลกภาคพื้นนา้
ง. เปลือกโลกภาคพนื้ ทวปี และ เปลือกโลกใต้มหาสมทุ ร

7. ช้ันเน้อื โลกสว่ นบนกับชั้นเปลือกโลก รวมกนั เรียกวา่ อะไร
ก. แมนเทลิ
ข. ธรณีภาค
ค. ธรณีภาคพน้ื ทวปี
ง. ธรณภี าคพนื้ เปลอื กโลก

8. เปลือกโลกใต้มหาสมทุ ร ประกอบด้วยธาตอุ ะไรบา้ ง
ก. ซิลคิ อนและแมกนเี ซยี
ข. ซิลคิ อนและอะลูมินา
ค. ซลิ คิ อนและซลิ ิกา
ง. ซลิ ิคอนและเหลก็

9. ชั้นใดของโลกท่ีมีความหนามากทีส่ ดุ
ก. แมนเทิล
ข. แกน่ โลก
ค. เปลือกโลก
ง. ผวิ โลก

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชีย่ วชาญ 5

ชดุ ที่ 2 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

10. แกน่ โลก ประกอบด้วยธาตุหลกั ใดตอ่ ไปนี้
ก. เหล็กและนิกเกิล
ข. เหลก็ และอะลูมิเนยี ม
ค. แมกนเี ซียมและซลิ ิคอน
ง. แมกนเี ซียมและกามะถัน

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 6

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

บัตรเน้อื หา
ชุดกจิ กรรมการเรยี นร้วู ิทยาศาสตร์
ชุดท่ี 2 การแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก
การแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

โลกเป็นเพียงดาวเคราะห์ดวงเล็ก ๆ ดวงหนึ่งในจักรวาล แต่ขนาดรัศมีประมาณ 6,370
กิโลเมตรของโลก ก็ทาให้การขุดเจาะลงไปลึกถึงใจกลางโลกเพื่อศึกษาโครงสร้างและองค์ประกอบ
ตา่ ง ๆ ของโลกนน้ั เป็นเร่อื งทยี่ ากยิ่ง อยา่ งไรก็ตาม มนุษย์ยังไม่ละความพยายามท่จี ะศึกษาโครงสรา้ ง
และองค์ประกอบของโลกในช้ันลึก จึงมีการประยุกต์ความรู้ทางฟิสิกส์เพ่ือนามาสารวจโลกในระดับ
ที่ลึกลงไป โดยใช้คล่ืนไหวสะเทือนประกอบกับความรู้ในเร่ืองคุณสมบัติของคล่ืนท่ีมีการหักเห
และสะท้อนในตัวกลางคุณสมบัติต่าง ๆ กัน ทาให้เราคาดคะเนได้ว่าโครงสร้างของโลกของเรานั้น
แบง่ เป็น 3 ช้ัน ได้แก่ แกน่ โลก (Core) เนอ้ื โลก (Mantle) และเปลือกโลก (Crust)

รูปท่ี 2.1 โครงสร้างภายในโลก
ทมี่ า : https://www.trueplookpanya.com/blog/content/63710/-blo-sciear-sci-

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชยี่ วชาญ 7

ชุดที่ 2 การแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

เราสามารถแบ่งโครงสร้างภายในโลกได้เป็น 3 ชัน้ และในแต่ละชั้นกจ็ ะมีชั้นความไมต่ อ่ เนอ่ื ง
ก้นั กลางอยู่ ไดแ้ ก่

1. แก่นโลก (Core)
เป็นส่วนท่ีอยชู่ น้ั ในสุดของโลก มคี วามหนาประมาณ 3,470 กโิ ลเมตร สามารถแบ่งยอ่ ย

ออกจากกนั เป็น 2 ชัน้ ดว้ ยชั้นความไมต่ อ่ เนื่องเลอหม์ านน์ (Lehmann Discontinuity)
1.1 แก่นโลกชั้นใน (Inner Core) มีความหนาประมาณ 1,370 กิโลเมตร มีความ

หนาแน่นมากและมีลักษณะแข็ง คาดว่าแก่นโลกส่วนน้ีจะประกอบด้วยโลหะผสมระหว่างเหล็กและ
นิกเกิล โดยเทียบเคียงจากอุกกาบาตเนื้อเหล็กที่ประกอบไปด้วยโลหะผสมระหว่างเหล็กและนิกเกิล
ซง่ึ เคยตกลงมาบนโลก เน่ืองจากมนั มีความหนาแน่นใกล้เคยี งกบั แก่นโลกในชัน้ นี้

1.2 แก่นโลกช้ันนอก (Outer Core) มีความหนาประมาณ 2,100 กิโลเมตร ในชั้นน้ี
ประกอบด้วยโลหะผสมระหว่างเหล็กและนิกเกิลเช่นเดียวกับแก่นโลกช้ันใน แต่คาดว่าจะมีสถานะ
เป็นของเหลวท่ีมีการเคล่ือนท่ีในลักษณะหมุนวนด้วยการพาความร้อน ซ่ึงการเคลื่อนที่เช่นนี้ได้
เหนย่ี วนาให้เกิดสนามแมเ่ หล็กโลก

2. ช้ันเน้ือโลก (Mantle)
ช้ันเนื้อโลกมีความหนาประมาณ 2,880 กิโลเมตร แบ่งแยกออกจากแก่นโลกช้ันนอก

ด้วยช้ันความไม่ต่อเน่ืองวิเชิร์ตกูเทนเบิร์ก (Wiechert-Gutenberg Discontinuity) หรือชั้นความไม่
ต่อเน่ืองโอล์แดม (Oldham Discontinuity) มีองค์ประกอบส่วนใหญ่เป็นแร่ซิลิเกต ทั้งน้ี ระหว่าง
เน้ือโลกมีชั้นทรานซชิ ัน (Transition Zone) แทรกอยู่ ซ่ึงทาให้เราแบง่ เน้อื โลกได้เปน็ เนอื้ โลกชั้นล่าง
และเนอื้ โลกชั้นบน

2.1 เน้ือโลกช้ันล่าง (Lower Mantle) มีความหนาประมาณ 2,100 กิโลเมตร มี
สถานะเปน็ ของแข็ง

2.2 เนื้อโลกช้ันบน (Upper Mantle) มีความหนาประมาณ 700 กิโลเมตร แบ่งเป็น
เนื้อโลกช้ันบนตอนลา่ งและเนอ้ื โลกชัน้ บนตอนบน

1) เน้ือโลกชั้นบนตอนล่าง เรยี กว่า ฐานธรณีภาค (Asthenosphere) มลี ักษณะ
เป็นของแข็งเนื้ออ่อน จึงหยุ่นคล้ายดินน้ามัน ในชั้นนี้มีความร้อนสูง ทาให้แร่บางส่วนหลอมละลาย
เป็นหนิ หนืด (Magma) ซึ่งจะมีการเคลื่อนทใ่ี นลกั ษณะของกระแสหมุนวนด้วยการพาความร้อน

2) เนื้อโลกช้ันบนตอนบน มีลักษณะเป็นหินเน้ือแข็ง และเป็นฐานรองรับเปลือก
โลกส่วนทวปี เรยี กรวมกันวา่ ธรณภี าค (Lithosphere)

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 8

ชุดที่ 2 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลก

รปู ท่ี 2.2 ธรณีภาค
ท่ีมา : https://www.trueplookpanya.com/blog/content/63710/-blo-sciear-sci-

3. ชนั้ เปลือกโลก (Crust)
เป็นชั้นที่อยู่นอกสุด มีความหนาเฉล่ีย 22 กิโลเมตร แยกจากชั้นเน้ือโลกด้วยช้ันความ

ไม่ต่อเนื่องโมโฮโรวิซิก (Mohorovicic Discontinuity หรือ M-Discontinuity) ช้ันเปลือกโลกแบ่ง
ออกได้เป็น 2 สว่ นคอื

3.1 เปลือกโลกส่วนมหาสมุทร (Oceanic crust) มีความหนาเฉลี่ยประมาณ 5
กโิ ลเมตร ส่วนใหญเ่ ป็นหินบะซอลต์ ซง่ึ ประกอบดว้ ยเหลก็ แมกนีเซียม ซิลิกอน และออกซิเจน ดงั น้ัน
เปลือกโลกส่วนน้ีจึงถูกเรียกวา่ ไซมา (SIMA) โดยมาจากอักษรสองตัวแรกของธาตุซิลิกอน (Silicon)
กับแมกนีเซยี ม (Magnesium)

3.2 เปลือกโลกส่วนทวีป (Continental crust) มีความหนาเฉลี่ยประมาณ 30
กิโลเมตร ส่วนใหญ่เป็นหินแกรนิต ซ่ึงมอี งคป์ ระกอบหลกั เป็นซลิ ิกอน อะลมู เิ นียม ออกซเิ จน โซเดียม
และโพแทสเซียม ดังน้ัน จึงถูกเรียกว่าไซอัล (SIAL) โดยมาจากอักษรสองตัวแรกของธาตุซิลิกอน
(Silicon) กบั อะลูมเิ นยี ม (Aluminium)

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 9

ชดุ ที่ 2 การแบ่งช้นั โครงสรา้ งโลก

รปู ท่ี 2.3 เปลือกโลกส่วนทวีป
ท่มี า : https://www.trueplookpanya.com/blog/content/63710/-blo-sciear-sci-

โลกเป็นสมาชิกหน่ึงของระบบสุริยะ ซึ่งมีดวงอาทิตย์เป็นศูนย์กลางของระบบ โลกน้ีเกิดขึ้น
ได้อย่างไร แม้จะมีนักวิทยาศาสตร์หลายท่านได้เสนอแนวคิดหรือทฤษฎีไว้ แต่ก็ไม่สามารถสรุปได้
แน่นอน ทงั้ นี้เนือ่ งจากโลกมีการเปลย่ี นแปลงอยู่ตลอดเวลา นกั วิทยาศาสตร์จงึ ยงั คงศึกษาตอ่ ไป

โลกแบ่งออกเป็นชั้นได้ 3 ชั้น ได้แก่ เปลือกโลก แมนเทิล และแก่นโลก นอกจากน้ี โลกยัง
ประกอบด้วยสสารต่าง ๆ มากมาย ซ่ึงสสารเหล่านี้มสี ถานะตา่ งกนั และสามารถเปล่ยี นสถานะได้เมื่อ
อยใู่ นภาวะทเี่ หมาะสม

เม่ือนักวทิ ยาศาสตร์นาข้อมูลทงั้ องค์ประกอบทางเคมีบนผิวโลก หินแปลกปลอมในระดับลึก
ใต้ผิวโลกที่ลาวานาขึ้นมา และอุกกาบาตเหล็ก ร่วมกับข้อมูลท่ีได้จากการตรวจวัดคลื่นไหวสะเทือน
ทาให้นกั วทิ ยาศาสตรแ์ บ่งชัน้ โครงสรา้ งโลกโดยใชเ้ กณฑ์องคป์ ระกอบทางเคมีและสมบตั ิเชิงกล

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครเู ชีย่ วชาญ 10

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

รปู ที่ 2.4 องค์ประกอบทางเคมขี องโครงสรา้ งภายในของโลก
ทม่ี า : http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/earth-structure/chemical-structure

2.1 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลกตามองคป์ ระกอบทางเคมี

นักธรณีวิทยาแบ่งโครงสร้างภายในของโลก โดยพิจารณาจากองค์ประกอบทางเคมี
ออกเปน็ 3 สว่ น

1. เปลือกโลก (Crust) เป็นผิวโลกช้ันนอก มีองค์ประกอบส่วนใหญ่เป็นซิลิกาได
ออกไซด์ และอะลูมเิ นยี มออกไซด์ ประกอบด้วยเปลือกโลกทวปี และเปลอื กโลกมหาสมทุ ร

- เปลือกโลกทวีป (Continental crust) ส่วนใหญ่เป็นหินแกรนิต มีองค์ประกอบส่วน
ใหญ่เป็น ซิลิกาและอะลูมิเนียม มีความหนาเฉลี่ย 35 กิโลเมตร ความหนาแน่น 2.7 กรัม/ลูกบาศก์
เซนติเมตร

- เปลือกโลกมหาสมุทร (Oceanic crust) ส่วนใหญ่เป็นหินบะซอลต์ มีองค์ประกอบ
ส่วนใหญ่เป็น มีเหล็ก แมกนีเซียมและซิลิกาเป็นองค์ประกอบส่วนใหญ่ ความหนาเฉลี่ย 5
กิโลเมตร ความหนาแน่น 3 กรัม/ลูกบาศก์เซนติเมตร มากกว่าเปลือกทวีป ดังนั้นเมื่อเปลือกโลก
ท้ังสองชนกัน เปลือกโลกทวีปจะถูกยกตัวขึ้น ส่วนเปลือกโลกมหาสมุทรจะจมลง และหลอมละลาย
เป็นแมกมาอกี คร้ัง

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 11

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

2. เนื้อโลก (Mantle) คือส่วนซ่ึงอยู่อยู่ใต้เปลือกโลกลงไปจนถึงระดับความลึก
2,900 กิโลเมตร มีองค์ประกอบหลักเป็นซิลิคอนออกไซด์ แมกนีเซียมออกไซด์ และเหล็กออกไซด์
แบ่งออกเป็น 3 ชน้ั ได้แก่

- เน้ือโลกตอนบนสุด (Uppermost sphere) มีสถานะเป็นของแข็ง เป็นฐานรองรับ
เปลือกโลกทวีป และเปลือกโลกมหาสมุทร อยู่ใต้แนวแบ่งเขตโมโฮวิชิก เรียกโดยรวมว่า ธรณีภาค
(Lithosphere) มีความหนาโดยรวมประมาณ 30 – 100 กิโลเมตร

- เ นื้ อ โ ล ก ต อ น บ น ( Upper mantle) ห รื อ บ า ง ค ร้ั ง เ รี ย ก ว่ า ฐ า น ธ ร ณี ภ า ค
(Asthenosphere) อยู่ที่ระดับลึก 100 – 700 กิโลเมตร ึมีลักษณะเป็นของแข็งเนื้ออ่อน อุณหภูมิที่
สูงมากทาให้แร่บางส่วนหลอมละลายเป็นหินหนืด (Magma) เคล่ือนที่หมุนวนด้วยการพาความร้อน
(Convection)

- เนื้อโลกตอนล่าง (Lower mantle) มีสถานะเป็นของแข็งท่ีระดับลึก 700 – 2,900
กิโลเมตร มอี งค์ประกอบสว่ นใหญ่เป็นเหล็ก แมกนีเซยี ม และซลิ ิเกท

3. แก่นโลก (Core) คือส่วนที่อยู่ใจกลางของโลก มีองค์ประกอบหลักเป็นเหล็ก แบ่ง
ออกเปน็ 2 ชัน้

- แก่นโลกชั้นนอก (Outer core) เป็นเหล็กในสถานะของเหลว เคล่ือนท่ีหมุนวนด้วย
การพาความร้อน (Convection) ท่ีระดับลึก 2,900 – 5150 กิโลเมตร เหล็กร้อนเบื้องล่างบริเวณที่
ตดิ กบั แก่นโลกชั้นในลอยตวั สูงขึ้น เมอื่ ปะทะกับแมนเทลิ ตอนลา่ งท่อี ุณหภูมติ ่ากว่าก็จะจมตัวลง การ
เเคลอ่ื นท่ีหมุนวนเช่นนีเ้ หน่ยี วนาให้เกดิ สนามแมเ่ หลก็ โลก

- แก่นโลกชั้นนอก (Inner core) ท่ีระดบั ลกึ 5,150 กิโลเมตร จนถงึ ใจกลางโลกทร่ี ะดับ
ลึก 6,370 กโิ ลเมตร ความดนั มหาศาลกดทบั ทาให้เหลก็ มีสถานะเป็นของแข็ง

โลกประกอบด้วยธาตุหลายชนิด โดยประมาณร้อยละ 90 เป็นเหล็ก ออกซิเจน ซลิ ิกอน
และแมกนีเซียม นอกจากน้ียังมธี าตอุ ื่น ๆ อกี ดังรปู ที่ 2.5

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ 12

ชุดที่ 2 การแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก

รูปที่ 2.5 องคป์ ระกอบทางเคมีของโลก
ที่มา : หนงั สือเรยี นรายวชิ าพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์ฯ วิชาวิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หน้า 95)

สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธิการ

รปู ท่ี 2.6 โครงสรา้ งโลกแบ่งตามองค์ประกอบทางเคมี
ท่ีมา : http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/earth-structure/chemical-structure

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ช่ียวชาญ 13

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก
ในขณะที่เกิดการแบ่งช้ันของโลก ธาตุเหล่าน้ีเกิดเป็นสารประกอบแล้วแยกตัวกันอยู่
เป็นช้ัน ๆ ตามความหนาแน่นที่แตกต่างกัน นักวิทยาศาสตร์จึงแบ่งโครงสร้างโลกเป็น 3 ชั้น ได้แก่
เปลอื กโลก (crust) เนื้อโลก (mantle) และแกน่ โลก (core) ตามองค์ประกอบทางเคมีทีแ่ ตกต่างกนั

รปู ที่ 2.7 การแบง่ ช้นั โครงสรา้ งโลกตามองค์ประกอบทางเคมี
ทมี่ า : หนังสอื เรยี นรายวชิ าพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์ฯ วชิ าวิทยาศาสตรโ์ ลก และอวกาศ (หน้า 96)

สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธิการ
เมื่อพิจารณาองค์ประกอบทางเคมีในแต่ละชั้นภายในของโลก ดังรูปท่ี 2.6 แล้วจะพบว่า
ธาตุท่ีหมายเลขอะตอมมาก หรือมีความถ่วงจาเพาะสูง เช่น เหล็ก (atomic no: 26) จมลงสู่แก่น
กลางของโลก ธาตุที่มีหมายเลขอะตอมน้อย หรือมีความถ่วงจาเพาะต่ากว่า เช่น ออกซิเจน
อะลมู เิ นียม และซิลิกอน ลอยตวั ขน้ึ เปน็ องค์ประกอบหลักของเปลือกโลก

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 14

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

รปู ที่ 2.8 การแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลกตามองค์ประกอบทางเคมี
ทมี่ า : หนังสือเรยี นรายวิชาพ้ืนฐานวทิ ยาศาสตร์ วิชาวิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ (หน้า 97)

สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธิการ
เปลือกโลก (crust) เป็นชั้นนอกสุดที่ห่อหุ้มโลก มีความหนาระหว่าง 5 – 70 กิโลเมตร
เปลือกโลกประกอบด้วยเปลือกโลกทวีป (continental crust) และเปลือกโลกมหาสมุทร (oceanic
crust) ดังรปู
เปลือกโลกทวีป มีท้ังท่ีเป็นพื้นทวีปและไหล่ทวีป (continental shelf) ประกอบด้วย
หินแกรนติ เป็นส่วนใหญ่ โดยมอี งคป์ ระกอบเปน็ สารประกอบของซลิ กิ อนและอลูมเิ นยี ม
เปลือกโลกมหาสมุทร เป็นส่วนท่ีรองรับทะเลหรือมหาสมุทร ส่วนใหญ่ประกอบด้วย
หินบะซอลต์ ซึ่งมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบของซิลิกอนและแมกนีเซียม เปลือกโลกทวีปมี
ความหนาแน่นน้อยกว่าเปลือกโลกมหาสมุทร แต่เปลือกโลกทวีปมีความหนามากกว่าเปลือกโลก
มหาสมทุ ร

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 15

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

รปู ท่ี 2.9 การแบง่ ชนั้ โครงสร้างโลกตามองคป์ ระกอบทางเคมี
ที่มา : หนังสอื เรยี นรายวิชาเพ่ิมเตมิ วิทยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1 (หนา้ 10)

สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธิการ
เน้ือโลก (mantle) เป็นช้ันที่อยู่ถัดจากเปลือกโลก มีของเขตต้ังแต่ใต้เปลือกโลกจนถึงที่
ระดับความลึกประมาณ 2,900 กิโลเมตร ดังรูป 2.5 นักวิทยาศาสตร์ศึกษาหินแข็งใต้เปลือกโลก
(หินแปลกปลอม) ท่ขี ้ึนมาบนผิวโลกพร้อมกับลาวา พบว่าองค์ประกอบหลักเป็นซิลิกอน แมกนีเซียม
และเหล็กเป็นส่วนใหญ่ ดังนั้นนักวิทยาศาสตร์จึงสรปุ วา่ เน้ือโลกมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบ
ของซิลิกอน แมกนีเซยี ม และเหลก็
 เน้ือโลกตอนบนสุด (Uppermost sphere) มีสถานะเป็นของแข็ง เป็นฐานรองรับ
เปลือกโลกทวีป และเปลือกโลกมหาสมุทร อย่ใู ต้แนวแบ่งเขตโมโฮโรวิชิก เรียกโดยรวมวา่ ธรณีภาค
(Lithosphere) มีความหนาโดยรวมประมาณ 30 - 100 กโิ ลเมตร
 เ นื้ อ โ ล ก ต อ น บ น ( Upper mantle) ห รือ บ าง ค รั้ง เ รีย กว่ า ฐ า นธ ร ณีภ า ค
(Asthenosphere) อยู่ที่ระดับลึก 100 - 700 กิโลเมตร ึมีลักษณะเป็นของแข็งเนื้ออ่อน อุณหภูมิที่
สูงมากทาให้แร่บางส่วนหลอมละลายเป็นหินหนืด (Magma) เคลื่อนที่หมุนวนด้วยการพาความร้อน
(Convection)
 เนื้อโลกตอนล่าง (Lower mantle) มีสถานะเป็นของแข็งท่ีระดับลึก 700 - 2,900
กโิ ลเมตร มีองคป์ ระกอบส่วนใหญเ่ ป็นเหล็ก แมกนเี ซยี ม และซิลิเกท

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 16

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

รูปที่ 2.10 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลกตามองคป์ ระกอบทางเคมี
ท่มี า : หนังสอื เรียนรายวิชาเพิม่ เตมิ วิทยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1 (หน้า 11)

สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธิการ
แก่นโลก (Core) คือส่วนทีอ่ ยู่ใจกลางของโลก มีองค์ประกอบหลักเป็นเหล็ก แบ่งออกเป็น
2 ชน้ั
แก่นโลกช้ันนอก (Outer core) เป็นเหล็กในสถานะของเหลว เคลื่อนที่หมุนวนด้วยการ
พาความรอ้ น (Convection) ท่ีระดบั ลึก 2,900 - 5150 กิโลเมตร เหลก็ ร้อนเบือ้ งล่างบรเิ วณท่ตี ิดกับ
แก่นโลกชน้ั ในลอยตวั สูงขึ้น เมื่อปะทะกับแมนเทิลตอนล่างที่อณุ หภูมิต่ากว่าจึงจมตัวลง การเเคลื่อน
ที่หมุนวนเช่นน้เี หนย่ี วนาให้เกดิ สนามแม่เหลก็ โลก
แก่นโลก (core) เป็นโครงสร้างโลกช้ันในสุดอยู่ท่ีระดับความลึกตงั้ แต่ 2,900 กิโลเมตรจาก
ผิวโลก จนถึงใจกลางโลก ดังรูป 2.6 ประกอบด้วยธาตุเหล็กเป็นส่วนใหญ่ และธาตุอ่ืน ๆ ได้แก่
นิกเกิล ออกซิเจน ซิลิกอน และซลั เฟอร์

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเช่ยี วชาญ 17

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก

รูปท่ี 2.11 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลกตามองค์ประกอบทางเคมี
ทีม่ า : หนงั สอื เรียนรายวชิ าเพ่มิ เติมวิทยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เล่ม 1 (หน้า 12)

สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
แก่นโลกช้ันใน (Inner core) ท่ีระดับลึก 5,150 กิโลเมตร จนถึงใจกลางโลกท่ีระดับ
ลกึ 6,370 กโิ ลเมตร ความดันมหาศาลกดทับทาใหเ้ หลก็ มสี ถานะเป็นของแข็ง
จากการศึกษาตัวอย่างหินบนพื้นโลก อุกกาบาต หินแปลกปลอมท่ีลาวาพาข้ึนมา และคล่ืน
ไหวสะเทือนทาให้นักวิทยาศาสตร์แบ่งโครงสร้างโลกได้ตามองค์ประกอบทางเคมี นอกจากเกณฑ์
ดงั กลา่ วแลว้ นกั วทิ ยาศาสตร์ยงั สามารถแบ่งโครงสรา้ งโลกตามสมบัติเชิงกล

2. การแบ่งชัน้ โครงสร้างโลกตามสมบัติเชิงกล

นักวิทยาศาสตร์ได้ศึกษาคล่ืนไหวสะเทือนท่ีเคลื่อนท่ีจากศูนย์เกิดแผ่นดินไหว และ
พบว่าบางบริเวณสามารถตรวจวัดได้ท้ังคลน่ื ปฐมภูมิและคล่ืนทุตยิ ภูมิ บางบริเวณไม่สามารถตรวจวัด
คลื่นปฐมภูมิได้ บางบริเวณไม่สามารถตรวจวัดคลื่นทุติยภูมิได้ บางบริเวณไม่สามารถตรวจวัดได้ทั้ง
คลื่นปฐมภมู ิและคล่นื ทุติยภูมิ ดังรูป 2.8 เรียกบรเิ วณเหล่านี้วา่ เขตอับคล่ืน (Shadow Zone) ซ่ึง
เป็นผลมาจากการสะท้อนและ / หรือหักเหของคลื่น จากการตรวจพบเขตอับคลื่นทาให้
นักวิทยาศาสตร์คาดว่าภายในโลกไม่ได้เป็นเนื้อเดียวกัน นอกจากน้ีการเคล่ือนที่ของคลื่นไหว
สะเทือนมีการเปลี่ยนแปลงความเร็วท่ีระดับลึกต่าง ๆ นักวิทยาศาสตร์จึงนาข้อมูลท้ังหมดข้างต้นมา
ใช้ในการแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชยี่ วชาญ 18

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

รปู ที่ 2.12 ลกั ษณะเสน้ ทางของคล่ืนปฐมภูมิและคลน่ื ทตุ ิยภูมิที่ผา่ นโครงสรา้ งโลก
ทีม่ า : หนังสอื เรียนรายวชิ าเพิม่ เติมวิทยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1 (หนา้ 14)

สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธกิ าร
จากรูปพบว่ามีบางบริเวณไม่สามารถตรวจวัดคลื่นปฐมภูมิและคล่ืนทุติยภูมิท่ีเคล่ือนที่จาก
ศูนย์เกิดแผ่นดินไหวได้ เรียกบริเวณเหล่าน้ีว่า เขตอับคล่ืน (shadow zone) ซึ่งเป็นผลมาจากการ
สะท้อนและ/หรือหักเหของคล่ืน จากการตรวจพบเขตอับคล่ืนทาให้นักวิทยาศาสตร์คาดว่าภายใน
โลกไม่ได้เป็นเนื้อเดียวกัน นอกจากนี้การเคล่ือนที่ของคล่ืนไหวสะเทือนมีการเปลี่ยนแปลงความเร็ว
ท่ีระดบั ลึกต่าง ๆ นกั วิทยาศาสตร์จึงนาข้อมลู ทั้งหมดข้างตันมาใชใ้ นการแบ่งชั้นโครงสร้างโลก
ในปี พ.ศ. 2452 แอนดริจา โมโฮโรวิซิก (Andrija Mohorovicic นักวิทยาศาสตร์ชาว
โครเอเชียได้ศึกษาข้อมูลการเคล่ือนที่ของคล่ืนไหวสะเทือนเม่ือเกิดแผ่นดินไหว พบว่าความเร็วของ
คลื่นเมื่อเคลื่อนที่ผ่านตัวกลางต่างชนิดกัน มีการหักเห สะท้อนและเคล่ือนที่ผ่านด้วยความเร็วที่
แตกตา่ งกันตอ่ มาจงึ สรุปไดว้ ่าโครงสรา้ งภายในโลกมีการแบ่งช้ัน
จากการศึกษาความเร็วของคลื่นไหวสะเทือนท่ีเปลี่ยนไปในแต่ละระดับความลึก ทาให้
นักวิทยาศาสตร์สรุปว่าองค์ประกอบต่าง ๆ ภายในโลกไม่ได้เป็นเน้ือเดียวกัน และได้แบ่งโครงสร้าง
โลกออกเป็น 5 ชั้น จากผิวโลกสูใจกลางโลก คือ ธรณีภาค (ithosphere) ฐานธรณีภาค

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 19

ชุดที่ 2 การแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

(asthenosphere) มัชฌิมภาล (mesosphere) แก่นโลกชั้นนอก (outer core) และแก่นโลกชั้นใน
(inner core) ดังรปู 2.13

รปู ท่ี 2.13 การแบ่งชน้ั โครงสร้างโลกตามสมบตั เิ ชงิ กลที่ไดจ้ ากการศึกษา
การเคล่อื นทีข่ องคลน่ื ไหวสะเทอื นผ่านชนั้ ต่าง ๆ ของโครงสรา้ งโลกตามระดับความลึก
ทมี่ า : หนงั สอื เรียนรายวิชาเพม่ิ เตมิ วทิ ยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1 (หน้า 19)

สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศกึ ษาธกิ าร

แบ่งจากการศึกษาความเรว็ ของคล่นื ไหวสะเทือน
1. ธรณีภาค (lithospherer) เป็นชั้นนอกสุดของโลก พบว่าคล่ืน P และคล่ืน S
จะเคลื่อนท่ผี ่านธรณีภาคด้วยความเรว็ ที่เพิ่มขน้ึ อย่างรวดเร็ว โดยทว่ั ไปช้ันนี้มีความลึกประมาณ 100
กโิ ลเมตร จากผวิ โลก ประกอบดว้ ยหนิ ทีม่ สี มบัตเิ ปน็ ของแขง็
2. ฐานธรณีภาค (asthenosphere) เป็นบริเวณท่ีคลื่นไหวสะเทือนมีความเร็วไม่
สมา่ เสมอ แบง่ ออกไดเ้ ป็น 2 บรเิ วณ คือ

(1) เขตที่คลื่นไหวสะเทือนมีความเร็วลดลง (low velocity zone) เป็นบริเวณท่ีคล่ืน
ไหวสะเทือน P และ S มีความเร็วลดลง เนื่องจากบริเวณนี้ประกอบด้วยหินท่ีมีสมบัติเป็นพลาสติก
(อุณหภูมิและความดนั บริเวณนที้ าให้แร่บางชนิดทอี่ ยู่ในหินเกิดการหลอมตวั เล็กนอ้ ย)

(2) เขตท่ีมีการเปล่ียนแปลง (transitionzal zone) เป็นบริเวณท่ีคล่ืนไหวสะเทือน
มีความเรว็ เพมิ่ ขึ้นในอัตราที่ไมส่ ม่าเสมอ เนื่องจากหนิ บริเวณสว่ นล่างของฐานธรณภี าคเป็นของแข็งที่
แกร่ง และมีการเปลยี่ นแปลงโครงสร้างของแร่

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 20

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชั้นโครงสรา้ งโลก
3. มีโซสเฟียร์ (mesosphere) เป็นช้ันที่อยู่ใต้ฐานธรณีภาค และเป็นบริเวณท่ีคล่ืนไหว
สะเทือนมีความเร็วเพ่ิมข้ึนสม่าเสมอ เนื่องจากหิน หรือสาร บริเวณส่วนล่างของมีโซสเฟียร์มีสถานะ
เปน็ ของแข็ง มีความลกึ ประมาณ 660 – 2,900 กโิ ลเมตร จากผวิ โลก
4. แก่นโลกชั้นนอก (outer core) เป็นชั้นทอ่ี ยใู่ ต้มโี ซสเฟียร์ มีความลึกประมาณ 2,900 –
5,140 กิโลเมตร คลื่น P มีความเร็วเพ่ิมข้ึนอย่างช้าๆ ในขณะท่ีคลื่น S ไม่สามารถเคล่ือนท่ีผ่านช้ัน
ดงั กลา่ วได้
5. แก่นโลกชั้นใน (inter core) อยู่ท่ีระดับความลึกประมาณ 5,140 กิโลเมตร จนถึงจุด
ศูนย์กลางของโลก คล่ืน P และ S มีอัตราเร็วค่อนข้างคงท่ี เนื่องจากแก่นโลกชั้นในเป็นของแข็งท่ีมี
เนอ้ื เดยี วกนั

รูปที่ 2.14
ท่ีมา : http://www.chaiyatos.com/geol01.gif
โครงสร้างโลกตามองค์ประกอบทางเคมีแบ่งได้เป็น 3 ชั้นคือ เปลือกโลก เนื้อโลก
และแกน่ โลก

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 21

ชดุ ที่ 2 การแบ่งช้ันโครงสรา้ งโลก

- นักวิทยาศาสตร์ศึกษาโครงสร้างโลกช้ันเปลือกโลกจากการเจาะสารวจและศึกษาองค์
ประกอบของหินบนเปลือกโลกพบว่า เปลือกโลก (crust) เป็นชั้นนอกสุดท่ีห่อหุ้มโลก มีความหนา
ระหว่าง 5 – 70 กิโลเมตร เปลือกโลกประกอบด้วยพ้ืนทวีปและไหล่ทวีป (continental shelf)
เปลือกโลกทวีป (continental crust) คือ บริเวณพ้ืนทวีปและ ไหล่ทวีป ประกอบด้วยหินแกรนิต
เป็นส่วนใหญ่ โดยมีองค์ประกอบหลักเป็นสารประกอบ ของซิลิกอนและอะลูมิเนียม มีความหนา
ประมาณ 35-70 กิโลเมตร และมีความหนาแน่น เฉล่ีย 2.7 กรัมต่อลูกบาศก์เซนติเมตร เปลือกโลก
มหาสมุทร (oceanic crust) เป็นส่วน ท่ีรองรับทะเลหรือมหาสมทุ ร เรียกว่า ส่วนใหญป่ ระกอบด้วย
หนิ บะซอลต์มีองค์ประกอบ หลักเป็นสารประกอบของซิลกิ อนและแมกนีเซียม มคี วามหนาประมาณ
5-10 กิโลเมตร และมคี วามหนาแน่นเฉลีย่ 2.9 กรัมตอ่ ลกู บาศก์เซนติเมตร

- นักวิทยาศาสตร์ศึกษาหินแปลกปลอมที่ขึ้นมาพร้อมกับลาวาซ่ึงเป็นหินที่อยู่ในระดับลึกใต้
ผิวโลก เมอ่ื ศึกษาองคป์ ระกอบทางเคมีของหินแปลกปลอมเปรยี บเทียบกับองค์ประกอบ ทางเคมขี อง
หินบนเปลือกโลกพบว่ามีความแตกต่างกัน จึงสันนิษฐานว่าเน้ือโลกมีองค์ ประกอบหลักเป็น
สารประกอบของเหล็กและแมกนีเซียมเช่นเดียวกับหินแปลกปลอม ประกอบกับข้อมูลคลื่นไหว
สะเทือนที่เคลื่อนท่ีผ่านในโลกจึงทาให้ทราบว่า เน้ือโลกมีขอบเขต ต้ังแต่ใต้เปลือกโลกจนถึงระดับ
ความลึกประมาณ 2,900 กิโลเมตร

- จากทฤษฎีกาเนิดระบบสุริยะ ที่กล่าวว่า โลกเกิดพร้อมกับวัตถุอื่น ๆ ในระบบสุริยะ
นกั วิทยาศาสตร์จึงศึกษาองค์ประกอบทางเคมีของอุกกาบาตเหล็กเปรียบเทียบองค์ประกอบทางเคมี
ของหินจากเน้ือโลกและเปลือกโลก พบว่าอุกกาบาตเหล็กมี องค์ประกอบทางเคมีท่ีแตกต่างออกไป
และจากการคานวณหาค่าความหนาแนน่ ของแก่นโลก พบวา่ มคี ่าใกล้เคียงกับสารประกอบเหล็กของ
อุกกาบาตเหล็ก รวมท้ังการพบสนามแม่เหล็กโลก ซ่ึงคาดการณ์ว่าเกิดจากการเหน่ียวนาด้วยธาตุ
เหล็กที่มีสถานเป็นของเหลวภายในโลก จากเหตุผลข้างต้นจึงสันนิษฐานว่าแก่นโลกน่าจะมี
องค์ประกอบทางเคมีเป็นเหล็ก ร่วมกับ ข้อมูลจากคลื่นไหวสะเทือนที่เคลื่อนท่ีผ่านโลกทาให้
นักวิทยาศาสตร์สัณนิษฐานว่า แก่นโลก ท่ีเป็นชั้นในสุดของโลกอยู่ที่ระดับความลึกตั้งแต่ 2,900
กิโลเมตรจากผิวโลก จนถึง ใจกลางโลก ประกอบด้วยธาตุเหล็กเป็นส่วนใหญ่ และธาตุอื่น ๆ ได้แก่
นิกเกลิ ออกซเิ จน ซลิ กิ อน และซัลเฟอร์

โครงการเจาะสารวจโครงสร้างโลก
นักวิทยาศาสตร์พยายามเจาะสารวจลงไปภายในโลกท้ังบริเวณท่ีเป็นพ้ืนทวีป และพื้น

มหาสมุทร เช่น โครงการ Kola Superdeep Borehole ทาการขุดเจาะที่คาบสมุทรโคลา
ทางตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศรัสเซีย สามารถเจาะลงไปในแผ่นทวีปบอลติกได้ความ ลึกมาก
ที่สุดประมาณ 12 กิโลเมตร โดยใช้เวลาถึง 19 ปี (พ.ศ. 2513-2532) และโครงการ Integrated

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชี่ยวชาญ 22

ชุดท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก
Ocean Drilling Program (IODP) ทาการเจาะบริเวณพื้นมหาสมุทรแปซิฟิก ใกล้กับประเทศญี่ปุ่น
โดยใช้เรือชือ่ Chikyu เจาะได้ลึกประมาณ 7 กโิ ลเมตร

รปู ที่ 2.15
ทีม่ า : คู่มอื ครูรายวิชาเพม่ิ เติมวิทยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1 (หน้า 25)

สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธกิ าร
โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ียวชาญ 23

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก
การเปล่ียนโหมดของคลื่นไหวสะเทอื น (Mode conversion)

เมื่อคล่ืนพีหรือคลื่นเอส กระทบกับรอยต่อของตัวกลางต่างชนิดกันแบบทามุม จะเกิด การ
สะท้อนและหักเหของทั้งคลื่นพีและคล่ืนเอสดังแสดงในรูป จากรูปจะพบว่าเมื่อคล่ืนพี หรือคลื่นเอส
ตกกระทบรอยต่อของช้ันตา่ งๆจะปรากฏคลน่ื สะท้อนและหกั เหทั้งคล่นื พีและ คล่นื เอส ปรากฏการณ์
นเ้ี ราเรยี กว่าการเปลีย่ นโหมดของคลื่น (Mode conversion) ซ่ึงทาให้ เราสามารถอธิบายไดว้ ่าทาไม
จงึ พบคล่ืนเอสบริเวณรอยต่อของช้ันแก่นโลกช้ันนอกและแกน่ โลกชั้นใน คล่ืนเอส ดังกลา่ วเป็นคล่ืน
ท่ีแตกตัวออกมาจากคล่ืนพีที่ตกกระทบรอยต่อระหว่าง แก่นโลกช้ันนอกและแก่นโลกชั้นในนั่นเอง
เมอ่ื คล่ืน P ซ่งึ เปน็ คลื่นตามยาวตกกระทบทรี่ อย ตอ่ ของวัสดุ พลังงานบางสว่ นทาให้อนุภาคเคลื่อนท่ี
ตามขวางจึงเกิดเป็นคลื่น S การเปล่ียน โหมดของคลื่นเกิดข้ึนเมื่อคล่ืนเคลื่อนท่ีกระทบกับรอยต่อ
ระหวา่ งวสั ดุต่างชนิดกนั (ท่มี ีความ ต้านทานตอ่ การสะทอ้ นต่างกัน)

รูปท่ี 2.16
ท่มี า : คู่มือครูรายวิชาเพ่มิ เติมวิทยาศาสตร์ โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เล่ม 1 (หนา้ 25)

สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี กระทรวงศึกษาธิการ

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 24

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก

บตั รกจิ กรรมที่ 2.1
เรอ่ื ง แบบจาลองโครงสรา้ งโลก

จดุ ประสงคก์ จิ กรรม
สร้างแบบจาลอง อธิบายและเปรียบเทียบการแบ่งโครงสร้างโลกตามองค์ประกอบทาง เคมี

และสมบัตเิ ชิงกล

วัสดุ-อปุ กรณ์
1. โฟม
2. ดนิ นา้ มัน
3. กรรไกร
4. คตั เตอร์
5. สี
6. กระดาษ หรอื วสั ดุและอุปกรณ์อืน่ ตามความเหมาะสม

สถานการณ์
"โรงเรียนจะจัดนิทรรศการวิทยาศาสตร์เพื่อการแลกเปล่ียนเรียนรู้ของนักเรียนในแต่ละ

ระดับชั้น ซึ่งในห้องเรียนของนักเรียนได้รับมอบหมายให้นาเสนอความรู้เกี่ยวกับ "โครงสร้าง โลก"
โดยมีพ้ืนที่จัดแสดงขนาด กว้าง 1.5 เมตร ยาว 1.5 เมตร ให้นักเรยี นออกแบบและ สร้างแบบจาลอง
โครงสร้างโลกที่แสดงการแบ่งชั้นโครงสร้างโลกตามองค์ประกอบทางเคมี และสมบัติเชิงกลอยู่ใน
แบบจาลองเดียวกนั โดยใหม้ ีความหนาของแต่ละช้ันตามสดั ส่วนจริง"

วธิ กี ารทากจิ กรรม
1. นกั เรยี นร่วมกนั วิเคราะหส์ ถานการณท์ ่ีกาหนด
2. สืบค้นข้อมูล และอภิปรายเกี่ยวกับองค์ความรู้การแบ่งชั้นโครงสร้างโลกตามองค์

ประกอบทางเคมแี ละสมบตั ิเชงิ กล
3. ออกแบบโดยวาดรูปร่างให้มีสัดส่วนที่ถูกต้องและระบุวัสดุท่ีเลือกใช้ จากนั้นสร้าง

แบบจาลองตามทีไ่ ด้ออกแบบไว้
4. นาเสนอแบบจาลองและอภิปรายรว่ มกัน
5. ปรบั ปรงุ แบบจาลองให้ถูกต้องและสมบรู ณ์

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชีย่ วชาญ 25

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งช้นั โครงสร้างโลก

ผลการทากิจกรรม
………............................................................................................................................... ......................
………............................................................................................................................... ......................
………......................................................................................................... ............................................
………............................................................................................................................... ......................
……….....................................................................................................................................................
………............................................................................................................................... ......................
……….................................................................................................................................. ...................
………............................................................................................................ .........................................
………............................................................................................................................... ......................
………............................................................................................................................... ......................
………......................................................................................................... ............................................
………............................................................................................................................... ......................
……….....................................................................................................................................................

สรุปผลการทากิจกรรม
………............................................................................................................................... ......................
………............................................................................................................................... ......................
………............................................................................................................................... ......................
………......................................................................................................... ............................................
………............................................................................................................................... ......................
……….....................................................................................................................................................
………............................................................................................................................... ......................
……….................................................................................................................................. ...................
………............................................................................................................ .........................................
………............................................................................................................................... ......................
……….....................................................................................................................................................

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 26

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชัน้ โครงสรา้ งโลก

บัตรกจิ กรรมที่ 2.2
แผนผงั มโนทัศน์ เรอ่ื ง การแบง่ ช้ันโครงสร้างโลก

คาชี้แจง ให้นักเรียนสรุปความรู้ท่ีเกี่ยวกับ “การแบ่งช้ันโครงสร้างโลก” เป็นแผนผังมโนทัศน์
(Concept Mapping) ในกระดาษท่แี จกใหแ้ ล้วนาเสนอผลงานหนา้ ชัน้ เรยี น

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชีย่ วชาญ 27

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชัน้ โครงสร้างโลก

บตั รกิจกรรมที่ 2.3
ถอดบทเรียน เรื่อง การแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

คาชี้แจง ให้นักเรียนถอดบทเรียนท่ีเก่ียวกับ “การแบ่งช้ันโครงสร้างโลก” ตามหลักปรัชญาของ
เศรษฐกิจพอเพียงเป็น ในกระดาษชาร์ตท่ีกาหนดให้แล้วนาเสนอผลงาน โดยนาไปติดป้ายนิเทศหน้า
ชน้ั เรยี น

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหนง่ ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชย่ี วชาญ 28

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชน้ั โครงสรา้ งโลก

แบบฝกึ หดั
เรอื่ ง การแบง่ ชน้ั โครงสร้างโลก

1. ใหน้ ักเรียนเติมข้อมูลการแบ่งชน้ั โครงสร้างโลกลงในตารางใหถ้ ูกต้อง

ความลึก (กโิ ลเมตร) ช้ันโครงสรา้ งโลก
แบ่งตามองคป์ ระกอบทางเคมี แบ่งตามสมบัตเิ ชิงกล

0 – 70 เปลือกโลก ธรณภี าค
70 – 100

100 – 400

400 – 660

660 – 2,900

2,900 – 5,1,50

5,150 – 6,370 แกน่ โลกชัน้ ใน

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชยี่ วชาญ 29

ชุดที่ 2 การแบ่งชั้นโครงสร้างโลก
2. จากรูปโครงสร้างโลก บริเวณ ก และ ข ทั้งสองบริเวณ คือส่วนใดของโครงสร้างโลก และ
บริเวณทั้งสองมีลักษณะเหมือนกันหรือแตกต่างกันอย่างไร และมีองค์ประกอบทางเคมีเป็น อย่างไร
จงอธบิ ายและวาดรูปประกอบ (โดยคานึงถึงมาตราสว่ นจริง)

……….....................................................................................................................................................
………............................................................................................................................... ......................
………........................................................................................................................................ .............
……….................................................................................................................. ...................................
………............................................................................................................................... ......................
……….....................................................................................................................................................
………............................................................................................................................... ......................
………........................................................................................................................................... ..........

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชี่ยวชาญ 30

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งช้ันโครงสร้างโลก

แบบทดสอบก่อนเรยี น

เรอื่ ง การแบง่ ชนั้ โครงสร้างโลก

รายวชิ าโลก ดาราศาสตรแ์ ละอวกาศ รหัสวิชา ว30104 ชน้ั มัธยมศึกษาปที ี่ 6

คาชีแ้ จง 1. แบบทดสอบฉบับน้ี จานวน 10 ข้อ คะแนนเตม็ 10 คะแนน เวลาทใี่ ช้ 10 นาที
2. จงเลอื กคาตอบทีถ่ กู ต้องทีส่ ดุ แล้วเขยี นเคร่ืองหมาย  ลงในกระดาษคาตอบ

1. โครงสรา้ งโลกแบง่ ตามลักษณะมวลสารได้ชนั้ ใหญ่ๆ 3 ชน้ั อะไรบา้ ง
ก. ชน้ั เปลือกโลก ใต้เปลือกโลก แก่นโลก
ข. ชน้ั เปลือกโลก เนอ้ื โลก ธรณีภาค
ค. ชัน้ เปลอื กโลก เนื้อโลก แก่นโลก
ง. ชั้นเปลือกโลก เนอ้ื โลก หินหนืด

2. การเรียงลาดบั ชน้ั เปลือกโลก เขา้ สศู่ ูนย์กลางท่ีถกู ต้องคือข้อใด
ก. เน้ือโลก แกน่ โลก
ข. แกน่ โลก เนือ้ โลก
ค. แมนเทิล เนื้อโลก
ง. เน้ือโลก แมนเทิล

3. อายุทางธรณวี ทิ ยาแบ่งออกไดก้ ีแ่ บบ อะไรบา้ ง
ก. 1 แบบ คือ อายสุ ัมบรู ณ์
ข. 1 แบบ คอื อายเุ ทยี บสมั พนั ธ์
ค. 1 แบบ คือ อายุจริงทางธรณีวิทยา
ง. 2 แบบ คือ อายุเทยี บสมั พันธ์ และอายุสัมบูรณ์

4. เปลือกโลกทีร่ องรับประเทศไทย มีการเปลี่ยนแปลงมากท่สี ุดจากส่งิ ใด
ก. นา้ ท่วม
ข. ปฏิกริ ยิ าเคมแี ละกระแสน้า
ค. กระแสนา้ และกจิ กรรมของมนษุ ย์
ง. ผลกระทบจากแผ่นดินไหวของบริเวณใกล้เคียง

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 31

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชนั้ โครงสรา้ งโลก

5. เปลือกโลกภาคพ้นื ทวปี ประกอบด้วยธาตุใดบ้าง
ก. ซิลิคอนและซิลิกา
ข. เหลก็ และทองแดง
ค. ซิลิคอนและอะลมู ินา
ง. ซลิ คิ อนและแมกนีเซยี ม

6. ช้ันเนอ้ื โลกส่วนบนกับช้ันเปลอื กโลก รวมกนั เรียกว่าอะไร
ก. แมนเทลิ
ข. ธรณภี าค
ค. ธรณภี าคพนื้ ทวีป
ง. ธรณีภาคพืน้ เปลือกโลก

7. เปลือกโลกใต้มหาสมทุ ร ประกอบดว้ ยธาตุอะไรบ้าง
ก. ซลิ ิคอนและแมกนีเซีย
ข. ซิลคิ อนและอะลูมนิ า
ค. ซลิ ิคอนและซลิ ิกา
ง. ซลิ ิคอนและเหลก็

8. ชั้นใดของโลกท่ีมีความหนามากท่สี ดุ
ก. ผวิ โลก
ข. แมนเทิล
ค. แก่นโลก
ง. เปลอื กโลก

9. เปลอื กโลกแบ่งออกเปน็ 2 บริเวณ คอื อะไร
ก. เปลือกโลกช้นั นอก และ เปลือกโลกชั้นใน
ข. เปลอื กโลกภาคพน้ื ดิน และ เปลอื กโลกภาคพนื้ นา้
ค. เปลอื กโลกภาคพนื้ ทวีป และ เปลือกโลกภาคพนื้ น้า
ง. เปลอื กโลกภาคพืน้ ทวปี และ เปลือกโลกใต้มหาสมทุ ร

โดย นางพชั รี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ียวชาญ 32

ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

10. แกน่ โลก ประกอบด้วยธาตุหลกั ใดต่อไปนี้
ก. เหลก็ และนกิ เกลิ
ข. เหล็กและอะลมู ิเนียม
ค. แมกนีเซยี มและซลิ ิคอน
ง. แมกนเี ซยี มและกามะถัน

โดย นางพัชรี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเชย่ี วชาญ 33

ชดุ ที่ 2 การแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

กระดาษคาตอบ
แบบทดสอบกอ่ นเรียนและหลงั เรียน
ชดุ ท่ี 2 การแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

แบบทดสอบกอ่ นเรียน ง แบบทดสอบหลังเรยี น ง
ข้อ ก ข ค ขอ้ ก ข ค
1 1
2 2
3 3
4 4
5 5
6 6
7 7
8 8
9 9
10 10

คะแนนเต็ม 10 คะแนน คะแนนเตม็ 10 คะแนน
ได้ ...................คะแนน ได้ ...................คะแนน

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหน่ง ครู วิทยฐานะ ครูเชีย่ วชาญ 34

ชุดท่ี 2 การแบ่งชั้นโครงสร้างโลก

บรรณานกุ รม

กรมทรพั ยากรธรณ.ี (2544), ธรณีวิทยาประเทศไทยเฉลิมพระเกยี รติพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว
เนือ่ งในวโรกาสพระราชพิธมี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนั วาคม
2542. (พิมพ์คร้งั ที่ 1). กรงุ เทพฯ : กองธรณีวิทยากรมทรพั ยากรธรณี.

กรมทรัพยากรธรณี. (2550), ธรณีวทิ ยาประเทศไทย. (พมิ พ์ครั้งท่ี 2). กรงุ เทพฯ : โรงพิมพด์ อกเบี้ย.
ราชบณั ฑิตยสถาน. (2558) พจนานุกรมศพั ท์ธรณีวทิ ยา A-M. (พิมพ์คร้งั ที่ 2). กรุงเทพฯ :

สานกั พมิ พ์คณะรัฐมนตรีและราชกิจจานุเบกษา.
ราชบณั ฑติ ยสถาน. (2558), พจนานกุ รมศัพทธ์ รณวี ิทยา N-Z. (พมิ พค์ ร้งั ท่ี 2). กรงุ เทพฯ :

สานกั พิมพ์คณะรัฐมนตรแี ละราชกิจจานุเบกษา.
สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2551). หนงั สอื เรยี นรายวิชาพ้ืนฐาน

วิทยาศาสตร์ ดวงดาวและโลกของเรา. (พมิ พ์ครงั้ ที่ 1). กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค.
ลาดพรา้ ว.
สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลย.ี (2551). หนังสือเรียนรายวชิ าพนื้ ฐาน
โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ. (พมิ พค์ รงั้ ท่ี 8). กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพรา้ ว.
สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. (2554). หนงั สอื เรยี นรายวิชาเพ่ิมเติม
โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ. (พมิ พ์ครั้งที่ 1). กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพรา้ ว.
สถาบันส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี. (2561). หนังสือเรียนรายวชิ าเพิม่ เตมิ
โลก ดาราศาสตร์ และอวกาศ เลม่ 1. (พมิ พค์ รง้ั ท่ี 1). กรุงเทพฯ : โรงพมิ พ์
แห่งจฬุ าลงกรณม์ หาวิทยาลยั .
สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. (2563). หนงั สอื เรียนรายวชิ าพน้ื ฐาน
วทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ. (พิมพ์คร้งั ท่ี 1).
กรงุ เทพฯ : โรงพิมพ์ สกสค. ลาดพร้าว.
สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี. (2563). คู่มอื ครูรายวิชาพืน้ ฐาน
วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี วิทยาศาสตร์โลก และอวกาศ. (พมิ พค์ รงั้ ที่ 1).
กรงุ เทพฯ : โรงพมิ พ์ สกสค. ลาดพร้าว.
http://www.chaiyatos.com/geol01.gif
https://sites.google.com/site/krongsanglok/baeng-cak-kar-suksa-khwamrew-khxng-
khlun-hiw-satheuxn
https://www.trueplookpanya.com/blog/content/63710/-blo-sciear-sci-

โดย นางพัชรี คูณทอง ตาแหน่ง ครู วทิ ยฐานะ ครูเช่ียวชาญ 35

ชุดท่ี 2 การแบ่งชนั้ โครงสร้างโลก

ประวัตยิ ่อผจู้ ดั ทา

ชื่อ – สกลุ นางพชั รี คูณทอง

วัน เดือน ปี เกิด 4 พฤศจกิ ายน 2522

สถานทเ่ี กิด อาเภอสริ ินธร จังหวดั อุบลราชธานี

ท่อี ยู่ปจั จบุ นั 111 หมู่ 12 บ้านโนนสมบัติ ตาบลโนนกลาง

อาเภอพิบูลมังสาหาร จังหวัดอุบลราชธานี

เริม่ รบั ราชการ 12 กรกฎาคม 2545 ตาแหน่ง อาจารย์ 1 ระดับ 3

โรงเรียนขม้ินพิทยาสรรพ์ อาเภอเมือง จังหวดั กาฬสนิ ธุ์

ตาแหนง่ หนา้ ทป่ี ัจจบุ ัน ครู วทิ ยฐานะ ครเู ชยี่ วชาญ

สถานทที่ างานในปัจจุบนั โรงเรียนโนนกลางวทิ ยาคม ตาบลโนนกลาง อาเภอพบิ ูลมงั สาหาร

จงั หวัดอบุ ลราชธานี

ประวตั ิการศกึ ษา ประถมศกึ ษาปีที่ 6 โรงเรยี นบา้ นหินสงู ตาบลชอ่ งเมก็ อาเภอสิรินธร
พ.ศ. 2535 จังหวดั อบุ ลราชธานี
มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 3 โรงเรียนเบต็ ตี้ดูเมน 2 ชอ่ งเมก็ ตาบลช่องเม็ก
พ.ศ. 2538 อาเภอสริ นิ ธร จังหวัดอบุ ลราชธานี
มัธยมศึกษาปที ่ี 6 โรงเรียนสริ ินธรวทิ ยานสุ รณ์ อาเภอสริ นิ ธร
พ.ศ. 2541 จังหวดั อุบลราชธานี
ปริญญาครุศาสตรบ์ ัณฑติ (ค.บ.) สาขาวชิ าฟสิ กิ ส์
พ.ศ. 2545 มหาวิทยาลยั ราชภัฏอุบลราชธานี จงั หวัดอบุ ลราชธานี
ปรญิ ญาศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต (ศษ.ม.) สาขาวิชาหลกั สตู รและการสอน
พ.ศ. 2556 มหาวิทยาลยั ราชธานี จงั หวดั อบุ ลราชธานี

โดย นางพชั รี คณู ทอง ตาแหนง่ ครู วิทยฐานะ ครูเชีย่ วชาญ 36